वयली लिप्यन्तरण

वयली लिप्यन्तरण (Wylie transliteration) तिब्बती लिपिको रोमनीकरण गर्ने एउटा विधि हो जसमा ति रोमन वर्णहरूका उपयोग गरिन्थे जुन अंग्रेजी भाषाको कुनै साधारण टाइपराइटरमा पनि उपलब्ध हुन्छन्। यसको नाम, टरेल वी० वयली (Turrell V. Wylie) को नाममा जोडिएको छ जसले सन् १९५९ मा यस योजनाको प्रस्तुत गरेको थियो। समयको साथै यो लिप्यन्तरण योजना एउटा मानक हुन गए (विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिका मा।)

तिब्बतीमा लेख्ने र बोल्ने भाषामा एकदमै फरक हुन्छन्। त्यसै कारण रोमानिकरण गर्दा तिब्बती भाषाको उच्चारण र लिपि वर्तनी दुवैलाई संस्कृत, नेपाली र हिन्दी भाषा जस्तै संरक्षित राख्न सक्दैनन्। वयली लिप्यन्तरण भन्दा पहिले प्रचलित लिप्यन्तरण योजनाहरू भएपनि त्यस द्वारा न त उच्चारणको पूर्णतः संरक्षित गर्न पाउथे न त वर्तनीको। वयली लिप्यन्तरण विधिद्वारा तिब्बतीभाषाको उच्चारणलाई अनुगमन गर्नसक्दैन तर लिपि वर्तनीको रोमन लिपिमा प्रस्तुत गर्ने योजनामा भने लगभग सफलता रहेको छ।

वयली लिप्यन्तरणको योजनामा तिब्बती लिपिको रूप

T	W	IPA	T	W	IPA	T	W	IPA	T	W	IPA
ཀ	ka	[ká]	ཁ	kha	[kʰá]	ག	ga	[ɡà/ʰkà]	ང	nga	[ŋà]
ཅ	ca	[tɕá]	ཆ	cha	[tɕʰá]	ཇ	ja	[dʑà/ʰtɕà]	ཉ	nya	[ɲà]
ཏ	ta	[tá]	ཐ	tha	[tʰá]	ད	da	[dà/ʰtà]	ན	na	[nà]
པ	pa	[pá]	ཕ	pha	[pʰá]	བ	ba	[bà/ʰpà]	མ	ma	[mà]
ཙ	tsa	[tsá]	ཚ	tsha	[tsʰá]	ཛ	dza	[dzà/ʰtsà]	ཝ	wa	[wà]
ཞ	zha	[ʑà/ɕà]	ཟ	za	[zà/sà]	འ	'a	[ɦà/ʔà]	ཡ	ya	[jà]
ར	ra	[rà]	ལ	la	[là]	ཤ	sha	[ɕá]	ས	sa	[sá]
ཧ	ha	[há]	ཨ	a	[ʔá]

वयली र देवनागरी लिप्यन्तरणमा तिब्बती लिपिको रूप

तिब्बती	वयली	देवनागरी	तिब्बती	वयली	देवनागरी	तिब्बती	वयली	देवनागरी	तिब्बती	वयली	देवनागरी
ཀ	ka	क	ཁ	kha	ख	ག	ga	ग	ང	nga	ङ
ཅ	ca	च	ཆ	cha	छ	ཇ	ja	ज	ཉ	nya	ञ
ཏ	ta	त	ཐ	tha	थ	ད	da	द	ན	na	न
པ	pa	प	ཕ	pha	फ	བ	ba	ब	མ	ma	म
ཙ	tsa	च़	ཚ	tsha	छ़	ཛ	dza	ज़	ཝ	va/wa	व
ཞ	zha	श़	ཟ	za	स़	འ	'a	अ़	ཡ	ya	य
ར	ra	र	ལ	la	ल	ཤ	sha	श	ས	sa	स
ཧ	ha	ह	ཨ	a	अ	༄༅།།	@		༈

वयलीमा अंग्रेजी विराम चिन्हको प्रयोग

तिब्बती लिपिमा व्यंजन अक्षरलाई शब्दको रूपमा लेख्दा उपसर्ग, परसर्ग, सुपरस्क्रिप्ट र सबस्क्रिप्टहरू मूलअक्षरमा जोडिएर लेखिएका हुन्छन। वयली प्रणालीले सामान्यतया व्यवहारमा तिब्बती हिज्जेको नियम अनुसार भेद गर्दैन। तर अपवादको क्रममा གཡང་ जस्त शब्दलाई वयली प्रणालीमा लेख्दा बीचमा विराम चिन्ह लगाएर छुट्याउनुपर्ने हुन्छ। जस्तै གཡང་ लाई वयलीमा लेख्दा g.yang भनेर उपसर्गको पछि विराम चिन्ह लगाउनु पर्छा। कतै विराम चिन्हले भेद नगरी gyang लेखेमा གྱང་ हुन जान्छ।

स्वर वर्ण

तिब्बती अथवा सम्भोट लिपिमा इकार, उकार, एकार र ओकार गरी चारवटा स्वर चिन्हहरू हुन्छन् र ति स्वर चिन्ह हरूलाई मूल स्वर वर्ण अ=aसँग जोडिएर इ=i, उ=u, ए=e, ओ=o भनि वयलीमा निम्नलिखित उदाहरण अनुसार अंग्रेजी स्वर वर्णको प्रयोग गरी लेख्ने गर्दछ।

ཨི i

ཨུ u

ཨེ e

ཨོ o

यो पनि हेर्नुहोस्

• तिब्बती लिपि
• सम्भोट लिपि
• मानक तिब्बती

बाह्य कडीहरू

(केही निम्न लिङ्कहरूको राम्ररी प्रदर्शन गर्नलाई तिब्बती फन्ट स्थापनाको आवश्यक छ।)

• Wylie, Turrell (1959). A Standard System of Tibetan Transcription. Harvard Journal of Asiatic Studies, p. 261-267
• The Wylie Translation Table, at Nitartha International
• Staatsbibliothek Berlin – A standard system of Tibetan transcription
• THDL Extended Wylie Transliteration Scheme (A project of the Tibetan and Himalayan Digital Library to adapt and expand the Wylie system for computer use.)
• Tibetan transliteration: convert between Wylie or EWTS and Unicode
• Test Tibetan display (enter wylie)
• Utility for converting Extended Wylie plain text to Unicode Tibetan