"भूमध्यरेखा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

[[चित्र:Sphere halve.png|thumb|गोलकको महानतम चक्र (घेरा) त्यसलाई माथि र तल्लो गोलार्धहरुमागोलार्धहरूमा बांटा्दछ।]]

'''भूमध्य रेखा''' [[पृथ्वी]]को सतहमा [[उत्तरी ध्रुव]] एवं [[दक्षिणी ध्रुव]]देखि सामान दूरीमा स्थित एक काल्पनिक रेखा छ। यो पृथ्वीलाई [[उत्तरी गोलार्ध|उत्तरी]] र [[दक्षिणी गोलार्ध]]मा विभाजित गर्दछ। अर्का शब्दहरुमाशब्दहरूमा पृथ्वीका केन्द्रदेखि सर्वाधिक दूरस्थ भूमध्यरेखीय उभारमा स्थित बिन्दुहरुलाईबिन्दुहरूलाई मिल्योँदै ग्लोबमा पश्चिमदेखि पूर्वतर्फ खींची गई कल्पनिक रेखालाई भूमध्य वा '''विषुवत रेखा''' भन्दछन्। यसमावर्ष भर दिन-रात बराबर होतहरुहोतहरू छन्, यस कारण यसलाई विषुवत रेखा पनि भन्दछन्। अन्य ग्रहहरुकोग्रहहरूको विषुवत रेखालाई पनि सामान रुपलेरूपले परिभाषित गरिएको छ। यस रेखाका उत्तरीतर्फ २३½°मा [[कर्क रेखा]] छ अनि दक्षिणीतर्फ २३½°मा [[मकर रेखा]] <ref name="गोविन्द">{{cite book |last= झा|first= गोविन्द|title= मानक विज्ञान नेपाली शब्द कोश|origdate= [[१ जनवरी]], [[सन् २००७|२००७]]|origyear= २००७|origmonth= जनवरी|url= http://vrihad.com/bs/home.php?bookid=7097|format= एचटीएम|edition= |date= |year= |month= |publisher= वाणी प्रकाशन|location= |language= नेपाली|id= ६२७०|doi = |pages= १६७}}</ref> छ।<ref>[http://www.patrika.com/print/emailarticle.aspx?id=10645 पत्रिका पर]</ref>

[[चित्र:Equator sign kenya.jpg|right|thumb||पर्यटन क्षेत्रहरुमाक्षेत्रहरूमा भूमध्य रेखालाई सड़कका किनारहरुमाकिनारहरूमा चिह्नित गरिन्छ]]

परिभाषाका अनुसार भूमध्य रेखाको [[अक्षांश]] शून्य (०) हुन्छ। [[पृथ्वी]]को भूमध्य रेखाको लम्बाई लगभग ४०,०७५ कि.मी.(२४,९०१.५ मील) (शुद्ध लम्बाई ४०,०७५,०१६.६८५६ मीटर) छ। पृथ्वीका घूर्णनको धुरी र [[सूर्य]]का चारहरुतर्फचारहरूतर्फ पृथ्वीको परिक्रमाको कक्षादेखि प्राप्त सतहका बीचका सम्बन्ध स्थापित गर्नुहोस्, त पृथ्वीको सतहमा [[अक्षांश]]का पाँच घेरे मिल्दछन्। उनमध्येको एक यो रेखा छ, जो पृथ्वीको सतहमा खींचिएको महानतम घेरा (चक्र) छ। सूर्य आफ्नो सामयिक चालमा आकाश से, वर्षमा दुइ बार, [[२१ मार्च]] र [[२३ सितंबर]]लाई भूमध्य रेखाका ठीक माथिदेखि गुजर्दछ।<ref name="भगवती">{{cite book |last= |first= |title= ज्योतिष सबका लिए|origdate= १ जनवरी, २००७|origyear= २००७|origmonth= जनवरी|url= http://pustak.org/bs/home.php?bookid=6270|format= एचटीएम|edition= |date= |year= |month= |publisher= भगवती पोकेट बुक्स|location= |language= नेपाली|id= ६२७०|doi = |pages= १६७}}</ref> यी दिनहरुदिनहरू भूमध्य रेखामा सूर्यको किरणहरुकिरणहरू पृथ्वीको सतहका एकदम लम्बवत पर्छन्। भूमध्य रेखामा स्थित प्रदेसहरुमाप्रदेसहरूमा [[सूर्योदय]] र [[सूर्यास्त]] अपेक्षाकृत अधिक देरदेखि हुन्छ। यस्ता स्थानहरुमास्थानहरूमा वर्ष भर, सैद्धान्तिक रूप से, १२ घण्टाहरुकाघण्टाहरूका दिन र रात हुन्छन्, जबकि भूमध्य रेखाका उत्तर र दक्षिणमा दिनको समय मौसमका अनुसार बदलता रहन्छ। जब यसका उत्तरमा [[शीतकाल]]मा दिन साना र रात लंबी हुन्छन्, तब यसका दक्षिणमा [[ग्रीष्मकाल]]मा दिन लामा अनि राँदैं सानो हुन्छन्। वर्षका अर्का छोरमा मौसम दुइटै गोलार्धहरुमागोलार्धहरूमा एकदम उलटे हुन्छन्। परन्तु भूमध्य रेखामा दिनमानका साथ साथ मौसम पनि समान नैं रहन्छ।

