प्रयोगकर्ता:Hari prasad sedhayn/प्रयोगस्थल

sedhain , सेढाई''''मोटा अक्षर'

नोट ः 1.आम नेपालीको १६संस्कार,विधि र रितको स्रोत नै यस लेखमा अंगिरस गोत्रिय सेढाईहरुले मान्ने संस्कार हुँदा स्वअध्यायनमा लेखिएको छ।

     2. यो अंगिरामृत अकविताको संगालो हो,अंगिरस गोत्रिय कुमाई सेढाई(जात)वंशको पुस्ताको लागि तयारी निजी दस्तावेज(लेख) छन्।लेख कहि कसैमा मेल खाएमा संयोग हुनेछ ।

योगदानकर्ता ः हरि प्रसाद सेढाई

श्र बिषय सुचि ः श्रम श्रृति श्रीमति

१. श्रमः

अघि जन्म हुदा भाग्य छैठो मा विधिले जे लेखिन्छ । विना श्रम आफनो उद्योग त्याग्दा मानव के देख्दछ ।। श्रम नै मान जन्मको भाग्य भोग धन जन दिने । श्रमलेनै सदाचार कर्म नरपतेमा सधै पुजिने ।।१।।

विना उद्योगमा जन्मैभरी सिङ्गो मुख के पर्छ । पूण्य कार्य गरि बाघले मृग भोजन कहा गर्छ ? मनोरथ हैन खालि पेट सुतेर के कार्य पुरा वन्छ । खाना उद्योग विना व्यार्थ हुन्छ जन चाहना त्यहि भन्छ ।।२।।

मनमा नित्य ज्ञान स्वीकारी वेद गुणका सरी । लाटा वनिता नेपाली कृर्षि पैरवीमा अघि बढि ।। बिद्याअभ्यासस्तुती लिने मनन मन वर्णन । एकागै कतै श्रमले सुख मुक्ति ल्याउछ सुजन ।।३।।

चिनी आत्मा परमात्मा भक्ति मुक्ति वाटो लिनु । सिकि प्रविधी त्याग्दै हिसा प्रजातन्त्रमा सदा होमिनु ।। फोसो आश्वासन मुख ताक्ने वानि सुधारी श्रममा जेलिनु । त्यागि तृष्णा वाचे नेपाली धिर वीर एकाताले मिल्नु ।।४।।

श्रृति ः

सत्यमा तथ्य रहेका कथित वा सृजित प्रमाण ज्ञान । मन र आत्मा रसाउने कालजेयी जनजीब्रोमा समान ।। कला संंस्कार पूर्खा वंशजका प्रमाण दिने पुस्तालाई । शुसासन र प्रजातन्त्र पनि माटो ब्यूझाउछ जनदायी ।।१

वेदत्रयी यर्जुवेद तैतिरीय कठोपनिषद त्यस्तै उहाँ । सामवेद मैत्रायणी शाखा यजुर्वेदवृहदायक त्याहा ँ ।। ऋृग्वेद सामवेद मैत्रायणीय शाखा आदि प्रमाणमा । यजुर्वेद वृहदारण्यक रंगभेद भाष्कर सहित सबमा ।।२

अर्थवणमहोपनिषद यर्जुर्वेद कठशाखा ,द्धितियाष्क । साम्वेद अव्यक्तेपनिषद शुक्ल यर्जुर्वेदशतपथ ब्राहाण तक ।। सबैलाई श्रृति भनियो पर्णित हित प्रित सृष्टिको । कसरी कुन र किन सृजियो हुनुपर्ने बाच्ने आधार बताइएको ।।३

श्रीमति

साथि हो जीवनको भूषण सङ्गघको मित्र । लक्ष्मि हो दाम्पत्य घरको रहन्छ दिल भित्र ।। लत्याई जन्मस्थल मानि पति परमेश्वर । शर्माउदै रमाउछीन खुस छन् इश्वर ।।१

चटकमटके चतुर पार्लिन पति वंश। दौतार वनी सुखदुख यात्री खेप्दै जश।। सुन्दर वक्षस्थल गुडिया स्तन वाचल। घुम्टो ढाकि क्रिडा विर्सने र ढाक्ने आचल।।२

सोझी सादा रहे वश पारी राम्रो पति । परस्त्री लाग्ने पुरुषमा पार्ने दुर्गती।। घरमा छेडछाड गरि भौतरिने पति । भञ्झट संम्झि परपुरुषको बन्छ दुर्गती।।३

दुखि दुव्लि सोच्ले वरु वारुली कम्मर। पैह् िआभूषण अवयव शुरका अम्मर ।। हृदय ठण्डा,जिद्दि नभएकाी अनुशासित यूवती। वेश छ यहा जन्मजन्मान्तर रहन्छ सुमति,गति।।४

जततउकस्ररधधध।ाबअभदययप।अयmरल्एीज्ष्लमगष्कmरउजयतयकरब।ज्ञछद्दद्दज्ञटढढछद्धठज्ञज्ञठण्ठरज्ञछद्दघछज्ञठढछठढज्ञण्द्दद्धण्ररुतथउभ.घ७तजभबतभच

श्री स्वस्थानी

सृष्टि र जगमा ईश शिवको महिमा,दैवीक कर्म क्रिया पुराणको श्रखलाहरु । पौष शुक्ल पूर्णिमाका दिनबाट भक्त हिन्दू परिवारले मध्येनी साँझ,विहानबरु ।। श्रद्धामा चोखो शास्त्रोत्तर विधीमानगं अनि केश काटेर परिवारहरु भक्ति सुन्ने । कथा पारनी पढी प्रसादीकारुपमा चिनी, सख्खर, पोलेको सख्खर खण्ड खाने ।।

पौष शुक्ल पूर्णिमामा हुने व्रतकथाका ३१ अध्याय अर्को महिना माघ शुक्ल चल्छ । आरसिमा ओमकार लेखि पुजि सेल,फलफूल अर्को पूर्णिमाका दिन सांङ्गता गरिन्छ ।। श्री स्वस्थानी व्रत पूजा मा कुश, जौ, तिल, कातेको धागो, धुप, बत्ती लिनु बिधिले । चामलको पीठो (रेखी हाल्नको लागि) गणेश थप्ने धान, चामल ऐपन लिपपोत गर्नले ।। १

बनाई पञ्चामृतमा गाईको दूध, दही, घ्यु, मह, शखर चिनी यज्ञस्थलमा रमझम । स्नानादीले चोखो जल, दुबो, शंख, जनै, सुपारी, सिन्दूर, अबिर, केसरीमा सद्र्धाम ।। घन्ट, पञ्चपात्र, आचमनी, दुना, टपरी, भेटी, कलश थाप्न तामाको लोटा सफा ती । तामाको थाली, कर्मपात्र, अक्षता, चन्दन, नैवेद्य (रोटी, मिठाई, पुवा) पकवान बनाई ।। २

बृक्षमा वर, पिपल, आँप, डुम्री र पाख्रीका पात, स्याऊ, सुन्तला, केरा बटुली चढाई । नैबेद्य फलफूल, श्री स्वस्थानी मातालाई चढाउने चुरा, धागो, पोते, कपडा, गहना लगाई ।। मानि सौभाग्य सामग्री, दान दक्षिणा वस्त्र गृहस्थ आश्रमका ज्टि दाजु भाउजु रमाई । रोटी १०८, कुड्का सुपारी १०८, बेलपत्र १०८, बेलीको फूल १०८, पान १०८, यज्ञसूत्र (जनै) १०८ ल्याई ।। ३

केलाएर नकाटिएका अक्षता, जौ, तिल सबै १०८ शुद्दि भक्तिमा जोरजाम गरी पान । सफा तामाको थालीमा ॐकार सहित अष्टदल लेखी पवित्र नदीको एक अञ्जुली ।। चोखो बालुवा ल्याएर त्यसमा दूध मिलाएर चिल्लो शिवलिङ्ग निर्माण गरी रमाई । उही तामाको थालीमा स्थापीत ईश भक्तिमा पूजा,पाठ,नयास,ध्यान,मनोभाव दर्शाई ।।

श्री स्वस्थानी

स्वस्थानी व्रत ओउम्कार हिन्दु समप्रादयको कठिन व्रत हुनेभो । नुहाई धुवाई हातख्ट्टाका नङ्ग काटि जप,तप बिधिमा हुने भो ।। धुप दिप रोचक ध्वाजा पतका नैवेद्य तथ्य सद्र्धाम नितिमा रह्यो । धार्य तथ्य १.हिन्दूको समाजको मौलिक व्रतमा बाच्ने र सुन्ने हो ।। १

व्रतालु का यम नियममा बस्ने,कथा सुनाउने सुन्ने प्रचलन हुन्छ । शालि नदी तटमा नेवार समाजमा धेरै जनले लिइने चलन रहन्छ ।। २ स्वस्थानी कथा पुजेको ५०० वर्षअघि नेवार भाषामै रहेको छ । नेपाली भाषाले सम्प्रादयमा पनि अनुदित भई व्रत,कथा परम्परा छ ।। २

नेपालको साँखु काठमाण्डौका स्थानमा नेवार भाषामा स्वस्थानी छ । ३.यस माहत्म्यमा कथाले देवीको उत्पत्तिबारे तथ्य खुलाइएको छैन ।। स्वस्थानी देवी को स्वरुप,मन्त्रणमा महादेव पति नपाएपछि के हुन्छ । भक्तिमा विष्णुले ‘श्री स्वस्थानी परमेश्वरी’को व्रत प्रभाव रोचक बन्छ ।। ३

केही ४.त पद्म पुराणमा पार्वती–सदाशिवसंवादले स्वस्थानी व्रतकथा छ । जस्मा १५३ श्लोक प्रयाःअनुष्टुप छन्दले महादेवले पार्वती संवाद बुझिन्छ ।। उही स्वस्थानीको व्रतविधि,कथा ५.संस्कृत वचन हुन्छ । इति श्रीस्कन्दपुराणे माघमाहात्म्य केदारखण्डे‘ भनि ब्रत बिधि पुजन टुगिन्छ ।। ४

श्री स्वस्थानी व्रत कथा त स्कन्द पुराण, माघ माहात्म्य केदार खण्ड हो । अपूर्ण स्कन्द पुराणमा स्वस्थानीमा आउने सबै कथामा अरू पुराण पनि जो ।। सहायतामा स्कन्द, भागवत, पद्म पुराणजोडी सिंगो स्वस्थानी व्रतकथा बन्यो । उद्दरण,कथा, रोचकका केही घटाना साम्प्रादियिक र लिङ्ग बिभेदमा नै भनियो ।। ५

केहि प्रसंग अमिल्दा छन् ६. विधिपूर्वक व्रत,अध्याय, कथा पढ्ने पूज भिन्न छ् । लावण्यपुर (साँखु), एक मास विधिविधानको व्रत,शुद्दि भक्ति,पति सेवा भिन्न छ ।। ७. स्वस्थानी कथाका तीन कुरा छ— सृष्टि वर्णन, महादेवले देवहित र लोकहित । क्रिया,कर्म,कार्य नै स्वस्थानी कथाको महात्म्य मूल विषयवस्तु छेरा मितको जीत ।। ६

अनुरोध :

चिनाउनु पहिले नाम हरि टाइटल प्रसाद थर सेढाई । जन्मिएको सुन्दरवजार १२ लम्जुङ्ग हाल वस्ने भित्रि mधेस। पेशाले शिक्षण् हाल प्रविधि सिकाउने प्रयोग गराने खास। लेख्छु वालमा भानुभक्ते कविता सेढाई बन्धु पगलष् न हास..।।१।।

विहानदेखि नै व्यस्त छु प्रविधि सिप श्रमका लागि सिकाउछु । न्यून वेतनमा नै गुजरा चलाई परिवार सहित मधेसमा बस्दछु। घर नसोध्नु चरा जस्तै छ तैपनि जम्एिको भनिहाले। कर्म दिनसके बन्धु र मित्रहरुमा महलको सपना छ बाड्ने ।।२।।

गरिव छैन करिव छु समभाव शिक्षा आचार चेतन भरिदिए हुन्छ। धनको धमका चाहिदैन छोरी चेली छोरा र वंश परम्परा चलाउन पाए हुन्छ।। जे लेखि सेवा गर्दे छु दाज्यु भाईमा सेवा भावमा सोचे हुन्छ। गल्ति त्रुटि घरगाउको मिलेन कुरा भने सपारी दिए वेश हुन्छ।।३।।

सादर अनुरोध छ रचना श्रुजना आफनो निजि नवनाए हुन्छ। सके आफनो कुल वंश कला धर्म देश र माटोको सेवा कस्ले रोक्छर ।। नया विकास प्रविधि सिक धन मोफसल घर गाउमा जाउ । दम्भ शेखि त्याग बान्धव शहरको बसाई तिम्रै श्रममा छैन अरुलाई नहसाउ,नरोवाउ ।।४।।

कुन शिक्षा दियौ तिम्रो भाई वान्धव चेलीलाई कुन प्रविधि सिकायौ। कुन संस्कार दियौ जन समुदायमा धनमा किन तिमि रमायौ।। कि फेरयौ चन्द्र सूर्य धरा र आकस उहि छ। युवा विदेशि गुलाम वनाउने नेता पछि लागेर अव देश,जाति कहा चल्छ ।।५।।

अमर तथा नासवान ः

परमात्मा परमेश्वर भगवान –आत्मा) बाहेक,कोही पनि अजम्बरी छ । समयको अधिन नाश भएर महाभूत –जड प्रकृति) मा नै हराउने छ ।। विलिन,प्रलयको समयमा सबैका चेतना तत्व ब्रहामा नै लय भै चल्छ । सृष्टि संरचना पथको काम बन्द हुने, रोकिने क्रम निरन्त र नित्य हुन्छ ।। क

ब्रहाले सृष्टिको नाटकिय काम गर्ने शक्तिमाा द्धैत,अद्धैत संस्थागत हुन्छ । चराचर जगतलाई संचालन,कर्म गर्ने चेतन शक्ति परब्रहले दिनु हुन्छ ।। १

पराप्रकृतिलाई चेतनाप्रकृति÷ज्योर्तिलिङ्ग सृष्टि,जग मानिन्छ । अपरा प्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृति नामाी भनिन्छ । रही आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि उही छ । अंहकार युक्त प्रकृतिका गुण तथा भगवानको मतक्य छ ।। क

प्रकृतीले त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम मानिन्छ । सारा जग ,जगत दृश्य अदृश्यको जीवन,समय यही छ ।। २

अन्र्तसम्बन्ध तथा सहअस्तीत्व

ईश्वर (परब्रह),चेतना शक्ति –अविनाशी),जड शक्ति –नाशवान) हुन्छ । ब्रहा –परिवर्तनकारी),ब्रहाण्ड –परिवर्तन भइरहने),चेतन तत्व(आत्मा छ ।। जीवात्मा अविनाशी), अष्टमहाभुत –आकाश, वायु, अग्नी, जल, पृथ्वीमा । जन्मि बिषयमा मन, वुदि, अहंकार)मिलि रहने स्थवर जंगम आफनै जगमा ।। १

अष्टामहाभूत र चेतन तत्व –आत्मा)ले प्राणी,वनस्पतीको उत्पति भयो । आकाश,ब्रहाण्ड,समय र परिवर्तनले नाशि आकाशमा शुन्य बनायो ।। चेतना शक्ति,जडशक्ति मिलि निराकारले आकाश,शक्ति सक्षम पो भो । ईश्वर (परब्रह) र समयलाई देख्न, समाउन, अनुभव नहुने,ज्ञान भावको ।। २

छ ईश्वर उही,खाली ठाउँ नै आकाश सून्य ठाउँ,रंङ्गमा देख्न सकिन्छ । प्रकृतिबाट स्वतन्त्र सृष्टिका चारजात–उदभिज्जा, स्वेद्जा, अण्डजा, जरायूजा ।। सृष्टिकर्ताको मनबाट उत्पन्न मानसपुत्र ४ भाइ ऋषि,शरीरबाट उत्पती । पुत्र १० भाइ ऋषि,पूरानो शरीरबाट उत्पत्तिका स्वयंभुव मनु,सतरुपा रानी ।। ३

विराट पुरुषका शरीरबाट उत्पन्न ति चारजात – ब्राह्ण, क्षेत्री, वैस्य, शुद्र । भु–मण्डलका प्राणीको अध्यात्मिक,भौतिक हैसियत र धरातलिय सतह यत्र ।। प्राणीका दुई समुह मानव र पशुमा बुद्धि,विवेकको अन्तरमा कर्म रहेको छ । जात, धर्म, नियम,आचरणको प्रकृयामा संस्कृतिको संचालन चलि रहन्छन् ।। ४

पशुमा नियम छैन,कर्म व्यवहारको अन्तर नै बुद्धि,विवेक चेतना प्रकृति छ । पराधिन,पराश्रितमा विषय वस्तुमा मानिस आफै सक्षम बनि वंश चलाउछ ।। अन्र्तरनिहित बुद्धि र मनमा निर्भर छ,पशुमा बुद्धि र विवेक नहुने भएको छ । समाजमा सकाम,निस्काम कर्म गरी पुर्नजन्म भोग्नु,प्राण धान्नु कर्म गर्दछ ।। ५

प्रकृति,समयको समस्त ब्रहाण्डमा अन्न,रुप,रस,गन्ध पञ्चमहाभूतादीमा पर्छ । सृष्टिको संरचना सूर्य देवता,अग्नि,आत्मा तत्व चल –चर) प्राणी, अचल –अचर) बाच्छ ।। प्राणी वनस्पति जग पालन पोषण चन्द्रमा,जड पिण्ड सोम –अमृत) देवमा छ । जीव जगत,ईश सम्पूर्ण जीवन तत्वको अन्तर सम्बन्ध जग रहे सम्म रहन्छ ।। ६

अल्छी

असल गुण लुकाई दिप्ती,कान्ती लुकाउदै छ । मोजगरिस शरिरमा दशइन्द्रिय कप्टि भगाउदै छ ।। लाथ्रो लहसिनेस्वरुप सधै थकाई पक्षको । सुरो आटिलोमनमा ल्ते कातर गरि गक्षको ।।१।।

संगती अनन्तनैपारि धुम्रपान मध्यपान वा निन्द्र । डुवाई कर्मेन्द्रिय शिथिल पार्ने नसुध्रिने त्यान्द्र ।। घर आगन साघुराउदै देह सुधारी हिम्मत देशको। हिमालै हाम्रो,तेरो त सागर खै कुन भाष र भेष।।२।।

धर्म धन वाचुन्जेल सुख र मुक्ति लिने मन। आलस्यमा फसाई सामन्त पुरुसार्थी बने हिम्मत सुधार्न ।। मस्ति छस् लुठा मन मस्तिष्कको कातर लुते । मातृभाष र संघियता हटाई शिक्षा दिए भन्ने भुत्ते ।।३।।

उत्तम सद्विचार वर्वाद गर्दे दुश्मन हरिस् । देशै उज्याले बनाउने भतुवा रमिते जनता पारिस।। बस्नु अल्छि क्रोधि चोर ठग डाकू र हत्यारा असतिमा । हट्नु उद्योगी आटी स्फूर्त विद्याबुदि भएजतिमा?।।४।।

रमिते बन्नु गाउघरमा चाड पर्व जात्रा । उत्सवमा।वराल्नु आफनै द्यौरालीमा भतुवा त ।। सजावटमा।।हटि धर्म संगती श्रीसम्पती प्रिती । मन वाचल हर्ने।ल्याई सत्वको सदगती चित्ततमा सत्कर्म हर्दिने ।।५।।

तिखो वुद्धि सत्यवचन एश ऐश्वर्य गफिने । मन शुद्धि किर्ति ज्योतीको वंश विनास गरिदिने ।। रोकी तृष्ण संगतमा कार्य विज्ञानले मार्नु छ । हर्दम आयू छिर्ण नर जन त्यागी अल्छि सुबुद्धि भरिदे ।।६।।

देखि संसारको मैत्रि करुणा वेद रक्षित दिनदिन।भक्ति क्षमा मान देखि अल्छि मर्ट मर्छ छिन्छीन ।। अहङ्गकारी छ भक्तिरसमा मातापिता नारी विश्व । गुण हटाई अल्छि मर्छ साक्षत ज्ञान अस्तित्व ।।७।।

अन्याया

बाच्छु सधै तृष्ण लुकाई परिश्रम मृदु अनुहार । अभिलाष कर्कशा छ सामिप्यमा बाच्छु पराई ।। कनुन समहोस,पैशा र बर्कत रोकोस जही,यहि । चिरपरिचित सहानुभूति खोसिएको स्थुल यि भिक्षा ।। क

लक्षण उहि जीर्ण छ प्रकृत छैन स्थूल उहि छ। आसु उहि छ आसु तपतप गरिवीले चुहाएछ ।।१।।

