आर्य प्रवास सिद्धान्त

आर्य प्रवास सिद्धान्त (अङ्ग्रेजी: Indo-Aryan Migration Theory) इन्डो-आर्य भाषाहरू बोल्ने इन्डो-आर्य गणको भारतीय उपमहाद्वीप देखि बाहिर उत्पत्ति भएको सिद्धान्तको आसपासको परिदृश्यहरूको चर्चा गर्दछ । इन्डो-आर्य गण इन्डो-आर्यन भाषा बोल्ने एक जातीय भाषा समूह हो । यस सिद्धान्तका प्रस्तावकहरू आर्य प्रवास 1500 ईसा पूर्व मध्य एसियादेखि भारतीय उपमहाद्वीप क्षेत्र र अनातोलिया (प्राचीन मितानी)मा लेट हरप्पन कालमा एक निम्न गतिले प्रवास भएको मानिन्छ जसको कारण उत्तर भारतीय उपमहाद्वीपमा भाषिक परिवर्तन आएको थियो । ईरानी भाषाहरूलाई ईरानीहरूले ईरानमा ल्याएका थिए, जो इन्डो-आर्यहरूसंग निकट रूपमा सम्बन्धित थिए ।

इन्डो-यूरोपियन प्रवासको सिद्धान्त, जसमा इन्डो-आर्यनहरूको प्रवास कुरगन परिकल्पनाको अनुसार 4000 देखि 1000 ईसा पूर्वमा भएको मानिन्छ:
* मैजेन्टा क्षेत्र ग्रहणको गई उर्मिअत (समारा संस्कृति, श्रेनी स्टॉग संस्कृति और बाद की यमना संस्कृति) से मेल खाता है।
* लाल क्षेत्र उस क्षेत्र से मेल खाता है जो शायद भारत-यूरोपीय बोलने वाले लोगों द्वारा सीए तक बसाया गया है। 2500 ई.पू.
* नारंगी क्षेत्र 1000 ईसा पूर्व से मेल खाता है।स्रोत: क्रिस्टोफर आई। बेकविथ (2009), एम्पायर्स ऑफ़ द सिल्क रोड, ऑक्सफ़ोर्ड यूनिवर्सिटी प्रेस, पी .30।

आदिम-इन्डो-ईरानी संस्कृति, जसले इन्डो-आर्य र ईरानीहरूको जन्म दियो; क्यास्पियन सागरको उत्तरमा मध्य एसियाली स्थलमा (जो वर्तमान रूस र कजाकिस्तानमा पर्दछ) सिन्तश्ता संस्कृति (२१००-१८०० ईसा पूर्व) को रूपमा तथा अरल सागरको चारैतिर एन्ड्रोनोभो संस्कृति (१८००-१४०० ईसा पूर्व) को रूपमा विकसित भयो । आदिम-इन्डो-ईरानीहरूले फेरि दक्षिणतर्फ ब्याक्ट्रिया-मारजियाना संस्कृतितिर प्रस्थान भए, जहाँदेखि उनीहरूले आफ्नो विशिष्ट धार्मिक मान्यताहरू र प्रथाहरूको उधार लियो । इन्डो-आर्यहरू ईरानीहरूसंग लगभग 1800 ईसा पूर्व देखि 1600 ईसा पूर्व सम्म अलग भए, जिसको पश्चात इन्डो-आर्य गण अनातोलिया (आधुनिक तुर्क) र दक्षिण एसिया (आधुनिक अफगानिस्तान, बङ्गलादेश, भारत, पाकिस्तान र नेपाल)को उत्तरी भागमा गए, जबकि ईरानी ईरानमा प्रवास भए । दुवै समुहले आफ्नो साथ इन्डो-ईरानी भाषाहरू लिएर आए।

इन्डो-आर्य संस्कृतिहरू