"धनञ्जय गोत्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

विराटपुरूष पूर्णपरमात्माले मानवलाई सत्कर्मप्रति उत्प्रेरित गराउन विभिन्‍‍न युगमा भिन्‍न- भिन्‍नरूपमा यस पृथ्वीमा अवतार लिनुभएको प्रसङ्ग पुराणहरूमा पाइन्छ । सबै अवतारहरू विराटपुरूषका फरक-फरक रूप हुन् । वराहपुराणमा भगवान् विष्णुका चौबीस अवतारको वर्णन गरिएको छ । यीमध्ये मत्स्य, कुर्म, वराह, नृसिंह, वामन, परशुराम, राम, कृष्ण, बुद्ध र कल्कि अवतारलाई मुख्य दश अवतार मानिन्छ । भगवान् विष्णुले सत्ययुगमा मत्स्य, कुर्म, वराह र नृसिंहअवतार लिनुभएको थियो । यसैगरी, त्रेतायुगमा वामन,परशुराम र राम अवतार तथा द्वापर युगको अन्त्यतिर कृष्ण अवतार र कलियुगमा भगवान् विष्णुले दशौं अवतारकारूपमा बुद्धअवतार लिनुभएको चर्चा वराह पुराणमा गरिएको छ । श्रीमद्भागवद्गीतामा भगवान् श्रीकृष्णले जब जब धर्मको पतन र अधर्मको उन्‍नति हुन थाल्छ तब म धर्मको पुनस्थापनाका लागि हरेक युगमा प्रकट भई दुष्टको विनाश र भक्तको उद्धार गर्छु भनी बताउनु भएको छ-

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लनिर्भवति भारत।भारत । अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्।।

सर्वेभवन्तु सुखिन: सर्वे सन्तु निरामया:। सर्वेभद्राणि पश्यन्तु मा कश्चिद् दु:खभाग भवेत् ।

'सत्यं वद। धर्मं चर । स्वाध्यायान्मा प्रमद: । मातृ देवो भव। पितृ देवो भव। आचार्य देवो भव। अतिथि देवों भव।'

बुद्धया विशुद्धया युक्तो धृत्यात्मानं नियम्य च । शब्दादीन् विषयांस्त्यक्त्वा रागद्वेषौ व्युदस्य च ।।

<big><big><big>big> धनञ्जयगोत्रीय मरासिनीको पुर्ख्यौली स्थान</big></big>

कान्यकुब्ज ब्राह्मणका तीन प्रशाखा (सरयुपारिण, जुझौतिया र बङ्गाली) थिए । सरयुपारिण प्रशाखाभित्र महाकाली (शारदा) र कर्णाली नदीको जल प्रवाहसम्मको अन्तरवेदीको पूर्वीक्षेत्र रहेको थियो भने जुझौतियाभित्र अयोध्या, साकेत र कोशल रहेका थियो । यस्तै, बङ्गाली प्रशाखाभित्र बङ्गाल रहेको थियो । हाम्रा पूर्वज सरयुपारिण प्रशाखाभित्रको कुमाउ, गणवाल र वरपरको क्षेत्रमा बसोबास गरेका थिए । ईशाको छैठौंदेखि बाह्रौं शताब्दीबीच कान्यकुब्ज मौखरी, बर्धन, गाहडवाल आदि राजवंशको राज्यस्थलको रूपमा रहेको थियो । तुर्कद्वारा भारतमाथि गरिएको आक्रमणपछि कान्यकुब्ज विध्वंश हुँदा त्यहाँका ब्राह्मण, क्षेत्री कान्यकुब्जकै पूर्व र उत्तरी क्षेत्रतर्फ लागे । कान्यकुब्ज क्षेत्र नै हाम्रा धेरै पहिलेका पुर्खाको प्राचीन स्थलभएको तथ्य भारतीय विद्वान् श्री दिवाकर शर्माले वि.सं १९६८ मा प्रकाशित गरेको भारत
गोत्र–प्रवर–दीपिका नामक मैठाणीकृत ग्रन्थले प्रमाणित गर्दछ । उक्त ग्रन्थमा धनञ्जय गोत्र र यस गोत्रभित्रका होमेगाइँ, रिजाल, भुसाल, रोकाहार, भुडाल, भुर्तेल आदि नेपाली थरसँग मिल्दोजुल्दो थरको प्रारूप पाइन्छ । उक्त थरमध्ये धनञ्जयगोत्रीय मरासिनी रिजाल थरसँग सम्बन्धित छ । धनञ्जयगोत्रीय मरासिनीको प्राचीन थर रिजाल थियो । धनञ्जयगोत्रीय रिजाल मरासिनीका गोत्रीय बन्धुबान्धव हुन् । दैलेखबाट पूर्वतर्फ बसाइँ गर्नुभन्दा पहिले धनञ्जय मरासिनीले आफ्नो थर रिजाल लेख्दथे । वर्तमान समयमा पनि धनञ्जय मरासिनीमध्ये कसैले आफ्नो थर रिजाल लेख्‍‍ने गरेका छन् ।

मुस्लिम शासक बाबरले ई.सं १५२६ मा दिल्लीका सुल्तान इब्राहिमलोदीलाई पानीपतको प्रथम युद्धमा हराएपछि भारतमा मुगल साम्राज्य स्थापना भयो । यसपछिका दिनहरू पनि हिन्दूका लागि सुखद रहेनन् । मुस्लिम राज्यहरू बिस्तारका साथसाथै हिन्दू राज्यहरू पतन हुन थाले । मुस्लिमहरूले हिन्दूमाथि अत्याचार जारी राख्दै गए । जवरजस्ती धर्म परिर्वतन गराउने, मन्दिर भत्काउने, मूर्ति फोर्ने, लुट्ने आदि
काम भए । ई.सं. १७०४ मा सिख राजा गुरू गोविन्द सिंहका दुवै छोरा इस्लाम धर्म नमानेको कारण घाँटी काटी मारिए। ई.सं. १७०७ तिर मुस्लिम सम्राट औरङ्गजेवको उदयभयो । उनले भारतमा विशाल मुस्लिम साम्राज्यको स्थापना गरे । ई.सं.१७५३ मा अहमदसाह अब्दालीको नेतृत्वमा अफगान सेनाले हिन्दू बसोबास गरेका स्थान मथुरा, वृन्दावन र गोकुलमा आक्रमण गरी हिन्दूहरूको नरसंहार सुरू गरे । मुस्लिमबाट मन्दिरमा आगो लगाउने, भत्काउने, मूर्तिको अपमान गर्ने, स्‍‍त्रीको इज्जत लुट्ने, साधु तथा पूजारीको बध गर्ने र बच्चाका शरीर टुक्राटुक्रा गरी काट्ने जस्ता अमानवीय कामहरू भए । ब्राह्मणहरूको जनै काट्ने, उनीहरूलाई जवरजस्ती अभक्ष चीजहरू ख्वाउने कार्य हुन थाले । परिणामस्वरूप त्यहाँबाट हिन्दूहरू पलायन हुन बाध्य भए ।

मुसलमानको चरम यातना सहन नसकी आफ्नो जीवन र धर्म रक्षाका लागि कान्यकुब्जका ब्राह्मण तथा क्षेत्री समुदाय ई.सं. १०१५ देखि १७०८ काबीच कान्यकुब्जबाट पलायन भई सुरक्षित स्थान खोजी गर्ने क्रममा कर्णाली प्रदेशबाट नेपाल प्रवेश गरेको प्रसङ्ग नेपालको प्राचीन र मध्यकालीन इतिहासमा उल्लेख गरिएको छ । यसैक्रममा धनञ्जयगोत्रीय रिजाल थरका ब्राह्मणका पूर्वज वर्तमान भारतको उत्तराखण्डको पिथौरागढ, गढवाल, कुमाउ, हुँदै नेपालको सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रबाट बहने कर्णाली नदीको किनारै किनार जुम्लाको सिञ्जा क्षेत्रमा आई बसोबास गरेको ताम्रपत्र जुम्लामा प्रयागदत्त रिजालका घरमा छ भनी श्री अम्बिकाप्रसाद मरासिनीले २०६३ सालमा प्रकाशित गर्नुभएको “धनञ्जयगोत्रका मरासिनीहरूको वंशावली” नामक पुस्तिकामा उल्लेख छ । कान्यकुब्जबाट पलायन हुनुपूर्व मरासिनीका पूर्वज मठ मन्दिरका
पूजारी थिए । नेपालमा आएपछि पनि आफ्नो परम्परागत धर्म, संस्कृतिलाई अनुसरण गरिरहेको पाइन्छ ।

सिञ्जा उपत्यका आर्य र खसजातिको ऐतिहासिक स्थल हो । नेपालका सबै आर्य समुदाय भारतको उत्तराखण्डअन्तर्गतको गडवाल, कुमाउ हुँदै सर्वप्रथम सिञ्जामा आई त्यहाँबाट पहाडि क्षेत्रमा बिस्तार भएका

भएका हुन् । यस उपत्यकाभित्र एघार गा.वि.स.रहेका छन् । सिञ्जा समुद्र सतहबाट करिब ९५०० फिटको उचाईमा रहेको छ । पुस, माघमा हिउँपर्ने यो उपत्यका निकै सुन्दर, रमणीय र ऊर्वर छ । सिञ्जामा वर्षेवालीअन्तर्गत धान, जौ, गहुँ, मकै, कोदो, फापर आदि प्रसस्त मात्रामा उत्पादन हुने गर्दछ भने फलफूलअन्तर्गत स्याउ, ओख्खर र विभिन्‍‍न प्रकारका तरकारी उत्पादन हुने गर्दछ । यस क्षेत्रलाई कर्णाली अञ्चलकै खाद्य भण्डारकारूपमा लिइन्छ । सिञ्जाको पूर्वीक्षेत्रबाट सिञ्जा नदी बहेको छ । यसलाई हीमा नदी पनि भनिन्छ । उक्त नदी कालीकोट जिल्लाको नाग्मा भन्‍ने स्थानमा आई तीला नदीसँग मिली बहेको छ । सिञ्जाबाट नै वर्तमान नेपाली भाषाको उत्पत्ति भएको हो । पूर्व मध्यकालमा शक्तिशाली खस साम्राज्यको मुख्य राजधानी रहेको सिञ्जाको लामठाना हाल भग्‍नावशेषमा परिणतभएको छ । कनकासुन्दरी मन्दिर नै यहाँको एेतिहासिक मन्दिर हो । यही मन्दिरको नामबाट गाउँ विकास समितिको नाम पनि कनकासुन्दरी रहेको छ । कनकासुन्दरी देवी र त्रिपुरासुन्दरी देवी (जाल्पादेवी) को मन्दिर नजिकै पुराना राजप्रसादका भग्‍नावशेष छन् । यहाँ दुईवटा बाघका प्रस्थर मूर्ति पनि छन् जसलाई स्थानीय व्यक्तिहरू आकाशबाट झरेको श्यूबाघ भन्दछन् । यसको वरिपरी धोबाघाट, हाउँबाडा, साउँबाडा, हाङसिञ्जा र गोठीज्युला नामक गाउँहरू छन् । कालीकोटको नाग्माबाट एकदिनको पैदल यात्रापछि सिञ्जा पुग्‍‍न सकिन्छ । हाल नाग्माबाट सिञ्जासम्म यातायात सुविधा पनि छ । गाडीबाट चार घण्टामा पुग्‍‍न सकिन्छ । सिञ्जाको पाण्डुगुफा गा.वि.स. अन्तर्गत पाण्डुसेरा भन्‍ने स्थानमा सडकदेखि तल एउटा गुफा छ । द्वापरयुगमा बनवासका समयमा पाण्डवहरू यसै गुफामा गुप्तवास बसेका थिए भन्‍ने जनश्रुति
पनि छ । हाल गुफाभित्र सिंहासन आकृतिका पाण्डवका मूर्ति छन् । उक्त गुफाको नजिकै एउटा दह र दुईवटा पहरा छन्, एउटा पहरोको आकार महिलाकोजस्तो छ यसलाई द्रौपदी र अर्को पहरो पुरूष आकारको छ यसलाई युधिष्ठिरको स्वरूपकोरूपमा स्थानीय व्यक्तिहरू बताउने गर्दछन् ।