बल्छि आवृती ऐठनले चोइटिदै जीवन गुज्रिदा। पिडा सहेर मृत्यु मोहक बन्द मस्तिष्क चड्किदा।। आघात हुदै घाईते बच्छ की उपभोग छिनाइदा। निदोषिलाई दोषि वनाई झुटफेर मुद्दा बनाईदा।।२।।

भिड हुन्छ अदालत निष्पक्ष बेञ्चहुदैन र? क्षेत्रिय केन्द्रिय न्यायालय जनस्तरमा दिदैन । न्याय र,चरफुर गर्ने पैशा वर्कतका निजी यि । वकिल विकाउ न्यायमा पार्ने प्रमाण लुकाई ।।

घुमाई धन,औकातले कुन बल,अपनाउने । निदोषिलाई थेगी सामान दिने फुत्कने ।।३।।

आयोजक वेनामी रिट उपभोक्ता हैन तिमि लल्कार्दे । चढाउदै। छिनिने मुद्दा झुठ प्रमाण अनि के के वढाउदै।। तोकी छूचोपना पैशा नदिने जस्तालाई तिमी दप्काउने । धन्य तिम्रो जन्म कर वल छल दोष थुपारी सज्जनलाई फसाउने।।४।।

फूल फक्र्र तिमि सुखि भई,लादी झूटमा अरुलाई रुवाउनु । पैशाको बयान बाँचे छोरा,तर पश्चताप न्याय अव नकिन्नु ।। छोरा सन्तति पुस्तातक पिरोलिने र भूर्ण भ्रम खेति नगर्नु । गेय छ जगमा,स्वजनले बुझे चर्तिकला अपराध जन्म नधर्नु ।। ५

अन्धविश्वस

हृदयको धारण,पालनामा प्राण् भर्ने निष्कलङ्ग । अमेट छप प्रेम राख्ने आदरणिय विश्वास दंगाा। सस्कारै कामले वंश, वीज परम्परामा जल् िअंग। सिद्ध छ जिब्रे वशको धारणा कला छैन अंगभंग।।१।।

राखि नम्रता बुद्धिले विचारशिल कल्पकल्पको शान्ति। पक्षपात होलान कपटी अरु,पवित्र फलित हुनेछ भ्रान्ति।। पोशक,फसल,सरसामान भण्डारणको धनि गरिब बस्ति। सही दुख दुष्ट गृहस्थ बनि घरगाउ शिप भर प्रशस्ति।।२।।

अत्माको एकता,मातृ प्रेम समजका खरावी फयाकी। ल्याई उन्नत फसलके वीज भौगोलिक मौसम भाकी।। सोधपुछ,अनुसन्धान गरि जाती ,वंश समेटन छ बाकि। ऐलै अन्धविश्वाशि भन्ला जन तिम्रो कर्म,इच्छ भरोशा राखि ।।३।।

अनुग्रह

त्यागि अंहका्,घमण्ड दिलको मुक्ति छ जीव जन्म सच्चाईमा । ढाट,छल,,विनााशकारी जन दवाव किन जल,जमिन,जंगलमा ।। धन सम्पति अश्रय हो ,प्रेम बद्ध जीवको एकता बन्छ शिपमा । जो पायौ ज्ञान पस्किृत गर जन दिने लिे कोहि छ विश्वमा ।।१।।

अशुद्ध

क्षणिक तेजीलो ,उज्जील्यमान् कान्ति चिर्ने छ मन । स्वाँग पारी हु वहु नक्कली भाङ्गभगींको ढोगी जन।। निशाचर बन्ने,कुकृत्य,वेधर्मि,लोभि चिरीच्याटट् झन । भूत, वर्तमान,भविष्यतको दोहोलो धनका अशुद्ध जन ।।१।।

रगत हुने जीव धारी जन्म पछिका कुनै छैन अछुतो । नारी पुरुष जात दुई,समान अस्तित्वका नमाने पछूतो ।। शिप,प्रविधी जोगाई प्रकृती छ अदम्य हितको प्रित लिनु । धनी गरीब हैन केही गुजरा जगमा बाच्ने बचाउने हुनु ।। २

अवतार रहस्यः

हे मित्र इश बुझ अकारण करुण लिई राग द्धेष हुदैन । करुण अवतार हो बुझ भक्ति विना अन्तस्करण शुद्ध हुदैन ।। सगुण साकार संसारलाई प्रयोग गर्दा जीव बस्छ तत्वमा । प्रेमरसमय जीवले इश सगेण साकार रुपमा समिपमा ।। १

जीव बुझलौ अवतार देह दिव्य नित्य सर्वत्र परिपूर्ण छ । प्रकटशक्ति अंशवतार,कलावतार,आवेशवतार पूर्णअवतार ।। साधकले जे चाहन्छ परिपूर्ण छ उ समिप स्वरुप त्यहि ल्याउछ । शास्त्र नाम फरक छ इशको वेद बाईबल कुरानमा ।। २

रुप फरक छ अन्तमा फल इश प्राप्ति शरणगत भक्ति रसमा । अनेकान विश्वमा चाहना है शमा सबै जीव समान ।। संस्कार परम्परा हित साहारा देश राष्टहैन विश्वमा । रुप अनेक जीव चाहना चाहे भक्ति बोलोस जहकाहा ।।

इश उहि अन्न्त दिव्य धर्म जाति जनजाती सबजीवमा ।।

अत्र्ति २०

मदिरा कचिङ्गल हो,गुलियो पिरो चिल्लोका लत उपहास गर,बुद्धिमानले बुझनु । नायकको क्रोध सिंहको जस्तै गर्जन र रीसले जीवन समाप्ती पार्ने हुन्छ,तव दोष केलाउछ ।। समाजमा मूर्खहरुले कलहको वीज रोप्छन् ,सज्जनले निभाउछन् । अल्छिले समय रहे सम्म बालि भित्राउदैन,पछि खाना खोज्छ ।

जल समान उद्देश्य लिएको मानिस द्धेष र दोस रहित भने हुदैन । प्रेम अगाध रहेपनि निमेषमा नै वहलिन्छ ।। धर्म नै सन्तान र संस्कारको दोष रहित जीवन कला हो । वंश र भविष्यको आचार र विधि विधान पनि हो ।

मानिसका सफा अवयव नै सृष्टि हुन यी हरदम सफा राख्नु ।। न्रिा आरामले बढि हुदा दरिद्र बनाउछ । बजारमा नरम्रो किन्ने र घर समाजमा धक जमाउने मानिसको प्रवृती हो । ज्ञानको बचनामृतकम मानिसले दिन्छन् ।।

जमानी र स्वेच्छचारी स्त्रीमा फस्नु पुरुषत्व नाश हो ।

छल र चोरी मिठो भए पनि प्रतिफल नराम्रो छ ।

लडाईमा सल्लाह दिने र यत्न जीत्ने धैर्य आट र दम लिनु पर्छ ।।

गोप्य कुरौटे मानिस देखि टाढा बस्नु ।

आमा बुबासंग द्रोह गर्ने जीवन अन्धकारमा धकेलिन्छ । छल हतपत लुटपाट सम्पति दिर्घकालिन हुदैन । खरावी नै नरकको डण्डयोग्य बाटो हो,यो घृणित छ ।। मानिसका क्रियाकलाप मन बचन इशवाट निर्देत छ ।

असावधानीमा मानिसले काम नगर्दा दुर्घटना अकाल मृत्यु वरण हुन्छ । बुघिमानले दुष्टलाई तर्काउछ । इशको ज्योती नै मनुष्यता वा आत्मा खोज्दछ ।। प्रेम विश्वासमाछ यहि नै राष्ट् सेवक र सुरक्षा हो।।

जवान मानिसको महिमा वल हो उस्तै युद्ध गौरव र शान हो । मुकका र चोटले खरावी हटाई चेतना समेट्छ ।।

अत्र्ति २१

ऋदय जल समान राम्रो नराम्रोमा बग्छ । जीवनका हरेक बाटो इशले रचित,न्यायले जचिएका छन्,सहि ग्रहण गर्नु । पापामा घमण्डी आखा अहंकारी ऋदय हुन्छ । झूठो जीवनको घातक पासो हो,दुष्टले उपद्रव मच्चाउछ ।।

कुटिल चाल दोष हो । निर्दोष इमन्दार छन्। कचकचे मानिसवाट टाढा बस्नु । पूजा प्रार्थना सगै सेव ागर्ने हात बनाउ ।। लालास भएको मानिस दुष्ट सम्झनु ।

यी कसैलाई छोड्दैनन् । निबुद्धि कुबुद्धिमा खिल्ली पाउछ । दण्ड दिनाले ज्ञान पाउछ। दुष्टले धर्मपनि सर्बनाश पार्छन । गुप्ति उपहार लुकाएर दिएको घुसले रीस,क्रोध आवेग क्षणि शान्त पार्छ ।

गरिवको पुकार नसुन्नेले उस्को पुकारमा सहायता पाउदैन । न्यायामा धर्मकोरक्षा हुन्छ तर कुकर्मको त्रास बढ्छ । समझदार गुमाउने मानिस मृत्युको मुखमा पुग्छ । सुख भोग विलासले दुख र दरिद्र बढाउछ, यी संग टाढा बस्नु ।

धर्म दुष्टले पनि सराउछ,बेईमान इमन्दारको आडमा अश्रित छ ।। धmगडा र रिस जीवको मरुभूमि हुन । बुद्धिमान पछिको सोचमा खाद्दन्न संचय गर्छ मुर्खले सबै बेच्छ उडाउछ । प्रेम र धार्मिकतामा जीवनको आधार र सम्मुननत समाज हुन्छ ।।

बुद्धिमानले बलिष्ठ शहर क्षेत्र आक्रमण गरि भरोसाको गढ बनाउछ ।। आपद विपदमा बाणि जीव्रो कान ज्ञानेन्द्रिय जोगाउनु । काम नगर्ने अहंकारी हात शेषी दम्भ र घमण्डले अभिमान बढाउछ ।। अल्छि लालसेले अवयव नचलाई मद्र्ध,धर्मले मुटिठ खोल्छ ।।

दुष्ट र खरावको बलिदान घिनलाग्दे हुन्छ । झुठो साक्षि र र कुरा सदा घृणित छ । दुष्ट जति साहाशि बनेपनि इमान्दारीले चालको विचार गर्छ । बुद्धि र अन्र्तदृष्टि इश भक्तिको पथ हो ।

युद्ध(कला) र कामको योजना रहे सम्म विजय इशको हातमा हुन्छ ।।

अत्र्ति २२

धन समपति सुन चादी भन्दा उत्तम त नाम सम्मानीत हुनु हो । धनि गरिवको सृष्टि इशको नै हो पछि मात्रा फरक हो ।। बुद्धिमान दुखमा शरण परि जान्छ।सोझो पिछालगु भएर दुख भोग्छ ।। धन मान र जीवनमा नम्रता र इशको भय रहन्छ ।

दुष्ट समाजको काढा हो बुद्धिमान उनिहरु देखि टाढा बस्नु । बालकलाई तालिम निति बाच्ने तरिका बृद्धा अवस्था सम्म सम्झाउनु । धनिले गरिवलाई समाजमा नोकर सम्झन्छ ।। बल स्त्रीलाई दिएर नसिद्धा जस्ले तागत र वंश नाश पनि हुन्छ।

मनिस मद्यपान धुम्रपान नपिउनु लालसले कानुन,अधिकार ,आचार सबै पोलिन्छ।। अधिकार बन्चितहरुको सभामा थिचोमिचो गर्ने पनि माटोमा मिल्नु पर्छ । मदिरा,बिष,औषधी त विरह भेद बाच्ने साहारा हुन । अनाहक सेवनमा दरिद्रता हुन्छ ।

अधिकार खोजेर कचिङ्गल जन्माउदैरक्षाको समाप्तिमा मर्छन् । असल चरित्र भएका जनहरुको मूल्य मान्यता समाजमा सधै हुन्छ। भरोसामा बिश्वास र आहारा दिनाचार्य रहदा कुभलो वा आपद हुदैन ।। व्यवसायमा सुन वा उन जुन पनि गर्नु,खालि हात भोको पेट अधर्म इशको साथमा पनि वर्जित छ।

व्यपार व्यवसाय इन्तिजाममा निरिहलाई नचुस्नु दासि तिमि पनि हौ । काम मा लगाव र फूर्ति हुन्छतव न पाखुर कद अवयव पुष्ट र फूर्तिला छन् । लाभको मात्र व्यवसाय हैन परोपकार मित्र सहयोग र खनिखाचोमा समाज बाच्दछ ।। बस्त्र आभूष जतिनै महड.ो लाए पनि आत्मा मात्र अनन्त विन्दु निमेष हुन्छ बाकि औतिक कहि कसैले लगेन ।

प्रतिष्ठा ऐश ऐशवर्य नामको लागि बाच।शाखा जात समप्रदाय राम्रो ह्दा पछि लाग्छन् ।। बुद्धिले समाज चल्दा तिनि उनि म हामि विश्वासको चिराग वाल्छ। आलस्य आतुर रिस अल्छि र जुम्सोपना जनको नर्क हो । सौन्दर्यमा नारी रहे पनि रक्षामा पुरुष चहिन्छ यसैले बंश परम्परा चलेको छ।।

अतितका कुराहरु ः

हो हुनत स्मरण नै भनु क्या आजा आफनो बोझले रुमलिएको जीन्दगी र तसमात केरिएको असिम रेखाहरु प्mर्किएर हेर्दा मनले फेरी पुराना यादहरु ीवच डुव्नु प्रधान्य विषेसता नै होला?अनि ति शहर वजार विच गुड्ने स्पर्धि भ्वानी संकेत हाल शून्यतामा मनलाई ललौना विलौनाका कोकिल चरी बनि उड्ने जस्तै छन्।गगनचुम्वि पर्वतमाला विच वहि रहेका संस्मरण विहिन आवस बोक्ने ऋदयस्पर्शि वायू आफनो परिचायक छन् । पानिका फोका जस्ता प्रस्फूटित चाहानाले पर क्षितिज नियालेर अनावरण गर्दे रहन्छ अनि बर्षायामको बर्षे भेल नवनि विलकुल वालुवा माझमा खसेको पानिको बूद बनि जमिन विच आलोप भए झै मन भित्र झै मन भित्र लहलह हल्लिएका उत्तिसका पुथ्रा विच तहतह भरिएको शितले उष्णता नपाए झै मनले ति चुचूरा कञ्चनजङ्गाका र त्यस्को फेदमा झाडिविच रसाएको रसोद उन्मादको क्रिडास्थल विचका वक्षस्थल कल्पन्छ। म्नका हिउदहरु ीवच हिउ पग्लिएर उजाड चटटन बन्दछ। ीवलकुल वहारमा डुल्ने पुतलीको अभावमा वास्ना समेटिदै।गन्ध रस्पर्श त कता हो कता विधिको बाहुल्यतामा नै लुक्दछ। म् मात्र के हु र ? तैपनि बाटोभरीका साथमा गास मिलाउने ढाक्तेहरुको वास हुन्छ। भन्ने उल्लासले उनि लालाउछिन र घचघचाइएको हुन्छ। ठाउठाउमा फ्रोस्रिएका उन्यूहरु,मोरो र कालिसिन्कीका डाठहरु संगै बोकेफूलको उजाड जीवन्दगी प्रति यौवन पर्खाइको रसोद यादमा पर्दछन्।

तर आफू भने एक्लो .... उहि विचरणशिल स्वाभाव र लज्जाप्रतिको एकोहोरो पक्ष्पाति थिए। सोहि स्ंसमरण विच प्रतिस्पधि थियो मन,विवेक।विलकुल शहरको कोलाहलमा घचघचमएको अवयव र यादका मधुर आवाज छनीछन् चुरी लज्जालु हेराईको मानसपटल सम्झेर।स्याउ सुन्तला खाएका फूर्तिला ओठ लज्जित र जुठा त थिए नै,स्पर्शमा नागिएको लोभी नयन,स्वीकृति सुचकका सुराकले। पmुरुरु बन्ने प्यारका दिलमा धडकनमा साटिएका वाचा र जुठा ओठहरु चोमिएका झिना खिरिला औला किचिएको अवयव सुमसुमाएको केस काजल र भाग्य रेखोखाका निधार लालीमय थिए।सजकतामा अपनाइएका स्मण र वक्षस्थलको ताजगी र बाडिएको प्यारमा रक्तचापलाई बढाउथे । तर जीन्दगी को त्यो क्षण अमूल्य छ,जस्मा नवयौवनाको पलायन वा कायकल्पका कोपिला विच नागिएर प्रथम प्रहार गर्ने नयनविच चम्कििएको स्फाटिक क्षणभंगुरता वा यशस्वी योगका वारुली कम्मरको कदाम्वीनिमा डुवोस।भोलिपलट उ युद्ध जितेको लाज पचाएको रसोद पापी लालचामा कापि रहेका ओठ जुठापन लुकाएर लेपिएको यौवन र उन्मुक्तिले गाएको यौवन सुगन्धको परिचायक हो।अव उठ नर्मदामा ज्यादै पानि वग्यो नारायणि सुसाउदै धरणीलाई घनघोर आवाजमा व्यूझाउछिन। मलाई भन्दै जाग उठ?तिमि सन्तति हौ धरतीका,इमन्दारी र जीम्मेवारी लेउ जसरी पूर्खा शत्रु संग डटे देश रक्षा र एकाताका लागि। भन्दै यि खसिरहेका पानिका बूद खसि रहेछन्,उफ्रिरहेछन र भिडिरहेछन्।। अव तिमि सोच विकास र प्रविधि सोच पौरखीर एकाता भाई बन्धुत्वमा जगाउ भन्दै।

म निन्दनिय थिईन कि पानी पनी मलाई सम्झाउछ।।प्रसङ्ग र मूर्त बदाले मैले ।विलकुल नागिएका भूधरातल गिरी टाकुरा विच तादम्यता र बर्षातको कौतूहलतालाई। ह्ेरे पल्लो घरको फर्के रुमदाईकी २० बर्षे जवान छोरी तिर। विलकुल रक्तपिपाशू बाघले झै झम्टिरहेथे हेराईले। सुन्दै थिए जा जो सित जाने हो?रातको समय न झरी न वादल तलाई भिडियो फिल्म।आमा कुरा थप्दै लुटे पल्ला गाउको कृष्णेसित हिड्ने।सल्कीछ वावौ।स्म हपार्दे सिस्नोको आठोले पानिमा डुवाउदै झोकका पिठ र छाति हान्दै।किताब पढ्नु घरमा सघाउनु खानपिन घर धन्दा सघाउन छोडेर पढ्ने निहमा कषेको घर । लौ ला।झिगटीको छाना भएको छर सत्ययुगमा ऋषिले वेदका रिचा पढे झै बेला मौकामा पानिको आवाज संगै मामिकताको आवज ऐइया..मरे सुनिदै थियो।घनघोर जुधिरहेको अश्वमेघ कलहको अन्ततिर चम्कियो।अन्तमा गगन विच विलायो।सायद यौवनका मेघमाला र अश्वमेघ पर्खामा टकाराएको भान हुन्थ्यो।अनन्त आत्मा मिलनको प्रेम यसैगरि समाजमा लहसिएको थियो।सबैमा ।सधै।

सिस्ने गरिव र रोगिको खाना थियो।न की यौवनको।तैपनि मूर्छा पर्नेगरि कुटिएको जवानी,लाछिएको केश,चेप्टीएको अवयव र यौवना रसिक एकै हुन्छकी? छोरी त रातो पिरो मात्र भईन।बाउ आमा चाके।जोशिए,आवेगमा द्धेष र तृष्ण पालेर।गालिगलौजको भाका गाएर।

श्व मे हुककामा तमाखु टवार्र.पार्दे र आमा भात भान्छामा च्वाई mवाई....पार्दे। पनि विदा भयो आखि उनिहरुको पनि त्यहि सन्तानको असल मार्गनिर्देश दिदै। ज्सरि नसाले रुमे त्याग्दैन उसैगरि यौवनाले पनि सहेलि त्याग्दैन किमार्थ विष वमन र प्राण रहेसमम।लगातार हुकका ताने र रम्नेहरु महलको सुन्दरतामा यौनउन्माद त्याग्ने वा पैशाका यौनउन्माद जस्तै त हुन।बर्षले जति संकेत र हर्षित पारे पनि रुमे सोच्दछ। ऋाखिर मैले सम्झाउनु वेश हुन्छ जवानीको द्धेष प्रकृतिमा लहसिदै यौवन उन्मत्ताको तिर्सनाले बाच्दछ।जन्म दिने त केवल उनका सेवक हुन।ईच्छाको प्रवल तृष्ण जालो समय रहेसम्म ललाठकोअंकुरण लिएर वीज फुट्दछ।भर्म कला सस्कृति र समाजमा घरपरिवार लेप मात्र लाउने हकदार छ।यो नै अजर अमर र विजयी छ?अव नरोक उस्को ईच्छा र चाहनालाई मलजल गर खराव र दुगुणलाई आफनो बश र दाम्पत्यको सुझवुझमा फक्र्रन दे।पानिको स्वच्छता र मेघमालाको विद्युत वहावले सायद यहि चेतन दिएको होला।अव उ एकोहोरो हुन्छ।

