"समाजशास्त्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

भाषामा देखिएका अशुद्ध शव्दहरुको शुद्धिकरण, replaced: लेकिन → तर (3), परंपरा → परम्परा (5), तं using AWB (7794)
भाषामा देखिएका अशुद्ध शव्दहरुको शुद्धिकरण, replaced: देखी → देखि (6), जाकर → गएर using AWB (7794)
पङ्क्ति १:
{{हिन्दीबाट अनुवादित}}
'''समाजशास्त्र''' [[मानव]] [[समाज]] को अध्ययन हो। यो [[सामाजिक विज्ञान]] (सामान्य रूपमा जसको यो [[पर्यायवाची]] हो) को एक शाखा हो, जो मानवीय [[सामाजिक संरचना]] र [[सामाजिक गतिविधि|गतिविधि]] संग संबंधित जानकारी को परिष्कृत गर्ने र त्यसले विकास गर्नको लागी, [[प्रत्यक्षवाद|अनुभवजन्य विवेचन]]<ref name="Giddens Intro">गिडेंस, एंथोनी, डनेर, मिशेल, एप्पल बाम, रिचर्ड. 2007''इंट्रोडक्शन टू सोशिऑलोजी. '' ''छठा संस्करण.'' न्यू यॉर्क: डबल्यू. डबल्यू. नोर्टन र कंपनी</ref><ref name="Classical Statements8">{{cite book |author=Ashley D, Orenstein DM |title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston, MA, USA |year=2005 |pages=3-5, 32-36 |isbn=}}</ref> र [[महत्वपूर्ण सिद्धांत|विवेचनात्मक विश्लेषण]]<ref name="Classical Statements4">{{cite book |author=Ashley D, Orenstein DM |title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston, MA, USA |year=2005 |pages=3-5, 38-40 |isbn=}}</ref> को विभिन्न पद्धतियों को उपयोग गर्दछ, प्रायजसो जसको ध्येय सामाजिक कल्याणको अनुसरणमा यस्तो ज्ञानलाई लागू गर्नु हुदछ। यसलाई विषय वस्तुको विस्तार, आमने-सामने हुने वाला संपर्कको [[सूक्ष्मसमाजशास्त्र|सूक्ष्म]] स्तर देखीदेखि लिएर व्यापक रुमा समाजको [[स्थूल समाजशास्त्र|बृहद]] स्तर सम्म।
 
समाजशास्त्र, पद्धति र विषय वस्तु, दुबैको मामले मा एक विस्तृत विषय हो। परम्परागत रूपबाट यसलाई केन्द्रीयता [[सामाजिक स्तरीकरण|सामाजिक स्तर-विन्यास]] (वा "[[सामाजिक वर्ग|वर्ग]]"), [[सामाजिक संबंध]], [[सामाजिक संपर्क]], [[धार्मिक समाजशास्त्र|धर्म]], [[सांस्कृतिक समाजशास्त्र|संस्कृति]] र [[विचलन (समाजशास्त्र)|विचलन]] मा रही है, तथा यसको दृष्टिकोण मा [[गुणात्मक शोध|गुणात्मक]] र [[मात्रात्मक शोध]] प्रबिधी, दुबै समावेश छ। चूंकि अधिकांशतः मनुष्य जो केही पनि गर्दछ वह सामाजिक संरचना वा सामाजिक गतिविधि को श्रेणीको अर्न्तगत सटीक बैठता है, समाजशास्त्रले अपना ध्यान धीरे-धीरे अन्य विषयों जस्तो, [[चिकित्सा समाजशास्त्र|चिकित्सा]], [[सैन्य समाजशास्त्र|सैन्य]] र [[दंड प्रणाली|दंड]] संगठन, [[मीडिया अध्ययन|जन-संपर्क]], र यहाँ सम्म कि [[वैज्ञानिक ज्ञान को समाजशास्त्र|वैज्ञानिक ज्ञान]] को निर्माण मा सामाजिक गतिविधियों को भूमिकामा केन्द्रित गरेको छ। सामाजिक वैज्ञानिक पद्धतियों को सीमा को पनि व्यापक रूपबाट विस्तार भएको छ। २० औं शताब्दीको मध्यको [[भाषाई परिवर्तन|भाषाई]] र [[सांस्कृतिक बदलाव|सांस्कृतिक परिवर्तनों]] ले तिब्रता साथ सामाजको अध्ययन मा [[व्याख्यात्मक सिद्धांत का अध्ययन|भाष्य विषयक]] र [[फसटेहेन|व्याख्यात्मक]] दृष्टिकोण उत्पन्न गरे। यसको विपरीत, हालको दशकों ले नये गणितीय रूपबाट कठोर पद्धतियों को उदय देखिएको छ, जैस्तो [[सामाजिक नेटवर्क]] विश्लेषण।
