"विश्वविद्यालय" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा बोट: स्वचालित पाठ परिवर्तन (-मुंबई +बम्बाइ) |
सा रोबोट : हिज्जे मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति १:
{{अनुवादित हिन्दी}}
[[File:Tartu - panoramio (10).jpg|thumb|[[इस्टोनिया]]को [[टार्टू]] शहरको [[टार्टू विश्वविद्यालय]]]]
'''विश्वविद्यालय''' (युनिवर्सिटी) त्यो संस्था हो जसमा सबै प्रकारको
== इतिहास ==
प्राचीन कालमा [[युरोप|यूरोप]]का
[[युरोप|यूरोप]]मा [[धर्म-सुधार-आन्दोलन]]का साथ विश्वविद्यालयका दृष्टिकोण र विस्तारमा एक निश्चित परिवर्तन भयो। तिनको परम्परागत स्वव्यवस्था र स्वतन्त्रता लुप्त हो गई; प्राचार्य राज्यका सेवक भए; कठोर नियन्त्रण तथा जाँचको व्यवस्था गरिएको छ। विश्वविद्यालयलाई राज्य तथा तत्सम्बन्धित खर्चका लागि
=== भारतमा उच्च-शिक्षाको इतिहास ===
[[भारत]]मा वैदिक कालका
मुसलमानहरुका आक्रमण तथा तिनको द्वारा राजस्थापनदेखि प्राचीन भारतीय विश्वविद्यालय नष्ट भए। मुसलमान
[[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ईस्ट इन्डिया कम्पनी]]का शासनकालमा [[कोलकाता|कलकत्ता]] मदरसा र [[बनारस संस्कृत कालेज]] उच्च शिक्षाकेन्द्रका रूपमा स्थापित भए। सन् १८४५ ई.मा [[बङ्गाल]] काउंसिल अव एजूकेशनले पहिलो पल्ट कलकत्तेमा एक विश्वविद्यालय स्थापित गर्नका लागि प्रस्ताव नजिक गरे जसलाई पछि गएर सन् १८५४ ई.का वुडका घोषणापत्रले स्वीकार गरे। यसका अनुसार कलकत्ता विश्वविद्यालयको योजना लण्डन विश्वविद्यालयका आदर्शमा बनाए गई थियो र त्यसमा कुलपति, उपकुलपति, सीनेट, अध्ययन-अध्यापन, परीक्षा, आदिको व्यवस्था गरिएको छ। सन् १८५६ ई.सम्म कलकत्ता, बंबई र मद्रासमा विश्वविद्यालय स्थापित गर्नका लागि योजनाहरु तैयार भए, र २४ जनवरी, १८५७ ई.लाई तत्सम्बन्धी
स्वतन्त्रता प्राप्तिका पछि सन् १९४८ ई.मा डा। सर्वपल्ली राधाकृष्णनको अध्यक्षतामा एक विश्वविद्यालय आईगको स्थापना भएको जसले भारतीय
केही भारतीय विश्वविद्यालय केन्द्रीय सरकारमा आधारित छन्, यथा बनारस, अलीगढ, अलीगढ, विश्वभारती आदि। अन्य प्रान्तीय विश्वविद्यालय शिक्षण गर्ने तथा सावास छन्। यिनमा विद्यार्थी छात्रावासमा रहते, तथा विद्याध्ययन गर्दछन्। अर्को प्रकारका विश्वविद्यालय ्दछन् जो केवल परीक्षा ले्दै तथा
==
विश्वविद्यालहरुका प्रशासनका लागि कुलपति, उपकुलपति, प्रबंध समिति (सीनेट), कोर्ट (सभा), शिक्षा समिति (Academic Council), रजिस्ट्रार र त्यसको सहायक आदि हुन्छन्। प्रदेशीय विश्वविद्यालहरुका कुलपति प्राय: प्रदेशका राज्यपाल हुन्छन्, जो अवैतनिक छन्। केन्द्रीय विश्वविद्यालयमा राष्ट्रपतिलाई विजिटर (Visitor)का रूपमा मानिन्छ।
