"कोङ्कणी भाषा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा CapricornxPisces द्वारा कोंकणी भाषा पृष्ठलाई कोङ्कणी भाषा मा सारियो: नेपाली मानक हिज्जेमा आधारित भई पृष्ठ सरेको |
लेख विस्तार चिनो: २०१७ स्रोत सम्पादन |
||
पङ्क्ति १:
{{Infobox language
|name =
|nativename = कोंकणी / ಕೊಂಕಣಿ / Konknni / കോങ്കണീ / کونکڼی
|ethnicity = [[कोङ्कणी लोक]]
|image=Konkani written in Devanagari script.png
|imagesize=200px
|imagecaption=
|states = [[भारत]]
|region = [[
|speakers = १ करोड २६ लाख
|date = सन् २०१५
|ref =ne2007
|fam2 = [[भारतीय-इरानेली भाषाहरू|भारतीय-इरानेली]]
|fam3 = [[हिन्द-आर्य भाषाहरू|हिन्द-आर्य]]
▲|fam3 = [[भारोपेली भाषा परिवार|भारोपेली]]
|fam4 = [[दक्षिणी
|fam5 = [[मराठी-
| dia1 = '''भाषिका समूह''': कन्नड कोङ्कणी, गोवा कोङ्कणी, महाराष्ट्री कोङ्कणी
| dia2 = '''विशिष्ट भाषिका''': मालवणी, मङ्गलोर, पोण्डा, बारदेशी, नवयती, पेडनेकरी, कोली र आगरी<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4LqRXZPJTUoC&pg=PA4230|title=The Indian Encyclopaedia: La Behmen-Maheya|first=Subodh|last=कपूर|date=१० अप्रिल २००२|publisher=कस्मो प्रकाशन|isbn=9788177552713|via=गुगल बुक्स}}</ref>
| script = '''विगत''':<br/>[[ब्राह्मी लिपि|ब्राह्मी]]<br/>[[नागरी लिपि|नागरी]]<br/>[[गोयकानडी लिपि|गोयकानडी]]<br/>[[मोडी लिपि|मोडी]]<br/>'''वर्तमान''': [[देवनागरी लिपि|देवनागरी]] (official)<ref group="note">देवनागरीलाई कोङ्कणी भाषाको आधिकारिक लिपि घोषणा गरिएको छ ।</ref><br/>[[रोमन लिपि|रोमन]]<ref group="note">रोमन लिपिलाई कोङ्कणी भाषाको आधिकारिक मान्यता दिइएको छैन । यद्यपि, गोवा सरकारद्वारा पारित अध्यादेशअनुसार रोमी कोङ्कणी अर्थात् रोमन भाषामा लिखित कोङ्कणी भाषालाई आधिकारिक सञ्चार भाषाको रूपमा स्वीकार गरिएको छ । उक्त अध्यादेशलाई मन्त्रालयअनुसार विभिन्न रूपमा मान्यता दिइएको थियो । उदाहरणका लागि सन् १९९६ मा सार्वजनिक गरिएको पञ्चायत नियमअनुसार निर्वाचन प्रणालीमा दुवै देवनागरी र रोमी कोङ्कणीको प्रयोग गर्नुपर्छ ।</ref><br/>[[कन्नड लिपि|कन्नड]]<ref group="note">कन्नड लिपिलाई कोङ्कणी भाषाको आधिकारिक लिपिको दर्जा दिइएको छैन । यद्यपि, कर्नाटक राज्यमा कोङ्कणी लेख्नका लागि देवनागरीको सट्टामा कन्नड लिपिको प्रयोग गरिन्छ । </ref><br/>[[मलयालम लिपि|मलयालम]]<ref name="MadhaviSardesai"/>
| nation = {{flag|India}} <br />
|agency = [[गोआ सरकार]]<ref name="official">{{cite web|url=http://india.gov.in/allimpfrms/allacts/419.pdf |format=PDF |title=The Goa Daman and Diu Official Language Act |publisher=Government of India |accessdate=5 March 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090304010627/http://india.gov.in/allimpfrms/allacts/419.pdf |archivedate=4 March 2009 }}</ref>▼
* [[गोवा]]<ref name="goacom2049"/>
▲| agency = [[
|iso2 = kok
|iso3 = kok
|lc1=gom|ld1=
|lc2=knn|ld2=मराठी
|glotto=goan1235
|glottoname=
|glotto2=konk1267
|glottoname2=
|map = Geographic_Distribution_of_Native_Konkani_Speakers.png
|mapcaption = भारतमा
|notice = Indic
