जबलपुर
जबलपुर भारतको मध्यप्रदेश राज्य को एक शहर हो । यहाँ मध्य प्रदेश उच्च न्यायालय तथा राज्य विज्ञान संस्थान छ । यसलाई मध्यप्रदेशको संस्कारधानी पनि भनिन्छ । थलसेनाको छावनी बाहेक यहाँ भारतीय आयुध निर्माणिहरूको कारखाना तथा पश्चिम-मध्य रेलवेको मुख्यालय पनि छ ।
जबलपुर | |
|---|---|
 | |
| देश |  भारत |
| राज्य | मध्य प्रदेश |
| जिल्ला | जबलपुर |
| क्षेत्रफल | |
| • नगर | ३७४ किमी२ (१४४ वर्ग माइल) |
| उन्नतांश | ४१२ मिटर (१३५२ फिट) |
| जनसङ्ख्या (2011) | |
| • नगर | १,०८१,६७७ |
| • क्रम | ४०औ |
| • घनत्व | ४७८/किमी२ (१२४०/वर्ग माइल) |
| • महानगर | १,२६७,५६४ |
| समय क्षेत्र | युटिसी+5:30 (IST) |
| आइएसओ ३१६६ सङ्केत | IN-MP |
| वेबसाइट | www www |
इतिहास
सम्पादन गर्नुहोस्पुराणहरू अनुसार यस शहरको नाम पहिला जबालिपुरम् थियो, किनकि यसको सम्बन्ध महर्षि जाबालिसङ जोडिन्छ, जसको बारेमा भनिन्छ कि उनी यहीं निवास गर्थे । सन् १७८१ पछि नै मराठहरूको मुख्यालयको रूपमा चुनिएपछि यस नगरको सत्ता बढ्यो, पछि यह यो सागर र नर्मदा क्षेत्रहरूको ब्रिटिश कमीशनको मुख्यालय बनाइयो । यहाँ १८६४ मा नगरपालिकाको गठन भएको थियो । एक पहाडीमा मदन महल स्थित छ, जुन लगभग ११०० ई. मा राजा मदन सिंह द्वारा निर्माण गरिएको एक पुराना गोल्ड महल हो । यसको ठीक पश्चिममा गढ छ, जुन १५औ शताब्दीको चार स्वतन्त्र गोल्ड राज्यहरूको प्रमुख नगर थियो । भेडाघाट, ग्वारीघाट र जबलपुरबाट प्राप्त जीवाश्महरूबाट सङ्केत मिल्छ कि यो प्रागैतिहासिक कालको पुरापाषाण युगको मानिसको निवास स्थान थियो । मदन महल, नगरमा स्थित धेरै ताल र गोल्ड राजाहरू द्वारा निर्माण गरिएको केहि मन्दिर यस स्थानको प्राचीन महिमाको जानकारी जिन्छ । यस क्षेत्रमा केहि बौद्ध, हिन्दू र जैन भग्नावशेष पनि छन् । भनिन्छ कि जबलपुरमा स्थित ५२ प्राचीन ताल तलैयाहरूले यहॉको पहचानलाई बढाउछम् । यसमध्ये अब केहि तालाब शेष बचेका छन् तर ती प्राचीन ताल तलैयाहरूको नाम अझै सम्म प्रचलित छ । जसमध्ये केहि निम्न छन्; अधारताल, रानीताल, चेरीताल, हनुमानताल, फूटाताल, मढाताल, हाथीताल, सूपाताल, देवताल, कोलाताल, बघाताल, ठाकुरताल, गुलौआ ताल, माढोताल, मठाताल, सुआताल, खम्बताल, गोकलपुर तालाब, शाहीतालाब, महानद्दा तालाब, उखरी तालाब, कदम तलैया, भानतलैया, श्रीनाथको तलैया, तिलकभूमि तलैया, बैनीसिंहको तलैया, तीनतलैया, लोको तलैया, ककरैया तलैया, जूडीतलैया, गङ्गासागर, संग्रामसागरम जबलपुर भेडाघाट मार्गमा स्थित त्रिपुर सुन्दरी मन्दिर, हथियागढ संस्कृतको कवि राजशेखरसङ सम्बन्धित छ ।
