"भूकम्पमापक यन्त्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा r2.7.1) (रोबोट ले थप्दै: ms:Seismometer |
सा spelling check, replaced: कड़ी → कडी, removed: ॉ (8) |
||
पङ्क्ति ४:
== इतिहास ==
[[चित्र:Sismografo chang heng.jpg|right|thumb|300px|'
19ौं शताब्दीका मध्यकालका लगभग यान्त्रिक [[भूकम्पविज्ञान]]को नींव पड़ी, भूकम्पमापक यन्त्रहरुको निर्माण भयो र भूकम्प अभिलेखनका लागि [[वेधशाला|वेधशालाहरु]]का जाल बिछ गए। यी दिनहरु
== यान्त्रिक भूकम्पमापक यन्त्र ==
यान्त्रिक भूकम्पमापक यन्त्र (जस्तै मिल्न-
जस्तो माथि स्पष्ट गरे जा चुका छ, केही भूकम्पलेखिहरुलाई भूकम्पमापक यन्त्रका रूपमा र केहीलाई [[प्रवेग|त्वरण]]मापीका रूपमा अभिकल्पित (design) गरिन्छ। यान्त्रिक भूकम्पलेखिहरुमा मिल्न
== मिल्न
लोलकको आर्वतकाल (time period) 10 देखि 12 सेकंडसम्म तथा अवमंदन अनुपात 20 :1 हुन्छ। आवर्धन प्रकाशिक सहित यान्त्रिक छ र स्थैतिक (static) आर्वधन 150 देखि 250सम्म परिवर्तनीय हो। लगभग 0.5 किलो ग्राम भारको संहति 50 सहरुमी0 लामा बल्ले (boon)देखि जोड़ दिए जान्छ। अवमंदन युक्तिका रूपमा ताँबोको एक पट्टिका लोलकदेखि जोड़ दिए जान्छ, जो चार [[नालचुम्बक|नालचुंबकहरु]]का ध्रुवहरुका बीच गतिशील रहन्छ। चुंबकहरुको स्थितिको समंजन गर्न अवमंदनलाई समंजित गर्न सकिन्छ।
पङ्क्ति १९:
== विद्युच्चुबंकीय भूकम्पमापक यन्त्र ==
विद्युच्चुबंकीय भूकम्पलेखी, वा भूकम्प मापीमा जड़त्वीय द्रव्यमान (inertial mass) चुबंकका ध्रुवहरुका मध्य गतिशाली रहन्छ। चालक तारको एक कुंडली संहतिका चारहरुतर्फ लपेट दिए जान्छ, जसदेखि त्यो विद्युज्जनित्र (electric generator)को प्रकार काम गर्न लाग्दछ। कुंडलीमा प्रेरित विद्युद्धारा जड़त्वीय द्रव्यमान र चुंबकका बीचको सापेक्ष गति, अर्थात् पृथ्वीका कंपन,मा निर्भर गर्दछ। यस रीतिदेखि उत्पन्न विद्युद्धारालाई उपयुक्त धारामापी द्वारा अभिलिखित गर्न लिइन्छ।
ये सबै उपकरण भूकम्प वा सूक्ष्मभूकम्पलाई अभिलिखित गर्नका लागि अभिकल्पित हुन्छन्। यिनको अतिरिक्त अनेक प्रकारका भूकम्पमापक यन्त्र छन्, जो साना, सुवाह्य एवं प्राय: विद्युच्चुबकीय सिद्धान्तका अनुसार उपयुक्त अवमंदन आदिका साथ अभिकल्पित छन् र अचेल तेल आदिका भूकंपी पूर्वेक्षणमा मनुष्यकृत विस्फोटनहरुदेखि उत्पन्न अल्पकालिक तरंगोलाई अभिलिखित गर्नमा काम आउँछन्।
पङ्क्ति २६:
भूकम्पमापक यन्त्रहरुको अभिकल्पन विभिन्न प्रकारको भूकम्प तरंगहरु, प्रा (P), प्राथमिक, गौ (S), गौण तथा पृष्ठ तरंग आदिको अभिलेखन गर्नका लागि हुन्छ, जो भूकम्पका स्त्रोतदेखि यस प्रकार प्रसर्जित (emanated) हुन्छ कि कुनै पनि तिनको विभिन्न प्रावस्थाहरु (phases)का अन्तरलाई अभिलेखदेखि जान सक्छ। भूकम्पका अधिकेन्द्रको (epicentral) दूरी र फोकसको गहिराईका अध्ययनका दृष्टिकोणदेखि यो धेरै नैं महत्वपूर्ण हो। कुनै पनि प्रक्षण स्थलमा प्रा (P) र गौ (S) तरंगहरुका अभिलिखित अन्तराल (interval)देखि प्रा (P) र गौ (S) तरंगोको वेग ज्ञात गर्न लिइन्छ, जसदेखि भूकम्पका अघिकेन्द्रको दूरी सीधै सीधै ज्ञात हुन जान्छ। यसै प्रकार स्थानीय भूकम्पहरुका अभिलेखको अध्ययन पृथ्वीको पटलीय परतहरु र सुदूर हुने भूकम्पहरुदेखि सम्बद्ध पृथ्वीका अन्तराशको उपयोगी सूचनाहरु प्रदान गर्दछ। उल्लेखनीय छ कि भूकम्पमापक यन्त्रहरुका अभिलेखहरुका आधारमा जो ती दिनहरु पर्याप्त सूक्ष्मग्राही न थिए, ओल्डैम (Oldham)ले सुझाया कि पृथ्वीको क्रोड ठोस छैन, सम्भवत: तरल हो। आज जब भूकम्पविज्ञानको विकास भूकम्प इंजीनियरी र भूकम्प सर्वेक्षणका रूपमा हो चुका छ, भूकम्प र सूक्ष्मभूकम्पका अध्ययनका अतिरिक्त भूकम्पमापक यन्त्रहरुका महत्वको अत्युक्ति छैनको जा सकती ।
== बाह्य
* [http://neic.usgs.gov/neis/seismology/history_seis.html The history of early seismometers]
* [http://www.ifg.tu-clausthal.de/java/seis/sdem_app-e.html A Java code applet demonstrating the operation of a damped-mass seismometer]
| |||