पृथ्वी भूमध्य रेखामा थोड़ीदेखि उभरिएको भएको छ। यस रेखामा पृथ्वीको व्यास १२७५९.२८ कि.मी.(७९२७ मील) छ, जो ध्रुवहरुकाध्रुवहरूका बीचका व्यास (१२७१३.५६ गरेमी., ७९०० मील)देखि ४२.७२ कि.मी. अधिक छ। भूमध्य रेखाका छेउछाउका स्थान [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्ष केन्द्र]]का लागि राम्रा छन् (जस्तै [[गुयाना]] [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्ष केन्द्र]], कौरोऊ, [[फ्रहरुचफ्रहरूच गुयाना]]), किनभनें त्यो पृथ्वीका घूर्णनका कारण पहिलादेखि नैं पृथ्वीमा कुनै पनि अन्य स्थान भन्दा अधिक गतिमान(कोणीय गति) छन्, र यो बढ़ी भएको गति, [[अन्तरिक्ष यान]]का प्रक्षेपणका लागि आवश्यक [[ईंधन]]को मात्रालाई कम गर्न दिन्छ। यस प्रभावको उपयोग गर्नका लागि अन्तरिक्ष यानलाई पूर्व दिशामा प्रक्षेपित गर्नु चाहिन्छ |

[[वर्षा ऋतु]] र अधिक ऊंचाईका भागहरुलाईभागहरूलाई छोड़ेर, भूमध्य रेखाका निकट वर्ष भर उच्च [[तापमान]] बनाएको रहन्छ। धेरै [[उष्णकटिबंधीय]] क्षेत्रहरुमाक्षेत्रहरूमा मानिस मौसमलाई दुइ प्रकारको बताउँछन्: [[आर्द्र]] र शुष्क। र पनि भूमध्य रेखाका निकट अधिकतर स्थान वर्ष भर गीले नैं रहन्छन् र मौसम समुद्र तलदेखि ऊंचाई र समुद्रदेखि दूरी जस्तै अनेक कारणहरुकाकारणहरूका अनुसार बदलता रहन्छ। बरसाती र आर्द्र परिस्थितिहरुदेखिपरिस्थितिहरूदेखि थाह लाग्छको भूमध्य रेखीय क्षेत्र विश्वको सर्वाधिक गरम क्षेत्र छैनन्। पृथ्वीको सतहमा अधिकतर भूमध्य रेखीय क्षेत्र समुद्रको भाग छ। भूमध्य रेखाको उच्चतम बिंदु ४६९० मीटर ऊंचाईमा [[कायाम्बे ज्वालामुखी]], [[इक्वाडोर]]का दक्षिणी ढालमा छ।

भूमध्य रेखा १४ देसहरुकादेसहरूका स्थल वा जलदेखि भएर जान्छ। मध्याह्न रेखादेखि प्रारम्भ भएर यी पूर्वतर्फ जान्छ:

| [[बेकर द्वीप]] - प्रादेशिक जलदेखि गुजरतीभूमध्य रेखा होवलैण्ड द्वीप र [[जार्विस द्वीप]]का आसनजिककाआसनजीकका [[विशेष आर्थिक क्षेत्रहरुक्षेत्रहरू|विशेष आर्थिक क्षेत्र]]देखि भएर गुजर्दछ, तर आफ्नो क्षेत्रीय जल माध्यमदेखि छैन गुजरती।

{{भौगोलिक रेखाहरुरेखाहरू}}

[[श्रेणी:भौगोलिक रेखाहरुरेखाहरू]]