भौगोलिक स्थिति
सम्पादन गर्नुहोस्विन्ध्य पर्वत श्रृंखलामा स्थित यो नगर पवित्र नर्मदा नदीको तटरमा स्थित छ । जबलपुर भारतको प्रमुख शहरहरू दिल्ली तथा मुम्बईसङ हवाई मार्गद्वारा जोडिएको छ ।
जनसङ्ख्या
सम्पादन गर्नुहोस्२००१ को जनगणना अनुसार जबलपुर नगर निगम क्षेत्रको जनसङ्ख्या ९,५१,४६९ छ, जबलपुर छावनी क्षेत्रको जनसङ्ख्या ६६,४८२ र जबलपुर जिल्लको कुल जनसङ्ख्या २१,६७,४६९ छ ।
उद्योग तथा व्यापार
सम्पादन गर्नुहोस्यो नगर सामरिक दृष्टिबाट पनि महत्त्वपूर्ण छ, यहाँ तोपगाडी बनाउनेको केन्द्रीय कारखाना शस्त्र निर्माण कारखाना र एक शस्त्रागार स्थित छ । यहाँको प्रमुख उद्योगहरूमा खाद्य प्रसंस्करण, आरा मिल र विभिन्न निर्माण शामिल छन् ।
कृषि तथा खनिज
सम्पादन गर्नुहोस्यसको आसपासको क्षेत्रहरूमा नर्मदा नदी घाटीको पश्चिमी छोरमा स्थित एक अत्यधिक उपजाऊ, गेहूँको खेती वाला इलाका हवेली शामिल छ । चामल, ज्वार चना र तिलहन आसपासको क्षेत्रहरूको अन्य महत्त्वपूर्ण फसलहरू हुन् । यहाँ लौह अयस्क, चूना-पत्थर बोक्साइट, चिकनी माटो, अग्निसह माटो, शैलकड़ी, फेल्सपार, मेन्गनीज र गेरूको व्यापक पैमानेमा खनन हुन्छ ।
शिक्षा
सम्पादन गर्नुहोस्यस शहरमा पांच विश्वविद्यालय छन् -
- रानी दुर्गावती विश्वविद्यालय
- जवाहरलाल नेहरू कृषि विश्वविद्यालय
- महर्षि महेश योगी वैदिक विश्वविद्यालय
- मध्य प्रदेश आयुर्विज्ञान विश्वविद्यालय
- पशु चिकित्सा विश्वविद्यालय
चिकित्सा महाविद्यालय
सम्पादन गर्नुहोस्- नेताजी सुभाष चन्द्र बोस चिकित्सा महाविद्यालय
- पशु चिकित्सा महाविद्यालय
आभियान्त्रिकी महाविद्यालय
सम्पादन गर्नुहोस्- पी.डी.पी.एम. भारतीय सूचना प्रौद्योगिकी, अभिकल्पन एवं विनिर्माण संस्थान
- शासकीय आभियान्त्रिकी महाविद्यालय
- हितकारिणी प्रौद्योगिकी तथा आभियान्त्रिकी महाविद्यालय
कृषि महाविद्यालय
सम्पादन गर्नुहोस्- जबलपुर कृषि महाविद्यालय
प्रसिद्ध स्थल
सम्पादन गर्नुहोस्
मन्दिर
सम्पादन गर्नुहोस्- त्रिपुर सुन्दरी मन्दिर
- बाजना मठ
- गुप्तेश्वर मन्दिर
- भेडाघाट
- तिलवारा घाट
- जिलहरी घाट
- ग्वारीघाट
- उमा घाट
- खारी घाट
- लम्हेटा घाट
- सिध्दघाट
- दरोगा घाट
- सरस्वती घाट
- झांसीघाट
- गौरैयाघाट
- घाट पिंडरई
- भिटौली घाट
- जमतरा घाट
- नन्दिकेश्वर घाट