एकोहारिएर अस्मिता नियालेको उबर्षतको स्वच्छताले भरिएको गिदिमा छोरीलाई विना कारण पिटेको ठान्दछ।उस्लाई थाहा भयो कि योवनको अंकुरण बाबु घर परिवार लोभ मोह नचाहेर नै स्विकृत हुन्छ।पापिष्ट बाबुप्रति बलिष्ट भावले हिचकिचाएर हासिएका लालायित ओठहरु काप्दैनन् र जवानीले चलाएको पैतलाहरु हप्काएइ र त्रसाईको डुबुल्की मारेर स्वच्छताको चमक समेट्छन।बाबु आमा त के केवल आ आफना कुरा विर्सिएर सदमार्गि भएको अनुभव र अनुमान लगाउछन्।जीवन वशमा राख्ने प्रयाश र कला हो।जीवीका वसमा राखिएको यात्रिको यात्रा यात्रा मात्रै हो।सोच्दा सोच्दै निदायछ उ।

रुम बहादुर चिटचिट पसिना हुदै अवयवलाई थियो ।यस्लाई पुराना कुरा याद थिएनन्। किनकी जमाना खेति कृषि र पेट भर्नकालागि बाचिएको उस्को पूर्वाद्ध।लाज चपाएर जन्माएको छोरी।नैतिकता खोल उोढेको कतार मनोदशा पालेको अभिभावक उ। छोरीले सम्झाउनु पर्ने।आधुनिक सामाजिक प्रवाहमा चल्नुपर्ने।पढाई लेखाईको जमाना र विकास प्रविधिसंगै हासखेलमा हुर्कने प्यारको के अड्कल?केवल चेतन मनले छोरी चारित्रिक कल्पना चाहने बाबु मा हो उ।

घनघोर बर्षाविच सिस्नोले विझेको शरिरअध्यरा यौवनका छालहरुमा छोरीलाई कतै म गलत त छै?कृष्णे साच्चै मलाई माया गर्छभन्ने कुरा यौवनाको गिदिमा मात्र है विधि र प्रक्रिया समेत नग्याउछ।तरङ्ग र मुक्तिका ध्वाजा फिजाएर अठोट हैन यौवनको लक्ष्य पनि हो।सोहि शाहास मानविय स्वच्छताको उछितो त आमा बाबु हैनन्,केवल जीन्दगी हुन सक्ने निर्याण्मा जान्छ।सायद आमा बाबुले पनि उसलाई जन्माउनु स्वार्थ हुन सक्छ।अन्यथा कुनै प्राणि आफनो जीवन रक्षाको लागिजीम्मदार ठान्दछ भनेआफनो यौवनको हुहुकार र ललकार पनि सोच्न सक्छ।उमेर अवस्थामा बहकिने यौवन कल्पनाको निर्कोलरुमे र आमा दुबै को भूल थियो।किनकी उनिहरु जीवन पनि यौवनका छड्के नजरहरुको साक्षि ति भिर पाखा कुटा कोदाला गाईबस्तु चरन वन चहुर जगल सबै सर्जक थिए।कोकिल धोविनि ले गित गाएका थिए,प्रकृतिल उज्यालो अध्यारो सगै बायू आकारजीवात्म खेति किसानीको मूलस्थलीमानै यौवन उन्माद झण्डा फहराउथ्यो।त्यो विसि हाल आमा बाबू बने पछिको फ्रोसो नैतिकतामा छन्,के उनकी आमाका अवयवको उन्माद थिएन?

अनायश रुमेकि छोरीले मर्महात पिटाई सहन नसकि राति सबै निदाएपछि यौवनको भिख माग्न विलकुल रित्तो असाहया बनेर। घरको माया त्याग्दै।अश्वमेघमाला बाट चम्किएको वीजुली उसलाई यमराज लाग्दछ।सिस्नो पोलेको घाउमा खनिएको बर्षाअन्धेरी रातमा आतिएको नीरीह जीवकाप्रति इश्वर पनि करुण राख्दछन्।त्यसैले उ छामछाम छुमछुम गरेर पुगि कष्णेको घर।उ शुरुमा अत्तालियो।किन के भो? पछि टुकि बालेर सोचिरह्यो नियतिले के गर्दे छ मलाई।भाग्य कता जादैछ।।विलकुल साथि पाएको उ आत्तिएको आवाजमा झटपट बोल्यो उत्साहि बन्दै।नियतिको खेल र यौवनाको मेल बर्षतको भेल भन्दा बढि हुन्छ।उहि पुरानो दामाली ।सुझबुझ पाएका अवयव हाउ मेरो दामाली।अव त उ खिलेको फूल भन्दा पनि हसिलो,युद्ध जितेको लडाकु भन्दा पनि जोशिलो भयो।आगमनलाई स्विकारेको कृष्ने धरणी विच निथ्रुकक निशाचर भिजेको शरिर ,प्रस्टिएका यौना अवयव,कम्मरको पटुकी कल्पना विच फक्रिएको क्रिडास्थल मानौ छुट्टै सैसार।उझटपट टुकि लिएर निस्कदै किन यति रातिपानिमा भिजेर।उ राई ,अगालोमा वाधिएर वोली हजुरका लागि........।उनिहरुको मेल भयो।कृष्णेका घरपरिवारमा भोलिपल्ट सुनायो ।स्विकृति मिल्यो।उता रुमेलाई खवर दिए।नखोज्नु छोरीलाई।हर्षा मनाए।जीवनले सार्थकता पायो।मृत्यु र संशयलाई छिचोल्दै वंश र परम्परामा मृत्यु जोगायो।यहि थियो त्यो बर्षात र पानिको उपलब्धि।

रुमेले पछूतो समेली श्रीमतिसंग छाति र गला मिलायो।अब अर्को सन्तान हैन छोरीलाई घर भित्राउने कुरा भयो।

त्सर्थ जीवन जगत बाच्नको र हाक्नको लागि छ।सार्थकता ईच्छामा हुन्छ क की करकापमा र छरछाममा। प््राणि स्वईच्छाले उसलाई नैतिकता सिकाउछ।विलकुलस्वच्छतामा सर्तकता जाग्नुपर्छ। प्रिवारमा अमेल झगडा हैन,त्यस्तै कुटपिट तर्साई बाहेक मिलापले प्रणय जाग्दछ।समाज त हेर्ने साक्षि मात्र हो।

अतृप्तः

साझ परके छ।अपरिचित पाहुनाको नयनलाई विच्छाएर..टकमकाउने विजुलीका किमरिटहरु छितिजमा हेर्दे उज्यालो दखि निराशामा पाल्तु चादनी सग मितेरी लाउछु।एउटा पुरानो आवाज पन अशक्त भएको रेडियोलाई निलिप्त चाहना स्विकारी।खास्टो ओढेर पुषको ठण्डिमा कठाङ्गिएको अवयवलाई शान्तपारि बन्दि कोठा भित्र राडि सजाएर वायूप्रवाहको प्रतिरोधक झयालवाट चियाउछुवरपर सजिसजाउ वातावरण वालवच्चाको चिचहावट र उललाहस लिएर रुमलिदै लव्सि र उत्तिसका पुथ्रामा विहिन हुदै स्वम् सेलाउदै जान्नछ।चिसिएर लाज मानेकी यी नया चाहना र उचच आकाक्षमा श्रृजित धरणीहुरुर चल्ने चिसो वतास सम्हेली पोल्टो फिजाएर क्षणलाई मेरो एकलोपनको आगमनमाकसैलाई मानमर्यादा जीम्मा दिलाई द्रविभूत ब्रम्हाण्डका आशुलाई पोल्टोमा माधूर्य भरी लोभि पापि मनलाई भूलका अतित कल्पाउछिन्।वरपर लार्पवाहीका गणसुचकव्यतित र वन्धित कोठालाई गुम्साएर रुमलिदै वहदै जाने टुकिको धुवाले नयनलाई वोझ बनाउदै आश्रित मोतिविन्दुलाई पश्चतापमा राख्दथे।यदाकदा निदाएको टहक भरेका शितविन्दुलाई द्रविभूत पार्न जिम्मेवार ठानी निस्कन्छ।निकोटनयुक्त यि झिना औलालाइहोठमा फुरफुर गर्ने यि ओठलाई एकपटक सूर्तिवाट स्फूर्ति सम्हाल्न पुर्कादछन्।विलकुल इच्छा अनुकुल स्वस्थ्य शरिरलाइ चिटचिट छाति चिराएर।

ॐ ॐॐॐॐॐॐ

छोटो समयमा अफिसको कामलाई थालनी गरि एकाध हजार जनताको अजयालो मुस्कान स्विकार्य भएकोले म तत्यस्को नापजाचको निम्त उत्तर पश्चिम फर्किएको त्यो डाडाको चिटचिट चिसो हुरुरु वतास सहन र काम सिद्धाएर फर्कन वाधय थिए।समयको होचाइको लक्ष्यस्थल कौतुहलपूर्ण त्रास मनलाई त्यस कार्यालयको परिधि भित्र विहगंम भावाना निरुत्साहि भई एकोहोरो हुन्छ।अथाह सोचाईलाई मूढ विमूढ वनाई वहने मुटुस्पशि निर्दयी चिसो वायूले छेकिएको स्थूल र स्थिरप्रज्ञादर्शक यि ठाडा रौहरु आत्मीयताको बिषेश अभिव्या१जक ठान्दछन्।शिर देखि पाउ समम वन्धित कोठाको सिरेटो सह्रायिन भएपनि अपरिचित कम्पित स्वर र मसिनो खिरिलो ढोकाको चुकुललाई ढकढक आवाज दिन आइपुग्छ।म शसंकित भइरहे।केहि क्षणको प्रतिक्षा पश्चात ढोकाको स्पष्टता टुकिको धुवालाई निरुत्साहित ठान्दै शुसिल सुन्दर नारीको प्रवेश हुन्छ।उनि साचचैदेवदुतले ब्रहम्डमा पठाएको विदुषि रत्न परी जस्तै थिइन।साचचै मलाइ त ठम्म परेको त्यो जीउडाल कृष्णपक्ष्को पक्षपाति तयो चमिकलो अनुहार भर्खर भर्खर कोपिला बनि फक्रिएकोती गुलावी गोला साथै पुष्ट छाति प्रष्ट पार्ने छातिमा ढाकाको दोसलला अन्तमा देखिएको निलो पटुकी छोटो गुला बुट्टे गहुनको फरिया थारै लाज र धकले डराएका त्रासपूर्ण नयन र चोलि वाहिर सुर्किएका बाहुली पट्याइएको पाखुरा सामानुपातिक सोलडोल पिडौला मसिना औलाहरु देखिन्थे। मेरा अनुभवहिन तिर्मिरिएका नयन उनमुक्त जवानी इष्या समालिने प्रतिस्पधि साथै सनदेश मुखरित गर्न तत्पर भएको हर्षप्रकट गर्दे फुरफुर ओठलाई मुस्कान सजाउछ। हल्का पिडौलाका निजिपन र पदचाप चियाउने रौलाई र लामो यो नाकको पोरो गन्धित ठान्दछ।मेरो शंका ठानिरहेका फराकिला लालयित मसलपाते ओठले वशीभूत चाहेर मग्नमुग्ध भएपनि तपश्वि संयमले बनाउछ।मानौ उनि मलाइ सागरको सिपि वा गोहि जे सम्झीदिउन। म मेरा अठोट माथि उम्रिएका हल्का मुलायम रौ पन्छाउदै आफनो कुशलताको ठानी नवजागरण चाहे पनि।जव एकै शव्दमा म प्राकृतिक कोलाहल र कलरोव सम्हाल्न चुप संज्ञा दिएरमग्न भए। समस्यको वाध्यता नाध्न नसक्ने कर्तव्यपरायण समाजकी ती प्रवुद्ध अभिनेत्री मेरो बदमासिको इन्कार गर्दे टिप्पणी गर्दे अन्तरआत्मालाई उदिङ्गएर मलाई चिनने अभिनयप्रयत्न गरिन। अस्विकार र असन्तोष आक्रोषको प्रवेगले हकारिन।परिस्थितीको दोष वनाई दौतारी ठान्ने वदमासि स्विकारी मात्तिएको पुरुषप्रकान समाज चाटिएका जुठा त ीओठ जिब्रोलाइ वस्तुस्थितीको दोष बनाइ पुरुषको पैतलामा लुकेको बुद्धिलाई भनिन। किन?पुरुष अनुकरणिय असमान्जस्यको जङ्गलको सिह बन्दछ।के यहि होक्षण ।तिमिहरु त कठपुतली बनाई अनेकान बहनाका कठपुतलीका धोखेवाज बुज्रुक समक्ष सककल सवौपयूक्त नायीका प्रेमिका र रखैल ठान्छौ नारीलाई। चूपमा अनेक आक्रोस भककानो पागलपना बनि सागरको डुबुल्किमा स्वच्छता चाहन्छौ।हामि टुकि जले झै जल्नु सहनु विछ्नु?टुकिको उज्यालो तिमि अध्यारो कालो कार्वन धुवा हामि।तिम्रो छदम भेष र इशारा चुप किन सहनु।

शरिरले उत्च्छेद चाहेपनि निर्जिव निरिह संवाहन दिने र ओसिलोपनलाई गर्मि नवनाई आफनो प्रतिष्ठा प्रकासलाई तत्तिक उतखनन् र कटिवद्धता नगाएरस्वच्छताको परम आनन्द सहने भोगी दासि नोकरानी बनाउने अभिमानको ज्वालामा जल्ने पंक्षि हो नारी?यादका जन्म पछि मृत्यु र सुखदुखमा सन्तान र भविष्य मिलेर खोज्छ जीवन।

ॐ ॐॐॐॐॐॐ

म मधुर पंक्षिको सजीव गवेषक वनि वरण्डको झयालवाट निशाचरको एकलौटीमा वैर रिसलाई एकाग्रता चाहदै अपरिचित विदुषिको उनमुक्त जवानीलाई युक्तिपूर्ण सुलचतामा रुमलिन्छु। ऋदयस्पर्शि चिसो वतास मलाई पक्षपाति ठानी प्रतिवादक्षेभमा कल्पित नयनहरुमा वज्रपात हुन्छ। संकेतिक भूमिसात गर्ने प्रणय पराजीत यि लोल नयन लोल तरङ्ग संम्हालेर प्रतिक्रियाको प्रतिस्पर्धामा निलिप्त भई असन्तोष समेटछन्रमेरा समाधिको नैरित्यकोणमा विराजित ती गर्वपूर्ण पृथक सत्ताकी साम्प्रदायिका अटट्हासले भरिपूर्ण भइ हास्दछिन। मतान्तरमा प्रसुत रही ल्केशमुक्त दन्तखतलाई छोपिएका राता गुलावि जवानीका प्रतिक सुमसुमाउछिन्।केवल उदत्र भावना विशिष्ट चेतना सम्पनन माधूर्य ् महानियताको आदर्शलाई। म पराईको भेदभावहिन बन्धुरैव भए। स्वाङ्र्गापूर्ण अवयव भएका तिमिलिङ्गा देखि  भुसुनो सममको प्रेम प्रणय सम्झन्थे। दयालु वनि घृष्टित टुकिको निकृष्ट निष्काम धुवालाइ ती विदुषिको अट्टहासमा परिणत भै कलिपत तरङ्गको विरेचनले आवेशमा आए।संम्पूर्ण केश जुरुङ्ग भए,व्यूझिए तातो रगतले केशकेशिकाहरु भककानो बनि उम्लदै ठक्कर खादा मैले ओढेको आडमवरी जाडोका खोलहरु छताछुलल भए।छरिएको सजिसजाउ त्यो राडि कच्याककुचुक पारि थिचियो।ती विदुषीमा नयनको वज्रपात गरे। फलस्वरुप उनले साफल्य ठानि विश्व हितैषि उनमुक्त जवानीका युक्तिपूर्ण शसकित नयनलाई स्वीकारिनन्। अनायाश लजालु भावनामा डुवुल्कि मारि सागरको सिपि जस्तै टहक भरेर।भविष्यको अज्ञात उन्मुक्त जवानी छरिएको वन्धित  रोगि रक्तपिपासु हिस्रक बनेर यावत जिवनको उत्सर्ग चाहने स्थूल जीवनोपर्जनका उपायमा चाचिरहेको थियो।गहभरीका अश्रुधार टिलपिल भएपनि टुकिको कार्वविमुक्त हुन सक्दैनथे।अक्सिजन उतसर्जन गर्न त क्षणिक आत्मा मिलन सौन्दर्यमा प्रेमको सत्य हिमधु सरहको पोटीलो उरमा शक्त् िसमपन्नता र अवयवको भौतिक मिलन विश्व हितैषि परपुरुयाको स्वच्छता थियो।तर संचित उर्जा दानवत्को वयवधानलाई चरितार्थ गर्छ। गाढा हरियालीमा कराउने उभचरको जस्तै आवजलाई संम्मोहन विच अंग तताई।पोषण ततव समालि नयनको अतिवृष्टि आक्रमण सहनु वाध्य यो जवानी। निकोटिनले चिरचिर चिरिएको छाति गन्धित धूवाको आगमन पचाउन सहर्ष स्वीकारी तातो वाफलाई मिल्काउछ। प्रस्फूटित मनोरम हरियालि नयन विच्छाई पराई सत्कारमा लमतन्न हुनु सन्तानोत्पाद र मत्य जगतमा स्रोत बनेपनि चीसो हावामा वहन्छ। विलकुल प्रतिक्षाको कठिन बोझ चिसो हावा र आतृप्त पराईको पहेली परमभतिm जीवन बनेर।

ॐ ॐॐॐॐॐॐ

जीवनका संकटग्रस्त क्षणहरुलाई प्रकास दिने यो टुकि अजय दोस्रो ुव्यवहारमा रामाण्टिक विद्रोह गर्दे अपरिचित आत्मालाई श्रदासुवेच्छा भरी समेट्ने अनुभूति छोडिदिन्छ।अन्तरवेदनाले सुपरिचित प्रतिनिधिवनि नारी जगृतीमा स्पष्टता ल्याई विश्वासहिन प्रकृतिवादी साझको भण्डारफोर गर्दे अप्रत्यशित व्रजपातको सामाना वनि सर्वाङ्गिण कार्वन टुकिवाट निस्कीरहेपनि अपरिचित ती विदुषीलाई पराई योद्धा भएको ठानि शिथिल संकोचको अनुभवमा प्रभुत्व रहनु स्वाभिकै रहन्छ।म यौवनको भ्रमजालमा मोहको वास्न भरी आतृप्त थिए।तथापी ती विदुषीका खस्रा आभासका उत्पीडन चटुक च१चल नयन अपरिमाजीत संस्कृतिक बाहण्द्दण्घमयको निलो चोली र गहुनको फरिया उमङ्गमा उदासिन लाग्ने द्रुतगतिकोअदम्य उत्साह शाहस मन्थर गतिको चालवाजी हलुका पयरको हिडाइले स्तव्ध छु। मानौ म सुन्दरीप्रति यौवनको अट्टहास छेडेर प्रतित स्वालम्वनमा हिस्सि उडाण्छु। कोमलपति सधावति सिउदो लिएर फेरी अन्तरआत्मको अग्निप्रतिक्षामा यज्ञ चाहेकी भएपनि मेरा अगाडी निरिह वनि श्रद्धाभक्तिको आत्मानिग्रही बनी गहभरीको आसुलाई वहभरी चाहेकी माया वनाइ चुप रहिन। जसरी टुकिले धुवा फयाकि प्रकास छाएर चुप छ। मलाई किन किन उनको सरल र पवित्र आत्मालाई कोट्याएर विशालकायालाई टुकि समक्ष दाज्न मन लाग्यो।