|notice2 = IPA
}}
'''कोङ्कणी भाषा'''{{refn|कोङ्कणी भारतको पश्चिमेली तटमा फैलिएको [[कोङ्कण]] क्षेत्रमा बोलिने विभिन्न भाषिकाहरूको समूहलाई बुझाउने नाम हो
। भौगोलिक हिसाबले कोङ्कण उत्तरमा [[दमनगङ्गा नदी]]देखि दक्षिणमा [[काली नदी (कर्नाटक)|काली नदी]]सम्म ६५० किमी लामो र ५० किमी चौडा क्षेत्रमा फैलिएको छ । कोङ्कण क्षेत्रअन्तर्गत पर्ने गोवा, तटीय कर्नाटक तथा उत्तरी केरलका केही क्षेत्रमा बोलिने भाषिकाका विशिष्ट विशेषताहरू छन् जसलाई कोङ्कणी भाषाको रूपमा चिनिन्छ ।<ref>{{cite web | url=http://www.lisindia.net/konkani/konkani.html | title=Konkani Language and History | accessdate=१८ मार्च २०११| date=६ जुलाई २००९| publisher=भाषा जानकारी सेवा}}</ref>|group=note}} (कोङ्कणी लेखनभेद: कोंकणी) मुख्यतः [[भारत]]को [[कोङ्कण]] क्षेत्रमा बसोबास गर्ने [[कोङ्कणी लोक]]द्वारा बोलिने एक [[हिन्द-आर्य भाषाहरू|हिन्द-आर्य भाषा]] हो । यो [[भारतीय संविधानको आठौँ अनुसूची]]मा पर्ने २२ अनुसूचित भाषाहरूमध्ये एक र [[गोवा]]को आधिकारिक भाषा हो ।<ref>{{cite web | url=http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_Data_Online/Language/parta.htm |title=Distribution of the 22 Scheduled Languages- India/ States/ Union Territories – 2001 Census}}</ref> कोङ्कणी भाषाको सबैभन्दा पुरानो शिलालेख सन् ११८७ मा लेखिएको थियो ।<ref name="goatourism.gov.in">{{cite web|url=http://www.goatourism.gov.in/people/language|title=Department of Tourism, Government of Goa, India - Language|publisher=गोवाटुरिजम.गभ.इन}}</ref> यो भाषालाई [[कर्नाटक]], [[महाराष्ट्र]], [[केरल]], [[गुजरात]] र [[दादरा र नगर हवेली तथा दमन र दीव]]मा अल्पसङ्ख्यक भाषाको दर्जा दिइएको छ ।<ref>{{cite book|last-1=कार्डोना|first-1=जोर्ज|last-2=जैन|first-2=धनेश|title=The Indo-Aryan Languages|year=सन् २००७|publisher=रुटलेज|isbn= 9780415772945|pages=८०३-८०४}}</ref>
कोङ्कणी एक [[दक्षिण हिन्द-आर्य भाषाहरू|दक्षिण हिन्द-आर्य भाषा]] हो । यसमा अझै पनि [[वैदिक संस्कृत]]को भाषिक तत्त्व कायम हुनका साथै यो दुवै पश्चिमी र पूर्वीय हिन्द-आर्य भाषा समूहसँग मिल्दोजुल्दो छ ।<ref>{{cite book|last-1=कार्डोना|first-1=जोर्ज|last-2=जैन|first-2=धनेश|title=The Indo-Aryan Languages|year=सन् २००७|publisher=रुटलेज|isbn=978-0-415-77294-5|pages=८३४}}</ref>
कोङ्कण क्षेत्रबाहेक उत्तरमा [[दमन जिल्ला]]देखि दक्षिणमा [[कोच्चि]]सम्म कोङ्कणी भाषाका विभिन्न भाषिका बोलिन्छ । यद्यपि, मानक कोङ्कणीसँग वास्ता नभएको तथा एक-अर्कासँग पनि सम्पर्क नभएका हुनाले यी भाषिकाका वक्ताले एक-अर्कालाई सहजै बुझ्न सक्दैनन् । तटीय महाराष्ट्रमा बोलिने मालवणी, चिटपावणी, पूर्वी भारतीय कोली र आगरी जस्ता भाषिकाहरू कोङ्कणी नबोल्ने क्षेत्रमा बोलिने भाषाहरूसँग मिसिएर छिटै हराउने खतरामा छन् ।<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/goa/konkanis-to-be-blamed-for-lingos-precarious-state/articleshow/65494285.cms|title='Konkanis to be blamed for lingo's precarious state' - Times of India|website=द टाइम्स अफ इन्डिया|accessdate=२७ डिसेम्बर २०२०}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.livemint.com/Leisure/AJVHke7VvvvVPerV1jv8WO/Konkani-a-language-in-crisis.html|title=Konkani: a language in crisis|first=विवेक|last=मेनेजेस|date=८ सेप्टेम्बर २०१७|website=मिन्ट|accessdate=२७ डिसेम्बर २०२०}}</ref>
