"ईश्वर" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

'''परमेश्वर''' त्यो सर्वोच्च परालौकिक शक्ति छ जसलाई यस संसारको स्रष्टा र शासक मानिन्छ ।मानिन्छ। नेपालीमा परमेश्वरलाई [[भगवान]], [[परमात्मा]] वा [[परमेश्वर]] पनि भन्दछन् ।भन्दछन्। प्रत्येक संस्कृतिमा परमेश्वरको परिकल्पना [[ब्रह्माण्ड]]को संरचनादेखि जुडी भएको छ।

[[वेद]]का अनुसार व्यक्तिका भीतर पुरुष ईश्वर नैं छ। परमेश्वर एक नैं छ। वैदिक र पाश्चात्य मतहरुमामतहरूमा परमेश्वरको अवधारणामा यो गहिरो अन्तर छ कि वेदका अनुसार ईश्वर भीतर र परे दुइटै छ जबकि पाश्चात्य धर्महरुकाधर्महरूका अनुसार ईश्वर केवल परे छ। ईश्वर परब्रह्मको सगुण रूप छ।

वैष्णव मानिस [[विष्णु]]लाई नैं ईश्वर मान्दछन्, त शैव [[शिव]]लाई ।लाई।

ईश्वर त्यो शक्ति छ जसदेखि सारा सन्सार चल्दछ। जसदेखि अलग अलग फूलहरुमाफूलहरूमा अलग अलग सुगन्ध आउँछ जबकि एक नैं माटो र पानीमा ती बडे हुन्छन्।

वो ईश्वरलाई [[अल्लाह]] भन्दछन् ।भन्दछन्।

भारतीय दर्शनहरुमादर्शनहरूमा "ईश्वर"का विषयमा के भनिएको छ, त्यो निम्नवत् छ-

हालाँकि सांख्य र योग दुइटै पूरक दर्शन छन् किन्तु योगदर्शन ईश्वरको सत्ता स्वीकार गर्दछ। पतञ्जलिले ईश्वरको लक्षण बताए छ- "क्लेशगरमविपाकाराशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेषः ईश्वरः" अर्थात् क्लेश, गर्म, विपाक(गरमफल) र आशय(गरम-संस्कार)देखि सर्वथा अस्पृष्ट पुरुष-विशेष ईश्वर छ। यो योग-प्रतिपादित ईश्वर एक विशेष पुरुषछ; त्यो जगत्को कर्ता, धर्ता, संहर्ता, नियन्ता छैन। असंख्य नित्य पुरुष तथा नित्य अचेतन प्रकृति स्वतन्त्र तत्त्वहरुकातत्त्वहरूका रूपमा ईश्वरका साथ-साथ विद्यमान छन्। साक्षात् रूपमा ईश्वरको प्रकृतिदेखि वा पुरुषका बन्धन र मोक्षदेखि कुनै लिनु-दिनु छैन.

कणाद कृत वैशेषिकसूत्रहरुमावैशेषिकसूत्रहरूमा ईश्वरको स्पष्टोल्लेख छैन भएकोछ। "तद्वचनादाम्नायस्य प्रामाण्यम्" अर्थात् तद्वचन हुनाले वेदको प्रामाण्य छ। यस वैशेषिकसूत्रमा "तद्वचन"को अर्थ केही विद्वानहरुले "ईश्वरवचन" गरेकोछ। किन्तु तद्वचनको अर्थ ऋषिवचन पनि हुन सक्छ। तथापि प्रशस्तपाददेखि लिएर पछिका ग्रन्थकारहरुलेग्रन्थकारहरूले ईश्वरको सत्ता स्वीकारी छ एवं केहीले त्यसको सिद्धिका लागि प्रमाण पनि प्रस्तुत गरे छ। यिनको अनुसार ईश्वर नित्य, सर्वज्ञ र पूर्ण छन्। ईश्वर अचेतन, अदृष्टका संचालक छन्। ईश्वर यस जगत्का निमित्तकारण र परमाणु उपादानकारण छन्। अनेक परमाणु र अनेक आत्मद्रव्य नित्य एवं स्वतन्त्र द्रव्यहरुकाद्रव्यहरूका रूपमा ईश्वरका साथ विराजमान छन्; ईश्वर यिनकोउत्पन्न छैन गर्दै किनभनें नित्य हुनाले यी उत्पत्ति-विनाश-रहित छन् तथा ईश्वरका साथ आत्मद्रव्यहरुकोआत्मद्रव्यहरूको पनि कुनै घनिष्ठ सम्बन्ध छैन। ईश्वरको कार्य, सर्गका समय, अदृष्टदेखि गति लिएर परमाणुहरुमापरमाणुहरूमा आद्यस्पन्दनका रूपमा सञ्चरित गर्न दिनु; र प्रलयका समय, यस गतिको अवरोध गरेर वापस अदृष्टमा संक्रमित गर्न दिनु छ.

