"विजयनगर साम्राज्य" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
नयाँ पृष्ठ: thumb|240px|right| विजयनगर साम्राज्य - १५ औं शताव्दी मा... |
(कुनै भिन्नता छैन)
|
१२:०१, ९ डिसेम्बर २०११ जस्तै गरी पुनरावलोकन
विजयनगर साम्राज्य (1336-1646) मध्यकालीन दक्षिण भारतको एक साम्राज्य थियो। यसका राजाहरुले ३१० वर्ष राज गरे। यसको औपचारिक नाम कर्णाटक साम्राज्य थियो। यस राज्यको १५६५मा भारी पराजय भएको र राजधानी विजयनगरलाई जलाई दिएएको छ। त्यसको पश्चात क्षीण रूपमा यो र ८० वर्ष चल्यो यसको स्थापना हरिहर र बुक्का नामक दुइ भाइहरुले गरेको थियो । यसको प्रतिद्वंदी मुस्लिम बहमनी सल्तनत थियो ।
उत्पत्ति
इस साम्राज्यको उत्पत्तिका बारेमा विभिन्न दन्तेकथाहरु पनि प्रचलित छन् । यीबाट सबैभन्दा अधिक विश्वसनीय यही छ कि संगमका पुत्र हरिहर तथा बुक्काले हम्पी हस्तिनावती राज्यको सुरुआत गरेको थियो । र विजयनगरलाई राजधानी बनाएर आफ्नो राज्यको नाम आफ्नो गुरुका नाममा विजयनगर रखा [१]।
दक्षिण भारतमा मुसलमानहरुको प्रवेश अलाउद्दीन खिल्जीका समय भएको थियो । तर अलाउद्दीन ती राज्यहरुको हराएर उनीसित वार्षिक गर्न लिनेसम्म नैं सीमित रह्यो । मुहम्मद बिन तुगलकले दक्षिणमा साम्राज्य विस्तारका उद्येश्यदेखि कम्पिलीमा आक्रमण गरिदिए र कम्पिलीका दुइ राज्य मन्त्रीहरु हरिहर तथा बुक्कालोई बंदी बनाएर दिल्ली ल्यायो । यी दुइटै भाइहरु द्वारा इस्लाम धर्म स्वीकार गर्नका पछि यी दक्षिण विजयका लागि पठाइएको छ। मानिन्छ कि आफ्नो यस उद्येश्यमा असफलताका कारण ती दक्षिणमा नैं रह गए र विजयारण्य नामक सन्तका प्रभावमा आकर हिन्दू धर्मलाई पुनः आफ्नो लिया । यस प्रकार मुहम्मद बिन तुगलकका शासनकालमा नैं भारतका दक्षिण पश्चिम तटमा विजयनगर साम्राज्यको स्थापना गरिएको ।
साम्राज्य विस्तार
विजयनगरको स्थापनाका साथै हरिहर तथा बुक्काका सामुन्ने धेरै कठिनाईयां थिए । वारंगलको शासक कापाए नायक तथा त्यसका मित्र प्रोलय वेम र वीर बल्लाल तृतीय त्यसको विरोधी थिए । देवगिरिको सूबेदार कुतलुग खाँ पनि विजयनगरका स्वतंत्र अस्तित्वलाई नष्ट गर्नु चाहन्थ्यो । हरिहरले सर्वप्रथम बादामी, उदयगिरि तथा गुटीका दुर्गहरुलाई सुदृढ़ गरे । त्यसले कृषिको उन्नतिमा पनि ध्यान दिए जसदेखि साम्राज्यमा समृद्धि आयी । होयसल साम्राट वीर बल्लाल मदुरैका विजय अभियानमा लागेको भएको थियो । यस अवसरको लाभ उठाएर हरिहरले होयसल साम्राज्यका पूर्वी बागमा अधिकार गरिलिए पछि वीर बल्लाल तृतीय मदुराका सुल्तान द्वारा 1342मा मार डालिएको । बल्लालका पुत्र तथा उत्तराधिकारी अयोग्य थिए । यस मौकेराई भुनाँदै हरिहरले होयसल साम्राज्यमा अधिकार गर्न लिया । पछि गएर हरिहरले कदम्बका शासक तथा मदुराका सुल्तानलाई पराजित गरेर आफ्नो स्थिति सुदृढ़ गरिलिए ।
हरिहरका पछि बुक्का सम्राट बनाएको र पनि त्यसले यस्तो कुनै उपाधि धारण गरेनन्।त्यसले तमिलनाडुको राज्य विजयनगर साम्राज्यमा मिल्यो लिया । कृष्णा नदीलाई विजयनगर तथा बहमनीको सीमा मान लिए गई । बुक्काका पछि त्यसका पुत्र हरिहर द्वितीय सत्तासीन भयो । हरिहर द्वितीय एक महान योद्धा थियो । त्यसले आफ्नो भाइको सहयोगले कनारा, मैसूर, त्रिचनापल्ली, काञ्ची, चिंगलपुट आदि प्रदेशहरुमा अधिकार गरिलियो।
शासकहरुको सूची
संगम वंश
- हरिहर राय १ 1336-1356
- बुक्क राय १ 1356-1377
- हरिहर राय २ 1377-1404
- विरुपक्ष राय 1404-1405
- बुक्क राय २ 1405-1406
- देव राय १ 1406-1422
- रामचन्द्र राय 1422
- वीर विजय बुक्क राय 1422-1424
- देव राय २ 1424-1446
- मल्लिकार्जुन राय 1446-1465
- विरुपक्ष राय २ 1465-1485
- प्रौढ राय 1485
सलुव वंश
- सलुव नरसिंह देव राय 1485-1491
- थिम्म भूपाल 1491
- नरसिंह राय २ 1491-1505
तुलुव वंश
- तुलुव नरस नायक 1491-1503
- वीरनरसिंह राय 1503-1509
- कृष्ण देव राय 1509-1529
- अच्युत देव राय 1529-1542
- सदाशिव राय 1542-1570
अरविदु वंश
- अलिय राम राय 1542-1565
- तिरुमल देव राय 1565-1572
- श्रीरंग १ 1572-1586
- वहरुकट २ 1586-1614
- श्रीरंग २ 1614-1614
- रामदेव अरविदु 1617-1632
- वहरुकट ३ 1632-1642
- श्रीरंग ३ 1642-1646
संदर्भ
- ↑ citebook | title=प्रान्तीय राज्य | page=171|