पङ्क्ति ९:
[[File:Auguste Comte.jpg|thumb|upright|right|ऑगुस्ट कॉम्ट
]]
समाजशास्त्रीय तर्क यस शब्द को उत्पत्ति को तिथि उचित समय देखीदेखि अघिको बताउदछ। आर्थिक, राजनैतिक र सांस्कृतिक प्रणालीयों सहित समाजशास्त्र को उत्पत्ति, [[पश्चिमी सभ्यता|पश्चिमी ज्ञान]] र [[दर्शन]] को संयुक्त भण्डार मा आद्य-समाजशास्त्रीय हुन।[[प्लेटो]] को समय देखीदेखि नै [[सामाजिक विश्लेषण]] गरिन शुरू भयो। यो भन्न सकिन्छ कि पहलो समाजशास्त्री १४ औं शताब्दीको उत्तर अफ्रीकी अरब विद्वान, [[इब्न खलदून|इब्न खल्दून]] थिए, उनको ''[[मुक़द्दीमा]]'' , [[संरचनात्मक सामंजस्य|सामाजिक एकता]] र [[सामाजिक संघर्ष]] मा सामाजिक-वैज्ञानिक विवेकशक्ती उन्नत गर्ने पहिलो कृति थियो।<ref name="Mowlana">एच.मोलाना (२००१) "अरब विश्वमा सूचना", ''कोओपरेशन साउथ जर्नल'' '''१''' .</ref><ref name="Akhtar">डा.एस. डबल्यू . अख्तर (१९९७). "इस्लामिक ज्ञान को संकल्पना", ''अल तौहिद : इस्लामी विचार एवं संस्कृति को एक त्रैमासिक पत्रिका'' '''१२''' (३).</ref><ref>एम्बर हक़ (2004)m, "इस्लामी नज़रिए बाट मनोविज्ञान : समकालीन मुस्लिम मनोवैज्ञानिकको लागी आरंभिक मुस्लिम विद्वानों का योगदान और चुनौती", ''धर्म और स्वास्थ्य
को समाचार पत्र'' '''43''' (4):357-377[375].</ref><ref name="Enan">{{citation|title=Ibn Khaldun: His Life and Works|first=Muhammed Abdullah|last=Enan|publisher=[[The Other Press]]|year=2007|isbn=9839541536|page=v}}</ref><ref>{{citation|last=Alatas|first=S. H.|title=The Autonomous, the Universal and the Future of Sociology|journal=Current Sociology|year=2006|volume=54|pages=7–23 [15]|doi=10.1177/0011392106058831}}</ref>
 
शब्द "''sociologie'' " पहिलो पटक १७८० मा [[फ़्रांस|फ़्रांसीसी]] [[निबंधकार]] [[इम्मानुएल यूसुफ सियेज़|इमेनुअल जोसफ सीयस]] (१७४८-१८३६) द्वारा एक अप्रकाशित पांडुलिपिमा लेखीएको थियो।<ref>''Des Manuscrits de Sieyès'' ''1773-1799'' , खंड I और II, क्रिस्टीन फुर द्वारा प्रकाशित, जैक्स गिलहाउमो, Jacques Vallier et Françoise Weil, Paris, Champion>, 1999 और 2007.क्रिस्टीन फुरे और जैक्स गिलहाउमो, ''Sieyès et le non-dit de la sociologie: du mot à la chose'' , in ''Revue d’histoire des sciences humaines'' , Numéro 15, novembre 2006: Naissances de la science sociale पनि देखें.फ्रेंच- भाषाको विकिपीडिया मा पनि लेख 'सोशियोलोजी' देखें.</ref> यो पछी [[ऑगुस्ट कॉम्ट|ऑगस्ट कॉम्ट]](१७९८-१८५७) द्वारा १८३८ मा स्थापित गरियो।