व्यवस्थापन
व्यावसाय तथा सङ्गठनमा व्यवस्थापन (अङ्ग्रेजी: Management) भन्नाले जनशक्तिलाई उपलब्ध भएको श्रोतको प्रयोग गरी संस्थाको उद्देश्य तथा लक्ष्य प्राप्त गर्ने तर्फ समन्वयको कार्यलाई जनाउँदछ । व्यवस्थापनमा सङ्गठनको योजना, सङ्गठनीक, जनशक्ति, नेतृत्व तथा नियन्त्रण कार्यहरु पर्दछन् । कुनै पनि संगठनको पुर्वनिर्धारित लक्ष्य तथा उधेस्या प्राप्तिको लागि आवस्यक पर्ने साधन स्रोत (मानविया,भौतिक,आर्थिक) को सङ्कलन गर्ने , तिनीहरूको समन्वय गर्ने र व्याबस्थित तरिकाले परिचालन गर्ने प्रकृयालाई व्यावस्थापन भनिन्छ। निश्चित वातावरणमा निर्धारीत उदेश्य पुर्तिकालागि मानवीय, भौतिक र बित्तिय साधनहरूको परिचालन गर्ने प्रकृया नै व्यवस्थापन हो ।
आफुसंग उपलब्ध रहेका सिमीत स्रोतसाधनहरुको व्यवस्थीत प्रयोगद्वारा पूर्वनिधारित उद्येश्य प्राप्तीका लागि आवश्यक व्यवस्था मिलाउने प्रक्रीया नै व्यवस्थापन हो ।
परिभाषा अवधारणासम्पादन
- हेनरी फोयल (1841-1925) परिभाषा : "व्यवस्थापनको अर्थ पूर्वानुमान गर्नु, तथा योजना बनाउनु, सङ्गठित गर्नु, आदेश दिनु, समन्वय गर्नु र नियन्त्रण गर्नु हो।"[१]
व्यवस्थापनका सिद्धान्तहरुसम्पादन
- कामको विभाजन
- नीतिनिर्माणको सिद्धान्त
- सन्तुलनको सिद्धान्त
- योजनाको सिद्धान्त
- सहयोगको सिद्धान्त
- नेतृत्वको सिद्धान्त
- उत्तदायित्व तथा अधिकारको सिद्धान्त
- अपवादको सिद्धान्त
- वित्तीय प्रोत्साहनको सिद्धान्त
- सरलताको सिद्धान्त
- व्यक्तिगत प्रभावकारिताको सिद्धान्त
- सुधारको सिद्धान्त
- सही ठाउँमा सही मानिसको सिद्धान्त
- नियन्त्रणको सिद्धान्त ..
व्यवस्थापकीय शृङ्खलासम्पादन
उच्च स्तरीय व्यवस्थापनसम्पादन
उच्च व्यवस्थापन संस्थाको सर्वोच्च निकाय हो। यसभित्र अध्यक्ष, प्रबन्ध निर्देशक अथवा महप्रबन्धक अधवा कार्यकारी प्रमुख पर्दछन्।यो ब्याबस्थापन को सम्बंध नीतिनिर्माण गर्ने कार्य संग हूनछ।
मध्यम स्थरीय व्यवस्थापनसम्पादन
मध्य-स्तर व्यवस्थापन, उच्च र निम्न स्तरीय व्यवस्थापन पदानुक्रम बीचमा मध्यस्थको भूमिका खेल्दछ। शीर्ष व्यवस्थापनले उसको अधिकार र मध्यम व्यवस्थापनलाई उत्तरदायित्वको एक प्रमुख भाग प्रतिनिधित्व गर्दछ। मध्य व्यवस्थापनले शीर्ष व्यवस्थापनबाट व्यापक रणनीतिक योजनाहरू प्राप्त गर्दछ र तिनीहरूलाई फ्रन्ट-लाइन प्रबन्धकहरूको लागि विशिष्ट उद्देश्यहरू र कार्यक्रमहरूको साथ परिचालन ब्लूप्रिन्टहरूमा बदल्छ।
निम्न स्तरीय व्यवस्थापनसम्पादन
निम्न स्तरीय व्यवस्थापन भनेको व्यवस्थापनको प्रविष्टि-स्तर हो। यसलाई सुपरिवेसरी व्यवस्थापन पनि भनिन्छ। तिनीहरू "लाइनमा" छन् र कामदारहरूसँग नजिकको सम्पर्कमा छन्। तिनीहरू व्यक्तिगत स्टाफ सदस्यहरूको दैनिक कामको निरीक्षण गर्न र उनीहरूको कामको दिशा निर्देशन प्रदान गर्न जिम्मेवार छन्।[२]
सन्दर्भ सामग्रीहरूसम्पादन
- ↑ SS Gulshan, Management Principles and Practices by Lallan Prasad and SS Gulshan, Excel Books India, पृ: 6–, आइएसबिएन 978-93-5062-099-1।
- ↑ व्यवस्थापन को स्तर, Edukedar Project
