"शाह वंश" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
स्रोत बिहिन मनगढन्त विश्लेषण चिनोहरू: मोबाइल सम्पादन मोबाइल वेब सम्पादन |
कुनै सम्पादन सारांश छैन चिनोहरू: मोबाइल सम्पादन मोबाइल वेब सम्पादन |
||
पङ्क्ति १:
{{Refimprove}}
{{शाही घर|
|उपनाम = शाह वंश
|पुर्ख्यौली थलो = विवादित
|प्रतिक = [[File:Coat of Arms of Shah dynasty.gif|200px]]
|देश = [[लमजुङ राज्य]], [[गोरखा राज्य]], [[कास्की राज्य]], [[नेपाल अधिराज्य]]
|उपाधि = शाह
|संस्थापक = [[
|अन्तिम शासक = [[ज्ञानेन्द्र शाह]]
|हालको शिर्ष = विघटन
|स्थापना वर्ष =
|विघटन = २८ मे २००८ (
|धर्म = [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]]
}}
'''शाह वंश''' सुरूवाती [[गोरखा राज्य]] र पछि [[नेपाल अधिराज्य]]का [[हिन्दु]] शासक वंश हुन् । शाहहरू चौबिसे [[ठकुरी]] राजवंशहरूमध्ये एक हुन् । शाह वंश कास्कीका राजा [[कुलमण्डन खाँण]]बाट आएको हो । उनका कान्छा छोरा [[यशोब्रह्म शाह]] लमजुङको राजा भए । यशोब्रह्मको कान्छा छोरा [[द्रव्य शाह]]ले शाह वंशको गोरखा राज्यमा उदय वि.सं. १६१६ मा गराएका थिए । यस वंशले [[नेपाल अधिराज्य]]को स्थापना गर्यो र २४० वर्ष पश्चात वि.सं. २०६५ सालमा राजशासनबाट हट्यो ।
'''शाह वंश''' [[नेपाल राजतन्त्र]]का प्रशासक हुन् । राजा [[रामशाह]]को पालामा लेखिएको गोरखा राजवंशावलीले कुनै ठोस आधार पुष्ट्याउँदैन्। प्रचलित वर्णन काल्पनिक हुनसक्ने प्रबल सम्भावना छ । प्रचलित वर्णनका आधारमा शाह वंशका पूर्खाहरू भारतको चितौडबाट मुश्लिम आक्रमणबाट बच्न नेपाल पसेका भूपाल राणाजी राव तथा उनका छोराहरू हरिहरसिंह र अजयसिंह थिए ।<ref>http://royalark.net/Nepal/nepal2.htm</ref> तर चितौडगढका गुहिलवंशी [[सिसोदिया]] राजाहरूको वैशमपायन गोत्र हो भने नेपालका शाहवंशको पुरानो गोत्र [[भारद्वाज गोत्र]] (पछि [[पृथ्वीनारायण शाह]]द्वारा परिवर्तित [[कश्यप गोत्र]]) हो।▼
==वंशावली तथा किम्बदन्ती==
कुमार जी आज्ञा गर्नुहुन्छ त्यस्तै उक्त वर्णन अनुसार चितौडगढका सूर्यावंशी राजा भट्टारक ऋषिराज राणाजीको ३३ औं वंशका राजा भूपति राणाजीका {{citation needed}}उदयरस, फत्तेसिंह र मनमथ नाम गरेका तीन छोराहरू थिए। फत्तेसिंहकी छोरी अत्यन्त रूपवती थिइन्। उनलाई हरण गर्ने उद्देश्य लिएर मुसलमानहरूले चितोरगढ आक्रमण गरे । मुसलमानहरूले फत्तेसिंहकी सुन्दरी कन्याका लागि चितोरगढलाई ध्वस्त पारिदिएपछि केवल मनमथ नै जीवित रहे र उज्जैनमा शरण लिई ज्यान जोगाए । त्यहाँ उनका ब्राह्मणिक र भूपाल नाम गरेका दुई पुत्रहरू जन्मिए । पुत्रहरूका बीचमा आपसी मेल नभएका कारणले भट्किएका भूपाल मुसलमानहरूका डरले उत्तरतर्फ पार्वत्य अञ्चलमा प्रवेश गरे |तिनै भुपालका छोराहरुका सन्ततिलाई काली गण्डकी रिडी क्षेत्रका दानी र मानव हितभएका त्यस क्षेत्रका स्थानीय मानिसहरुले राजपुत्रका छोराहरु रहेछन ज्यान जोगाएर भागेर नेपाल आएका रहेछौ कति दुख पाए होलान अझ कति दुख पाउछन् होलान भनेर त्यतिबेला भागेर आएका उनीहरुलाइ आजदेखि राजा वावुसाहेब भएकोले राजा भयौ भनेर बढो आदारका साथ बाजागाजा र भोज भतेर, फूलमाला र अविर पहिराइए र माहराजा घोषणा गरिएका थिए | पछी उनै भुपालका सन्ततिबाट दुइ राजकुमार हरिहर सिंह र अजय सिंह दुइ छोरा जन्मिए तर उनीहरु व्राम्हणलाइ चिना हेराएर सोध खोज गर्दा नेपालको राजा भएर कुनै दिन नेपाल राष्टका एकीकरण गर्ने वीर पुरुष जन्मिन सक्ने भविष्य वाणी गरेका थिए । भूपाल नेपालको [[रिडी]] हुँदै खिलुङमा गई निवास गर्न थाले । उनका हरिहरसिंह र अजयसिंह नाम गरेका दुई पुत्रहरू भए। हरिहर सिंह ढोडमा गए र त्यहाँबाट भीरकोट, सतहुँ र गह्रौंलाई आफ्नो कब्जामा लिए । नेपालको इतिहासमा विना लडाई रिडी क्षेत्रमा भागेर ज्यान जोगाउन आएका शाह वंशका पूर्वजले कसैसंग पनि लडाई झगडा नगरी माग्नेले दान पाए झैँ उदारभावले रिडी क्षेत्रको राज्य पनि सजिलै पाएकाले ( राजाका सन्तान भागेर आएछौ हामीले गरि आएको राज्य तिमीहरुलाई भयो हामी राजाको पद बाट हट्छौ तर तिमीहरुलाई राजाको पद दियौ) भनेर राजतन्त्रात्मक देश नेपाल निर्माण गरेको शाह वंशको इतिहासमा यो स्वर्ण अक्षरले लेखिनु पर्ने देखिन्छ | यति श्री स्कन्दे केदार खण्डे माहात्मे यो दन्त्य कथा हो यथार्थ होईन {{citation needed}}<br>▼
{{POV}}
शाहहरू आफ्नो वंशलाई [[राजपुत]] भएको दाबी गर्छन् । तर थुप्रै अग्रज नेपाली तथा विदेशी इतिहासकारहरू शाह वंशलाई [[मगर]] वंश मान्दछन् । यसमा [[डोरबहादुर विष्ट]], [[बाबुराम आचार्य]], स्कटिस लेखक फ्रान्सिस बुचानन ह्यामिल्टन, आदि पर्दछन् ।
▲
यथार्थ यो हो, शाहका पुर्खा जयन खान नै शाह राजाको आदि पुर्खा हो खान्चा र मिन्चा खान शाहराजाका पुर्खा हुन । जयन खान अघि भारत तीर शाह वंशको पुर्खा निम्न प्रमाणले जोडिदैन जुन तल विस्तृतमा वर्णन सन्दर्भ सामग्री सहित गरिएको छ । पहिले नुवाकोट (स्याङ्जा) मा गएर राज्य गरेका कान्छा (मिचाखान) हुन उनिहरूका सन्तान कुलमन्डनले दिल्लीका बादशाहबाट शाह पदवी पाएकाले उनको पालादेखि राजवंशले आफ्नो नामको पछाडी ‘शाह’ जोडेका थिए । शाहवंशीय राजाहरूले नेपालमा राजवंशको रूपमा आफूलाई स्थापित गर्ने कार्य मूलत: नेपालको गण्डक क्षेत्रमा गरे । कास्कीमा आफूलाई प्रभावकारी राजखानदानको रूपमा स्थापित गरिसकेपछि त्यसबाट अत्यन्तै प्रभावित बनेका लमजुंगेहरूले आफ्नो राज्यमा राजाको रिक्तता पूरा गर्न कास्कीका राजा कुलमण्डन शाहका छोरा [[यशोब्रम्ह शाह]]लाई ल्याई राजा बनाएका थिए । यसरी गोरखा राजवंशावलीको लेखोट रहेको छ । इतिहासमा सबैभन्दा शक्तिशाली राजाले आफुलाई मगर वा मगारात्को राजा मै हुँ ( दिव्य उपदेश पृष्ठ ८ ) भनेर घोषणा गरेर जातीय पहिचान दिने पृथ्वी नारायाण शाह हुन | विक्रमाव्द्को दशौ शताव्दी पछि कर्णाली प्रदेशका मगरातको मगरहरुले भारतीय ब्राम्हणहरुबाट वैदिक संस्कार र यज्ञोपवित ( जनै ) ग्रहण गरेर आफुलाई ठकुरी भनाउन थालेका हुन भन्ने कुरा इतिहासकार डोर बहादुर विष्टको राय रहेको पाइन्छ l फ्रेन्च इतिहासकार ह्यामिल्टनले र अर्का विदेशी लेखक भांसीटार्टले गोर्खाको शाह वंश मगर नै हुन् भनेको पाइन्छ | मगरसमुदायसँग गोर्खाली राजाको सम्बन्ध पृथ्वीनारायणको जन्मभन्दापुरानो हो । हेमिल्टन (१८१९) र भेन्सिटार्ट (१८९६)लेपृथ्वीनारायणलाई मगर भनेका छन् । म मगर हुँ भनेर दरिलो उदाहरण दिदैं पृथ्वीनारायणले आफूलाई मगरातको राजाबताएका छन् (दिव्यउपदेश, पृ.८) । पृथ्वीनारायणअघिकागोर्खाली राजालाई पनि गोर्खा बार्पाकका गुरुङहरू ‘मगरकाराजा' भन्थे र टाढा रहन खोज्थे (बाबुराम आचार्य, श्री ५बडामहाराजाधिराज पृथ्वीनारायण शाहको संक्षिप्त जीवनी, पृ.१०) । पृथ्वीनारायणका ददा (बालबालिकाको हेरचाह गर्नेव्यक्ति) मगर समुदायका सुरथसिंह राना थिए, जोपृथ्वीनारायणले ‘दिव्यउपदेश' दिँदा साथमै थिए (दिव्यउपदेश, पृ. १) ।▼
▲
हर्षबहादुर बुढा मगरको किरात वंश र मगरहरु भन्ने पुस्तकमा पनि ठकुरी र मगर विचमा भएको निकटता स्पष्ट उल्लेख गरेका छन् | यसै गरी हरेक मगर विद्वानहरु जस्तै यम. यस. थापा मगर, बमकुमारी बुढा मगर, वि.के. राना मगरको भनाइले पनि ठकुरीहरु र मगरको सम्बन्ध नजिक गराउछ | यम यस थापा मगरले राजदरवारको सुगुरको वली दिनेचलन भएको वताउछन र यो सत्य पनि थियो, वहादुर शाहले आफ्नी भाउजु राजेन्द्र लक्ष्मी शाह संग उनको दाजु सिह प्रताप शाह मरे पछि विवाह प्रस्ताव राख्दा वाहुन र पण्डित वादले झाँगीसकेको दरवारमा भएको तत्कालिन विविध षडयन्त्र मध्ये एउटा यो भाउजु विवाह गर्न पाउनु पर्ने वहादुर शाहको विद्रोहको घटना मुख्य मान्छन ( हिन्दु धर्ममा यस्तो अनमेल विवाह मानिन्छ तर मगर जातिमा यस्तो विवाहको चलन छ ) ऋषिकेश शाहले पनि आफुलाई पृथ्वी नारायण शाहले झैँ मगर वा मगारातको राजा भनेर प्रमाण दिए जस्तो मगर हुँ भनेनन किनकि समय निकै ढिलो भैसकेको थियो तर आफ्नो नाकं हेरर कुरा गर्न बाहुन छेत्रीलाई प्रश्न गर्न चुनौती दिन्थे | यसको अर्थ शाह वंश मगर वा मगर जस्तै नेपाली आदिवासी र जनजाति हुन भन्ने उनको बलियो तर्क थियो | ▼
▲यथार्थ यो हो, शाहका पुर्खा जयन खान नै शाह राजाको आदि पुर्खा हो खान्चा र मिन्चा खान शाहराजाका पुर्खा हुन । जयन खान अघि भारत तीर शाह वंशको पुर्खा निम्न प्रमाणले जोडिदैन जुन तल विस्तृतमा वर्णन सन्दर्भ सामग्री सहित गरिएको छ । पहिले नुवाकोट (स्याङ्जा) मा गएर राज्य गरेका कान्छा (मिचाखान) हुन उनिहरूका सन्तान कुलमन्डनले दिल्लीका बादशाहबाट शाह पदवी पाएकाले उनको पालादेखि राजवंशले आफ्नो नामको पछाडी ‘शाह’ जोडेका थिए । शाहवंशीय राजाहरूले नेपालमा राजवंशको रूपमा आफूलाई स्थापित गर्ने कार्य मूलत: नेपालको गण्डक क्षेत्रमा गरे । कास्कीमा आफूलाई प्रभावकारी राजखानदानको रूपमा स्थापित गरिसकेपछि त्यसबाट अत्यन्तै प्रभावित बनेका लमजुंगेहरूले आफ्नो राज्यमा राजाको रिक्तता पूरा गर्न कास्कीका राजा कुलमण्डन शाहका छोरा [[यशोब्रम्ह शाह]]लाई ल्याई राजा बनाएका थिए । यसरी गोरखा राजवंशावलीको लेखोट रहेको छ । इतिहासमा सबैभन्दा शक्तिशाली राजाले आफुलाई मगर वा मगारात्को राजा मै हुँ ( दिव्य उपदेश पृष्ठ ८ ) भनेर घोषणा गरेर जातीय पहिचान दिने पृथ्वी नारायाण शाह हुन | विक्रमाव्द्को दशौ शताव्दी पछि कर्णाली प्रदेशका मगरातको मगरहरुले भारतीय ब्राम्हणहरुबाट वैदिक संस्कार र यज्ञोपवित ( जनै ) ग्रहण गरेर आफुलाई ठकुरी भनाउन थालेका हुन भन्ने कुरा इतिहासकार डोर बहादुर विष्टको राय रहेको पाइन्छ
▲
ENCYCLOPEDIA OF ASIAN HISTORY page 456-458 मा Magars मा यी कुरा पाइएको छ | Magars, a distinct ethnic Mongoloid group of Nepal, who speak a dialect of their own of Tibeto Burman extaction and practice animism. They in-habit mainly the warmer central hills between the Tanahun and Palpa districts of Nepal and subsist primarily through agriculture. Magars today are considered the most Hinduized of Nepal's ethnic groups many Thakuri high castes seem to have a Magar ancestral background , according to a widely prevailing belief in Nepal. They have made them-selves known to the word as Gurkha solders in the British, Indian and Nepali army. Socially, there are given a lower caste status by Hindus. त्यस्तै फ्रेन्च इतिहासकार ह्यामिल्टनले सन १९१४ मा An Account of The Kingdom of Nepal भन्ने पुस्तकमा तत्कालिन राजपुत भनेर चिनिन्ने ठकुरी र मगरको बारेमा यस्तो लेखेका थिए The latter are a branch of the Magar tribe, and totally neglect the rules of Hindu purity. It is not even, as I have said, all the Rajputs that have adopted the rules of purity, and some branches of the same families were pure, while others rejected the advice of the sacred order, and eat and drank whatever their appetites craved. शाह वंशको वंशजलाई भारत देखि मुसलमानको आक्रमण परि भागेर आएको भन्ने हल्लाको यसरी उनले प्रमाण दिदै ब्याख्या गरेका थिए The family ( Gorkha Shah ) pretends to be of the Pamar tribe; but it is alleged, as I have already explained, that this is a mere fable, and that, on the arrival of the colony from Chitaur, this family were Magars. त्यस्तै विभिन्न इतिहासकारहरू ([[बाबुराम आचार्य]], [[डोरबहादुर विष्ट]], फ्रान्सिस बुचानन ह्यामिल्टन, ) गोरखा राजवंशावली झूटो, मनगढन्त र प्रमाणहीन भएको मान्दछन् ।
==राज्य विस्तार ==
|