दैलेख जिल्लाको मडासैनबाट मरासिनीका पूर्वज पहाडी भू-भागहुँदै जाजरकोट, रूकुम, रोल्पा र प्यूठान जिल्ला हुँदै अर्घाखाँची जिल्लाको अर्घा भन्‍ने स्थानमा वि.सं.१२०० देखि १३०० तिर आएको अनुमान
गरिएको छ । त्यतिबेला नेपालमा बाइसे, चौबीसे राज्यहरू थिए । बाइसे राज्यअन्तर्गत अर्घामा तत्कालीन समयमा मगर राजाले शासन चलाएका थिए । अर्घामा केही समय बसेपछि पूर्वजहरू बामरूकमा आई बसोबास गर्न थाले । उत्तरमध्यकालीन समय अर्थात् वि.सं.१४९० मा शिवराम शाहले अर्घाको टाकुरामा स्वतन्‍‍त्र राज्य स्थापना गरे। उनी देवीका उपासक थिए । उनले अर्घामा महाकाली देवीको स्थापना गरी ता‍न्‍‍‍ित्रक विधिअनुसार देवीको पूजा गर्ने परम्पराको थालनी गरे । भगवतीका पूजारी रामभक्त भुसाललाई पूजा गर्ने विधि योगेश्वर मरासिनीले सिकाएका थिए भनी प्रा. डा. राजाराम सुवेदीले “अर्घाखाँचीको मध्यकालीन इतिहास” सम्बन्धी लेखमा उल्लेख गर्नुभएको छ । उक्त लेख अर्घाखाँची सम्पर्क सदनले २०६१ सालमा चिनारी नामक पुस्तकमा प्रकाशित गरेको छ । इतिहासविद् प्रा.डा. राजाराम सुवेदीको उक्त लेखका आधारमा उत्तरमध्यकालीन समयमा अर्घामा धनञ्जय मरासिनीको बसोबास रहेको पाइन्छ । उपलब्ध प्रमाणका आधारमा बामरूक नै अर्खाखाँची र गुल्मी जिल्लामा बसोबास गरेका धनञ्जयगोत्रीय मरासिनीको पछिल्लो मुख्य पुर्ख्यौली स्थल मानिएको छ ।

करेचुलीबाट गोखुङ्गा गएका ठूलाचेक्मीका मरासिनीका पूर्वजहरू “वि.सं. १७९६ तिर गोखुङ्गाबाट वर्तमान अर्घातोस गाउँ विकास समितिको पीपलथुम भन्‍ने स्थानमा आई बसोबास गर्न थालेको अनुमान
गरिएको छ । चेक्मीका पुर्खाले किशान र चिदिपानीदेखि तल रहेका झिरबाङ्, डुमादी, चिसापानी र चौवाका खेत रोप्‍ने गर्दथे, ती खेतमा गोखुङ्गाबाट काम गर्न टाढा भएकोले पीपलथुममा आई उक्त खेत भोगचलन गर्न थालेका हुन् । पीपलथुममा बसोबास गर्न थालेको केही समयपछि पशुचरण एवं बसोबास योग्य ठाउँको खोजीका क्रममा पुर्खाहरू ठूलाचेक्मीमा आएका हुन् । वि.सं २०२२ सालसम्म ठूलाचेक्मीका केही मरासिनीले डुमादी, चिसापानी र चौवाका खेत कमाउने गर्दथे । गोखुङ्गाबाट पीपलथुम आउने पुर्खाको नाम काठु, किर्तु र मतु थियो, यिनीहरू तीन भाइ थिए” भनी अम्बिकाप्रसाद मरासिनीजीले मरासिनीको पुर्ख्यौली नामक लेखमा उल्लेख गर्नुभएको छ । ठूलाचेक्मीको छाप, पैयाँपाटा र ठूलाघरका मरासिनीले धेरै पछिसम्म पनि डुमादी, चिसापानी र चौवा खेतका फाँटबाट धान, पराल ल्याउने गरेको यस पंक्तिकारलाईसमेत स्मरण छ । यद्यपि वर्तमान समयमा सबै मरासिनीले सो स्थानमा रहेको पुर्ख्यौली खेत बेचिसक्नु भएको छ, तर चेक्मीका मरासिनीको खेत विगतमा डुमादी, चिसापानी र चौवामा रहेको यथार्थ हो ।

