बुद्धघोष
बुद्धघोष (थाई: พระพุทธโฆษาจารย์, चिनियाँ: 覺音/佛音) ५ औँ शताब्दीको भारतीय थेरवादी टिप्पणीकार एवं विद्वान थिए।
भदन्ताचरिय बुद्धघोष | |
|---|---|
 तीन प्रति विशुद्धिमार्गको साथमा बुद्धघोष, Kelaniya Raja Maha Vihara | |
| पेशा | धार्मिक टिप्पणीकार |
| अवधि | ५ औँ शताब्दी |
| विषय | थेरवाद बुद्ध धर्म |
| उल्लेखनीय कार्यहरू | विशुद्धिमग्ग (संस्कृत: विशुद्धिमार्ग) |
जीवनी
सम्पादन गर्नुहोस्बुद्धघोषको जन्म बिहार प्रदेश अन्तर्गत गयाको बोधिवृक्ष नजिक कतै भएको थियोे। उनी बाल्यकालदेखि नै प्रतिभाशाली थिए र उनले अल्पावस्था मै वेदको ज्ञान लिए, योगको पनि अभ्यास गरे, र उनी आफ्नो ज्ञानवृद्धिको लागि देश परिभ्रमण र विद्वानसंग वादविवाद गर्न थाले। एक पटक उनी रात्रिविश्रामको लागि कुनै बौद्धविहारमा पुगेका थिए। त्यहाँ रेवत नामक स्थविरसंग वादविवादमा पराजित भएर उनले बौद्ध धर्मको दीक्षा लिन थाले। तत्पश्चात् उनले त्रिपिटक का अध्ययन गरे। उनको असाधारण प्रतिभा एवं बौद्धधर्म प्रति श्रद्धाबाट प्रभावित भएर बौद्ध संघले उनलाई बुद्धघोषको पदवी प्रदान गर्यो। सोही विहारमा रहेर उनले "ज्ञानोदय" नामक ग्रन्थको पनि रचना गरे। यो ग्रन्थ अझैसम्म फेला परेको छैन। तत्पश्चात् उनले अभिधम्मपिटक को प्रथम नाग धम्मसंगणि पर अठ्ठसालिनी नामक टीका लेखे। उनले त्रिपिटकको अट्टकथा लेख्न पनि आरम्भ गरे।
रचनाहरु
सम्पादन गर्नुहोस्बुद्धघोष द्वारा रचित भनेर भनिने ग्रन्थहरु निम्नानुसार छन:
- बिशुद्धिमग्ग मा संयुक्त निकायको "अंतो जटा" आदि दुई गाथाको व्याख्या दार्शनिक रूपबाट भएको छ। यो ग्रन्थको बौद्ध संप्रदायमा ठूलो प्रतिष्ठा छ।
- सामंत पासादिका - विनयपिटकको अट्टकथा
- कंखावितरणी - विनयपिटकको एक खण्ड पातिमोक्खको अट्टकथा
- सुमंगलविलासिनी - दीघ निकायको अट्टकथा
- पपंचसूदनी - मज्झिम निकायको अट्टकथा
- सारत्थपकासिनी - संयुत्तनिकाय अट्ठकथा
- मनोरथजोतिका - अंगुत्तरनिकायको अट्ठकथा
- परमत्थजोतिका - खुद्दकनिकायको खुद्दकपाठ एवं सुत्तनिपातको अट्टकथा
- धम्मपद-अट्टकथा
- जातक-अट्ठवण्णना
- अट्ठशालिनी-अभिधम्मपिटकको धम्मसंगणिको अट्ठकथा
- संमोहविनोदनी-विभंगको अट्टकथा
- पंचप्पकरण अट्ठकथा - अभिधम्मपिटकको (कथावत्थु, पुग्गल पण्णति, धातुकथा, यमक र पट्ठान) यी पाँच खण्डको टीका हो।
यसरी बुद्धघोषले पालिमा सर्वप्रथम अट्ठकथाको रचना गरे। पालि त्रिपिटकको जुन अंश मा/को उनले/उनिहरूले अट्ठकथा लेखेका थिएनन्, त्यसमा बुद्धदत्त, धर्मपाल तथा आनन्द आदि अन्य भिक्षुले अट्ठकथा लेखेर पालि त्रिपिटकको विस्तृत व्याख्यानको कार्य पूरा गरे।