उनको रातम्मै छरपुष्ट गालामा लामो नाक र सुकेको लालायित फुरफुरहावा नाच्ने ओठलाई उक्साएर प्रतिगामि बाह्य अस्पष्टता मनोवलका आश्वता भई आशक्त चाहनामा छुवाउन समेटन र वाड्न। छाला तात्तिएर तनावले निरन्तर इलौकिक अश्लिल क्रिडालाई निम्ताउथ्यो।लज्जालुयी नयन विशाल टुकिको प्रकासलाई छिचोलेर सामाथ्यलाईलाई असत्य ठानि हाजिर दाखिला थिए। परिवारको अस्तित्वमा सैतान मानसिक ल्केशमा डुवुल्की मार्ने यथार्थदुभाग्यतावस दाम्पत्य बाधिएर समसामयिक हुन्छ वा हुदैन?त्यस्मा विवीध पक्षमा कमल सहऋदयी विदुषि संकुचितले ग्रसित प्रकृतीको स्वाथीपनमा सभयता ल्याउन नसक्नु हामि दुवैको दोष थियो।चिन्ताको ज्वालाले संकुचित समाजको धार्मिक परम्परा उन्नयको अन्तरआत्माको जधन्य अपराध ठानेर ती विदुषीउच्चकोटीको व्यक्तित्व समाल्थे तृप्तिको लागि क्षणिक सम्वन्ध गाथेरकाल्पनिक प्रेमको मूर्त स्वरुप खडा चाहना गुम्साउथ्थो।भविष्यको प्रार्थनामा सघाएर नयन तेर्साएर करुण नयनको आदर्शको गजुरलाई त्यस घरको वातावरण सौतने व्यवहारमा आमाको आदेश गर्देनन् जे भएपनि मलिन चिन्ताले करुण नयनको आदर्शको गजुरलाई त्यसघरको व्यवहारमा सौताने व्यवहार भयो। आमाको आदर्श भएपनि उनको मलिन चिन्ताले यिनले एकफेर डाकिरहेको थियो।त्यहि सिलशिलामा उनको गुणको घोर भत्सना भरिदा स्वार्थी वयस्क युवक थिए।धेरै ममता र सान्तवनामा मनोरन्जन प्रस्टाउथ्यो।यहि आदर्शको सक्कली।

अणु परमाणुको अपरिचित युग शहरटोलभरी प्रभुत्व जमाउदै विकिरण बनि नवोदित जीवनमा छाएको छ। विलकुल तरङ्ग लिएर उम्लिदै बहदै स्पर्श दिदै आधुनिक युगको विहगंमदेहलाई उनमुक्त जवानी छरिएर मनोरतम यथार्थ कल्पना सम्हालेर। महान व्यक्तिहरु धैर्य धारण गरि आधुनिक युगको अभ्यूदयको पुनजागरणलाई वहादुरी वा यशश्वी ठानी शहर नै निर्लिप्त पारी तरङ्गका आवाज सम्हालेर हिवस्किको सिंचित अवयवलाई ढलपल पार्दछ। विलकुल वीरत्व र गरिमा विर्सिएर। मानै उनिहरुले आधुनिक टरपुष्ट अंगलाई आर्थिक भरको उनमुक्त उत्कण्ठमा आच ल्याउछ। कोहि तिनवर्षे झुत्रो नफेरिएको मार्मिक हेराईमा घृणित प्रवृतीमा लाग्छन भने कोहि भट्टिको स्वागत कक्षलाई षोडष ऋगार दिएर जागरण विपत्ती र परिश्रम छैन। अहम आधुनिक चिरपरिचित कोमल नारीहरुलाई आफू प्रकृतिवाट नफेरीएको मार्मिक हेराईसफेद बान्किला ओठहरु फुराए।वीरत्वको अतिक्रमणको पेशा ठान्दछन्। मध्याननको विहानी संम्हालेर लुप्त तारापुन्ज रवि निम्ताएको विशाल गगनलाई अस्पष्ट दृशयवत छन्।छाति फुकाएर फक्रिएर धरणि रवि किरण भरीनाले खुस छिन।मस्त निन्द्रको व्यकुलता खपेको हाकुचा उद्महिन आफनो तन्तुलाई तताउने तरवारको सुकुल विछ्याएर तमाखु तान्दै रामुचालाई बोलाउछ।छोरी ए छोरी हेर सूर्यनारायण उदाए।आमालाई बोलाउ त।यसरि बुढयौली पनि सधै बोलाउनु पर्ने कुरा बुबाको भावना बुझेर भर्खर आइ यस सि पास हाकुचाकी छोरी निधार खुम्चाएर जवानीको धकमा आर्जित धकमा उत्तेजित शरिर तन्काएरहाइ काटछे। अनुहारका छरपुष्ट डण्डिफोरलाई छामेर लजिजत हुदै बोलाउछे। आमा आउ रे।बा ले भनेको।बिहानीको कामले थकित सानुचाकी आमा रिसाएको आवाज दिदै आउछे।सानुचा वरपरको प्रकृती को हरियालीमा मितेरी लगाएरक्यमसेट सुनि रहन्छे।

हाकुचा तमाखु तान्दै रिसाउछ। ए सानुचाकी आमा कुरा बुझिस छोरी हुर्कि अव। केटाहरुवाट हामिले बचाउन सक्दैनौ।के भर र?कलेज जादा जादै अर्को सित लागि भने।हेर हाम्रो नाता गोता इष्टमित्र हरुका अगाडी नाकमा गु लाग्छ,नाकै काटिन्छ बुझिस कुरा तैले।हिजो आजा त के कलेज पढदा पढदै जान्छन्।उ तल्लाघरे सानेकी छोरीबाबु आमाको छातिमा लाति हानि।नकटिले अरु नपाएर कलेजको बूढो प्रचार्यसित गइछ।जमाना खराब छ। अब सानुचाको बिहे गरिदिनु पर्छ।सानुचाकी आमा गफको वहाना संगै सुकुलको छेउमा बस्छे।उता हतारमा पकाउन लागेको खाना डढि सकयो।उसलाई पत्तो छैन।तैपनि आश्चर्य मान्दै हेन सानेकी छोरी त शान्त थिइ गइछ हगी?सानेले छोरीलाई पुलपुलाएर हो नी।हाम्री सानुचा त त्यति मातिएकी छैन।साने साहु थियो शहरमा सधै जाने संग खवर बुज्दथ्यो खवर लिन्थ्यो नी?सामाजीक मान्यताको लागि फुल्नु घमण्डी थियो नी? उस्की छोरी तपढ्न तेज पनि थिईन हाम्री जस्ती।अस्ति मात्र जाचमा फेल भएर टयूसन पढ्दै छु भनेर खवर पठाएकी थिइ रे।कसरी रोजीछ ।धत्तेरी हुर्केकी छोरीके भर?भिरमा लड्नु र छोरी पाल्नुमा गाह्रो छ।

यसरी अनेकान कुरा सुननु हुन्छ तपाइ?त्यो सानुचा सित कलेजमा एउटा केटाले सोधेको थियो रे।छोरी हेर्ने र कुरा बुझने । समय बुझने जिस्कायो रे। अनि सानेकी छोरी हासि रे ।सानुचाले नबोलीकन आखा तारि रे।त्यस पछि भेट हुदा त्यो केटाले भान्जि भनि बोलायो सानुचाको मुखमा ठाडो हेर्ने समेत हिम्मत गरेन ता पनि त्यहि केटो हो। की? अस्ति मात्र हामि वारीमा जादा रामुचा ले मलाई भनेकी आजा सानेकी छोरी अर्काको लागि भन्ने सुन्दा हो जस्तो लाग्यो।हाकुचा तमाखु तान्दै सम्झाउछ बुझ सानेकी आमा आजा सोनेकी छोी अर्काले लग्यो भन्दा सुन्दा हो जस्तै लाग्यो।त्यसैले अर्कालाई सुम्पने जात हो हेर सानेकी आमा केटी मान्छे भएर जो पायो त्यहि सित हास्नेबोल्ने गर्दा रुद्रघण्टि नहुने महिला भन्नु यसै हो।।त्यस्मा पनि शहरका गुण्डाको फेला पार्दा उम्किहाल्छन्।त्यैले अरुलाई जीम्मा लगानु राम्रो छ छोरीलाई।लामो स्वास लिदै बिहे गरिदिउ।नत्र यस्को के चर।ढाक्न छेक्न मिल्दै लाजलाई।आफैले के गर्ने ल भन।त्यहि संगैकी डिट्ठा बाजेकी छोरी डाक्टर भइन रे।म चाहि घरको मान्छे।हामिलाई सानैमा पढ्न नपाउनु पश्चताप भएपनि जमना अनुसारको कला धर्म संस्कृतिबाट बिहे बन्धनमा परियो।ठिकै छ हाम्रो पालामा संकुचन थियो।पढ्ने लेख्ने पाठशाला र सचेतना थिएन।सिकाई दिने कोहि भएन।खेतिवालि बनि बूतो कृषक रहर थियो। जमना यति विध्न पन थिएन।७ बर्षमा बिहे भो अचेल त छोरा छोरी बिहे २० बर्ष पारि भन्छन् थोरै स्वास्थ्इ पढ्ने लेख्ने प्रविधि र विकासले संम्पूर्ण भएका सन्तान आमा बाबु चाहन्छन।सन्तोषको सास फेरेर सानुचा त १९ पुरा भै।बरु खेतवारि बेचेरै भएपनि पढाउ न।छोरी मरी बडा घर परि हैन छोरी बाचि शिक्षा र चेतनमा साचि बनाउन त बुढा।के हतार छ? सत्यमा कुरा बुझनु त। भेडाको बुद्धि र नपढेका मान्छेका ढिपि एकै हुन।हाकुचाले बोले के कति दिन तेरा छोरी यि शहरीयाबाट बाच्छे।बाजा घन्काएर बिहे गर्ने धोका पुरा नहुने भो।तेरी छोरी डाक्टरनी हैन डाइभरनी बन्छे।तेरो लिडेढिपि र छोरीको जवानी गाउ शहरका छाडा ठिटाहरु ।कुनदिन स्याललाई कुखुरा बनाउछन मलाइ नसुना है।पढाउछु भन्दा भन्दै खेतवारि पनि सिद्धिने मुखमा माड लगाउने टुक्रो पनि सिद्धिए अनि हामी बुढयौली मा मर्ने छोरा छैनन् कुहिने नर्क जाने भैयो वब ल।बचा तरी हुर्केकी छोरी अरु जोसिदै तमाखु तान्दछ।

मलाई नभन तेरी छोरी कस्को सामाल बन्छे।कुन चिसो चूल्होको बास वा छिडिको गास लिएर घुर्छे।जसरीगाउमा छोरीले नाक काटेर रोएका छन् बाबु आमा हाम्रो पनि त्यहि चाल र छोरी संम्हालेरआफनो आदेश प्रति कलङ्गलगाई दुराचारी पत्निको अत्याचारमा मेरो यथार्थ हो भन्ठान्छ।आफनो शान्ता वातवरणकी छाति भरी आसु पिएर यौवन उन्मुक्त छोरीलाई आफनो व्यक्तित्व इज्यत समान पुच्छैनन। यहि समाजको मर्यादा क्षणिक चोथाले प्रवृति श्रीमतिको सिमना नग्न गराउछ।भन्ने शंकास्पद उक्ती लाग्यो र उ शहरमा बस पनि नेपाली समाजको परिवर्तन आधुनिक जमानाको चाहना सचेतनाको कमिले किनिएको छ। यौन क्रिडामा चाटिएका ती जूठा ओठहरु जुध्याएर रवाफ र स्फूतीमा पूर्नविवाहको धरातलियमा के कति सुधार र कदम हरु उपज लाई उपलब्ध गरिनु पर्छ।कर्म क्षेत्रको यथार्थमा स्वतन्त्र दिनुपर्छ। आशाङ्ग र कल्पना कल्पीत आरोपमा प्रतिव्रत ठानि रुमलिन्छ वा वसमा पर्दछ। जसरी वन्धित कोठाको टुकीको मट्टितेल आक्ष्ँेपवाट फेरिन्छ। लोग्ने मानिस त्यो हो जस्ले व्रम्हाण्डमा श्रृजित वाध्यता सुख दुख समेटेर आश्रित वंशजलाई ऐशऐश्वर्यले भरपूर्ण सिचित गर्छ विना कलङ्गनिराशा रविकासन्मुख भई। वातावरण धमिलाउने संकुचित पर्दालाई नग्याएरआफना संम्पूर्ण निरपेक्षता उदरता लाई तामेल गरि धरणीमा वंशज सजाउछ। त्यहि सौन्दर्य नै सुन्दर सफा र सत्य हुन्छ। उ फेरिदैन।

चिसो ऋदयस्पर्शि वतासले निलिप्त चाहना स्विार गरि रहेका नयनहरु लुकेकी चन्द्रमालाई प्रस्टाउदै प्रजवलित टुकिसंग प्रकास छरेर लब्सि र उत्तिसकासंग चादनीको मितेरीमा गासिन्छ। लज्जालु ति नारी रत्न मलाई हेरेर स्वच्छ आफनो ढलपल जवानीलाई चमक भरिदिने चादनी देखि शसङ्गित छन्हुरुरु चल्ने थियााो वतास पारि डाडाको फेदिमा ठोक्किएर सुसाउदै साना पोथ्रा लव्सि र उत्तिसको जवानीलाई नम्रतापूर्वक आदारभाव राखिराखि झै उभाइरहन्छ।विलकुल निदोषित ी पुथ्राहरु धरणीका आसु सहेर हावाको दुश्मनिर्ला नम्रतापूर्वक आदारभाव राखे झै अभाई रहन्छ।विलकुल ति निदोषि पुथ्राहरु धरणीका आसु सहेर हावाको दुश्मननीलाइ रीस त्रासले खडख छन। जसरी एब अपरिचित यि नारी आफनो मनोभाव नदेखाई शंसकित त्रसित परिवन्ध।उनलाई ज्ञान छ होला धैर्य चेली भएर कत्र्तव्यपराउण पनि चहलपहल साथ सजिसजाउ दाउमा केहि पराई संग दाम्पत्यमा साघुरिएर बाधीन समस्त समसामायिक आडम्वरी भएपनि प्रतिगामि भै सहऋदयी वनि आफनो उदरता अपनाउनु वा सिउदो सजाउनु। फेरी केहि सजाउमा अपूर्ण अधैर्य र केहि माताको क्षणिक माया स्नेह वनि कठपुतली हुनु। नाच्नु नचाउनु अतएव रणभूमिको यातनायुक्तधरातलमा आत्मलिदान गर्नु।म एक अपरितिच आत्माकोत्यस मुटु छेडेने जाडोमा अनुभव गरेको दुखदायि परिस्थितीको अदम्य साहशमा व्यवहारिक उग्र मातृपराक्रम बनि ऐश ऐश्वर्यफैलाएर गौरवशालि पूर्खाकोपारिवारिक कठोरता जस्लाई अड.कमाल गर्न हिममत छैन। बरु आत्मा सान्तवना दिने उत्कृष्ट धैर्यले यि प्रकास छरिदिने टुकिको सलेदा फेरेर अरु चम्किलो भर्न मन भए झै अपहेलित करुणा ति प्रतिभूति विदुषीलाई हुर्काए। र स्वतन्त्रताको वीरङ्गाना चढाए अल्पन मनलाग्छ।अब त हुर्किएको कलिलो विरुवा अत्तिस झै हुर्काएर समाजमा लब्सिको अचार बनाई चाख्न मन लाग्छ।गुज्रिएको नाजुकता यौनाअवस्था आश्रित चाहनामा इलमको पेटेभोटो पहिराई पराईमोक्ष सुपसिद्ध विरङ्गना वनाउनु पर्छ। सलेदाा फेरिएको टुकि जस्तै प्रकास चम्काएरअपहेलना पेटेभोटो पहिराई पराईमत्ता सुप्रसिद्ध जीन्दगी प्रजलित बनाई प्रफुल्न स्वच्छ वीरभूमिमा वीजारोपण गरि समसामायि बन्धनलाइ तोड्न अन्धविश्वासको संकुचित कालो पर्दा चयातेर वसन्त उत्तिसवनि आतृप्त आत्मालाई हलल बढाउनु मर्न लाग्छ।

समाप्त

अमित्थ्य

०४२।४।१

रिट्ठे च्यान्टे भुन्टे पुन्टे कान्छा

१

सामान्य एक चियापसल छेउछाउमा २ ४ गीलास नजिकै चियादानि गाग्रो र लोटा छ ।पसले घर्ति कान्छोदाइ टोपीलाई चलाउदै टाउको क्न्याउछ।त्यसै समयमा तल्लो छेउको अरु पसलेमाईलो र कान्छोको वारेमा चियाको वारेमा र हिजोको कुरामा सोद्धैछन्।यसविच ठूलावडामा गनिएका कान्छा साहुको प्रवेश उनि डरलाग्दा दन्तद्धारे भएपनि गाउका साधारण गरिव भन्दा सोह्रै आना बढिमा पर्न आउछन्। अनि उनका शाखा सन्तान जसलाई आफना बाजे जिजुवाजेले काममा दलाई खाएका कुरा सम्झि तिनै सोझालाई चुस्ने प्रवृतिमा छन्।बेला मौकामा त्रसाउने ,दराउने धम्कि दिने यावत काम हुन्छन् तर काम परेको बखत अरुलाई धक्का दिन र पिट्न समेत जाई लाग्ने यि वंशजको मुख्य धर्म रहि आएको छ।यसै समयमा यिनै कान्छा साहुका सौताने दाई(रिटठे) अचम्म विडप्पन भएका कसैलाई फटाउने कसैलाई जुटाउने आदि कार्यमा संम्लग्न छन। यिनका ५ भाई छोरा भने बडो अनौठाका छन्। यसै समयमा प्रधान रिटठे र अरु सामान्य किसान चिया खान आएका छन्।

प््राधानः ए कान्छा चिया उम्लिएन।

रिटठे ः अ त नमस्कार प्रधान वा।

अरु कृषकहरुः नमस्कार प्रधान वा,नमस्कार कान्छादाई।

प्सले कान्छा दाईः म त हिजोको थकाईले केहि पनि गर्न सकेको छैन।मेलामा पनि असारको महिना काम सधै चापचाप,त्यसमा पनि रोपाई त्यसैले बलल उठेर बस्दैछु।पसालेको काम चिया चलायो खुवायो हातले दियो खुटटलाई दुख।गाउका बुढाहरुको प्रवेश। गाउमा खुव प्रतिष्ठित ठहरिने साहु रामे आएका छन्।उनका पछि २,४ जना सर्ट पाइन्ट लगाएका अधवैशे केटाहरु छन्। हेर्दा अलिक धनिका सन्नतती जस्तै सुकिला गोरा छन्।

रामेका वाः किन हो प्रधानजी बोल्नु भएको छैन त।तपाईहरुले गाउका ठिटा जूवा तास मद्यपान धुमपान गितवाजी राण्डिवाज बढ्दै गएको।केटा केटि विग्रदै गएको।यि ठिटाहरुले त गाउनै ग्र्रिछन कि क्यारे?

रिटठेः चिया माग्दै हैन यो बूढालाई मर्ने बेलामा के सोच्न परयो।जस्को छोरा उस्को धन जस्को भैसी उस्को वन।मर्दानाले सबै कुरा भोग्नु तलाई किन अरुको छोरा छोरी बिग्रे के भो?जस्ले खाउन लाउन तेरो त पैशा भए पो?आफना त मरन्च्यासे पिलन्धरे पैशा भए पो मोज गर अभागी।

कान्छा साहुः किन हो तैले हाम्रै छोरालाई भनेको होलास पर्खे त बूढाको।आसपासमा खासखुस फैलन्छ।

इुवाः के हो यस्तो बाजेले कुरा त ठिकै गर्नु भो नि।आमी जस्ता युवाले जोशजाघरले देश जनताको गाउ टोलको विकास गर्ने त हो नि।यतिकैमा सूर्य अस्त नेपाली मस्त भए के हविगत हुन्छ देशको।

न्या यूवाः जोसिएर,कुरा ठिकै हो यस परिवेशमा विकासको गतिमा हामीले वा जस्ता बूढालाई सल्लाह दिने लिने खुवि गर्नुपर्छ।अनि ति कुरा नबुझनेले पनि भविष्य र विकास बुझनुपर्छ। देशको विकास सपार्ने विगार्ने यो यहि देशको हातको कुरा हुन्छ।यहि देशको जनताके रगत र पसिनाको बल हुनु पर्छ।कान्छा साहुःए ठिटा हो तिमीहरु इहा वसेर यस्ता कुरा नगर ।आफनो काम छ भने गर।जे हो गाउले भडाउने भजाउने र वजाउने नगर वाच्न मुस्किल होला।(बाबुको बोलि सुने कटटुलगाएको कान्छा साहुको साहिलो छोरा हातमा लौरो लिएर आउछ भागभाग हुन्छ। क्ुन फटाह हो किन कराउनु भयो वा?के बल खोज्छन् कि के हो? म त त्यहि बुढो हो कि भनि दवाई दिन्छु पन्चले भनेर) यत्तिकैमा ठिटाहरुको मुखामुख प्रधान र अरु हेरी बस्छन्।अरु चियाको पैसा दिदै जान्छन।

२

भेलिपल्ट विहान उहि चिया पसल कान्छा साहुका ५ भाई छोरा र वावु।बाटोमा चर्काचर्की गर्दे साइलो हिजो दिल्लीवाट ाएको कस्ले के गर्छ?अरे यार साला गाउमा फटाई गर्ने त मैले बिलकुल ठिक गराउछु।(बा) नकरा त्यहा पुग्दा साहु र भलादमि बन्नु पर्छ। थहा छैन तलाई सोझाका दैव साहरा भनेर दर्शन छाट्नुपर्छ ।कुरा नफुस्काउनु म निउ खोज्छु। जे आए पनि यी गाउले दवाउने हो नत्र भोलि देखि गाउमा खेतला पाइन्न।शत्रुलाई काखमा राखेर छिया छिया बनाउदै लुछि लुछि मार्ने हो।(पसलमा बस्दै)अरु चुपचाप छन् । एकान्छा ढोका खोल न। पसले उठेर ढोका खोल्दै हजुर एकछिन पर्खनुहोस म खोल्छु।(अन्य चिया खानेको प्रवेश) कान्छा साहु आखा डेढो पार्दे हेर्दे (गाउले) नमस्कार कान्छा साहु।

कान्छा साहु ः के नमस्कार एक दिन खेत रोपाइ गरिदिएनौ।पानी विउ हुर्कियो के थाहा छैन र?

मास्टरः के सोझा परिश्रमि भन्दैमा हप्कि चल्छ र।

रामे वाःचिया पकेन कान्छा। नवोल मास्टर नानी यि चुसाहा हुन। राम्रो कुरा त विष हुन्छ।सर्पलाई विष र मान्छेलाई क्ष्ख चाहिन्छ।यदि गाउको सेवा चाहने हो भने पहिला गाउले दाज्यूभाई कुन साहु कुन ग गरिव? रगत सबैको रातो शरिर उस्तै।खाना बस्न त फरक हो नि साहु थाङ्गनोमा सुत्दैनन हामी सुत्छौ।

मस्टरः रगत सबैको रातो भए कुन धनि कुन गरिव कसो हो वा।

च्यान्टेः म त केहि पनि जान्दिन आफूत पढ्ने गुनने कुरा त काला सावा अक्षर भैसी वरावर जस्तै भैगयो।त्यतिवेला स्कूल मास्टर र चलन थिएन।आज ठूले साहु भोली अर्को साहु ।मान राख्दा काम सक्दा ठिकै छ। पखुरी नसाटे मोहीको पानी पनि पाइदैन। के भयो र?

रामे वाः कुरा ठिक छ च्यान्टे भाई काम गर्नु पर्छ।एक मुठि सास बस्ने बास खाने गास गाछमा कपासको लडाईमा हामीहरुका मुख्या कुरा छन।हामी कसैसंग जालझेल जान्दैनौ।परिश्रमि छौ लगाएको काम पाएको दाम लिई जीवन निर्वाहा गर्छो। हम्रो वास मुनि धरती मा र माथि गगनको मध्यभाग नदेख्ला र?साचो बोले धर्म गर्नु पर्देन लेकमा बसे खुराक खानु पर्दे हैन र।(चिया माग्दै खादै आउने जाने क्रम छ)सोझो व्यवहार गर्दे जाउ,असल गुदि कुरा बुझन र सुध्रीन आफैवाट शुरु गर्नु पर्छ।

कान्छा साहुः गाउमा बसेर नचाइदो बोल्ने ।हाम्रो गृहस्थीमा भाजो हाल्ने यिनै हुन।लौ बाबु हो सुन त केहि कसैलाई नछोडि हान्दे गिलासले।(यत्तिकैमा कान्छा साहुका ५ भाई छोरा गाउका पाण्डवहरुमा आफू कौरव भएको तथ्य लुकाई भिष् मबनेको पसेले कान्छालाई निधारमा १ गिलासले हान्दै)पसलै हाम्रो कव्जा।

ज्ोठो छोराः सन्दुस दिनु त बुबा पैसा होला।साइलो छोरोः अरे यार गहना गुरिया भए ट्ेन चढ्ने पैशा पुग्छ यार।रणभूमि बनेको चियापसल घाइते पसले कान्छा सित चावि माग्दै गर्दा प्रधान वा आइपुगे।

प्रधानः हैन के रमिता हो?धन्य कान्छा साहु।

कान्छा साहुः किन हो मेरो त भात खाने बेला भो म गए।(गाउका उरु २,४ जना भद्र भलादमि जम्मा भए के भयो भनि सोध्न थाले।कान्छा साहुले आफना छोरी बुहारी छोरा रिसाएका गाउले बटुलेर सबै लिएर प्रधानलाई पिट्न आएर २० जना जतिले घेरा हाने।उम्कन पाएनन त्यहा आएका सबैले पिटाइ खाए।रणभूमि फेरी रंगियो)।

त्यस गाउमा अर्का ठूले साहु थिए ४ भाई छोरा राजधानीमा राखेर बुहारी समेत ८ जना सरकारी नोकरीमा थिए सव परिवार।चितवन तिर पनि घर गृहस्थी ५ विघा जमिन थियो।पहाडमा पनि ३०० मुरी धान हुने थिए। त्यस घरमा काम गर्ने खेतालाको लर्को लाग्दथ्यो पेटभरी खाजा मिठो बोलि मिजास थियो। गेठमा ३ हल गोरु १७ वटा लैना भैसी १ हुल बाख्रा १ घोडा पालेका सबै खेतालाको भर थियो।छोरा बुहारीको सरकारी जागिर गाउले सबै लोभिन्थे।

कान्छा साहु त भलो कसैको पनि चाहदैनथे उनि आफनै पोखरी ठूलो भन्ने गौरवी थिए।यावत क्रियाकलापमा बसन्तको आगमन बैसाखाी पालुवा पलाउने थाले।पहाडी भेकमा हिउदमा आगो वनमा छोड्ने चलनले खुव सताउछ।यतिकैमा गाउमा दाउरा नहुने खोज्न जान्छन्।तर त्यो आगो लगाएको वन नजिकैको सानो वन ठूले साहुको हो।गाउलेको भलो नचाहने कान्छा साहुलाई अरुको प्रगतिमा डाह भयो र।कान्छो छोरालाई सानो वनमा आगो लगाउन पठाए।त्यो ठूलो वन ठूले साहुको वाजेले तिरो तिरेको भएपनि त्यहा काठ चोर्ने दाउरा खोज्ने छिमेकी गाउलेलाई सजिलो हुदै गयो।उता ठूले साहु काठमाण्डौमा छोराहरु ीसत वस्न थाले।उनलाई थाह छैन ३,४ दिन पछि कान्छा साहुले खासखुस कुराका तुना बुने।वनमा डठेलो लगाउने र सरकारी मुद्दामा ठुले साहुलाई फसाउने तय भयो।

कान्छा साहुः ए बाबु हो सुन त।

भुन्टेः के हो साहु वा।पुन्टेः त्यहि अस्किो कुरा ।आज ठूले साहु आएछन्। खुव ठूलो बनेर शहरमा बसि सुख संग खाएका छन्।

कान्छा साहु ः ए उसो भए यो वन त्यसैले पोल्यो सरकारी धन हिनामिना पारयो घर खेत उझिण्डेमा दिएर यस्का सन्तानलाई कुमारीचोक लाउनु पर्छ।उझिण्डोमा पारे गलाउदै कुहाएर मार्नुपर्छ बुभmयौ केटाहो।पुन्टेभुन्टेःहुन्छ साहुवा कुरा निकाल्नु हामी छौ।

(गा वि स भवन जादै)प्रधानः किन हो साहु वा आज।कान्छा साहु ः सुटुक्क साउती मार्दे,त्यो वनमा आगो लगाउने काम ठूले साहुको हो। उनलाई मुद्दा लगाउनु पर्छ।प्रधान ः धत् ।यस्तो नचाइदो कुरा बुनि हिड्ने।आफना छोरा जोगाउनु जाड रक्सि बाट बचाउनु।गाउटोल सुधार गर्नुपर्छ।।अव उ शहर गएको हिजो मात्र फर्किआएको के भन्छन् देखि सुन्नेले ह।खै तिम्रो धर्म। ब्रु त्यस्तो नचाहिदो गर्ने तिम्रो छोरो कान्छो र उस्का मतियार हुन नी।मलाई भनि सके देखि जान्नेले।

सचिवः लौ तपाइहरुको जीद्दी छ भने निवेदन दिनुहोसदर्ता गराएर जील्लामा पठाई दिन्छौ।यसवाट फाईदा हुदैन।यो गाई मार्नु र भाई मार्नु एक हो।भाई फूटे गवार लुटे हुन्छ गाउमा।तपाईहरु लडेको छ वन प्रमुख त्यसैको भाग्य नत्र धुत्याई फटाई एकै गाउमा हुन सक्दैन।

कान्छा साहु ः लौ आउ पुन्टे भुन्टे सहि सनाखत गर त ।सचिवले निवेदन दर्ता गर्दछन।जील्लामा पठाएको २ महिना पछि सरजमिन आउछ। त्यहि २,४ दिन अघि कान्छा साहुले ठूले साहुको काठ चोरेर गाउले भद्र भलादमीले ४०० जरीवना तिराई उम्कन्छन्।अव कान्छा साहु र छोराहरु पश्चतापमा छन्।ठूले साहु कुरा बुझने हुदा पिर चिन्ता नलेउ भाइ बेइज्यति नगर।ठूले साहुले साने साहुले रुख चोरेर बेच्ने गरेको भेद गाउले गोठाला खेतालामा बतासिन्छ। ठूले साहुः उन्को गोठको काठ चोरेर बेचेको कुरा र गाउका भद्रभलादमीले साने साहुलाई पैशा ति।ाएका थिए।।यि सबै कुराको पश्चताप पर्दछ।न्याय गर्ने अन्यायमा परे भनि गुहार्दछन्।

कान्छा साहु ःहे राम पाप पो गरेछु।

ज्ोठा साहु ःठिकै छ भाई यसै गाउको हुनाले गाई मारेर गद्याा पोस्नु भो भाई?व्यवहार र आनिवानि त घास खानेको जस्तै छ।

रामे वाः यो पशु नै हो। क्ुरा बुझदैन छोरा त छन् चेतना नभएका रामै कुरा पनि नरामै मान्छन्।

मस्टरः अशिक्षित र चेतना नदिएको समाज यस्तै हो। कान्छा साहु ःसबैले भनेको मेरै निम्ति रहेछ।अव म यस्तो गलत काम गर्दिन।यो अमित्थ्य कामको सर्मथन गर्दिन। रामे वा लाई नमस्कार गर्दे घर जान्छ।

३

आज दिपावलीको साझ ।रमाइलो र सम्पूर्ण अगाध स्नेह लिएर फुलहरु फक्रिएका छन्। भमरा पुतली किरा फटयाङ्गा सुगन्धको आवेगमा दौडधुप छन्।उत्सवको लहैलहैमा गाउका दिदिबहिनी भाई वान्धव कोहि डोरे पिङ्ग कोहि लिङ्गे,जाते,रोटे चारपिर्के र दुईपिर्के पिङ्गमा मस्त छन्। कान्छा साहुले भने गए राति नराम्रो सपना देखेकको कारण उठेर हातमुख नधोई सोच्दै वरपर घुम्दै छन्।।उनले गए राति सपनामा ठूले साहुको कुन्युको धान चुटेर ५ भाई छोराहरुले बेचेको पैशा भागवण्डामा लुछाचुडि गर्दा गाउलेहरुले चालपाई जरिवना तिर्नलाग्दा उनि झस्केर ब्यूझेका थिए।

गउमा कोहि हास ख्यालठट्टा त कोहि तास पाशामा व्यस्त हुदा कान्छा साहु भने बैराग्यमा सपनाको फल सम्भन्थे।।यस्तै सपना देख्दा उनको घरमा अनिष्ठ परेको र श्रीमति बिमारी परि बितेको १ बर्ष मात्र भएको थियो। छोराछोरी छिचिरमिचिर भएर उ भन्दा उ जान्ने,बाबुको कुरा नखाने बेतुक र असामन्जस्य बढ्दै गएको थियो।बुहारी हश्रको लगान विकृत थियो।गाउको शोषण प्रवृतिमा लागेका कान्छा साहु गाउका सोधmा गाउले जुटाउने फसाउने र चुस्न खप्पिस थिए। छोराहरुको बाहुबलको घमण्ड उदेकलाग्दो धाक रवाफ देखाउन गर्दा गाउमा उनलाई मानसिक पिडामा मलमपट्टि लगाउने र साहानुभूति दिने छोरा बुहारी मात्र नभई कोहि भएनन्।।दाज्यूभाई इष्टमित्र छरछिमेक सोझाको जमना भएर पो नत्र झयालखाना जान्थे कान्छा साहु भन्थे।नचाईने ववण्डर,बल मिचाई हेपाह मद्यपान र धुमपान ज्यादै वास गरेको त्यो घर कलहको र सामन्ती शोषणको मुलस्थनी बन्दै गयो।गाउका बुढा पाकाले समाज नविर्गन गरेको अनुनय र विनयलाई कान्छा साहुले दिएको थप्पड प्रधान वा र गाउमा ताजै थियो।

इति

आ

खण्ड ः आ

आकाशिय संरचना

आँधि तुफान

आमा

आमा

आत्मा

आचार

आत्मवोध

आदिम कालिन बन्धु स्वस्थ्य ः

आलस्य

आत्मा १

आत्मा २ ः–

आत्मा ३ ः

परात्म ः

 अत्मासाक्षत्कार

आत्मवोध

आत्माआनान्द

आसन

सूर्यभेदीआसन

आचार

आनन्दः

आठराई ः

आफनै खुसि

औरंगजेब

ब्बmब चब mबदबष्स्

िआफूलाई चिन्न् सदा लागि रहनु

आदिम कालिन बन्धु स्वस्थ्य

आयूर्वेदा

आइतबार व्रत

आर्युवेर्दिक घरेलु उपचार तरिकाहरु

आकाशीय संरचना

समय ,आकाश,चेतना प्रकृति –अविनाशी, विर्यशक्ति) बने ।

समय र जडप्रकृति –अविनाशी, गर्भस्थान) उही रही रहे ।।

आकाश, चेतना, समय र जड तत्व –पदार्थ) तत्वबाट चले ।

ब्रहाण्डमा जीव सृष्टि,पिण्ड सृष्टिको उत्पत्ती,विनाश समयले ।।

गतिशील छ,चेतना शक्ति,पदार्थ शक्तिको उत्पत्ति आकाश हो ।

चेतनालाई आत्मा –पुरुष) ले ब्रहाण्डमा प्रकाश फैलिइरहन्छ ।

पञ्चमहाभूतिय समिकरणमा जीव धारणा स्थुल उत्पत्ती विनाश हुन्छ ।

उही समय छ,आकाशिय पिण्ड गतिशील वातावरणलाई वदल्दछ ।

उप–ब्रहाण्डहरु,यावत जेय जन्म मरणका योनी गतिशील बन्दछन् ।।

प्रकृति स्त्री हुन सत्व, रज, तम गुण र चेतनाका साथै पदार्थमा छ ।

तत्वहरु इलेक्ट्रोन, प्रोटोन र न्यूट्रोन परिवर्तनकारी गुण शक्ति बन्छ ।।

प्रकृतिको गुण र पदार्थमा रहने तत्वले ग्रह, नक्षत्र, राशी स्वचालित छ ।

तारापुञ्ज,खगोलिय जड पिण्ड,पञ्चतनमात्रा,पञ्चमहाभुत अडेको हुन्छ ।।

आँधी, बतास

रही पृथ्वीमा नियमितको तातो र चिसो स्वभाव भई असन्तुलन आँधि बेहोरी छ ।

बनी प्राकृतिक आपत्ति,प्राणीमा मरुभूमिय क्षेत्रका तातो हावाले बालुवा उडाउछ ।।

जव हिमाली प्रदेशमा चिसो आँधी बेहारी,हुरी बतासले क्षति धन जनमा रहन्छ ।

पृथ्वीको बाहिरी सतहमा तातो र चिसोको माध्यमबाट उत्पन्न भई घटना हुन्छ ।। १

आमा

स्वतन्त्र समाजान धुसा्रो फूस्रो जिङ्गरिङ्ग आभूषण हेर आमाको ।

आदेशमा रित्तिएर दुध पिलाएरका मलिन अनुहार ।।

आलाकाचा घाउका डोवमा छालारुपी हाड मांस र मज्जाको शरिर दिई ।

लाज छोपि धोतिले आखामा त्रास र भए समाजको ओकल्दै ।।१।।

आखिर रित्तो पोल्टामा बच्चा च्यापि मातृत्व बोक्ने ।

प्राणि मात्रको जननी तिनै आमा ।।

छाति पिटेर रुने गरिवी र पुरुषको करिवीमा क्षितिज नियाल्ने महङ्गि र कायरताको युद्धमा ।

कति गला दवाउने,खहरे वगरमा ।खेत मैदानका तरेलीमा ।वचन र चित्कारको स्वरमा ।।२

हिमनदीको स्वच्छता चुम्दै ढोग मागेकी छन् मेरी आमा।

शोषणले समाज आकासिदा आकासतिर औलाई पुत्र पुत्री चोम्दै ।।

बचौ बचाउको उर्जा दिदै मुटिठभर माटो समेटदछिन् ।

खाईवरी मोज मस्तिको सभ्रान्त समाज र हुदा खाने समाज हेरेर ।

बलत निमोठिइएके छतविछत दन्तखत लुकाउने तिनै आमा रुन्छीन तपाई हेरेर।।३।।

इतिहास मिचेर बल मिचाईमा चरित्र खोज्दै दौडदै छ ।

शक्तिको सर्वसम्मत नारीमाथि पुरुषत्व देखाउछ।।

चित्कार चित्रण थुप्रै छन् सुताह भो भयको समाज।

बरु समान अभिप्रया र जन्म पाएको ऋण किन विर्सन्छ समाज ।।४।।

उभीएकी मेरि आमा स्तनहरु थर्ररर कामेका भए ।

विभत्सका आक्रमणमा बच्चाहरु नथुम्थुमाको भए ।।

कल्पना गर्नु त क्रान्तिका महल हुने थिएन,रित्तो आशक्ति रहने थियो।

जाती संघियता धर्म यम नियममा समाज रुने थिएन।।५।।

वडा गाविस नगरपालिकामा संगठन रामाथ्र्यमा हुने थिएन ।

चादनीले पोतिएको हिमालमा प्रभातका किरण टकमकाउने थिएनन।

सग्ला दिमागका व्यग्रता सगै कहा तिमि म र उ हुने।

कल्पनुहोस आमा हरु जिगल्टाईने थिएनन्,अव्यक्त

प्रसव पिडा आकास पृथ्वि त के रित्तिएको शून्य काप्दो थियो की ।।६।।

खै के के कसरि कहा हराउथ्यो।

सायद दुख सुखको चक्रमा हराउने थियौ।

समूल वंश विर्य पातलमा जादा।

अचेत अवोध चेतनहिन शून्य प्राण रहन्थ्यो,

जहा कलह भय र अशान्तिको कालरत्रि बाच्दथ्यो।।७।।

आमा

सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामायाः

सर्वे भद्राणि पश्यन्तु मा कश्चिद दुःख भाग्जन ः

सुखी नेपाली सम्बृद्ध नेपाल देखाउने दाता आमा ।

जीवन्त,जाय,जन्म,जीवन र कर्ममा लगाउने आमा ।। १

(शुसिलाबाट साभर)

आमा स्

हेरी रस्तिवस्ति भलो चाल खाना मिठो मसिनु।

ध्यू तेलहान सौगात फलफूल पहिरान पहिराउनु।।

यहि आमा औसि भनि दिदि दाज्यू बाउ घरमा भएका खसम समेत सब मिलि।

बिधि हो जन्म दिने आमा छोरी बुहारी सबको सम्मान समेली।।५।।

दूधको भारा प्रसुतको पिडा विसाउर्नु आमाको कसै गरि।

रिस आवेग होस तथापी मुस्कुराउनु जीवनदायी संसार दिने भनि।।

आग्रह आवेग तिक्तता वा तनाव विसि हुनु खुस।

मौका मिले जन हो चराचर दिने आमा सित दुखसुखमा बस।।६।।

शीर नझुकाउ नेपाली, चिन्नु भूगोल संघियता गणतन्त्र।

खोजेको हावापानी समुन्नत गाउ प्रविधी दिनु वंशमा यत्रतत्र।।

प्रशोधन गरि कफि अदुवा टिमुर अन्य जडीबुटी।

भाषा र जात खोल्साको शुसेलीमा गरिवी भाग्छ व्यूझ उठ सब जुटि।।७।।

आचार

यात्रा हो जीवन घृणा दुष्टा,कुण्ठा मनको पखाल ।

शक्ति,स्वधर्म,सस्कार वंशजनीतमा वर्णश्रम घरगाउ समाल ।

जन एकतामा अन्न खनिज बनाउ ,शुद्धि ज्ञान पाल ।।१।।

बहकाउनु दुखदायी अथ्यिक्षणिक चञ्चल नाशवान छैन हक ।

चीज बीज बिषय भोग मोह वासना नियममा राखे होस ।।

नभुल्नु व्यर्थ भाई आगो हजुरको रिस माफिक चित्त नवुझे सच्चाई ।

सुख छैन अध्यायानले नकाटी ज्ञानमा ओला तेर्साने याद ।।१।।

सके भलो सोच्नु सच्चाउनु अध्यान अनुसन्धान लिनु सुख ।

कहिपनि देखिदैन अकृती सुसज्जाले बुद्धिमानलाई दिने मुर्ख ।।

औला समाजमा तेर्साउदा नवै औला तपाई लाई ताक्छ शर ।।

भाषा विरोध बन्धु माझमा गएर ईष्या र डाह मार्ने गरर ।।२

आदिम कालिन बन्धु स्वस्थ्य ः

त्यो निराकार ब्रम्हा,यो साकार ब्रम्हा (प्रकृती) पनि पूर्ण छ

पुर्ण निराकार ब्रम्हाबाट पूर्ण साकार ब्रम्हा प्रकट भएको छ

पूर्णबाट पूर्ण निकाल्दा वा जोड्दा सधै पूर्ण नै हुन्छ

ब्रम्हत्व ॐ ब्रम्हातित्,ब्रम्हलिन ज्ञानको पालनाले दिन्छ ।।

म गुरुरुप परामात्मलाई नमस्कार गर्दछु

ति एक भएर पनि अनेक कल्याणकारी हुं

शान्तिदाता स्वसुखवाट उत्पन्न कल्याणकर्ता हु,

सुखदाता पूर्ण प्रभुलाई व्यपाक लागि प्रणाम र्गछु ।।

यो काल चक्र जसवाट संपूर्ण जगत पैदा होईजान्छु

जसमा सबै स्थिर रहन्छ र फेरी लीन धुव्रसत्य हुन्छ

कालको ग्रह,सूर्य,शारिरिक प्रणाली,आत्मा रक्त संचार

यि काल (समय) नै हो प्राणी परिपालक,नाशक अपार।।

चित्त अथवा मन चेतनाको केन्द्र भएकोले

चित्त सुद्धिलाई धर्मको मूल मानिएकोले

बर्षेा आरोग्य भएर आनन्दपूर्व शुभ कर्म गर्दे बाचौ

काधँले पूर्ण समझदारिका साथ ईमन्दारीपूर्वक नाचौ ।।

जिम्मेवारीलाई पुरा गर्नुपर्छ, फल स्वतः प्राप्त हुन्छ

ब्रम्ह बिष्णु महेश्वर अ,उ,म एकाकार व्यापक रहन्छ

आलस्य,निन्द्रा र हिसांबाट सधै जनले पछि हट्नु पर्छ

शस्त्र र धर्मशास्त्र,बाबु गुरु बाट शिक्षा लिनु पर्दछ ।।

ऋण राष्ट्र मित्रलाई नभुल्नु ग्राहक समय,मुत्यु पर्खदैन ,

परिश्रम,ईश्वर र विद्यामा सधै चित्त लगाउनु पर्छ

नाता निति र धर्म मानेको फेर्नु हुदैन,

धन विउ र वन नाश कहिल्यै गर्नु हुदैन ।।

पाप,ज्ञान,विचार नथुन्नु,बाबु बाजे र बराजु जान्नु,

वेबिचारी अधर्मि र मुर्खको विनय कहिल्यै नसुन्नु

ऋण आगो शत्रुको शेष बाकि नराख्नु,

आदार कत्र्तव्य ज्ञान चाडै देखाउनु ।।

हावा पानि खाना प्राण रक्षक हुनु

प्रेम,करुणा,सत्कार ऋृदयमा लिनु

अर्ति,औषधि ,धर्म तितो नमिठो हुन्छ

दाता माता ईश सेवा गर्नु पर्छ ।।

धर्म उपदेश घर जहा पनि संम्झिरहनु,

माया पानी जरा तल जान्छ बुझिरहनु

ब्रम्हचार्य,सात्विक,सफाईले आयू बढाउछ

बृद्ध,शास्त्र,प्रकृतकिो अनुभव गर्नु पर्छ ।।

समय भूत,वर्तमान र भविष्यत् हुन्छ

समुन्द्र भूमि आमा सहनशिला हुन पाउछ

बालक,भोको,पामा दया देउ जनमा छ

हावा ईश्वर भाग्य अदृश्य हितकारीमा छ ।।

राज्य,दीन,कुल वन्धु हुन तिम्रा सखे हुन

आगो रिस रोग पाल्नु हुदैन टाढा राखे,तिन

आईजाने,खाईजाने,दिईजाने सबै मान्छे हुन

द्रव्यनदि मोहमा नबाधिनु सादा जीवन जुन ।।

रोग,अज्ञान पद शत्रु हुन जिवनमा नलिनु

बैद्य,मित्र,गुरुको समिपमा ग्राही भई बस्नु ,

ईनाम,इज्यत स्वतन्त्रताको लडाई हुनु पर्छ

माता पिता गुरुको आदार मधुर बोलीमा छ ।।

गोलि बोली प्राण फर्कदैन यो वाण

गरिवी विधवा गुरुसंग जिस्कनु क्षण

इज्यात,देवता,राष्ट्रियता बेच्नु हुन्न ,

क्रोध,हिंसा र कलह बुद्धिमा नछुन ।।

जवान,धन,अम्वलमा मोह सदा नगर्नु,

विद्या,बुद्धि,सिप खर्चमा बढ्छ शेष धर्नु

आवास प्रवास,खाना देशले दिनुपर्छ

बन्धु मित्र गुरुको हित सधै गर्नुृपर्छ ।।

शोक रति कुलत सदामा भुल्नु

मूर्ख अधर्मि हिंस्रकलाइृ नजिस्कनु

बाबु शिक्षक किताब गुरुहुन जनका

हर्रो बर्रा अमला सधै खानु गुणका ।।

ज्ञान ज्योति धर्म सदा माथि छ

पानी दानी ज्ञानी स्वरुप बदल्छ

ज्ञान दान तप स्वःधर्म परि पालनले

अज्ञात,मृत,मूर्ख कुपुत्र स्वाभाव हुनाले ।।

इन्द्रिय,पुत्र,शिष्य वशमा नराख्नाले

ब्रम्हाण्ड मस्तिष्क शुन्य छ तपाईले

ज्ञानी दानि प्रेमीको नक्कल गर्नुृ पर्छ

अ,उ,म प्रणव हो अरु खोजी गर मर्नुछ ।।

मन,बचन कर्म एकाग्र धर यि तिन

जाग्रत,स्वप्न र शुसुप्ती सृष्टिका (बालक, जवान, बृद्ध )

अबस्था हुन ।

प्रकास अकास ईश्वर निजै जल्दैन

जन्म,कर्म धर्म कबै दुखमा दैन ।।

पुत्र,मित्र गुरु धन हुन स्वजन

योगी मित्र गुरुमा स्वार्थ हुदैन

छाया,पाप,मृत्यु सदा छोडदैन

वरियात, शवयात्र, आकस्मिक काममा ।।

तुरुन्तै नरोकी बाटो छोडि दिनु आपदमा छ

ज्ञानयोग, कर्मयोग, भक्तियोग सुखमय छ

पुरक,कुम्भक,रेचक प्राणयाम ति हुन्

विद्या, चरित्र, बोली मानवभूषण हुन ।।

दह, मन, बचन शुद्ध हुनुपर्ने छ

दिमाग, मुटु, फोक्सो प्राण हुन्छ

अन्न,जल,मिठो बोली भुरत्न हुन

विचारी सेढाई जन रम्छ जुन ।।

आलस्य

मनुवा जीवनमा कप्टि आलस्य निस्कि जा शरिरबाट ।

जमाई रंगकर्मि लथ्रा र दुर्जन बुझ नरबिष आजबाट ।।

बिगारी शरिरका अवयव गुणनाशक हर्द मिठा जवानी ।

लहसिदै बनिता शरिर बिगारी दिन बुझछु म कहानी ।। १

कति थकाई नमारी बिना मञ्जुरी सढाई जनबाट हट ।

मासु रक्त मासि सडाई बिनास जाँघरमा सदा नटा कट ।।

लुत कातर हाम्रा भाई बान्धव चली किन सताउछस ?

शुरम्भय नविन कार्य भालीवाद पारी त किन रमाउछस ? ।। २

नशा,मद्यपान र धुम्रपान चिया अनि लागू दुव्यर्यसनि ।

भित्राई हाम्रा आँगनमा शुजन गराई भारी पन ठानि ।।

साथि सङ्गि चुडाई फुत्र्तिका तरा जवानी क कस्ता मानि ।

साख भरी आनन्दी कुहाई मन मार्द हामि बिचका रानि ।। ३

दह कुन सुर्धालस पाजी त हिम्मत बल आट चुड्दै ।

धर्म कुन कमाउछस साख मुक्ति कुन पाउन जुराउदै ।।

तरा पुरुषार्थ सिद्धि या मन बशलाई मार्द क गराउदै ।

छलि निमुख त हार गुहार पनि सढाईका किन मार्द ।। ४

प्रमाद कृर्षि अन्न पात फलाउन त रुदै पछि पर्न किन ।

सुख्खा खडरीमा हरियाली बहारका बसन्त खास्न किन ।।

चौतारी ढुकी चिसा हावा र शितलमा निदाई दिन दिन ।

खुस चैन छ तरा अनौठा छदमभषि चाहना हर दिन ।। ५

आत्मवोध

गरि मन भरण पोषण, नियन्त्रण, त्यागि बिषय सम्मोहन इन्द्रिय ।

धैर्य गरी बुद्धिले त्यागी राग,द्धेष मुक्त ज्ञानेन्द्रिय ।।

खाई थोरै शरिर,मन,वाणी,शक्तिमा नियन्त्रण पाए ।

त्यागी अंहकार वल घमण्ड,क्रोध,सुख पनि लत्याए।।१।।

काम स्वामित्वभाव मुक्त हुदै दृढ निश्चयी मन लाए ।

एकान्त हुदै अविचलन मन ध्यानधारण गराए ।।

त्यागी लोभ,विषयभोग,अनुभूतिलाई पूर्ण गराउछु ।

समभाव र शुद्धि खुस छु जो जुट्छ सोही गराउछु ।।२।।

शान्ति यथार्थ जन्मको कर्म वर्णश्रम गृहस्थ हुन पाउ ।

भावातित् शुद्ध भक्ति नित्य संरक्षण धर्ममा सदा रमाउ ।।

नीर्भर मेरै पूर्ण चेतना,कुल,सन्तान,वंशमा वसाउ ।

गलत काम त्यागि मोह विमुक्त हरि वन्न पाउ।।३।।

मानिस भौतिक शरिरको रथको बुद्धिमा चढी सारथी बन्छ ।

मन लगाम बनाई काम,वासना, मोह ,अंहकार तान्छ ।।

यन्द्रिय भोग,लोभ,ईक्ष्र्या दम्भको घोडा चढ्छ ।

त्यसैले उ मन इन्द्रिय खैची सुख दुख स्वमे भोग्दछ ।।४।।

आत्मा १

सेकी राप विरह ताप चाप आरोग्य रेकी अवयव ।

मन इच्छा वह सुख दुख सुकामा लगाउनु यथेष्ट ।।

परोपकारी सुजन प्रि कृषिकर्म गरी घर गाउका जन आरोगय कति ।

नेपालै मै जन्मि यहि माटोमा शिप ज्ञान दिई घर भान्छामा जागोस आत्मा ।। १

आत्मा २ ः–

चेतन ज्योतिपुञ्जको अंश वा रुपलाई आत्मा भनिन्छ ।

यो अविनाशी छ, यहि अंश लाई प्राणीको शरीरमा रहदा जीवात्मा शरीरको मृत्यु पछिको समयमा प्रेतात्मा,

शरीरको मृत्यु पछि अन्तरिक्षको कुनै लोकमा रहेर प्रारव्धको पुर्व कर्म सँस्कारको

संञ्चित कर्मको नतिजा पाप र पुण्य लाई भोग गर्नु पर्दा पितृ आत्मा र नाशवान

शरीरलाई निर्वाह गर्ने सिलसिलामा शरीरका इन्द्रियहरुले बाटा(े विराउदा मृत्यु पछिको अवस्थालाई भूतात्मा भनि नामाकरण गरिएको छ ।

जीवात्मा, प्रेतात्मा, पितृआत्मा र भूतात्मा हरु सवैको मुल वंशवृक्ष चेतनपुञ्ज हो ।

यो जीव सृष्टिको अवस्थामा साकार र जीव सृष्टि विनाशको अवस्थामा निराकारमा रहन्छ ।

आत्मा ३ ः

आत्मा नीराकार रुपमा रहदो एक शक्ति हो ।

यहि आत्मा साकार अवस्थामा रहदा शक्तिका प्रतिनिधि देवी,दुर्गा,भगवती र राम,कृष्ण ,वासुदेव,शिव आदि अनेक नामबाट सम्बोधन गरिन्छ ।

शक्तिको अर्को अंश जीवात्म हो ।

चराचर जगतमा प्राणी तथा वनस्पति जीवात्मका प्रतिनिधि हुन् ।

प्राणी र वनस्पतिको पार्थिव शरीर नाशवान छ ।

कुनै पनि समय शरिर मर्न सक्छ तर,शरीर भित्र वास बस्ने उर्जा शक्ति जसलाई हामि जीवात्मको नामबाट सम्बोधन गरिन्छ ।

यो अविनाशि , अपरिवर्तनीय र सनातनिय छ ।

जीवात्म आत्माको अंश र उसैको सन्तान भएको हुनाले लामो समयको अन्तराल पछि भौतिक जीवन सार्थक भएमा वा सृष्टिको काम समाप्त हुदा आत्म तत्वमा विलिन भई एकाकार हुनेछ ।