==वर्गीकरण==
कोङ्कणी [[हिन्द-आर्य भाषाहरू|हिन्द-आर्य भाषा समूह]]अन्तर्गत पर्ने एक भाषा हो । यो दक्षिण हिन्द-आर्य भाषा समूहको [[मराठी-कोङ्कणी भाषाहरू|मराठी-कोङ्कणी शाखा]]मा पर्छ ।<ref>{{cite book |last1=मासिका|first1=कलिन पी.|title=The Indo-Aryan languages |date=सन् १९९१|page=४४९}}</ref> कोङ्कणीमा शब्दको संश्लेषण धेरै हुन्छ र अन्य आधुनिक हिन्द-आर्य भाषाहरूको तुलनामा यसको [[संस्कृत]]सँग नजिकको सम्बन्ध कायम रहेको छ । भाषाविद्अनुसार कोङ्कणी [[प्राकृत]]का विभिन्न स्वरूपको संयोजन हो । कोङ्कण क्षेत्रमा इतिहासभरि भएको प्रवासको क्रमले गर्दा पनि यसो भएको हुन सक्छ ।<ref name=paisaci>{{cite book|last=मेनेजेस|first=आर्मान्दो|title=Essays on Konkani language and literature: Professor Armando Menezes felicitation volume|year=सन् १९७०|publisher=कोङ्कणी साहित्य प्रकाशन|page=२}}</ref>
==नाम==
प्राचीन कोङ्कणीका वक्ताहरूले कोङ्कणीलाई सामान्य रूपमा "प्राकृत" नै भन्ने सम्भावना छ ।<ref name=pak>{{cite book|last=जनार्दन|first=पन्दरिनाथ भुवनेन्द्र|title=A Higher Konkani grammar|year=1991|publisher=पी.बी. जनार्दन|pages=५४०}}</ref> तेह्रौँ शताब्दीभन्दा पहिलेका कुनै पनि साहित्यिक कृतिमा "कोङ्कणी" शब्दको प्रयोग गरिएको पाइँदैन । मराठी कवि सन्त [[नामदेव]]द्वारा तेह्रौँ शताब्दीमा लेखिएको "[[अभङ्ग]] २६३" मा प्रथम पटक "कोङ्कणी" शब्दको उल्लेख गरिएको छ ।<ref name=nam>{{cite book|title=V.J.P. Saldanha|year=सन् २००४|publisher=साहित्य अकादमी|isbn= 9788126020287|pages=८१}}</ref> कोङ्कणीलाई "क्यानरिम", "कोङ्कणिम्", "गोमान्तकी", "ब्राह्मण" तथा "गोवानी" जस्ता नामले पनि चिनाउने गरिन्छ । शिक्षित मराठी वक्ताहरूले कोङ्कणीलाई "गोमान्ताकी" ([[मराठी भाषा|मराठी लेखनभेद]]: गोमांतकी) भन्ने गर्छन् ।
कोङ्कणीलाई पोर्तगाली उपनिवेशवादको बेला "लिङ्ग्वा क्यानरिम" ([[रोमन लिपि]]: Lingua Canarim) भनिन्थ्यो ।<ref name="rai">{{cite book|last=सरदेसाय|first=मनोहरराय|title=A history of Konkani literature: from 1500 to 1992 |publisher=साहित्य अकादमी|year=सन् २०००|pages=३०-७०|chapter=Missionary period}}</ref> क्याथोलिक मिसनरीहरूले कोङ्कणीलाई "लिङ्ग्वा ब्राह्मण" ([[रोमन लिपि]]: Lingua Brahmana) भन्थे ।<ref name="rai" /> पछि "लिङ्ग्वा क्यानरिम" लाई पोर्तगाली उपनिवेशीहरूले "लिङ्ग्वा कोङ्कणिम्" ([[रोमन लिपि]]: Lingua Concanim) भन्न थाले ।<ref name="rai" /> सोह्रौँ शताब्दीमा युरोपेली क्रिस्तान [[थोमस स्टिवन्स]]ले ''आरते दा लिङ्ग्वा क्यानरिम'' ([[रोमन लिपि]]: ''Arte da lingoa Canarim'') नामक पुस्तकमा "लिङ्ग्वा क्यानरिम" वा "क्यानरिम" शब्दको प्रयोग गरेको कारणमा पनि विवाद परेको छ । "क्यानरिम" शब्द [[फारसी भाषा|फारसी शब्द]] "किनार" बाट उत्पत्ति भएको हुन सक्ने मान्यता छ । यसका साथै "कन्नड" शब्दको पोर्तगाली लिप्यन्तरअनुसार "क्यानरिम" शब्द बनेको हुन सक्ने दोस्रो सिद्धान्त अघि सारिएको छ ।