<ref>''समाजशास्त्र का एक शब्दकोष'' ,अनुच्छेद: कॉम्ट, अगस्टे</ref> यसभन्दा पहले कॉम्टले "सामाजिक भौतिकी" शब्दको प्रयोग गरेका थिए, तर पछी त्यो अरु द्वारा अपनाईयो, विशेष रूपमा बेल्जियमको तथ्याङ्ग शास्त्री [[एडोल्फ क्योंटेल्ट|एडॉल्फ क्योटेलेट]]। कॉम्टले सामाजिक क्षेत्रको वैज्ञानिक समझको माध्यमबाट इतिहास, मनोविज्ञान, र अर्थशास्त्रलाई एकजुट गर्ने प्रयास गरे। [[फ्रांसीसी क्रांति]] को व्याकुलताको शीघ्र पछी नै लेख्दै, उनले प्रस्थापित गरियो कि सामाजिक [[प्रत्यक्षवाद|निश्चयात्मकता]] को माध्यमबाट सामाजिक खराबीहरुलाई हटाउन सकिन्छ, यो ''द कोर्स इन पोसिटिव फिलोसफी'' (१८३०-१८४२) र ''ए जनरल व्यू ऑफ़ पॉसिटिविस्म'' (१८४४) मा उल्लिखित एक दर्शनशास्त्रीय दृष्टिकोण हो। कॉम्टलाई विश्वास थियो कि एक 'प्रत्यक्षवादी स्तर' मानवीय समझको क्रम मा, [[धार्मिक]] अटकल र [[आध्यात्मिक]] चरण पछी अंतिम चरणलाई चिह्नित गर्नेछ। यद्यपि कॉम्ट को प्रायजसो "समाजशास्त्र को पिता" मानिन्छ,<ref name="comte"/> तथापि यो विषय औपचारिक रूपमा एक अन्य [[संरचनात्मक कार्यवादी|संरचनात्मक व्यावहारिक]] विचारक [[एमिल दुर्खीम]]( १८५८-१९१७) द्वारा स्थापित गरिएको थिएको, जसले प्रथम यूरोपीय प्रा विभागको स्थापना गरे र आगे चलकर प्रत्यक्षवाद को विकास गरे। त्यसबेला देखीदेखि, सामाजिक ज्ञानवाद, कार्य पद्धति, र पूछताछको दायरा, महत्त्वपूर्ण रूपमा विस्तृत र अपसारित भएकोछ।
 
=== महत्वपूर्ण व्यक्ति ===
पङ्क्ति ६३:
{{Main|Philosophy of social science|Structure and agency}}
विषय का किस हद सम्म [[विज्ञान]] को रूपमा चित्रण गर्न सकिन्छ यो बुनियादी [[प्रकृति का दर्शनशास्त्र|प्रकृति दर्शनशास्त्र]] र [[ज्ञान का सिद्धांत|ज्ञान मीमांसा]] को प्रश्नों को सन्दर्भ मा एक प्रमुख मुद्दा रहेको छ.सिद्धांत र अनुसंधान को आचरणमा मा किस प्रकार [[व्यक्तिनिष्ठता|आत्मीयता]], [[intersubjectivity|निष्पक्षता]], [[अंतर व्यक्तिनिष्ठता|अंतर-आत्मीयता]] र व्यावहारिकता को एकीकृत करें र महत्व दें, यस कुरामा विवाद उठि रहन्छ.हालांकि अनिवार्य रूपमा १९ औं शताब्दी को पछीबाट सबै प्रमुख सिद्धांतकारों ने स्वीकार गरिएकोछ कि समाजशास्त्र, शब्द को पारंपरिक अर्थमा एक विज्ञान होईन, [[कारण-कार्य-सिद्धान्त|करणीय संबंधों]] को मजबूत गर्ने क्षमता नै विज्ञान [[मेटा-सिद्धांत|परा-सिद्धांत]] मा किये गए सामान मौलिक दार्शनिक विचार विमर्श का
आह्वान गर्दछ.