परात्म ः

एक आपस्तका फरक फरक आत्मतत्व हुन ।

 अत्मासाक्षत्कार

व्यावहारिक हुदै सम्झनु पूर्खा,वंश,सन्तन,घर व्यवहार।

आत्मा,परमात्मा व्यष्टि र शास्वत छ जनमा अत्मसाक्षतकार ।।

ऐश ऐश्वर्य,उन्माद,भक्ति,प्रेम,मपाइत्व इश रहित संस्कार ।

अत्मा र शरिर मन मंन्दिर पूजन अवयव नियन्त्रण्मा ।। १

आत्मवोध

गरि मन भरण पोषण, नियन्त्रण, त्यागि बिषय सम्मोहन इन्द्रिय ।

धैर्य गरी बुद्धिले त्यागी राग,द्धेष मुक्त ज्ञानेन्द्रिय ।।

खाई थोरै शरिर,मन,वाणी,शक्तिमा नियन्त्रण पाए ।

त्यागी अंहकार वल घमण्ड,क्रोध,सुख पनि लत्याए ।।१।।

काम स्वामित्वभाव मुक्त हुदै दृढ निश्चयी मन लाए ।

एकान्त हुदै अविचलन मन ध्यानधारण गराए ।।

त्यागी लोभ,विषयभोग,अनुभूतिलाई पूर्ण गराउछु ।

समभाव र शुद्धि खुस छु जो जुट्छ सोही गराउछु ।।२।।

शान्ति यथार्थ जन्मको कर्म वर्णश्रम गृहस्थ हुन पाउ ।

भावातित् शुद्ध भक्ति नित्य संरक्षण धर्ममा सदा रमाउ ।।

नीर्भर मेरै पूर्ण चेतना,कुल,सन्तान,वंशमा वसाउ ।

गलत काम त्यागि मोह विमुक्त हरि वन्न पाउ ।।३।।

मानिस भौतिक शरिरको रथको बुद्धिमा चढी सारथी बन्छ ।

मन लगाम बनाई काम,वासना, मोह ,अंहकार तान्छ ।।

यन्द्रिय भोग,लोभ,ईक्ष्र्या दम्भको घोडा चढ्छ ।

त्यसैले उ मन इन्द्रिय खैची सुख दुख स्वमे भोग्दछ ।।४।।

आत्माआनान्द

त्यागी मोह,वास्न पापको र दुष्ट हुने जनको ।

सुख छन् इशमा,मार्ग,प्रेम,भक्तिका आत्म मन ।।

ऋृतु समानसुरक्ष दिने ढाल गृहस्थमा ।

दिन रात अवयव र स्थुल खुलोवोस आत्माआनान्द ।।१।।

आसन

गरि शुद्धी अफैबाट असल कामको शुरुवात गरिदिनु ।

सुध्रि कल्पना शक्ति उर्जा चक्रवाट रेकिलिनु अवयवमा ध्यान ।।

लिई ब्रम्हाण्डिय उर्पा लिई किरणले शान्ताा चित्त भर्नु सचेतना ।

शुरु गरौ सिद्ध वनौ थालौ आजै आफैबाट ।। १

पार्नु अरुलाइृ खुसि आध्यात्मा आफू हुने खुसि ।

त्यस्तै अरु मानव जीवन खुसि पार्ने हासो सबमा घुसि ।।

चिन्तन ध्यान मन परेकाोकुराको चरणविन्दा ।

चल्नु सदा योग आसन यम नियमा तिमि जन रोजिन्द ।।२।।

हातमाथी उठाएर औला औला जुटाउनु ।

घाटि तन्काई कुरकुच्चा उठाउनु ।।

अनि श्वास चढाएर केहि वेर सिधाा हुनु ।

श्वास विस्ताररै कुकुच्चाा टेक्न लगाउनु ।।३।।

सूर्यभेदीआसन

दुबै खुटटा संगै जोडी नमस्ते गर्नु पर्दछ ।

अनि हात छुटई पछि लैजानु पर्दछ ।।

अव न्यूहुरी दुबै खुट्टा हातले छुनु पर्छ ।

पालैपालो दुबै खुट्टा पछि लैजानु पर्दछ ।। १

गर्नु गुरुवन्दनासबै कुण्डलीनी जागरण ,शाष्टङ्ग दण्डवत वस्नु शीतलिनी मुद्रमा ।

त्यस्तै शीतली अरु क्रियायोग गरि शक्ति संचय ।।

व्यायम गर्नु ताडासन,सूर्यभेदी ,श्वासन र भुजुङ्गआसन ।

सर्वाङ्ग,मत्सय,शलभ,मतेस्न्द्र,पवनमुक्त मयुरा,र्धु हला र पश्चिमोर गर्नर आसन ।।२।।

आनन्दः

वरपर स्वच्छ शान्ता शितलको छाहरी हो आनन्द ।

विषेश सौखिन र सम्पन्नताको यौवन आनन्द ।।

विद्धवान वुद्धिजीवी परपरोकारीको शारिरीक विश्राम आनन्द ।

तर गरिव शोषित पिडितको पर्वतमाला आनन्द ।।

ठूलावडाको शारिरीक सम्वन्ध आनन्द ।

चोरी चाकारी धोकेवाजको पराईको मोज आनन्द ।

गरिव मध्यवर्गका खानुलाउनु पाटिको विश्राम आनन्द ।

पेशेवर राजनितिका वठुवा जनको भोट आनन्द ।।

मान्छन धाकेवाज धोखा दिनु आनन्द ।

वटुवा कवि कलाकारको एकाग्र परिश्रम आनन्द ।।

ठान्छ होला रोगी वाच्नु अलवा मरण आनन्द ।

भन्छन् प्राकृतिक भरिया प्रकृतिमा रम्नु आनन्द ।।

ठान्छ प्रेम नयन परचुम्वनको अनुहार आनन्द ।

सर्व कर्म छोडि चिन्तन चौतरीमा स्त्री रसाउनु आनन्द ।

भुण्टेले मैयालाई स्व स्वा खलाति फिराउनु आनन्द ।

मान्छन कोहि मादक पदार्थ रगालि वेइजयति आनन्द ।

ठान्छन पण्डित दक्षिण भेटीमा पण्डित्याई आनन्द ।

मान्छन प्रमुख स्वम् स्वाधिनता आनन्द ।

गर्व गर्छिन पृथ्वि चरित्रवानको जन्म दिनु आनन्द ।

रुन्छी काप्छीन अपहेलित वननु रे आनन्द ।।

ठान्छु म ब्रम्हाण्डमा बाच्नु त्रचाउनु समसामायिक हुनु आनन्द ।

अस्वच्छ नयायियकलाई परिश्रम र झंझट हटाउनु आनन्द ।।

सम्झन्छन अविवेकी जनले कुभलो नै आनन्द ।

अनैतिक दुराचारी अपराध फट्टाई आनन्द ।

अपरिभाषित र अप्रिय वर्णनको वयस्क आनन्द ।

असल गुण सदभाव जागरिलो पन हो आनन्द ।

सकेनौ केहि थर्न धरणीमा भने व्यार्थ हो आनन्द।।

आठराई ः

इशले सधै कल्याण गरुन ।

इच्छा पुर्ण हुनबन्धु फेसबुकमा धएपनि भेट भयो ।

हजुर कहाको सेढाई हो ।

सोधेकोमा दुख नमान्नु है ।

के पेशा र कहा वस्नुहुन्छ ।

आफनो अर्को नभन्ने सीलाई बन्धुहरु ।

गाउघर बाट नव्यूझेका आशातितहरु ।।

एकाताले बाधेर श्रम सिप फैलाउ यहा ।

मिलेर छरिएकालाई ल्याउन पाईन्छ जहाँ ।।१।।

छो्स् चेली नाता वंशजका रक्त जन्महरु ।

नाता मिलाई सबै गोलवन्ध हो सेढाईको ।।

को के होईन जन्म र वंश र रगत एउटै ।

जन्म कला धर्म संस्कृती जात फेरीएनी एकै ।।२।।

नर र नारीमा जन्म एकै हो सृष्टि फरक छ ।

बाबुआमा एकै भिन्न होईन गुनासो व्यार्थ छ ।।

सके भलो गरी आमा बाबु जस्ले सेवा गरे पनि ।

हुर्कन्छ सेढाई धर्म निरुपेक्ष वन्छ सापेक्ष पनि ।।३।।

नमान्नु पिर यो टाढा भए चेली बन्धु समाजमा ।

निशानी हौ वीर सेढाईको छोरी चेलीको सम्मन छ यहा ।।

चिन्ता र सन्देह हटाउ सबै सेढाईबन्धु एकै हो ।

विकास र प्रविधिमा जानु यहि सन्देश मिल्छ कुलायनको ।।४।।

आफनै खुसि

एबावन्न वसन्त चढदा पनि जीवन अधिर बनियो ।

श्रीमति छोरा दुई र आफू न्यून वेतनमा बाचियो ।।

चिकित्सक वने १ भने अर्को वैकिङ्ग क्षेत्रमा अल्झिए ।

हाय प्रभो स्अव त तिम्रो नाउमा दिप १ अप्रिए ।।१।।

गाउ र दुरदराजमा जन्मेपनि सर्घषमा ज्ञान पाए ।

निजी परिवार खातिर शिक्षा चेतनामा रोजगारी फेरी आए ।।

घर छैन ता पनि मिलनको प्रणयमा वाचु ।

श्रद्धा सुमन बटुली नाभकीय शक्तिमा नाचू।।२।।

घरखेत पाखो सुन्दरवजार १२ को वाझो रुखो ।

क्वै हेर्देनन् बन्धु आपदमा कहा फुल्छ रुधिलो ।।

जो जन दिने खाने भो सन्तानमा उहि सुध्रियो ।

हेर सखे पुस्ता चल्दा गरिवी सुकुम्वासी व्यभिचारी त्याहा बल्झियो ।।।।।।३।।

तैपनि खुसका आचलमा गैराको घरवारीमा मलम लाउला ।

दाज्यू दिदि चिरायू रहि भाई भतिज रमाउला ।।

भतिजी बुहारी भाउज्यू मामा काका बन्धुमा ।

हर्ष्विभोर वनावोस यत्नले दिई शिाक्षा ज्ञान चेतना ।।५।।

मैले साधखोज गर्दा गाउठाउ फरक पर्न सक्छ ।

यहाहरुलाई जानकारी भए सच्चाउनु पर्छ ।

यो सबै बन्धुको कर्म र धर्म हैनररु सेढाई ।

सेढाञ्ी,सेढायी,सेडाई,सिलाई सबै लेखेको एकता र एकै हैन र ।।६।।।

मिलौ अरु जन मिले हाम्रो पछि लाग्ने राजनिति घमण्डी संस्कृती त्यागि ।

केहि छैन जीवन सेढाई विचमा सादा जीवन हुदैन बाकि ।।

घमण्डी मन त्रान कर्म त्याग्नु हामिले पर्छ ।

जो बन्धु अघि सरि दुरदराजको विकास प्रविधि भर्दछ ।।७।।

दिई सचेतन मनको शितल सिलाई माझ ।

नमिलेको मिलाउनु प्रकासन गरिदिनु साझा ।।

गण्तन्त्र संघियता छेडि जाती उत्थानमा पनि लागू ।

सब बन्धु माझमा नबुझि विषाद तृष्णा एकाता साचौ ।।८।।

ब्बmब चब mबदबष्स्

ि

भैरव गौलिको सन्तानको एक हागो म ।

धनि ज्ञानि थिए बाचीन्जेल कुन्छ गाउमा ।।

भाई छोरा थिए खेति धन्दामा जिएका ।

देश विदेश छरिीए बंश अति छन गनिएका ।।१।।

मेरो मावली कुन्छा गौलीगाउ ।

मामाका छोराछोरी जीवन्त हुनुहुन्छ ठाउठाउ ।।

देश विदेश फैलिएको ऐश ऐश्वर्य फिजाई ।

१७ साल तिर नचिन्ने कुन थिए र गुरु प्र गौलिलाई ।।२।।

ओइलिएको क्षण

द्यौराली चौतरीवाट फिजिएकोरविकिरणले जननीमाताको उर उष्णता समेटेर हिरहेको वायूकोद्योतक थियो।चौतफि प्रभातफिरि लगाईराखेका प्रत्येक किरण नया आगमनको साईतसंगै वनस्पति र प्राणिविच उत्छेदन चाहन्थे।इश्वरीय अनुकम्पा तमाम जीवात्म आत्मरक्षाको सहज परिकल्पना रुचाउथे।त्यसैले प्राणि चोलाको सहजता वहिस्कृत थिएन साथै तिरस्कृत पनि।उपयोग र उपभोगमा रम्भ्य प्राणि र सृष्टिको परिकल्पनामा पूर्णतय सफल अनुयायी थियो उ पनि।गन्तव्यको पाशविक स्थूल मानसिकतामा बाधिएको विकराल प्रलोभन(साम,दाम,दण्ड भेद)को वशमा राखि सौहाद्रताका साथ सहशौ आयमका परिवेश रितयाउथ्यो,विलकुल सतयताको लागि।

जीवन मूल्यहिन थिएन,स्थायि मनयोग्य स्वतन्त्रता उ एक आपस्तमाबाड्न सक्दछ।मानयताले सृष्टिको अपूर्णलाई माधूर्यको रुपरंग सजाउछ,सन्त्रासमा नबाचेको लोलतरङ्गमा किर्तिमानको डुबुल्कि स्वच्छ हुदैन।त्यसैले उ आफूलाई दर्जनौ त्याग र सहनशिलताको परिवेशमा आफनो किशोरअवस्था व्यतित गर्छ। चहे उस्को बस्तुगतशैलि कम होस,पुस्तादेखि दाजिएको प्रकोपहरुमा विसगतिवाद तोड्दछ र सिर्जनाको उमेद हराभरा छोटो जीन्दगीलाई त्याग तपस्यले भरीदिन्छ।प्रकृतिको कम्मर दुई दिपहरुको कौतुहल उत्साहलाई शिवभक्ति चाहनु,व्यापक मनयोग्य भोग चाहनु पनि तपस्वी नै हो।सृष्टिको रोजाई र मान्यतामा थियो,न की सहानुभूतिको परिद्योतक विराट सदभाव एव अनुकम्पाका अभिवयक्ति आशातित भएपनि जीवनको विलक्षण प्रलय यूगोदेखि नरुचाएपनि परिचालित छ,सायद यसैको उपद्धेयता हो कि मनुष्ययोनी पनि।

ज्े होस सौन्दर्यको ओतप्रोत प्रकट यो चोला मान्यता र सिर्जनाको सम्वन्धित माधूर्य हो, न की बाहुल्यताको स्तव्ध।विश्वस्त चालचलन,अनियन्त्रित प्रकोप,तात्विक आ१छना र सुखदुखको पाशविक स्थूल हो मनुष्य जीवन।उत्साह र ज्वालन्त छायाविच छेलियो,स्वतन्त्रता ठानेर वन्धनमा वाधिने विलिन अवधारणको गन्तव्य सत्यता हो। साक्षत्मक चाहनालाई सिर्जनात्मक फाटमा वाधिने प्रगतिशिल कलाको उन्मूक्तिको सजावट नीयन्त्रीत वहकाउ आफना विपुलहरु स्थान समेटेर अन्ततोगत्व चलिरहने तादम्य ज्वाला हुनेछ जीवन।............

कुरा बैषाखको हो,म रोमन्चित शहरिय वातवरणको वैषाखि तापेर दीनहरु ीवताउथे।छेद सवच्छेद भाषण भूमिका र आदर्शले वाधिएका नाराजुलुस विकास र प्रविधिको कौतुहल सत्यता पर्खिएर कार्याकर्ता दिन विताउथे।क्षणहरु हतकडीलाउन र आफना बान्धवको युद्ध पराजयठानि मार्दथे,क्षणहरु राजनैतिक प्रकोप,परिवर्तित लहरमा शिक्षा स्वास्थ्य खाना संद्धियता प्रजातन्त्रमा गाउघर समेट्ने लहरमा विश्वस्थ रमिते भिडमा खचाखच थिए।विविध व्यानर,तुल,झण्डा नाराका स्वतन्त्रतानै उत्साह थियो।तुरुन्तै रित्तिने भाषण,कोण सभा,जुलुस आदर्शको नियति वा राजनैतिक चाटुकता कादम्वनी निसासीएरसिर्जनाका अमुक क्षण,पलहरु श्ून्यप्राय रहेपनि उत्साह चुलिएको छ।जीवनको सार्थकता चाहेका वटुवा सामाजीक उत्थानको लागि छटपटाउथे,पारिवारीक बन्धनमुक्त नर नारी सिर्जनाको प्रक्रिया र रोजिरोटि छोडी जीवनदर्शनको उन्मुक्ति गर्दथे।मन बचनको पिजडावाट चरी उडेर सत्य,तथ्यको सुन्दर पंक्षिका पंखासरह हावामा तैरने र उड्नेझै हरियाली सजाएर चुच्चो चलाई आवज दिएको जस्तै मानकलोरव थियो।एक अर्कालाई नियाल्ने झम्टा र संगतको परिधि थियो नकी युद्ध वीभत्सा वा त्रसाद पिडा।

उत्साह उमङ्गको रोमान्चित नयन चौतफि सिर्जनाका लहर विछाएर,मिठा उदघोषण र वृतविच एकत्रित थिए।दर्जनौ मुक्त नरनारीले खचाखच भरीएको टम्म मिलेका पार्कका वार फूल आफिालिएका ध्वानी खुला सभाको गुन्जयास थियो।रहस्यमयी उदगार र अभिव्यक्तिको कुरुक्षेत्र,रौरवकुण्डा ठानेपनि विश्वास सिद्धान्तमा अडिग जनता क्षणको अवणिनिय तृष्णले व्याकुल थिए नकी सौहार्दता र सहनशिलनमा।चिन्तका खडेरीहरु ीवकास र प्रविधि नदेखि मर्ने भयले,उत्साहले सुसज्जित प्रणयसुत्र चिन्ता अनन्त प्रवाहित हुदै पलपलमा प्रजातन्त्र विझाउथो।जवानीमा छादिएका वाहुली,यौवनाविच चर्चिएका ठट्टा प्यारले ओपोत पाएपनि सामाजिक मान्यताको बन्धन ननग्याउनु सक्षम थिए,आशाको किरणमा बन्धुको संशय हेरेर।लेखक हुने हुदा ज्ञानको कमि,स्वतन्त्रताको प्रजातन्त्र समय र वस बाहिरको लोभ,झुण्डाविचको शाान्ति प्राकृतिक मोक्ष्को कर्मयोगलाई प्रधनता दिन्थ्यो।अभाव गरिवव विच थिचोमिचोको प्राणलीमा हुर्केको हुदा परिपकवता समन्वयको लागी सजाएको दौतरी अनन्तटाढा थियो।तरङ्गका कल्पित कल्पित अश्वरोहि मेरो प्रजातन्त्र टम्म बाधिनु सहज थिए,तर पुरुष प्रधान्य समाजमा मनग्ग चिन्ताले नारी मनको दैलने र मनमझेरी उजाड थियो,खिड्की खोल्ने युगको तपस्वि बन्ने छ।स्वच्छ र सुन्दर भविष्य सजाएका आसुका विहानी मुस्कान र लहरविच स्वेच्छवदनमा वाधिनु तव समम संर्घषशिल हुनेछन्,जवसम्म कर्मका लक्षित सर्मपणविच आपस्थमा समत्वभाव वा धनि गरिवको खाडल नभएको समाज सृजना हुन्छ।यहि केहि गज पर समाजले अलग्गाएर एक्लै बाच्ने एकल सानिको कच्चि इटा र पराले घर,विपुल अन्धपरम्परा घोकाएर शोसित समाज।जहा बोल्नेहरुको बहिस्कृत सक्षमता छरछिमेकमा थिएन,नबोल्ने निमुखा बनि वूतोको गुजारेहरुलाई झिझोले मूठो पोले झै बाह्रय र आन्तरिक सामाजिक वेदनाको समेत मोक्ष पाइदैनथ्यो। ग्रिवीको दुखजेलोमा बाचेका कैयौ दिनरातका पसिना सामन्तहरुको सत्यताम र प्रलोभन थियो न की समाजवादको विपूल।

साझ परेको छ,सानी घरमा चुलोचम्को धन्दाले व्यस्त छ,उस्कीआमा आजको खुसियाली आफनो कोखमा पोख्न उन्मत्तछे,जयाद,सफेद ईच्छा सजाएको पुरुषमाथि पत्निको टहक मनयोग्य भएपनि विश्लेषण योगय छैन।ढिडो र गुन्द्रुकको हषित गरिवदम्पतिको चन्द्रवदन प्रष्ट थियो।अचानक नाशवान महभूकम्पको प्रलयलहरले उक्तघर भत्तिकएरनृस हत्या प्रकृतिले गरिदियो।बाची बसेकी छोरीको।हाय विडम्वना।सानी त बाची कैयौ दिन रात अर्काको रोजगारीको मुख ताकिनयो समाजको नरसंहारले गाउमा धेरैको विपति ल्यायो।

अब त उ कसैसंगसामाजिक मान्यता र प्रजातन्त्र हैन पेट पालि काल पर्खन दासि जीवन जीउन पयो।जीवनको कौतुहल संशय न काल न कलिले रोक्छ,पूर्नस्थापनको लागि अएको रकम गाउले मुखियाले चैन गरे।यति कि मासिक जीवनवृति भत्ता समेत उनैले बुझे।के भयो त भ्रष्ट समाजको जीव कौतुहल,खोई त समानता अनि प्रजातन्त्र।अब सडकमा उत्रिदा के होला,बन्दुक र राईफलका कुन्जमा कुन बाहदुरी होला?जनता दिनदहाडै मारिएको छ,सशोसिएको छ,घर समेत सुरक्षित छैन मूल तत्व र राजनिति के चेतना यहि हो? म पनि एक तमासे छिमेकी हेर्न सुन्न सक्छु सोचले उन्मुक्ति दिने खै को हो ?

अस्तु।

अदुःख नवमी व्रत

अदुःख नवमी व्रत सनातन हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले मनाउने एउटा विशिष्ट पर्व हो।१ प्रत्येक वर्षको भाद्र महिनाको शुक्ल पक्षको नवमीलाई अदुःख नवमी भनिन्छ। यस दिन विशेषतः नारीहरूले वैधव्यजन्य कष्ट निवारणका निमित्त माता पार्वतीको पूजा(आराधना गर्ने गर्दछन्। यस व्रतको पालना गर्ने नरनारीले दीर्घकालिक दाम्पत्य जीवन, सुखसम्मृद्धि, सन्ततिमा आरोग्यता र श्रीसम्पत्ति प्राप्त गर्ने विश्वास गरिन्छ। विशेषतः पूर्वोत्तर भारतको बङ्गाल र आसामका साथै नेपालमा पनि सनातनी दम्पतिले यो व्रत लिने गर्दछन्।२

औरंगजेब

बिश्वविजेता स्वम्घोषित आलमगीर नाम अ‍ैरंगंजेव ।

यिनै थिए कुमाउबाट धपाउने भारतिय योद्धा एक ।।

मुगल शासक भारतिय मुस्लिम विस्तारवाद अति ।

खेदे मारेकाटे जनै र कौपिन धारी भेटेका जति ।। १

लादि ईस्लामीसरिया कानुन कुमाई सेढाई पनि भागे ।

जात,नारी, परिवार र धर्म रक्षागर्न झुलाघाट तरे ।।

महाकालि त्यो तरि नेपााल भागे धेरै उह िमर,े काटे ।

बचेका सीमाको नेपाली फौजी ब्रम्हाण सेढाई बाँचे ।।२

आर्यूर्वेदका अंगमा

१. शल्यतन्त्रले शारीरिक र मानसिक कष्टादी निवारण विधि ।

शरीरका कोष र तन्तुमा ढुङ्गा,फलाममा भएको व्रण,द्दष्टा,गर्भरुप शल्यको निधि ।।

निवारण यन्त्र,क्षार,अग्निको उपयोग माध्यमले गरिन्छ ।

यही तौर तरिका विधिबाट गरिने उपचार शल्यतन्त्रले दिलाउछ ।।

२.घाँटी,शिर,नाक,कान,आखा मुख आदि घाँटी माथिका भागहरु ।

जनको शालक्यतन्त्रले उपचारमा जाने प्रक्रिया हठ उपचारका जगहरु ।।

३.जठाराग्नी त्यस्को दोष,प्रदोषबनि शरीरका अंग बिषेशमा रोग निदान ।

स्र्वाङ्गत रोग,ज्वारो,शेष,उन्माद,कृष्ट,प्रमेह,अतिसारमा हुन्छ काय चिकित्सा ।।

४.अदृश्य शक्ति देव, असुर, गन्धर्व,यक्ष र पितृ आदि मृतात्माका कारणको रोग ।

शारिरीक्,मानसिक कष्ट,शान्ति,होम,उपवास,यज्ञले भूत तन्त्रविद्याामा आरोग्य ।।

५.शुक्र र शोणितमा रज,तेज,कान्ति र शुद्धि गरी गर्भ र जन्मको रक्षाको सूतिवायू ।

शिशू रज विज,पालन,पोषण,गर्भाधान,बालग्रहादीको स्वास्थ्य सुरक्ष्ाँ जीव कौमारभृत्य तन्त्र र प्रसूति ।।

६.सर्प,किट,किरा माकुरा,विच्छि मुसाको दंशमा बिष नासि रोगनिवारण गर्नु ।

विधि,निति,तौर तरिकासंगका अगदतन्त्रमा संयोजन,संवाहक छ उपचारमा पर्नु ।।

७.रसायनतन्त्रमा औषधीमूलोले रक्त,नशा नासिका र जीवको कोष चिकित्सा ।

रस शोधन गरी रुप।गन्धको मात्रमा जीव चल्ने यि हुन साधना तन्त्र।

परम्परागत उपचारस्

जन हो बिहान सबेरै उठ्नु राम्रो बानी अनि योग तथा शारीरिक व्यायाम गर्नु पनि ।

काम नै भए पनि बेलुकी ढिला सुतेर बिहान चाँडै उठ्दा आरोग्य फूत्र्ति हुन्छ भनि ।।

समयमा आहार चाँडै सुत्ने र बिहान चाँडै उठ्ने बानी स्वास्थ्य तथा पथ्य भोजन खाने ।

शुद्ध पानि पिउनु बिहान उठेर व्यायाम गर्नु, चिया–कफी ब्रेकफास्ट खानु हुन्छ जानी।।१।।

आरोग्य बन्ने चाड कल्याण मनाउने हो भने बिहान सबेरै विस्तरा छोड्नुपर्छ ।

काम वा अफिस जानु १५ मिनेटअघि उठेर कचकच गर्न भन्दा स्वम् रहनु हित हुन्छ ।।

आराम रहि ६ देखि ८ घन्टा आरामले सुत्दासम्म भोक तिर्खामा पानी पिइदैन ।

समयको लामो अन्तरालको बीचमा उठि पानी पिउनु अनिनित्य कर्ममा गइन्छ ।।२।।

शरीरको अनावश्यक कुरा पनि मल मुत्र बाहिर निकालिन्छ ।

तव बिहान योग गरी वोसो मोटोपन कोल्डस्टोरेजपनि घट्छ ।।

कव्जियत श्वास नाडि ध्यान तथा लामो समयसम्म सास लिने आसन गरीन्छ ।

खुस मन बचन कर्म र खुल्ला चित्तले पूरै दिन ऊर्जामय बनि रहन्छ ।।३।।

पायल्स चिनिरोग दम रोगी बिहान पेट सफा गरि मन तातोपानीमा कागती र मह मिसाएर पिउनुपर्छ ।