वर्तमान समयमा पहाडी जिल्लाहरूबाट रूपन्देही, नवलपरासी, कपिलवस्तु, दाङ, बर्दिया तथा काठमाडौं आदि जिल्लामा मरासिनीको बसाइँ सर्ने क्रम चलिरहेको छ । बामरूकबाट बसाइँ सराइ गरी खिदिम गएका मरासिनी पोखराथोकबाट हाल रूपन्देही, दाङ, बर्दिया, नवलपरासी, चितवन तथा काठमाडौं आदि स्थानहरूमा स्थानान्तरण हुँदै गरेका छन् । धनञ्जयगोत्रीय मरासिनीको वंशवृक्षमा ठूलाचेक्मी र खिदिमका मरासिनीको वंश तुलनात्मकरूपमा निकै वृद्धि भएको छ । ठूलाचेक्मीबाट नै निउँरे, अत्तरकाँडा, आँपकाटे, बाल्काटे, खन्‍नेचौर र लामडाँडा आदि स्थानमा मरासिनीहरूको वंशवृक्ष बिस्तार भएको छ । खस्कोटमा बसेका मरासिनीका पूर्वजहरू भ्वाँग र जुभुङ्बाट आएको अनुमान छ । बर्दबासका मरासिनी आँपकाटे र खस्कोटबाट गएको देखिन्छ । भाडगाउँ, अर्खले, रोहिँदी, गोवने, उपल्लो तम्घास, तम्घास, सिमिचौरका र पौदी अमराइका मरासिनीबीच नजिकको सम्बन्ध पाइन्छ । यसैगरी, भ्वाँग, अडबीसे र बाहिगाउँमा बसोबास गरेका मरासिनीहरू एउटै हाँगाबाट बिस्तार भएको देखिन्छ । गुल्मी जिल्लाको इस्मा, बाग्लुङ् जिल्लाको गल्कोट र दगातुमडाँडामा बसोबास गरेका मरासिनीहरू अत्तरकाँडाबाट बसाइँ सराइगरी गएको देखिन्छ । गुल्मी जिल्लाको हस्तिचौरका मरासिनीहरूका पुर्खा मरेङ गा.वि.स.को खस्कोटबाट गएको
पाइन्छ । वर्तमान अवस्थामा मरासिनीहरू परम्परागत कृषि पेशाबाट ब्यापार, उद्योग धन्धा, सरकारी सार्वजनिक सेवा र चिकित्सासेवातर्फ अगाडि बढ्न थालेका छन् ।यसप्रकार धनञ्जयगोत्रीय मरासिनीका पूर्वजको पाइला पछ्याउँदै जाँदा पीपलथुम, गोखुङ्गा, करेचुली, खाँचीकोट, खिदिम, बामरूक, अर्घा, दैलेख, अछाम, सिञ्जा, कुमाउ, गढवाल, कन्‍नौज, कास्मिरघाटी, सिन्धु नदीको किनार, अफगानिस्तान, इरान, टर्की र मध्य पश्चिम एसिया, उत्तरी युरोप तथा अफ्रिका महादेशको त्रिकोणात्मक क्षेत्रमापर्ने आरारत पर्वतमालाको आसपाससम्म पुग्‍‍न सकिन्छ । यसैगरी, पूर्वीय दर्शनअनुसार पुर्खाको प्राचीन वंश खोज्दै जाँदा ब्रह्माजीसँग पुग्‍‍न सकिन्छ ।