"मणिपुर" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

'''मणिपुर''' [[भारत]]को एउटा [[प्रान्त|राज्य]] हो। यसको राजधानी छ [[इम्फाल|इंफाल]]। मणिपुरका पड़ोसीपडोसी राज्य छन्: उत्तरमा [[नागाल्याण्ड|नागालैंड]] र दक्षिणमा [[मिजोरम]], पश्चिममा [[आसाम|असम]]; र पूर्वमा यसको सीमा [[म्यानमार|म्यांमार]]बाट मिल्दछ। यसको क्षेत्रफल २२,३४७ वर्ग कि। मी (८,६२८ [[वर्ग मील]]) हो।

यहाँका मूल निवासी मेइती जनजातिका मानिस छन्, जो यहाँका घाटी क्षेत्रमा रहन्छन्। इनकी भाषा मेइतिलोन छ, जसलाई [[मणिपुरी भाषा]] पनि भन्दछन्। यो भाषा [[सन् १९९२|१९९२]]मा [[भारतीय संविधान|भारतका संविधान]]को आठौं अनुसूचीमा जोड़ीजोडी गई छ, र यस प्रकार यसलाई एउटा राष्ट्रिय भाषाको दर्जा प्राप्त भयो हो। यहाँका पर्वतीय क्षेत्रहरूमा नागा अनि कुकी जनजातिका मानिस रहन्छन्। मणिपुरीलाई एउटा संवेदनशील सीमावर्ती राज्य मानिन्छ।

मणिपुरको शाब्दिक अर्थ ‘आभूषणहरूको भूमि’ हो। राज्योमा प्राकृतिक संसाधनहरूको प्रचुर भण्डार हो। यहाँको प्राकृतिक छटा हेर्ने योग्य हो। यहाँ तरोताजा गर्ने वाला जल-प्रपातछ; रंग-बिरंगे फूलहरू भएका पौधे छन्, दुर्लभ वनस्पतीहरू अनि जीव जंतु छन्, पवित्र जंगल छन्, सधैं बहने नदीहरू छन्, पर्वतहरू-पहाड़िहरूमापहाडिहरूमा बिखरी हरी विभा छ र टेढ़ेटेढे-मेढ़ेमेढे गिरने भएका झरने छन्। लोकटक झील यहाँको एउटा महत्वपूर्ण झील हो। भौतिक आधारमा राज्य-लाई दुई भागहरूमा बाँड्न सकिन्छ, पहाड़ीहरूपहाडीहरू अनि घाटीहरू। चारहरूतर्फ पहा‍ड़ीहरूपहा‍डीहरू छन् र बीचमा घाटी हो। यस प्रकार प्रकृतिको प्राचीन गौरव हो। राज्यको कला अनि संस्कृरति समृद्ध छ जो विश्व मानचित्रमा यसको समृद्धिलाई दर्शा्दछ।

यहाँ तीन प्रमुख जनजातिहरू निवास गर्दछ। घाटीमा मीतई जनजाति रहन्छ त नागा र कूकी-चिन जनजातिहरू पहा‍ड़िहरूमापहा‍डिहरूमा रहन्छन्। प्रत्येक जनजाति वर्गको खास संस्कृति र रीति रिवाज छन् जो यिनको नृत्य, संगीत अनि पारंपरिक प्रथाहरूबाट दृष्टिगोचर हुन्छ। मणिपुरका मानिस कलाकार हुन्छन् साथ नैं सृजनशील हुन्छन् जो तिनको द्वारा तैयार खादी अनि दस्तकारीका उत्पादहरूमा झलक्दछ, यी उत्पाद विश्वभरमा आफ्नो डिजाइन, कौशल अनि उपयोगिताका लागि जाने जान्छन्। यहाँ नेपालबाट आकर बसे नेपालीहरूको पनि पर्याप्त संख्या छ, जो मणिपुरका धेरै इलाकहरूमा बसे छन्|

मणिपुरको भौगोलिक स्थिति दर्शनीय हो। उत्तरी तथा पूर्वी इलाकहरूमा ऊंची पहाडीहरू छ र मध्य भागमा मैदानी समतल हो। यहाँ हर पहाड़कापहाडका बीचमा कुनै न कुनै नदी बह्दछन्। इम्फाल नदी यहाँको प्रमुख नदी हो।

आफ्नो विविध वनस्पतिहरू अनि जीव-जंतुहरूका कारण मणिपुरलाई 'भारतको आभूषण' अनि 'पूरबको स्विट्जरलैंड' आदि विविध नामहरूबाट संबोधित गरिन्छ। लुभाने भएका प्राकृतिक दृश्हरू,मा विलक्षण फूल-पौधे, निर्मल वन, लहराती नदीहरू, पहाड़िहरूमापहाडिहरूमा छाई हरियाली शामिल हो। यी सबका अलावा पर्यटकहरूका लागि धेरै आकर्षण छन् जो राज्यमा पर्यटनका विकासका लागि उत्कृष्ठ अवसर प्रदान गर्दछन्।