कहिलेकही नए अनुभववादको एक नस्लको रूपमा प्रत्यक्षवाद का हास्य चित्रण भएको छ, यस शब्द का कॉम्तेको समय देखीदेखि [[वियना सर्किल|वियना सर्कल]] र त्यसभन्दा अगाडीको [[तार्किक प्रत्यक्षवाद|तार्किक वस्तुनिष्ठवाद]] को लागी अनुप्रयोगों का एक समृद्ध इतिहास छ। एकै तरीकाबाट, प्रत्यक्षवाद [[कार्ल पोपर|कार्ल पॉपर]] द्वारा प्रस्तुत [[विवेचनात्मक बुद्धिवाद|महत्वपूर्ण बुद्धिवादी]] गैर-[[औचित्व|न्यायवाद]] को अगाडि आएको छ, जो स्वयं [[थॉमस कुन|थॉमस कुह्न]] को ज्ञान मीमांसा को [[प्रतिमान विस्थापन|प्रतिमान विचलन]] को अवधारणाको ज़रिए विवादित छ। मध्य २० औं शताब्दीको [[भाषाई परिवर्तन|भाषाई]] र [[सांस्कृतिक बदलाव|सांस्कृतिक]] परिवर्तनले समाजशास्त्रमा तेजीसंग अमूर्त दार्शनिक र व्याख्यात्मक सामग्रीमा वृद्धि, र साथै तथाकथित ज्ञानको सामाजिक अधिग्रहणमा "[[उत्तरकालीन आधुनिकता|उत्तरआधुनिक]]" दृष्टिकोण को अंकित गर्दछ। ''सामाजिक विज्ञानको दर्शन'' मा साहित्यको सिद्धांत मा उल्लेखनीय आलोचना [[पीटर विंच]] को ''द आइडिया ऑफ़ सोशल साइन्स एंड इट्स रिलेशन टू फ़िलासफ़ी'' (१९५८) मा पाइन्छ। हालको वर्षमा [[विटजेनस्टीन|विट्टजेनस्टीन]] र [[रिचर्ड रोटरी|रिचर्ड रोर्टी]] जस्ता हस्तिहरुको साथ प्रायजसो समाजशास्त्री भिडेका छन, जस्तो कि [[सामाजिक दर्शन]] प्रायजसो [[सामाजिक सिद्धांत]] का खंडन गर्दछ।
[[चित्र:Anthony Giddes at the Progressive Governance Converence, Budapest, Hungary, 2004 october.jpg|thumbnail|upright|left|एंथनी गिडेंस]]
[[संरचना एवं साधन]] सामाजिक सिद्धांतमा एक स्थायी बहस का मुद्दा हो: "के सामाजिक संरचनाएं अथवा मानव साधन किसी व्यक्ति को व्यवहार का निर्धारण गर्दछ?" यस संदर्भ मा [[एजेंसी (समाजशास्त्र)|'साधन']], व्यक्तियों को स्वतन्त्र रूपबाटा कार्य गर्ने र मुक्त चुनाव गर्ने क्षमता इंगित गर्दछ, जबकि '[[सामाजिक संरचना|संरचना]]' व्यक्तियों को पसंद र कार्‍यों को सीमित अथवा प्रभावित गर्ने वाले कारकों को निर्दिष्ट गर्दछ (जस्तो सामाजिक वर्ग, धर्म, लिंग, जातीयता इत्यादि)। संरचना अथवा साधनको प्रधानता मा चर्चा, सामाजिक सत्ता-मीमांसा को मूल मर्मसंग संबंधित छ ("सामाजिक दुनिया के बाट बनेको हो?", "सामाजिक दुनियामा कारक के हो, र प्रभाव के हो?")। उत्तर आधुनिक कालीन आलोचकों का सामाजिक विज्ञानको व्यापक परियोजनाको साथ मेल-मिलाप का एक प्रयास, खास कर ब्रिटेन मा, [[विवेचनात्मक यथार्थवाद]] का विकास रहेकोछ। [[राय भास्कर]] जस्तो विवेचनात्मक यथार्थवादियों को लागी, पारंपरिक प्रत्यक्षवाद, विज्ञान को यानि कि खुद संरचना र साधन को नै संभव गर्ने वाले, सत्तामूलक हालातहरुको समाधानमा नाकामीको कारणबाट 'ज्ञान तर्कदोष' गर्दछ। अत्यधिक संरचनात्मक वा साधनपरक विचारको प्रति अविश्वासको एक र सामान्य परिणाम बहुआयामी सिद्धांत, विशेष रूपबाट [[टेल्कोट पार्सन्स|टैलकॉट पार्सन्स]] को [[क्रिया सिद्धांत (समाजशास्त्र)|क्रिया सिद्धांत]] र [[एंथनी गिडेंस|एंथोनी गिड्डेन्स]] को [[सरंचना का सिद्धांत|संरचनात्मकता का सिद्धांत]] को विकास रहा छ। अन्य साकल्यवादी सिद्धांतों मा शामिल छ, [[पियरे बौर्दिई|पियरे बौर्डियो]] को [[हेबिटस (समाजशास्त्र)|गठन]] को अवधारणा र [[अल्फ्रेड शुट्ज़]] को काममा पनि [[लाइफ़वर्ल्ड|जीवन-प्रपंच]] का [[घटनात्मक|दृश्यप्रपंचवाद]] का विचार.
