भ्रष्टाचार

भ्रष्टाचार सार्वजनिक जीवनमा स्वीकृत मूल्यहरूको विरुद्धको आचरणलाई मानिन्छ। साधारण जनजीवनमा यसलाई आर्थिक अपराधहरू सित जोडिन्छ। भ्रष्टाचारलाई बेइमानी वा आपराधिक अपराधको एक रूप हो जसमा एक व्यक्ति वा संगठनले प्राप्त गरेको अधिकारको स्थितिमा अवैध लाभहरू प्राप्त गर्न वा आफ्नो व्यक्तिगत लाभको लागि शक्तिको दुरुपयोग गर्दछन्।  भ्रष्टाचारमा धेरै गतिविधिहरू समावेश हुन सक्छन् जसमा घूसखोरी, प्रभावको कारोबार र अपचलन समावेश छन्। राजनीतिक भ्रष्टाचार, एक कार्यालय धारक वा अन्य सरकारी कर्मचारीले, व्यक्तिगत लाभको लागि आफ्नो आधिकारिक क्षमताको साथ कार्य गर्दा हुन्छ।

भ्रष्टाचार विरुद्ध संयुक्त राष्ट्र सङ्घ

भ्रष्टाचार र अपराध सामाजिक घटनाहरू हुन् जुन विश्वव्यापी रूपमा लगभग सबै देशहरूमा विभिन्न अनुपातमा नियमित रूपमा देखा पर्दछन्।  हालैका तथ्याङ्कहरूले भ्रष्टाचार बढ्दै गएको देखाउँछ। प्रत्येक राष्ट्रले भ्रष्टाचारको नियन्त्रण र नियमन र अपराधको रोकथामका लागि आन्तरिक स्रोतहरू विनियोजन गर्दछ।  भ्रष्टाचार विरुद्ध लड्नका लागि गरिएका रणनीतिहरूलाई प्रायः भ्रष्टाचार विरोधी शब्दको रूपमा प्रस्तुत गरिन्छ। यसबाहेक, संयुक्त राष्ट्र संघको दिगो विकास लक्ष्य १६ जस्ता विश्वव्यापी पहलहरूको पनि लक्षित लक्ष्य छ जुन यसको सबै रूपहरूमा भ्रष्टाचारलाई पर्याप्त रूपमा कम गर्ने मानिन्छ ।

परिभाषा

'भ्रष्ट' र 'आचार' दुई शब्दको सन्धिबाट 'भ्रष्टाचार' शब्द बनेको हो जुन शब्दले 'आचार नभएको' वा 'खस्किएको कारोवार' लाई जनाउँदछ।

परिभाषा

भ्रष्टाचार एउटा जटिल घटना हो र यो विभिन्न स्तरमा हुन सक्छ। भ्रष्टाचार थोरै संख्यामा मानिसहरूको बीचमा सानो पक्षबाट हुन्छ (सानो भ्रष्टाचार), भ्रष्टाचार जसले सरकारलाई ठूलो मात्रामा असर गर्छ (ठूलो भ्रष्टाचार), र भ्रष्टाचार जुन यति प्रचलित छ कि यो समाजको दैनिक संरचनाको हिस्सा पनि बन्दछ, साथै संगठित अपराधको लक्षणको रूपमा भ्रष्टाचार सहित (प्रणालीगत भ्रष्टाचार) पनि हुन सक्दछ।

कारणहरू

सन् २०१७को सर्वेक्षण अध्ययन अनुसार, निम्न कारकहरू भ्रष्टाचारको कारणको रूपमा जिम्मेवार छन्:

• पैसाको लोभ, इच्छा
• बजार र राजनीतिक एकाधिकारको उच्च स्तर
• लोकतन्त्रको स्तर कम, नागरिक सहभागिता कमजोर र राजनीतिक पारदर्शिता कम
• उच्च स्तरको नौकरशाही र अक्षम प्रशासनिक संरचनाहरू
• प्रेस स्वतन्त्रता कम
• कम आर्थिक स्वतन्त्रता
• ठूलो जातीय विभाजन र समूह भित्रको पक्षपातको उच्च स्तर
• लैङ्गिक असमानता
• गरिबी
• राजनीतिक अस्थिरता
• कमजोर सम्पत्ति अधिकार
• भ्रष्ट छिमेकी देशहरूबाट संक्रमण
• शिक्षाको स्तर कम
• समाजप्रति प्रतिबद्धताको अभाव
• असाधारण परिवार
• बेरोजगारी
• भ्रष्टाचार विरुद्धको उचित नीतिको अभाव

भ्रष्टाचारका स्वरूपहरू

आर्थिक वृद्धिसँग सम्बन्ध

आर्थिक विकास संवन्धित क्षेत्रका विभिन्न पक्षहरूमा हुने गुणात्मक परिवर्तन हो। आर्थिक विकासलाई सामाजिक, राजनितिक, आर्थिक, प्राविधिक, पर्यावरणीय आदि विविध पक्षहरुमा हुने विभिन्न पुर्वाधारहरुको निर्माण एवं यिनिहरुमा निरन्तर सुधारको प्रयासको समग्रताको रुपमा परिभाषित गर्न सकिन्छ । आर्थिक विकास निरन्तर चलिरहने प्रकृया हो । आर्थिक विकासको प्रक्रिया संचालन गर्दा सुरुमा कानुन, नियमावली, कार्ययोजना निर्माण कार्य सम्पन्न गर्नुपर्ने हुन्छ त्यसपछी सोही बमोजिम कार्य गर्नको लागि काम गर्ने कर्मचारी नियुक्त गरिन्छ। यदि देशमा भ्रष्टाचार व्याप्त छ भने एकातिर कानुन, नियमावली, कार्ययोजना निर्माण गर्दा नितिगत भ्रष्टाचार भएको हुन सक्छ जसले गर्दा यथार्थमा आधारित कानुन, नियमावली, कार्ययोजना बन्नुपर्नेमा कसैको निहित स्वार्थमा आधारित बनिदिन्छ भने अर्कोतिर काम गर्ने कर्मचारिहरुले आर्थिक अपचलन एवम् सामाजिक तथा नैतिक मूल्यमान्यता विरुद्ध हुने कार्य गरेका हुन सक्तछन फलस्वरूप त्यस देशमा आर्थिक बिकासका कार्यहरु प्रभावकारी एवम् पारदर्शी तवरले सम्पादन हुन सक्दैनन र त्यस्ता देशहरु भ्रष्टाचार नहुने अन्य देशभन्दा सधैं आर्थिक विकासको हिसाबले पिछडिएका देशमा गनिन बाध्या हुन्छन यसरी हामी भन्न सक्छौ भ्रष्टाचार आर्थिक विकासको महान शत्रु हो ।

यो पनि हेर्नुहोस्

• पारदर्शिता
• सूचनाको अधिकार
• केन्द्रीय सतर्कता आयोग
• भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९
• अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोग