सुनामी
एक अनाथ पृष्ठको रुपमा रहेको, अन्य विकिपृष्ठसित नजोडिएको वा एक-दुईवटा लेखहरूसँग मात्र जोडिएको हुनसक्छ। कृपया सम्बन्धित लेखहरूलाई यस पृष्ठ सूत्रसँग जोड्न सहायता गर्नुहोस् |
समुद्री तूफानलाई जापानीमा सूनामी (जापानी: 津波, /suːˈnɑːmi/ अथवा /tsuːˈnɑːmi/) भनिन्छ, अर्थात बन्दरगाहको नजिकको लहर। बस्तबमा यो धेरै लामो - अर्थात सैकडौ किलोमीटर चौडाई भएको लहर हुदछ, अर्थात लहरहरूको तल्लो हिस्साहरूको बीचको दुरी सैकडौ किलोमीटरको हुदछ। तर जब यो किनाराको नजिक आउदछ, तब लहरहरूको तल्लो हिस्सा जमीनलाई छुन थाल्दछ,- यसको गति कम हुन जान्छ, र ऊँचाई बढदछ। यस्तो स्थितिमा जब यो किनारामा ठोकिन थाल्दछ तब तबाही हुदछ। गति ४०० किलोमीटर प्रति घण्टा सम्म, र ऊँचाई १० देखि १७ मीटर सम्म। अर्थात नुनिलो पानीको चल्ने पर्खाल। धेरै जसो समुद्री भूकम्पको कारणले यो तुफान उत्पन्न हुदछ। प्रशान्त महासागरमा धेरै सामान्य हुन्छ, तर बङ्गालको खाडी, हिन्द महासागर वा अरब सागरमा हुदैन। यसै कारण शायद भारतीय भाषाहरूमा यसको लागि विशिष्ट नाम छैन।
प्रक्रिया
सम्पादन गर्नुहोस्समुद्रको भित्र अचानक जब धेरै ठूलो तेज हलचल हुन थाल्दछ तब त्यसमामा उफान उठद छ जसले यस्तो लामो र धेरै अग्लो लहरहरूको आधी उठन शुरू हुन जान्छ तब जबरदस्त आवेगको साथ अगाडि बढद छ, यिनै लहरहरूको आधीलाई सूनामी भनिन्छ। बास्तबमा सूनामी जापानी शब्द हो जुन सू र नामी मिलेर बनेको छ सू को अर्थ हुन्छ समुद्र तट ऱ नामी को अर्थ हुन्छ लहर। पहिले सूनामीलाई समुद्रमा उठने ज्वारभाटाको रूपमा पनि लिईन्थो तर यस्तो होईन। बास्तबमा समुद्रमा लहर चन्द्रमा सूर्य र ग्रहहरूको गुरुत्वाकर्षणको प्रभावबाट उठदछ तर सूनामी लहर यि अरु लहरहरूबाट फरक हुदछ। ११/०३/२०११ मा पनि यही भयो।
कारण
सम्पादन गर्नुहोस्सूनामी लहरको पछाडि सामान्यतया धेरै कारण हुदछ तर सबैभन्दा असरदार कारण हो भुकम्प। यसको अलावा जमीन भासिने, ज्वालामुखी फुट्ने, कुनै किसिमको विस्फोट हुनु र कहिने काही उल्कापातको असरबाट पनि सूनामी लहर उठदछ।
- भूकंप
जब कभी भीषण भूकम्प की वजह से समुद्र की ऊपरी परत अचानक खिसक कर आगे बढ जान्छ तो समुद्र आफ्नो समांतर स्थिति में ऊपर की तरफ बढने लाग्छ। जो लहरें उस वक्त बनती हैं वो सूनामी लहरें हुन्छं. इसका एक उदाहरण ये हुन सक्छ कि धरती की ऊपरी परत फुटबल की परतों की तरह आपस में जुडी हुई है या कहें कि एक अंडे की तरह से है जिसमें दरारें हों।पहले सूनामी को समुद्र में उठने वाले ज्वार के रूप में पनि लिया गइरह्यो है तर ऐसा नहीं है. दरअसल समुद्र में लहरे चाँद सूरज और ग्रहों के गुरुत्वाकर्षण के प्रभाव से उठती हैं तर सूनामी लहरें इन आम लहरों से अलग हुन्छं।
जैसे अंडे का खोल सख्त हुन्छ तर उसके भीतर का पदार्थ लिजलिजा और गीला हुन्छ। भूकम्प के असर से ये दरारें चौडी होकर अंदर के पदार्थ में इतनी हलचल पैदा गर्छं कि वो तेजी से ऊपर की तरफ का रूख कर लेता है। धरती की परतें पनि जब किसी पनि असर से चौडी हुन्छं तो वो खिसकती हैं जिसके कारण महाद्वीप बनते हैं. तो इस तरह ये सूनामी लहरें बनती हैं। तर ये पनि जरूरी नहीं कि हर भूकम्प से सूनामी लहरें बने. यसको लागि भूकम्प का केंद्र समुद्र के अंदर या उसके आसपास होना जरूरी है।