पङ्क्ति ११२:
===कानून र दण्ड ===
{{Main|Sociology of law|Sociology of punishment}}
क़ानून का समाजशास्त्र, समाजशास्त्रको उप-शाखा र [[कानूनी अध्ययन|क़ानूनी शिक्षा]] को क्षेत्रांतर्गत अभिगम, दुबैलाई संदर्भित गर्दछ। क़ानून का समाजशास्त्रीय अध्ययन विविधतापूर्ण छ, जो समाजको अन्य पहलुओं जस्तो कि क़ानूनी संस्थाएं, सिद्धांत र अन्य सामाजिक घटनाएं र यसको विपरीत प्रभावों का क़ानूनको साथ पारस्परिक संपर्क का परीक्षण गर्दछ। उसको अनुसंधानको कतिपय क्षेत्रों मा क़ानूनी [[संस्था|संस्थाओं]] को सामाजिक विकास, क़ानूनी मुद्दोंको [[सामाजिक निर्माण]] र सामाजिक परिवर्तनको साथ क़ानूनसंग संबंध शामिल छ। क़ानून का समाजशास्त्र [[न्यायशास्त्र]], [[कानून एवं अर्थशास्त्र|क़ानून का आर्थिक विश्लेषण]], [[अपराध|अपराध विज्ञान]] जस्तो अधिक विशिष्ट विषय क्षेत्रोंको आर-पार जान्छ.<ref>जेरी, ''समाजशास्त्र का कोलिन्स शब्दकोष'' ,636</ref> क़ानून औपचारिक हो र यसकारण [[मानक|'मानक']] को समान छैन। यसको विपरीत, विचलन का समाजशास्त्र, सामान्य देखीदेखि औपचारिक र अनौपचारिक दुबै विचलनों, यथा अपराध र विचलनको सांस्कृतिक रूपों, दुबैको परीक्षण गर्दछ.
 
=== मीडिया ===
पङ्क्ति १७०:
=== स्तर-विन्यास ===
{{Main|Social stratification}}
सामाजिक स्तर-विन्यास, समाजमा व्यक्तियोंको सामाजिक वर्ग, जाति र विभागको पदानुक्रमित व्यवस्था हो.आधुनिक [[पश्चिमी संस्कृति|पश्चिमी समाज]] मा स्तर-विन्यास, पारंपरिक रूपमा सांस्कृतिक र आर्थिक वर्गको तीन मुख्य स्तरहरुसंग संबंधित छ् : [[उच्च वर्ग]], [[मध्यम वर्ग]], र [[निम्न वर्ग]], तर हर एक वर्ग आगे जाकरगएर र छोटे वर्गहरु मा उप-विभाजित हो सक्दछ (उदाहरणार्थ, [[व्यावसायिक प्रतिष्ठा|व्यावसायिक]])<ref>
{{cite book
| last=Saunders | first=Peter
"https://ne.wikipedia.org/wiki/समाजशास्त्र" बाट अनुप्रेषित