<ref name="rai" /> त्यसबेलाका सबै युरोपेली लेखकहरूले भने आम जनताद्वारा बोलिने "क्यानरिम" र शिक्षित वर्गद्वारा बोलिने "लिङ्ग्वा क्यानरिम ब्राह्मण" अर्थात् "ब्राह्मण दे गोवा" भनी गोवामा बोलिने दुइटा विभिन्न भाषाका अभिलेख राखेका छन् । युरोपेली उपनिवेशी तथा अन्य जातका जनताले भने धार्मिक ग्रन्थ लेख्नका लागि "लिङ्ग्वा क्यानरिम ब्राह्मण" अर्थात् "ब्राह्मण दे गोवा" को प्रयोगमा जोड दिन्थे ।<ref name="rai" />
कोङ्कण शब्द र फलस्वरूप कोङ्कणी शब्दको उत्पत्तिसम्बन्धी दुइटा भिन्न दृष्टिकोण छन्:
* कोङ्कणी भाषाको उत्पत्ति भएको ठाउँमा पहिलेदेखि बसोबास रहेको [[कोकण समाज]]को नामबाट "कोङ्कण" शब्दको उत्पत्ति भएको मानिन्छ ।<ref name="manohar">{{cite book | title=A history of Konkani literature: from 1500 to 1992 | author=मनोहरराय सरदेसाय|year=सन् २०००| publisher=साहित्य अकादमी| location=नयाँ दिल्ली| pages=१-३|isbn=978-81-7201-664-7}}</ref>
* [[स्कन्द पुराण]]को [[सह्याद्री खण्ड]]मा लेखिएअनुसार [[परशुराम अवतार|परशुराम]]ले समुद्रमा वाण हानी [[वरुण]]लाई वाण पुगेको ठाउँसम्मको पानी पछाडि सार्ने आदेश दिएका थिए । पानी पछि सरी उत्पन्न भएको नयाँ ठाउँलाई संस्कृतका "कोण" र "कण" शब्दको समासबाट "कोङ्कण" भन्न थालियो ।
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==▼
==टीका-टिप्पणी==
{{reflist|group=note|30em}}
{{reflist}}
==बाह्य कडी==
{{Commons category|Konkani}}
{{interwiki|code=gom}}
{{Wikivoyage|Konkani phrasebook|कोङ्कणी भ्रमण शब्दसूची}}
* [https://web.archive.org/web/20170916054056/http://v-ixtt.com/ कोङ्कणी भाषा वेबसाइट]
* [http://www.konkaninews.com कोङ्कणी न्युज], कोङ्कणी समाचार वेबसाइट
* [http://www.kittall.com/kitall/index.php कोङ्कणी भाषा वेबसाइट]
* [http://konkani.chilume.com/ कोङ्कणी साहित्य]
* [http://www.nizgoenkar.org/ कोङ्कणी-अङ्ग्रेजी द्विभाषी वेबसाइट]
* [https://web.archive.org/web/20090208104244/http://goa-world.com/GOA/konkani/ अनलाइन गोवा कोङ्कणी शिक्षा]
* [http://www.konkaninews.bangalorelivenews.com/ अनलाइन कोङ्कणी समाचारको पठन]
* [https://web.archive.org/web/20140328022341/http://www.ourkarnataka.com/learn_konkani/learn_konkani_main.htm अनलाइन मङ्गलोर कोङ्कणी शिक्षा]
* [https://web.archive.org/web/20060618141228/http://www.mangalorean.com/konkani/archive.php?ltype=Lesson अनलाइन मङ्गलोर क्याथोलिक कोङ्कणी शिक्षा]
* [https://web.archive.org/web/20080828171254/http://www.goakonkaniakademi.org/konkaniweb/language-literature.htm गोवा कोङ्कणी अकादमीद्वारा प्रकाशित कोङ्कणी भाषा-साहित्यको इतिहास]
* [https://web.archive.org/web/20110502055206/http://manglorean.net/konkani/ अनलाइन मङ्गलोर कोङ्कणी शब्दकोश]
* [http://www.vishwakonkani.org/ विश्व कोङ्कणी केन्द्रको आधिकारिक वेबसाइट]
* [http://www.konkanverter.com कोङ्कणी टङ्कण वेबसाइट]
{{भारतका भाषाहरू}}
[[श्रेणी:
[[श्रेणी:
[[श्रेणी:भारतका आधिकारिक भाषाहरू]]
[[श्रेणी:देवनागरी लिपिमा लेखिने भाषाहरू]]
| |||