श्री गोविंद जी मंदिर, खारीम बन्द बाजार (इमा कैथल) युद्ध कब्रिस्तान, शहीद मीनार, नुपी सान (महिलाहरूको युद्ध) मेमोरियल कम्लेार क्सा, खोंघापत उद्यान, आईएनए मेमोरियल (मोइरांग), लोकटक झील, कीबुल लामजो राष्ट्रिय उद्यान, विष्णुपुर स्थित विष्णु मंदिर, सहरूड्रा, मोरेह सिराय गाउँ, सिरायको पहा‍ड़ीहरूपहा‍डीहरू, डूको घाटी, राजकीय अजायबघर, कैना पर्यटक निवास, खोंगजोम वार मेमोरियल आदि मणिपुरका केही महत्व पूर्ण पर्यटक स्थल हो। मणिपुर देशका सुदूर उत्तरपूर्वी छोरमा स्थित छ र, यसको अधिकांश पहा‍ड़िहरूबाटपहा‍डिहरूबाट घिरा भयो हो। यहाँ निवेशका धेरै अवसर छन्। यहाँ धेरै यस्ता क्षेत्र छन् जहां निवेशकहरूलाई आकर्षित गर्नका लागि पर्याप्त सम्भावनाहरू छन्।

यहाँका दर्शनीय स्थलहरूमा इम्फाल, उख्रुल प्रसिद्ध छन्। इम्फालमा कांग्ला पार्क, गोविंद मन्दिर वहांका बाजार, टीकेन्द्रजित पार्क प्रसिद्ध छन् त उख्रुलको पहाड़ीहरूपहाडीहरू प्रसिद्ध छन्। चुडाचांदपुर जिल्लाहरूमा लोकतक झील प्रसिद्ध छन्।

हथकरघा उद्योग राज्यको सबैभन्दा ठूलो कुटीर उद्योग हो। यहाँ यो उद्योग अनादि कालबाट फल-फूल रहेकोछ। राज्यथमा यो सर्वाधिक रोजगार उपलब्ध् गरा रह्यो छ खासकर महिलाहरू को। मणिपुरका प्रमुख हथकरघा उत्पाकद साड़ीसाडी, चादर, पर्दे, फैशनभएका कपड़ेकपडे, स्काधर्फ अनि तकिएका कवर आदि हो। अधिकांश जुलाहे जसलाईथ हुनर अनि महीन डिजाइनिंगका लागि जानिन्छ। ती वांग खाई बायोन कांपू, कहरूगमान, खोंग मैन उल्लालऊ आदिबाट छन् जो उत्कृमष्टन सिल्कन आदि उत्पामदहरूका लागि प्रसिद्ध छन्। मणिपुरी कपड़ेकपडे अनि शलहरूको राष्ट्रीगय अनि अंतरराष्ट्री य बाजारहरूमा पर्याप्त मांग हो।

देशको विभिन्न हस्तशिल्प कलाहरूमा राज्यका हस्तशिल्प उद्योगको अनूठा स्थान हो। यसका अन्तर्गत बहरूत अनि बांसका बने उत्पादहरूका साथ-साथ मिट्टीका भाँड़ाकुँड़ाभाँडाकुँडा बनाउने संस्कृति पनि शामिल हो। मणिपुरमा मिट्टीका भाँड़ाकुँड़ाभाँडाकुँडा बनाउने प्रथा पर्याप्त पुरानो छ र यो उद्यम मुख्यत: एण्ड्रो, सिकमाई, चैरन, थोगजाओ, नुंगवी अनि सेनापति जिल्लाहरूमा गरिन्छ। चूंकि बांस अनि बहरूत पर्याप्त मात्रामा उपलब्ध छ, टोकरी बुनना यहाँका मानिसहरूको लोकप्रिय व्यवसाय बने हो। यसका अतिरिक्ति माछा मारनेका उपकरण पनि बहरूत अनि बांसका बनाइन्छन्। घरेलूका साथ-साथ अंतरराष्ट्रिय बाजारहरूमा यी सबै उत्पादहरूको पर्याप्त मांग हो।

* आईटीका जरिए दूरस्थ शिक्षालाई राज्यामा बढ़ावाबढावा देनका लागि आईटी साक्षरता कार्यक्रम

* [http://manipurfreedom। org/ मणिपुर फ्रीडम: आइरोन शर्मीला चानुको भू हड़तालहडताल]