नेपाली भाषा सुधार

विभिन्न दृष्टिकोणहरूबाट भाषामा गरिने सुधार वा भाषाको प्राकृतिक रूपमा परिवर्तन नभई योजनाबद्ध ढङ्गले गरिने परिवर्तन नेपाली भाषामा पनि भएको छ । कुनै जीवित भाषा विभिन्न कारणहरूले परिवर्तन हुँदै जानु स्वभाविक भएजस्तै मानिसहरूले आफैले भाषिकताको आलोचना समालोचना गर्दै योजनाबद्ध परिवर्तन पनि गरेका छन् ।

वर्ण अक्षर

नेपाली भाषामा वर्ण सुधार सम्बन्धी विभिन्न भाषाविज्ञहरूले आ-आफ्ना रायसुझावहरू अघि सारेका देखिन्छ ।

स्वर वर्ण

1. "ऋ" वर्ण हटाइने सुझाव । नेपाली भाषामा "ऋ" वर्ण आवश्यक नरहेको र बोलीचालीमा "री" उच्चरण हुने भएकाले भाषा-विज्ञानी तवरले अनावश्यक वर्ण हटाउने प्रस्ताव भएको छ । जस्तै : ऋण - रीन्, ऋतु - रितु ।
2. "ः" विसर्ग वा दुवास बिन्दु नेपाली भाषामा नरहेकाले हटाउने प्रस्ताव । जस्तै : दुःख - दुक्ख, निःशुल्क ।
3. स्वर वर्ण र मात्रामा एकरूपता ल्याएर सरलता कायम गर्ने प्रस्ताव । अ, आ, अि, अी, अु, अू, अे, ओ ।
4. नेपाली बोलीचालीमा दीर्घको अस्तित्व नभएकाले दीर्घ वर्ण हटाउने प्रस्ताव ।
5. द्वित्व वर्णलाई दुई वर्ण गरी नै लेखिने प्रस्ताव । ऐ - अइ, औ - अउ ।
6. "अं" वर्ण हटाएर बोलीचालीकै हिसाबमा लेखिने प्रस्ताव । जस्तै : अंगुर - अङ्गुर, सांसद - साम्सद, अंक - अङ्क ।

व्यञ्जन वर्ण

1. नेपाली भाषामा "ञ" र "ण"को अस्तित्व नरहेको र बोलीचालीमा "न" नै बोलिने भएकाले ती वर्णहरू हटाएर "न" नै लेख्ने प्रस्ताव । जस्तै : गणेश - गनेस, व्यञ्जन - ब्यन्जन ।
2. नेपाली भाषामा "श" र "ष"को अस्तित्व नरहेको र बोलीचालीमा "स" नै बोलिने भएकाले ती वर्णहरू हटाएर "स" नै लेख्ने प्रस्ताव । जस्तै : विशेषण - बिसेसन्, शक्ति - सक्ति ।
3. क्ष र ज्ञ वर्णलाई हटाएर बोलीचालीकै भाषा कायम गर्ने प्रस्ताव । जस्तै : कक्षा - कक्छ्या, रक्षा - रक्छ्या, ज्ञान - ग्यान, ज्ञानी - ग्यानी ।
4. "त्र" वर्ण "त् + र" संयुक्त वर्ण भएकाले छुट्टै वर्णको रूपमा वर्णानुक्रममा नराखिने प्रस्ताव ।

संयुक्त वर्ण

1. अक्षर आधा नबनाई सबैमा सोझै हलन्त राख्ने प्रस्ताव ।
2. संयुक्त वर्णहरू प्रयोग नगरी हलन्त राख्ने प्रस्ताव । जस्तै : द्वि - द्‌वि, द्या - द्‌या ।