मौद्रिक नीति

मौद्रिक नीति भनेको अल्पकालीन कर्जाको ब्याजदर तथा मुद्रा आपूर्ति नियन्त्रण गर्ने, तथा मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्ने, मुद्राको स्थायित्व कायम गर्ने र राष्ट्रको मुद्रामा विश्वास कायम गराउने लक्ष्य राख्ने नीति हो। यो मुलुकको आर्थिक विकास तथा आर्थिक स्थायित्वका लागि राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा वाञ्छित परिणाम हासिल गर्न अपनाउने समष्टिगत नीति हो। मौद्रिक नीति मुद्राप्रदाय (मुद्रा आपूर्ति) नियन्त्रण गर्न बनाइने नीति हो। कुनै पनि मुलुकको मौद्रिक नीति त्यस देशको केन्द्रीय बैंकले निर्माण गर्छ। मौद्रिक नीतिले समष्टिगत आर्थिक स्थायित्व कायम राख्दै आर्थिक क्रियाकलाप विस्तारमा सहयोग पुर्याउँछ। अर्थतन्त्रमा मुद्रा प्रदायकको स्तर कति रहनुपर्छ र त्यस्तो मुद्रा अर्थतन्त्रको कुन क्षेत्रमा प्रवाहित वा उपभोग हुनुपर्छ भन्ने कुरा मौद्रिक नीतिले नै निर्धारण गर्छ।

मौद्रिक नीति उपकरणहरू

प्रमुख ब्याज दर

विकसित अर्थतन्त्रका अधिकांश केन्द्रीय बैंकहरूको लागि, तिनीहरूको मुख्य मौद्रिक नीति साधन छोटो अवधिको ब्याज दर हो। ब्याज दरहरू समायोजन गर्नु, विदेशी विनिमय बजारमा प्रत्यक्ष हस्तक्षेप (अर्थात् खुला बजार सञ्चालन) सँगसँगै वांछित विनिमय दर कायम राख्न महत्त्वपूर्ण उपकरणहरू हुन्। मुद्रास्फीतिलाई प्रत्यक्ष रूपमा लक्षित गर्ने केन्द्रीय बैंकहरूको लागि, ब्याज दरहरू समायोजन मौद्रिक प्रसारण संयन्त्रको लागि महत्त्वपूर्ण छ जसले अन्ततः मुद्रास्फीतिलाई असर गर्छ। केन्द्रीय बैंकको नीति दरहरूमा परिवर्तनहरूले सामान्यतया बैंकहरू र अन्य ऋणदाताहरूले फर्महरू र घरपरिवारहरूलाई ऋणमा लिने ब्याज दरहरूलाई असर गर्छ, जसले निजी लगानी र उपभोगलाई असर गर्छ। ब्याज दर परिवर्तनहरूले स्टक मूल्यहरू र घरको मूल्यहरू जस्ता सम्पत्ति मूल्यहरूलाई पनि असर गर्छ, जसले पुन: सम्पत्ति प्रभाव मार्फत घरपरिवारको उपभोग निर्णयहरूलाई प्रभाव पार्छ। थप रूपमा, अन्तर्राष्ट्रिय ब्याज दर भिन्नताहरूले विनिमय दर र फलस्वरूप अमेरिकी निर्यात र आयातलाई असर गर्छ। उपभोग, लगानी र शुद्ध निर्यात समग्र मागका सबै महत्त्वपूर्ण घटक हुन्। अर्थतन्त्रमा वस्तु तथा सेवाको समग्र मागलाई उत्तेजित गर्ने वा दबाएर क्रमशः मुद्रास्फीति घटाउने प्रवृत्ति हुन्छ।