शान्ति प्रक्रिया

शान्ति प्रक्रिया भनेको सामाजिक राजनीतिक वार्ता, सम्झौता र कार्यहरूको सङ्कलन हो जसले विशिष्ट सशस्त्र द्वन्द्वको समाधान गर्ने लक्ष्य राख्छ। सशस्त्र द्वन्द्व हुनुभन्दा पहिले, शान्ति प्रक्रियामा अन्तरराज्यीय वा अन्तरराज्यीय विवादलाई सैन्य द्वन्द्वमा परिणत हुनबाट रोक्नु समावेश हुन सक्छ। संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय शान्ति कार्य विभागले विवादलाई सशस्त्र द्वन्द्वमा परिणत हुनबाट रोक्नुलाई द्वन्द्व रोकथाम को संज्ञा दिएको छ। सन् २००७ मा संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिवको नीति समितिले सशस्त्र द्वन्द्वको प्रारम्भिक रोकथाम र समाधान भएको द्वन्द्वको पुनरावृत्ति लाई शान्ति स्थापनाको रूपमा वर्गीकृत गरेको थियो।

परिभाषा

शान्ति प्रक्रियाका लागि जापानस्थित अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति सहयोग कार्यक्रमका सल्लाहकार इजुमी वाकुगावाले शान्ति प्रक्रियालाई "राजनीति, कूटनीति, बदलिँदो सम्बन्ध, वार्ता, मध्यस्थता र सरकारी तथा अनौपचारिक दुवै क्षेत्रमा संवादको मिश्रण" को रूपमा परिभाषित गरेका छन्। वाकुगावाले यी प्रक्रियाहरूलाई दुई चरणमा वर्गीकृत गरेका छन्: सशस्त्र द्वन्द्वको अन्त्य र समाजशास्त्रीय पुनर्गठनको प्रक्रिया।

सशस्त्र द्वन्द्वको चरण रोक्नका लागि गैरसैनिक प्रक्रियाहरूलाई सामान्यतया शान्ति स्थापनाको रूपमा वर्गीकृत गरिन्छ। स्थानीय सशस्त्र द्वन्द्व रोक्ने विश्वव्यापी सङ्गठित सैन्य बलहरूको सैन्य विधिहरूलाई सामान्यतया शान्ति प्रवर्तनको रूपमा वर्गीकृत गरिन्छ।

संस्था

अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको निर्माण, विशेष गरी बीसौं शताब्दीको दौडान, धेरै हदसम्म शान्ति स्थापनाको व्यापक विश्वव्यापी सन्दर्भ प्रदान गर्ने इच्छाबाट प्रेरित भएको छ। यसमा राष्ट्र सङ्घ र संयुक्त राष्ट्रसङ्घ तथा युरोपेली सङ्घ जस्ता क्षेत्रीय संस्थाहरू सामेल छन्। विशिष्ट शान्ति प्रक्रियाका केही कदमहरूलाई प्रोत्साहित गर्ने वा निरीक्षण गर्ने संस्थाहरूमा संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय शान्ति सञ्चालन विभाग पनि समावेश छ।

आलोचना

एडवर्ड लुट्वाक को तर्क छ कि परम्परागत युद्धहरू आफैलाई जलाउन र दीर्घकालीन शान्तिको लागि पूर्वशर्तहरू स्थापित गर्नु अघि अवरोध गर्नु हुँदैन। जुझारुहरूको थकाइ वा एक पक्षको निर्णायक विजयले मात्र स्थायी शान्ति समाधान सम्भव छ। "सैन्य सफलताको आशा हरू थप युद्धभन्दा बढी आकर्षक हुनको लागि आवासको लागि फिक्का हुनुपर्दछ," तर अपरिपक्व युद्धविरामले जुझारूहरूलाई थकित हुनबाट रोक्छ र उनीहरूलाई आफ्नो सेनालाई पुन: स्थापित गर्न दिन्छ। यसले युद्धलम्ब्याउँछ र थप हत्या र विनाशनिम्त्याउँछ।