"भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा बोट: स्वचालित पाठ परिवर्तन (-सातौं +सातौँ) |
सा रोबोट : हिज्जे मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति ३५:
बनोटका पर्याधार (फ्रेम) मा पाइने लघुघटकहरूको कार्य र एउटा घटकको अर्का घटकसँग हुने सम्बन्धलाई बुनोट भनिन्छ । यो लघु, सीमित वा खण्डात्मक साहित्यिक प्रभावको तह हो । बनोट अमूर्त हुन्छ भने बुनोट मूर्त हुन्छ । भानुभक्तीय रामायणमा तथा रामचरितमानसमा बुनोटका घटकहरूमध्ये [[छन्द]], रस, अलङ्कारको प्रयोगबारे निम्नानुसार सामान्य विश्लेषण गर्नु यस लेखको प्रमुख उद्देश्य रहेको छ :
====छन्दविधान====
छन्द ग्रिक शब्द
=====भानुभक्तीय रामायणमा छन्द=====
नेपाली साहित्यको काव्यधाराको अध्ययनबाट के देखिन्छ भने नेपाली साहित्यमा छन्दको बीज प्राथमिक कालमा अङ्कुरित भएर आधुनिक कालमा पल्लवित एवं पुष्पित हुँदै अद्यावधि अविच्छिन्न रूपमा काव्यको स्थायी सम्पदा बन्दै आएको छ । यसरी हेर्दा प्राथमिक कालीन कविहरूमा भानुभक्त आचार्य नै यस्ता कवि हुन् जसले रामायणमा वार्णिक छन्दको विस्तृत एवं व्यापक प्रयोग गरेर यसको गरिमा बढाएका छन् । रससिद्ध कविका लागि छन्दबन्धन रहँदैन तापनि छन्द गतिको मर्यादा र सजीवताको द्योतक भएको हुनाले कविले आºना कृतिमा आत्मानुभूतिको जीवन्त गतिमय प्रवाहलाई छन्दको मर्यादाभित्र समावेश गराएर विभिन्न छन्दको प्रयोग गरेका छन् ।
पङ्क्ति ४३:
:गयो खान्या बेला मकन त मिल्यो राज्य वनको
:भरत्ले राज् पाया यहिं बसि गरुन् राज्य जनको ।
:बिदा बक्स्या जावस्
:म चाँडै फिर्न्याछू बिरह नहवस् कत्ति मनमा ।
भानुभक्तीय रामायणमा '''वसन्ततिलका''' छन्दको पनि प्रयोग भएको छ । योचौध अक्षरको एक पाउ हुने, गण समूहमा त भ ज ज गुरु गुरु हुने र आठ अक्षरमा विश्राम हुने छन्द हो । उदाहरणका लागि तलको श्लोकलाई लिन सकिन्छ—
पङ्क्ति ५३:
प्रस्तुत रामायणमा प्रयोग भएको अर्को छन्द '''स्रग्धरा''' हो । यसमा एक्काइस अक्षरको एक पाउ र चार पाउको एक श्लोक हुन्छ । गण समूहमा म र भ न य य य हुने र प्रत्येक सात हक्षरमा विश्राम हुने यो छन्द बालकाण्ड र अरण्यकाण्डमा प्रयोग भएको पाइन्छ । यसको एउटा उदाहरण—
:डेरा देखी भरत्जी तहिं नजिक गया पाउका छाप देख्या
:श्रीराम्का पाउका छाप् चिह्निकन
:भन्छन् धन्यै रह्याँछू सहज नमिलन्या पाउका छाप देख्याँ
:ब्रह्माजीले नपाउनू छ त पनि सहजै माथले आज टेक्याँ ।।
पङ्क्ति १११:
:संसार्–सागर् सहज्मा तरिकन हरिथ्यैं बस्न जानेछु पारी <ref>तुलसीदास,....पूर्ववत् (२०४६ : युद्धकाण्ड २४४),......पूर्ववत्</ref>।।
उपर्युधृत कवितांशको पहिलो र दोस्रो हरफका श्यामाङ्कित पदहरूले अर्थालङ्कार अन्तर्गत उपमा अलङ्कार प्रकट गरेका छन् भने चौथो हरफका श्यामाङ्कित पदमा रूपक अलङ्कार मुखरित भएको छ । रूपक अलङ्कारको अर्को सुन्दर उदाहरण हेरौं—
:यस्ता बात्
:कौसल्या दशरथ्जिलाई रिसले वाक्–वाण् बजारिन् तसै <ref>तुलसीदास,....पूर्ववत् (२०४६ : अरण्यकाण्ड १६),......पूर्ववत्</ref>।।
=====रामचरितमानसमा अलङ्कार=====
|