शार्दूलविक्रीडित छन्द

• यो समपाद वृत्त हो।
• यस्मा उन्नाइस अक्षरका चारओटा पाउ हुन्छ।
• यसमा बाह्रौँ र उन्नाइसौँ अक्षरमा विश्राम हुन्छ।

गण यस प्रकार हुन्छन्:

म SSS

स IIS

ज ISI

स IIS

त SSI

त SSI

गुरू S = १९

उदाहरण १

कालीदास भनेर कोकिळहरू काला भए ता पनि

कुँज्दै छन् वनमा नअड्छ तिनको आफ्नो वसन्ती ध्वनि

के मण्डूक कराउनू प्रकृतिले पापीपना हुन्छ र !

गौरीशङ्करको नजिकचुचुरा उठ्छन् अरू वामन।।

यसमा तीन तीन अक्षरका समूह गण बन्छन् जस्तैः

कालीदा SSS म गणः

सभने IIS सगणः

रकोकि ISI जगणः

लहरू IIS सगणः

कालाभ SSI तगणः

एताप SSI तगणः

नी S गुरू

उदाहरण २

बर्खाका दिनमा__बडा बिरहमा______एक्लै बसेँ झ्यालमा__

बादलको दल आइ__घेरिन गयो______आकाश ख्यालख्यालमा__

उदाहरण ३

इच्छा यो छ महेश अन्तिम जसै त्यो मृत्युशय्या जली

मेरो रक्त सुकाउला म गरुँला अन्योल भई छटपटी

त्यो बेला मुखमा बुटीहरू परून् नेपालकै केवल

जे-जेमा हिमशैलको छ मधुरो मीठो चिसो चुम्बन ।

(इच्छा कविता, बालकृष्ण सम)

• मुख्य विश्राम १२ र १९ अक्षरमा विश्राम हुन्छ। सुक्ष्म विश्राम ६ - ६ (७ पनि हुन सक्छ)।
• ४ पाउको श्लोक एकै पाउमा सकिन्दैन र विश्राम हुन्छ हरेक पाउमा।
• समाप्ति ४ पाउपछि मात्र

कविताको नमुना

नेपाल

साम्राज्यहरु ती झुकेर रहँदा , उठ्दै थियो हाँकले
लेखायो अलगै जहाँ समयको,नौलो कथा सानले।
आफ्नै  तागतले  जितेर दुनियाँ,सत्ता र सम्मानको
झुक्नै जो कहिलै परेन जगमा,त्यो देश नेपाल हो।।

भोका बालक ती कसेर तनमा,थापेर गोलीहरु
मेटाए  तब  हेर  प्यास  मनको, मारेर वैरीहरु ।
पूर्खाको बलमा उठेर नभमा,हाँस्दै र नाच्दै बस्यो
सुर्ताले कहिलै डगेन जगमा,त्यो देश नेपाल हो।।

झर्ना ताल हिमाल खोच पहरा, खोला र पाखाहरु
बास्छन् ती कोइली रमेर वनमा,चाहिन्छ के लौ अरु
खोजेको  मनले  विचित्र  बहुतै, बेजोड श्रृङ्गार हो
बर्षौँ  भुल्छ  जहाँ वसन्त वनमा, त्यो देश नेपाल हो

इन्द्रेणी रङमा रचेर एकता,हाँस्छन् र नाच्छन् जहाँ
ईर्ष्याले पनि हार मान्छ सजिलै, देखेर माया जहाँ।
भाषा  भेष परम्परा  रस  मिठो,जात्रा र मेला मिठो
लाखौँ लाख कला समेट्छ जसले,त्यो देश नेपाल हो।।

हाम्रो रक्त शिरा बहेछ सहजै , मेची र काली बनी
हाम्रो गौरब त्यो झुकेन कहिलै,लाछी र जाली भनी।
बेचिन्छौ किन हो मरुस्थल गई, छाडेर  सौभाग्य यो
तिम्रो मार्ग कुरेर बस्छ जसले, त्यो देश नेपाल हो।।
   
                            S.p