नैयायिक [[उदयनाचार्य]]ले आफ्नो [[न्यायकुसुमाञ्जलि]]मा ईश्वर-सिद्धि हेतु निम्न युक्तिहरुयुक्तिहरू दिए छन्-

कार्यायोजनधृत्यादेः पदात् प्रत्ययतः श्रुतेः ।श्रुतेः।

(ख) '''आयोजनात्'''- जड़ हुनाले परमाणुहरुमापरमाणुहरूमा आद्य स्पन्दन हुन सक्तैन र बिना स्पंदनका परमाणु द्वयणुक आदि छैन बनाउन सकते। जड़ हुनाले अदृष्ट पनि स्वयं परमाणुहरुमापरमाणुहरूमा गतिसंचार छैन गर्न सकता। अतः परमाणुहरुमापरमाणुहरूमा आद्यस्पन्दनको संचार गर्नका लागि तथा तिनलाई द्वयणुकादि बनाउनको लागि चेतन ईश्वरको आवश्यकता छ।

(घ) '''पदात्'''- पदहरुमापदहरूमा आफ्नो अर्थहरुलाईअर्थहरूलाई अभिव्यक्त गर्ने शक्ति ईश्वरदेखि आउँछ। "इस पददेखि यो अर्थ बोद्धव्य छ", यो ईश्वर-संकेत पद-शक्ति छ।

(ङ) '''सङ्ख्याविशेषात्'''- नैयायिकहरुकानैयायिकहरूका अनुसार द्वयणुकको परिणाम त्यसको घटक दुइ अणुहरुकाअणुहरूका परिमाण्डल्यदेखि उत्पन्न हुँदैन, अपितु दुइ अणुहरुकोअणुहरूको सङ्ख्यादेखि उत्पन्न हुन्छ। सङ्ख्याको प्रत्यय चेतन द्रष्टादेखि सम्बद्ध छ, सृष्टिका समय जीवात्माहरुजीवात्माहरू जड़ द्रव्य रूपमा स्थित छन् एवं अदृष्ट, परमाणु, काल, दिक्, मन आदि सब जड़ छन्। अतः दुइको सङ्ख्याका प्रत्ययका लागि चेतन ईश्वरको सत्ता आवश्यक छ।

(च) '''अदृष्टात्'''- अदृष्ट जीवहरुकाजीवहरूका शुभाशुभ गर्मसंस्कारहरुकोगर्मसंस्कारहरूको आगार छ। यी संचित संस्कार फलोन्मुख भएर जीवहरुलाईजीवहरूलाई गर्मफल भोग गरानेका प्रयोजनदेखि सृष्टिका हेतु बन्दछन्। किन्तु अदृष्ट जड़ छ, अतः त्यसलाई सर्वज्ञ ईश्वरका निर्देशन तथा संचालनको आवश्यकता छ। अतः अदृष्टका संचालकका रूपमा सर्वज्ञ ईश्वरको सत्ता सिद्ध हुन्छ.

वेदान्तिहरुकावेदान्तिहरूका अनुसार ईश्वरको सत्ता तर्कदेखि सिद्ध छैनको जा सकती। ईश्वरका पक्षमा जितने प्रबल तर्क दिये जा सक्छौं त्यति नैं प्रबल तर्क तिनको विपक्षमा पनि दिये जा सक्छौं। तथा, बुद्धि पक्ष-विपक्षका तुल्य-बल तर्कहरुदेखितर्कहरूदेखि ईश्वरको सिद्धि वा असिद्धि गर्न सक्तैन। वेदान्तिहरुकावेदान्तिहरूका अनुसार ईश्वर केवल श्रुति-प्रमाणदेखि सिद्ध हुन्छ; अनुमानको गति ईश्वरसम्म छैन.