"तारापुञ्ज" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

'''तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) ''' असंख्य [[तारा|ताराहरू]]को समूह हो जो स्वच्छ र अँधेरी रातमा, [[आकाश]]का बीचमा अर्धचक्रका रूपमा र झिलमिलाउँदो मेखलाका समान देखा पर्छ। यो मेखला वस्तुत: एक पूर्ण चक्रका अंगअङ्ग छन् जसको क्षितिजका तलको भाग देखिंदैन। [[भारत]]मा यसलाई मंदाकिनी, स्वर्णगंगा, स्वर्नदी, सुरनदी, आकाशनदी, देवनदी, नागवीथी, हरिताली आदि पनि भन्दछन्।

हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) (जिसमा हाम्रो पृथ्वी छ)को चौडाई र चमक सर्वत्रसमान छैन। धनु (सैजिटेरियस) तारामण्डलमा यो सबैभन्दा अधिक चौडी र चमकीलो छ। दूरदर्शीद्वारा हेर्नमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा असंख्य ताराहरू देखा पर्छन्। विभिन्न चमकका ताराहरूको सङ्ख्या गिनेर, तिनको दूरीको गणना गर्न र तिनको गति नापकर ज्योतिषिहरूले तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का वास्तविक रूपको धेरै राम्रो अनुमान लागेको लिया छ। यदि आकाशमा देखा पडने रूपका बदलामा त्रिविमतीय अवकाश (स्पेस)मा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का रूपमा विचार गरियोस् त थाह लाग्छ कि तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) लगभग समतल वृत्ताकार पहिएका समान छ जसको धुरीका नजीकको भाग केही फूला भएको छ। चित्रमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को बगलदेखि चित्र देखिाइएको छ (माथिदेखि हेर्नमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) पूर्ण वृत्ताकार देखा पर्नेछछ)। यस पहिएको व्यास लगभग एक लाख [[प्रकाश वर्ष|प्रकाशवर्ष]] छ (१ प्रकाशवर्ष=५.९´१०१२) मील वा पृथ्वीदेखि सूर्यको दूरीको ६३ हजार गुना) र मोटोई ३,००० देखि ६,००० प्रकाशवर्षका बीच छ। केन्द्रका नजीकको मोटोई लगभग १५,००० प्रकाशवर्ष हो। हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा ताराहरू समान रूपले वितरित छैनन्। बीच बीचमा अनेक तारागुच्छ छन् र यसको पनि संभावनासम्भावना छ कि देवअथवा (ऐंड्रोमीडा) नीहारिकाका समान हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा पनि सर्पिल कुंडलीहरू (स्पाइरल आर्म्स) होउन् । ताराहरूका बीचमा सूक्ष्म धूलि र ग्यास फैली छन्, जो टाडाका ताराहरूको प्रकाश क्षीण गर्न दिन्छन्। धूलि र ग्यासको घनत्व संस्थाका मध्यतलमा अधिक छ। कहीं कहीं धूलिका बाक्लो बादल हो जानाले कालो नीहारिकाहरू बनेकाछन्। कहीं ग्यासका बादल नजीकका ताराहरूका प्रकाशदेखि उद्दीप्त भएर चमकती नीहारिकाका रूपमा देखा पर्छन्। हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को द्रव्यमान सूर्यका द्रव्यमानको लगभग एक खरब (१०११) गुछैन। यसबाट प्राय: आधा त ताराहरूको द्रव्यमान छ र आधा धूलि र ग्यासको ।

केही भनें तीव्र गतिभएका ताराहरू र गोलीय तारगुच्छ (ग्लोब्यूलर क्लस्टर) हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को सीमाका बाहिर छन्, परन्तु यी पनि हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) देखि सम्बद्ध छन् र त्यसैका अंगअङ्ग मानिन्छन् (द्र। चित्र) लगभग १०० गोलीय तारागुच्छ ज्ञात छन्। यिनको वितरण गोलाकार छ। यी तारागुच्छहरूका वितरणदेखि तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को केन्द्र ज्ञात गर्न सकिन्छ। ताराहरूको गति नापनाले पनि केन्द्रको गणनामा सहायता मिल्दछ। रूप र विस्तारमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) धेरै सी अगांग (एक्स्ट्रा गैलक्टिक) नीहारिकाहरूदेखि (अर्थात ती तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) हरूदेखि जो हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) देखि पूर्णतया बाहिर छन्) मिलती जुल्दछन्।