"किराँत जाति" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

याेयो "किरात" शब्द संस्कृत भाषाबाट आएकाेआएको भनेर कसैकसैले दाबी गरेका पाइन्छन् । यहाँ आपतिकाेआपतिको कुरा के हाेहो भने याेयो किरात शब्दलाई विद्वान कहलिएका नश्लवादी इतिहासकारले नियाेजितनियोजित तवरले सुँगुरसंग जाेडिजोडि दिएकाेदिएको छ । अनि यसैलाई आधार मानेर हामी केही निर्दाेषनिर्दोष अबाेधअबोध समुह किरात पहिचानबाट भाग्न खाेज्छाैखोज्छौ ।

यहाँ किरातलाई "किर +आत = किरात" काेको रूपमा बुझिने बुझाई नै गलत छ । जबरजस्त "किर" लाई सुँगुर र "आत" लाई पालक भनेर बुझ्ने दिमाग नै हाम्राेहाम्रो मुक्तिकाेमुक्तिको बाधक हाेहो ।

"किरात" लाई संस्कृत शब्दहरूसंग नै संश्लेषण र विश्लेषण गरेर हेर्ने हाेहो भने पनि याेयो शब्द सुँगुर र सुँगुरकाेसुँगुरको पछि लाग्ने जातिसंग सम्बन्धित नभएकाेनभएको प्रमाणित हुन्छ ।

यसकाेयसको लागि हामीले ठेट माैलिकमौलिक संस्कृत शब्दहरू पहिल्याउनु पर्ने हुन्छ । सुँगुरलाई ठेट संस्कृतमा "वराह" भनिन्छ । ( लिम्बुवानकाेलिम्बुवानको सुनसरी जिल्ला अन्तरगत चतारास्थित वराह क्षेत्रकाेक्षेत्रको मन्दिर भनेकाेभनेको सुँगुरकाेसुँगुरको मन्दिर हाेहो जहाँ हिन्दुआर्यले विष्णुकाेविष्णुको रूपमा सुँगुर पुज्छन् । ) माैलिकमौलिक संस्कृतमा "किर" काेको अर्थ कहिँ पनि सुँगुर छैन ।

"किरात" शब्दकाेशब्दको स्वरूपसंग नजिक भएका संस्कृत शब्दहरू हेराैँहेरौँ । जस्तै: "किरति", "किरीट", "किरिटी" । यदि किरात संस्कृत भाषाबाटै आएकाेआएको हाेहो भने यिनै शब्दहरू अपभ्रंश भएर आएकाेआएको हुनुपर्छ ।

संस्कृतकाेसंस्कृतको "किरति" काेको अर्थ "छर्नु/ फैलिनु/ to scatter" हुन्छ । "किरति"बाट "किराती" बन्न सक्छ । यदि याेयो हाेहो भने किरातीकाेकिरातीको अर्थ चारै दिशामा विस्तारित रूपमा फैलिएर रहेकाेरहेको जाति हुन्छ ।

संस्कृतबाट आएकाेआएको "किरीट" शब्दकाेशब्दको अर्थ "मुकुट/श्रीपेच/crown" हुन्छ । याेयो मुकुट/श्रीपेच लगाउनेलाई संस्कृतमै "किरिटी" भनिन्छ र "किरिटी" काेको अर्थ राजा हाेहो । "किरीट"बाट "किरात" बन्न सक्छ र "किरिटी"बाट "किराती" हुन सक्छ । यदि संस्कृतबाटै किरात हुन आएकाेआएको हाेहो भने किरातकाेकिरातको अर्थ मुकुट लगाउने राजा हुन्छ ।

अतः किरातलाई हामीले संस्कृतबाट नै आएकाेआएको हाेहो भनेर जिद्दी गर्ने हाेहो भने पनि "किरात" शब्दकाेशब्दको साईनाेसाईनो "सुँगेर पालेर जीविका धन्ने" कुरासंग हुनै सक्दैन ।

यद्यपि किरात शब्द किरातभाषाबाटै आएकाेआएको आधार छ । "किरात" र "किरावा" शब्दबीचमा घनिष्टता छ । किरातभाषामा "कि" धातु भएका शब्दहरू प्रशस्तै छन् । किरातीहरूले आफूलाई गाैरवकागौरवका साथ कसैलाई रवाफ देखाउनु पर्याेपर्यो भने " काँ किराती माेमो म्छा/ आङ्का किरावा छा चि (म त किरातीकाेकिरातीको बच्चा पाेपो हुँ त)" भन्ने परम्परागत स्थापित आचरण ( traditional custom ) अझै पनि छ । यसाेयसो भन्ने परम्परा त संस्कृतभाषा बाेकेरबोकेर ल्याउने आर्यहरू हिन्दुउपमाद्वीपमा प्रवेश गर्नुभन्दा अगाडि देखिनै किरातहरूमा थियाेथियो । हिन्दुआर्यकाेहिन्दुआर्यको आगमन अगाडि नै किरातीले आफूलाई गर्वका साथ किरात भनिरहेकाेभनिरहेको यसबाट प्रष्ट हुन्छ ।

मानिसकाेमानिसको स्वभाव कस्ताेकस्तो हुन्छ भने कसैले हेयकाेहेयको दृष्टिबाट दिएकाेदिएको उपमाबाट आफूलाई चिनाउन चाहदैन । गर्वकाेगर्वको साथ भन्ने कुरा त परकै हाेहो ।

नामकाेनामको अर्थ नै हुनुपर्छ भन्ने छैन । त्याेत्यो नाम त पछि नामधारण गर्नेकाेगर्नेको व्यावहारले अर्थ लगाइने हाेहो ।

हिन्दुआर्यकाेहिन्दुआर्यको संस्कृतभाषा प्रवेश गरेपछि मात्र किरात शब्द आएकाेआएको हाेहो भन्नू भनेकाेभनेको काेइलाखानीकाेकोइलाखानीको अाविष्कारआविष्कार पछिमात्र वनस्पतिकाेवनस्पतिको उत्पति भएकाेभएको हाेहो भन्नू जस्तै हाेहो ।

त्यस्ता प्रतापी वैभवशाली सभ्यता भएकाेभएको जातिकाेजातिको आफ्नै नामकाेनामको पहिचान थिएन हाेलाहोला ? अवश्य थियाेथियो । थियाेथियो त केवल "किरात" नै थियाेथियो । जसले आफूलाई किरात भएकाेभएको दाबी गर्दैनन् उनीहरूकाेउनीहरूको लागि आफूलाई आदिवासी (indigenous people) भन्नु याेग्यतायोग्यता पुग्दैन ।

किरातशास्त्री (Kiratologist) ले संस्कृतबाट "किरात" आएकाेआएको हाेइनहोइन, बरू "किरात" शब्द तथा किरातभाषाबाट चाहिँ संस्कृतमा केही शब्द बनेका छन् भनेर दाबी गरेका छन् । जस्ताेजस्तो : "कीर्ति" । याेयो किराती- किरती - किर् ती हुँदै पछि कीर्ति भएकाेभएको हाेहो । कीर्तिकाेकीर्तिको अर्थ प्रसिद्धि तथा ख्याति (fame) । हिजाेहिजो किरातीहरू वैभवशाली थिए । उनीहरूले प्रसिद्ध र ख्याति कामाएका थिए । त्यस कारण ख्याति र प्रसिद्धि कामउनेलाई हिन्दुआर्यले "किराती" शब्दकाेशब्दको विशेषण प्रयाेगप्रयोग गर्थे । "किराती" भन्दाभन्दै पछि अपभ्रंश भएर "कीर्ति" भएकाेभएको हाेहो ।