== विभाग एवं उपाधीहरु ==
पाठ्यक्रमीय संघटनको दृष्टिले प्रत्येक विश्वविद्यालय अनेक प्रभाग (Faculties), यथा कला, विज्ञान, वाणिज्य, कानुन, चिकित्सा, इंजीनियरिंग, शिक्षा, कृषि, आदिमा बँटा भयो हुन्छ। प्रभागका प्रधान प्राध्यक्ष (Dean) हुन्छन्। प्रत्येक भागका अन्तर्गत विभिन्न विभाग हुन्छन् जसको अलगअलग अध्यक्ष हुन्छन्। अध्यक्ष प्राय: प्रोफेसर (प्राचार्य) कहलाउँछन्। तिनको सहायक अध्यापकगण रीडर, लेक्चरर अथवा असिस्टहरुट प्रोफेसर आदि हुन्छन्। विश्वविद्यालयमा एक वा अनेक प्रभाग हुन्छन् जस्तै रुडकी इंजीनियरिंग विश्वविद्यालय। यी विश्वविद्यालहरु द्वारा दिए जाने उपाधीहरु पनि अनेक प्रकारका हुन्। शोध कार्यका निमित्त उच्च उपाधीहरु डी। लिट्., डी। एस-सी., एल.-एल। डी., पी-एच। डी., डी। फिल., आदि छन्। बी। ए., एम। ए., बी। एस-सी., बी। कम., एम। कम., एल-एल। डी., पी-एच। डी., डी। फिल., आदि छन्। बी.ए., एम.ए., बी.एस-सी., बी.कम., एम.कम., एल-एल.बी., एल-एल। एम., वी.टी., बी.एड्., एम.एड्। आदिको उपाधीहरु प्राय: लिखित परीक्षाका माथिान्त दिए जान्छन्। प्रत्येक विश्वविद्यालयको प्रति वर्ष एक समावर्तन समारोह (Convocation) हुन्छ जसमा परीक्षोत्तीर्ण
== समस्याहरु एवं भविष्य ==
आजका विश्वविद्यालहरु एवं विश्वविद्यालयीय शिक्षाको अनेक समस्याहरु छन् जिनपर शासन तथा
== विश्वका प्रमुख विश्वविद्यालय ==
परम्परागत प्राप्त मानवज्ञानको संरक्षण, नवीन ज्ञानको संरक्षण, नवीन ज्ञानको अनुसंधान, संवर्धन एवं प्रसार आधुनिक विश्विद्यालहरुका प्रमुख कार्य छन्। यसै कारण ती साहित्य, कला, दर्शन, समाजविज्ञान, विज्ञान, प्रशासन, व्यवसाय, व्यापार उद्योग एव प्रविधि आदिका शिक्षण एवं अनुसंधानको आफ्नो यहाँ व्यवस्था गर्दछन्, र शिक्षा-सेवा-विस्तार (एज्युकेशन एवस्टहरुशन)का द्वारा उनको पनि लाभान्वित गर्ने चेष्टा गर्दछन्, जो विश्वविद्यालयका छात्र भएर अध्ययन होइन गर्न सक्दै ज्ञानानुसंधान, एवं प्रसारका लागि यो आवश्यक हो कि
तेह्रऔं शताब्दीमा स्थापित ब्रिटेनका आक्सफोर्ड एवं कैंब्रिज विश्वविद्यालय उन्नाइसऔं एवं बीसऔं शताव्दीसम्म निर्मित बरमिंघम, लीड्स, मैनचैस्टर, लिवरपूल, न्यूकैस्ल, ग्लासगा, एडिनबरा, विक्टोरिया, डरहग, आदि विश्वविद्यालहरुका समान नैं ज्ञान, विज्ञानका आधुनिकतम शिक्षा संस्थानहरुदेखि सम्पन्न भएर प्राचीन र आधुनिक युगको प्रतिनिधित्व गर्न रहेका हुन्। यूरोपका यसै प्रकारका अन्य प्राचीन
