"मोक्ष" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

 

[[भारतीय दर्शन]]मा नश्वरतालाई दु:खको कारण मानिएको छ। संसार आवागमन, जन्म-मरण र नश्वरताको केन्द्र छन्। यस अविद्याकृत प्रपंचबाट मुक्ति पाउन नैं '''मोक्ष''' छ। प्राय: सबै दार्शनिक प्रणालीहरुले संसारका दु:ख मय स्वभावलाई स्वीकार गरे छ र यसले मुक्त हुने को लागि कर्ममार्ग या ज्ञानमार्गको बाटो अपनाएको छ। मोक्ष यस तरहका जीवनको अन्तिम परिणति छ। यसलाई पारपार्थिक मूल्य मानेर जीवनका परम उद्देश्यका रूपमा स्वीकार गरे गएको छ। मोक्षलाई वस्तुसत्यका रूपमा स्वीकार गर्न कठिन छ। फलत: सबै प्रणालीहरुमा मोक्षको कल्पना प्राय: आत्मवादिएको छ। अंततोगत्वा यो एक वैयक्तिक अनुभूति नैं सिद्ध हुन पाउँछ।

 

नारायणका संरक्षणमा नैं पूर्णमुक्ति र आनंदको प्राप्ति हुन्छ। यो सान्निध्य दुइ साधनहरुबाट प्राप्त गरे जान सक्छ। क्रमश: यसलाई भक्ति र प्रपत्ति भन्दछन्। प्रपत्तिको अर्थ छ ईश्वरको कृपामा पुर्ण विश्वास गरेर आत्मसमर्पण गर्न। यसले सहज नैं मोक्ष ला भ हुन्छ। रामानुजले भक्तिका अंतर्गत कर्मयोग एवं ज्ञानयोगलाई पनि गौण महत्व दिइएको छ । भक्तियोगमा ईश्वरको निरंतर चिंतन अनिवार्य बतलाया गएको छ। यस चिंतनको रूप प्रेममय पनि हुन सक्छ। तर यसका माध्यमबाट मुमुक्षु ईश्वरको पटि उन्मुख हुन्छ, उसलाई ईश्वरको प्रत्याक्षानुभूति हुँदैन। त्यसैले रामानुज जीवनमुक्तिलाई मान्दैनन्। त्यो त विदेहमुक्ति पछि नारायणका लोकमा नैं सम्भव छ। प्रपति र भक्तिका माध्यमबाट नैं ईश्वरकृपाका फलस्वरूप मुक्ति संभव छ। मध्वाचार्य पनि मोक्ष को लागि भक्तिलाई साधन मान्दछन्। यसै भक्तिका कारण जीवलाई ईश्वरको प्रसाद प्राप्त हुन्छ र त्यो मोक्ष प्राप्त गरिलिन्छ ।

 

{{हिन्दू धर्म}}