कालम्बिया, [[न्यूयार्क]], ओहायो, कलीफोर्निया, फ्लोरिडा, शिकागो, हार्वर्ड, वाशिंगटन, इन्डियाना, मिशीगन, येल आदि [[अमेरीका]]का प्रसिद्ध विश्वविद्यालय छन्।
पङ्क्ति ३७:
रूसमा मास्को, लेनिनग्राड जस्तै विशाल केन्द्रीय विश्वविद्यालहरुका अतिरिक्त सोवियत सघका विशाल भूभागहरुका लागि सहरुट्रल एशियन लेनिन विश्वविद्यालय "फार ईस्ट विश्वविद्यालय" तथा सोवियत संघका के विभिन्न राज्यहरुका आफ्नो अलग अलग विश्वविद्यालय छन्। सोवियत संघको अकादमीले अनुसंधान क्षेत्रमा युगपरिवर्तनकारी कार्य गरे छन्।
चीनमा पीपल्स यूनिवर्सिटी अव चाइना, पेकिंग,का नमूनमा चीनका सबै प्रमुख
एसिया एवं अस्ट्रेलियाका सबै
=== भारतका विश्वविद्यालय ===
प्राचीन भारतका
स्वाधीनताप्राप्तिका माथिान्त भारतका
इनके अतिरिक्त केही शिक्षण
== विश्वविद्यालयका प्रकार ==
पङ्क्ति ५७:
'''सहरुट्रल यूनिवर्सिटी''' : संसदका ऐक्टका तहत बनाए गई देशमा कुल ३० सहरुट्रल यूनिवर्सिटी छन्। यी सबै मानव संसाधन विकास ( एचआरडी ) मंत्रालयका तहत आउँछन्। यस यूनिवर्सिटीजलाई ज्यादा फंड आवंटित हुन्छ , यस कारण यिनमा अर्को यूनिवर्सिटीजका मुकाबले सुविधाहरु पनि बेहतर हुन्छन्। २००९मा १५ यूनिवर्सिटीजलाई सहरुट्रल यूनिवर्सिटीज कादर्जा दिइएको छ। केही प्रमुख सहरुट्रलयूनिवर्सिटी डीयू , जेएनयू , इलाहाबाद यूनिवर्सिटी र बीएचयू छन्।
'''स्टेट यूनिवर्सिटी''' :
'''डीम्ड यूनिवर्सिटी''' : यूनिवर्सिटीजका अतिरिक्त उच्च शिक्षादेखि जोडिएका अर्कोइंस्टिट्यूट्सलाई यूजीसीको सलाहमा केन्द्र सरकार डीम्ड यूनिवर्सिटी कादर्जा दिन्छ। अमूमन यो दर्जा पानका लागि संस्थानमा शिक्षाको स्तरधेरै ऊंचा हुनु जरूरी मानिन्छ। यस प्रकारको यूनिवर्सिटी कास्टेटस बाकी यूनिवर्सिटीको प्रकार नैं हुन्छ , तर यी स्वायत्तताअधिक हासिल हुन्छ। यी न मात्र आफ्नो कोर्स र सिलेबस आफूडिजाइन गर्न सक्नुहुन्छ , तर आफ्नो एडमिशन र फीस सम्बन्धी नियमभी बनाउन सक्नुहुन्छ। इंडियन इंस्टिट्यूट अफ माइंस ( धनबाद ) , इंडियनइंस्टिट्यूट अफ साइंस ( बंगलूरु ) केही जानी - मानी डीम्ड यूनिवर्सिटीछन्।
पङ्क्ति ७३:
* [http://www.corecentre.co.in/guest/Hindi/hindi_26.asp विदेशी छैन, देशी विश्वविद्यालहरुदेखि ज्ञान महाशक्ति बन्ने ख्वाब हुनेछ पूरा]
* [http://navbharattimes.indiatimes.com/articleshow/4448430.cms कति प्रकारको यूनिवर्सिटीज?] (नवभारत)
* [http://www.go-college.webs.com/ उत्तर अमेरिकी
{{Commonscat|Universities and colleges}}
|