खानपिनले मोटोपन नश नाडि दिल र मन पनि सहि काममा लगाई रोगकम गर्छ ।।

चञ्चल नवनि बिहान एक्सरसाइज, एरोबिक्स, मर्निङ वाक वा जगिङ गर्न राम्रो हुन्छ ।

तन मन आलस्य हटाई फ्रेस महसुस गर्न बिहानै जल क्रिडा वा नुहाउनुपर्छ ।।४।।

सफा हुन जुन समयमा पनि नुहाउनु तर फ्रेस महसुस गर्न बिहानै नुहाउनु पर्छ ।

असल दिनको सुरुआत पानि जुस चिया–कफी वा योग ध्यान गरि ताजगी बनिन्छ ।

कालो चिया, कफीले दिमागलाई क्रियाशील गराए पनि शरीरमा हानि पुर्याउँछ ।।

तामाको अंखोरा वा करुवाको पानि, जुस पिउनु फाइदाजनक मानिन्छ ।५।।

काममा जानु पूर्व ब्रेकफास्ट गर्न र पेटभरि नास्ता गर्नुपर्नेर्छ ।

ब्रेड, ओट्स, कर्नफ्लेक्स तथा फलफूलका साथमा अण्डा पनि खानु वेपर्छ ।

ठण्डि ठाउमा चियामा अदुवा मिलाएर पिउनु हितकर रहन्छ ।।

केहि थकान महसुस भएमा अदुवाको चिया हितकर हुदा आलस्य हटाउँछ ।

पेटको पीडा हुनेहरूले एक चम्चा रोग हेरी अदुवा मरिच मिसाएको चिया पिए दिन खुसि बित्छ ।।६।।

एकादशि

एकादशि ब्रत ः

एकादशी ः

लोकहितमा बिष्णु लक्ष्मी रही उपद्रवहरु नासी सारा ।

महपूण्य एकादशी उपाशक बनि भक्ति बिष्णुको गाएर ।।

उपष्येले बिधिपूर्वक विश्वरुप तुलसी पुण्यरुपमा पुजी ।

द्धावदशिको सूर्योदय पछि भक्ति आराधाना पुजामा बैकुण्ठ पद धारी ।।१

एकादशी तुलसी तिलको दानमा जाने बैकुण्ठ पुण्यवास ।

स्नान एकाभक्ति उपवास नित्यपुजनमा तिलक छ आप्रवास ।।२

घृणगरी पुरुषेत्तम र द्धावदशिको पाप कर्म गर्नेहरु ।

दूरत्याय माया भोजनमा परी जन्म मरण पर्नेहरु ।।

नरक भोगी सनातन बैकुण्ठधाम जाने छैनन् यिनिहरु ।

विशालक्ष्मी र शेषशैया बिष्णुको भक्ति गर्ने छैनन् बरु ।।३

शेषनाग दिग्गजका मनमा देवले पृथ्विधारण बताए ।

आफना कर्म र नितय क्रियाले सप्तदिप धारण गर्ने गराए ।।

सबै स्थवर जङ्गम लोकसिद्धि ब्रम्हादी भक्तिमय बनाए ।

बैभव हटाई उपवास एकादशी विधान कत्व्र्यले रचाए ।।३

नासी पाप उपासकले आरोग्य पुस्त र सात जन्म तक।

ब्रत न्यास जप तपका कला धर्म अर्थ सृर्जि्दिनु कामका ।।४

एकादशीले पापबाट बचाई सिद्धहस्त र ईन्द्रियहरु ।

उपवासबाट तिर्थ भक्ति भोजन रोक्नु प्रण रोक्नेहरु ।।

मोहित हुनु नित्य जप तप शुक्लपक्ष र कुकर्म कृष्णपक्ष ।

ब्रम्हघाती शुरापान चोर व्यभिचारी कुकर्म नासी समकक्ष ।।५

भजी बिष्णु लक्ष्मी शुद्धस्नान अन्नजलको आहारा ।

साप्तिकी खानु अभक्ष रोकी शंसय वर्ण आश्रम सारा ।।

संस्मरण गरी पितृहरु वेद ब्रम्हा सारा विस्तार ।

उपासक बन एकादशी सूर्यकाल चक्त जीवका घर ।।६

एकादशि ब्रत ः

सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैल ।

गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाल ।।

नर नारायण बिष्णु तलाउका कमल फूलल ।

शयन बनाई दिव्य दर्शन गरका सढाईल ।। १

उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई माक्ष्ाँ दिन १

बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखाज मठमन्दिरल ।।

नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन ।

कुल वंश जन्मदिन लाई सम्झी धैर्य रहन ।। २

छारा छारी पढाईमा रहपनि गर्नु नित्य आदार ।

एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा ।।

सिकाई चरित्रका सिका दिनु पालन गर्नु सब ।

त्यागि कुभाव सत्वका पालन हा बन्धुका ।। ३

सक सब एकादशी उपास्नु नसक ठूला एक ।

श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारल पुजा दख ।।

मकै,पुवा,राटि खाई शरिरका स्फूर्त रुपधारी ।

फरी जनै,चाला कपडा स्नानल गर्नु तपादी ।। ३

एकादशि ब्रत ः

सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैले ।

गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाले ।।

नर नारायण बिष्णु तलाउको कमल फूलले ।

शयन बनाई दिव्य दर्शन गरेका सेढाईले ।। १

उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई मोक्ष्ाँ दिने ।

बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखोज मठमन्दिरले ।।

नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन ।

कुल वंश जन्मदिने लाई सम्झी धैर्य रहन ।। २

छोरा छोरी पढाईमा रहेपनि गर्नु नित्य आदार ।

एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा ।।

सिकाई चरित्रको सिको दिनु पालन गर्नु सब ।

त्यागि कुभाव सत्वको पालन हो बन्धुको ।। ३

सके सब एकादशी उपास्नु नसके ठूला एक ।

श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारले पुजा देख ।।

मकै,पुवा,रोटि खाई शरिरको स्फूर्त रुपधारी ।

फेरी जनै,चोलो कपडा स्नानले गर्नु तपादी ।। ४

न्वारान कर्म ः

पुष्ट गर्भधान सकल गर्भिणी स्त्री घरपरिवार ।

स्वधर्मि रहनसहन प्रष्ट उर्वरा अनुवंशिक घर ।।

लिपपोतले ऐपन चोखो गरी गाई गोवरले पोत्नु ।

दुवो तुलसी रक्तचन्दन पुष्प फल सामाग्री खरिदनु ।। १

बालक जन्मेको घरमा तामाको दिप सधै बालिदिनु ।

शुद्ध तेलभरी टपरीले ढाकी अगज स्थानमा छोपीदिनु ।।

शुद्ध ध्यूमा पकवान आमालाई रुचे जति खाना दिनु ।

दैनिक ४ आहार निन्द्रा यथेष्टमा पर्छ आमा सेकिनु ।। २

अमृत बोली हसिमुख घरपरिवारले नरम बोलिदिनु ।

बालकलाई सेक ताप तेलमा राखि दिपक बनाउनु ।।

घर भान्छामा प्रयोग भएका लुगा खरानीमा पकाउनु ।

सफा गरी सुतक चोख्याउदै छैठी भावीको पुजन गरिनु ।। ३

पूर्ववत् कर्मादीले ११ दिनमा न्वारान शुद्ध गरिनु ।

कर्ताले पुजा सामाग्रीका साथ चोखो स्थान बसिनु ।।

सूर्यदेव थापि अर्घा दिई फूल अविर तिल कुश लिनु ।

चोखो पुरुषजनले संकल्प गरी गहुत कोठा चोटा छर्कनु ।। ४

कोरा चामलको पिठो अविर रेखिले वेदी चोख्याउनु ।

लिप पोतले षटकोणमा कोमलको पुष्प बनाउनु ।।

सालको समिधा चाप वेली चम्पाले बेदी थापिनु ।

१२ इन्चका समिघा हवन गर्ने २ वोहतामा होम गर्ने ।। ५

चरेसको थालमा४टुक्रा कुश२५०ग्राम पूर्णपात्र चामल राख्नु ।

गणेशको पुजा,मात्रको पुजा कलस आर्सिमा थाप्नु ।।

२५० ग्राम चामल भरी टपारीमा राखि नवग्रह थाप्नु ।

रक्षा मन्त्र पढी नवग्रह शान्त बनाउदै शास्त्र पढनु ।। ६

धुप दिप नैवेद्य भेटीले मन्त्र शास्त्र अरु पढनु ।

चरेसको थालीमाम फुल बटुकामा शुद्ध ध्यू राख्नु ।।

२५० ग्राम लाह चरु धान चामल ध्यूले बनाउनु ।

सूपोले होम्दै आफनो शुभकार्य देव संम्झी होम्नु ।। ७

पहिला शुद्ध पिठो ३ पटक पछि चरु सूपोले राख्नु ।

शुद्ध जनै धारण गरी ठुलोले न्वारन नाम बोलिदिनु ।।

मानि आएका सबै देविदेवता भाकलमा हुम गर्नु ।

धुप दिप नैवेद्य सहित सबैमा रक्षाबन्धन बाधिनु ।। ८

कर्ताले पुजा आजा गरी पर्छ वंशज चोख्याउनु ।

दक्षिण संकल्प अभिषेकले सबै बन्धु जन चोखिनु ।।

सुत्केरलिाई गहुत ख्वाई कर्ताले सरोमा छुवाउनु ।

बच्चा र सुत्केरीलाई सूर्य दर्शन गराई रक्षा गरिदिनु ।। ९

४ भाग सिधा ब्रम्हण बोलाई नान्दी ३ पुस्ता फुकाउनु ।

कार्यसिद्धि भई बाकि फूल अविर शेष सबै बटुली ।।

मात्रा सेलाउनु कुवा वा धारामा कर्ताले समाली ।

जम्मा भएका भाई बन्धु छर छिमेक सबमा प्रसादी ।। १०

चरु अन्य टिका दक्षिण दिनु टिक फुल यथासक्यादि ।

निम्तनु बाबुका ३ पुस्ता आमाका ३ पुस्ता तकमा ।।

विदाई गरि छिमेकी खुस रहनु शिक्षा चेतना सबमा ।

।। ११

व्रतवन्ध ः

गायत्री, ब्रम्हा प्राणशक्ति मन्त्र हो शुष्म अणु प्रस्फुटन ।

प्राण,अपान,व्यान लाई व्यवहारिक दिव्यशक्ति शरिर संचार ।।

शरिरमा कोषिय उर्जा मान्र्ने आशक्ति र अहं कुभावना ।

ईच्छा शून्य र कर्म एकमा जिवन धर्म बाच्ने संभावना ।। १

जुराई दिनफरक पारी जन्मसाल हेरी मं ।

जुटाई भाई वान्धव निम्तालु सबमा संगोल ।।

नुहाई बटुक फलफुल नैवेद्य खाना पाकवान ।

जुटि गृहणी सहयोगसबले तुल्याउनु भाग्यवान ।। २

वटारी कसर,गणेश रोटी यावत घर सरसफाई ।

चारपाटे वेदी बनाउनु पुरुषजनले सिमलदारुलाई ।।

बाध्नु वाविया डोरी आप,चाप,पुष्प आर्कषक ।

ध्वाजा पतका नाना अविर चन्दनले धप्पकक ।। ३

लिपपोतको जगेमा होमन चरु ग्रहादिका टपारी ।

निम्तनु बटुकलाई चोखो ध्यान न्यास मन्त्र सुपारी ।।

चदुवा टागिएको जगे केराका खम्वाले सुन्दर ।

ग्रह शान्ति नानीमुखि स्थान ऐपनले लिप्नु सरर ।। ४

दियो कलस फलफूल र तोरण सकेसम्म सजाउनु ।

पहिलो दिनबालेको पुजन दियोमा गणेश थापि जगेमा ।।

कपडाको टुक्रा,छुरी जनै दुम्सिकाडा चरेशको थालमा ।

कर्ताले नयाँ जनै धरी जगेका सामाग्री सब पुज्नु ।। ५

मात्रीका,१६ वेदी चढाई दोश्रो थाली सामाग्रीले वेदी ।

ले कुमार पुज्नु तबमात्र पर्छ बटुकको कापाल खैरनु ।।

तेश्रो वेदी गई शास्त्रजानेका वटुकलाई गोप्य राख्नु ।

ॐभूभूर्व स्वहः....पाक्ेय दोष नदियते गुरुशिक्षा लिनु ।। ६

३ पटक मन्त्र सुनाउनु गुरुले लुकाई दिक्षा दिईदिनु ।

वाधि पोको आकको काठमा बाघछाला भिरी कमन्डलु ।।

भवन्तु भवन्तु भिक्षन्देही भनी नहडवडाई धारण ।

आमाबाट २ नैवेद्य १ चामल भिक्षा माग्नु कामना ।। ७

मामालाई संगमा रआउने सित बन्धु सित भिक्षा लिनु ।

१ वेदी काशी वनारश वेदवेदाङ्ग पढाउने भनी छुट्टै पुज्नु ।।

सबै पुजन सिद्धाई टिका दान दक्षिणले भोज खुवाउनु ।

नव प्रचलनका तडकभडक र बहकाउ सब नभित्राउनु ।। ८

संस्कृति छ तिम्रो व्रतवन्धमा मांस,धुम्रपान धनि गाठ ।

मद्यपान नगर्नु जपी लिनु गुरुको गायत्री सदा पाठ ।। ९

८४ पुजा वा जंकु ः

गर िपुजन नर नारायणको श्रीबृद्धि ऐश्वर्य ।

चिरकालजिवी अमर अजर ऐशको धार्य ।।

वंशज पुस्ता सब देखे भागवत नवाह पुजी ।

डाकी भाई बान्धव संगोलमा गरी कर्मादी ।। १

फूलप्रसाद अविरमा रथमा सन्तती पुराले ।

तानी हर्षबढाई गरििदनु आसिक बुढिबुढाले ।।

नुहाई कानमा सुनमुन्द्रि मणि माणिक्याले ।

नसके मोहले ढाकीदिनु सबै सेढाई भाईले ।। २

ईच्छा केहि भए चिरकालको गरीदिनु वैरले ।

निधि हुन अग्रज जननीका बसे बाचे चिरकालले ।।

अमुल्य पूर्खा स्याहार्नु अदम्य शाहस धैर्यताले ।

नबोल्नु दुरवाच्य,अपाच्य जानु छ हामि सबले ।। ३

खण्ड आ

पशुपतिको स्तुती

गणेशः

शंकरः

देवी

सरस्वती

हनुमान ः

पाञ्चायन पूजा विधि

आईतवारे ÷ देवि पुजा

वायू पुजा

भङ्गेर पुजा

घर पुजा ः

न्वगी खाने पूजा

लुतो फयाँक्ने

सुख्खा भए महादेव पुजा

नाग पूजा

ब्रम्हाको पूजा किन गरिदैन ः

आदिम कालिन बन्धु स्वास्थ्य

एकादशि ब्रत

न्वारान कर्म ः

ब्रतबन्ध

८४ पूजा

कुलदेवताको पूजा

आ

आरती ः

पशुपतिको स्तुती स्

पशुपतिका पाँचमुख

पश्चिम मुख सद्योजात उत्तरोमुख वामदेव ।

दक्षिणमुख अघोरतेज पूर्वमुख तत्पुरुष ।।

उध्र्वमुख ईशान तत्व पाँचमुखहरुको वर्णन ।

गर्नु शुभ साझ आफना पिता पुर्खा संम्झना ।। १

विद्योब्रम्ह समान सेत गौदुध फिंज समान ।

कान्ति भष्मैकामै दुबै मिले पित नयन ।।

ज्वालादी पंकित नयन ब्रम्हा ईन्द्रदी कन ।

मरुतादी गणहरुले गर्छन् सधै स्तुति पूजन ।। २

पश्चिम मुखै कंलक रहितै गर्छु म सधै पूजन ।।

उत्तरोमुख वामदेवको प्रार्थना ः

मस्तकमा अति असल गाला छ पण्डुसरदिसा ।

चन्दैको प्रतिविम्व सुन्दर हसि निलो नयन शोभित ।।

भौटेडो गरी हेरदा छन् नयन पूणै चन्दा समान ।

उत्तरोमुख शिवको सेवक म,द गर्छु सधै वन्दना ।। १

दक्षिणमुख अघोरतेजको प्रार्थना ः

कालो त्यो भ्रमरा समान रुपले व्यप्तै छ जसको शिर ।

दक्षिण तर्फ बसेर रौर मोहको टेढो गरी हेरदा ।।

लागेका गहना ति नागहरुको छन् त्यो निलो कण्ठमा ।

शिरमा छन् अर्धचन्द्र दुवैथरी हातमा छ डमरु त्रिशुल ।। १

त्यस्ता श्री शिवको गर्छु म सधै बन्दना .................।।।

पूर्वमुख तत्वस्वरुपको प्रार्थना ः

विजुली बादल अग्नि स्वर्ण अरुण मिश्रित तेज ।

तामा सरी उग्ररुप बालक पिगंलका ।।

सर्प सवार जसकन साथैमा सदा ।

रहने शक्ति ति पार्वती लिन्छन् सदा साथमा ।। १

शिरबाट बग्दछिन् छन् गंगा मुक्तिदायक ।

प्राण स्वरुप शिवको म गर्छु सधै सम्झना ।। २

उध्र्वमुख ईशानको प्रार्थना ः

खुलेको नखुलेको मुखै छ जसको षडविंशो तत्वादीले ।

त्यो भन्दा अघि नाश नहुने ध्यान गर्दछन् योेि ।।

तामाशले रहितै मनै छ जसको शुष्मादी शुष्मै नयन ।

यस्ता स्वरुप शिवको बाचुन्जेल म गर्छु सदा सम्झना ।। १

गणेशः

एक दाँत बाङ्गो नाक भएका श्री गणेशलाई नमस्कार छ ।

शिरमा सिधुर सुहाउने मूसो वहान बनाई हिड्ने गर्नुहुन्छ ।।

आज्ञवान महादेव र पार्वतीपुत्र अन्तस्करणको नमस्कार ।

दिप पछि पुजन तिम्रो भावले हिन्दुत्वको आदार सत्कार ।। १

धनि गरिबका मनमा बस्ने,सत्मार्ग,सद्बुद्धि सहि ध्यान ।

शितल छाहरी दिई ईच्छाएको वा सेवकलाई दिने समान ।।

अनेक फूल अक्षता नैवेद्यले पुजा गरिने सबका भगवान ।

यस्ता तपाईलाई नमस्कार सगै जादा पथिक बन्ने शान ।। २

शंकरः

ओउम्कार शिव,ब्रम्हा बिष्णु सबका अधिपति ।

वहान हास,गरुड,गोरु साढे चढ्ने सुहाउने अति ।।

२,४,१० हात अति सुहाउने तिन रुप भएका कति ।

त्रिभुवनको पति पालक जे चढाएपनि फूलपाति ।। १

रुद्राक्ष लगाउने चन्दन मृगछाला वा खरानी घसि अति ।

सुहाउने हलो,गोरु ,पहेलो बाघकोछाला लगाउने दिगम्वर ।।

भूत, प्रेत पिचाश नन्दि,भृगी गणहरुको साथमा हिड्ने ।

शमसानघाटमा बस्नेत्रिलोक पति ॐअक्षरातित् पढिने ।। २

त्रिलोकका प्राणरक्षक ,परिपालक शुभभजन संस्मरण हौ ।

संसारको फल प्राप्त गरी भवसागर सधै तर्दा सम्झौ ।। ३

देवीस्

माता गौरी,काली कुमारी,चामुण्ड तिम्रो दर्शन पाउ ।

हरि,शिव,ब्रम्हा सहित देव देवी सदा खुसि बनाउ ।।

शिरमा सिधुर लगाई मृगनयनी,यहि नै हो जगतलाई ।

मेरा उपरमा नयनने आर्शिवाद दिनुहवस भक्त समाई ।। १

दुराचारी,रक्तविज,दोषि,ढवागी ,कपटी खोजी कण्ठमुण्डन ।

दिग्विजयी माला बनाई ,खड्क हातमा लिई,उन्मुलन ।।

राक्षसी मुटुफोरी हाम्रोेलागि असुरहरु मासिदिने ।

नवरात्रि,नवरत्न,नवमाला,सृष्टिदाता भनि पहिरिने ।। २

सबै रक्षा गरिदिने तिमि जिवन पालक जगत जननी ।

सुख सुविधामा दुखकठिन हटाउदै हाम्रा फगत नमानी ।।

फूल,अक्षता,चन्दनको पुजनलाई आरती संम्झी दिनु ।

खुस भई सम्पूर्ण चराचर प्राणिमात्रको हितगरीदिनु ।। ३

लक्ष्मिः

धनकी देवि तिमि हौ दाता सेवक पुर्काछन् ज्ञाता ।

जब खड्कन्छ खाचो हरि बिष्णु र अन्य विधाता ।।

धेरैले पुकारी उमा,रमा,ब्रम्हाणि तिमि संसारकी ।

माता सूर्य चन्द्र नारद ऋषि सबकी ज्ञाता सत्वकी ।। १

जब भज्छन् भक्तले धन धान्य शक्ति सरी बन्छन ।

ऋद्धि सिद्धि स्वर्ग पातलको अनुभव स्वजन गर्दछन ।।

धर्म कर्म मन बचन शुद्ध हुन्छ,जुन द्धारमा तिमि छौ ।

सर्ब सम्पन्न हुने असम्भव पनि सम्भव हुने तिमि हौ ।। २

यज्ञ वस्त्र खाना पिना सब मिल्छ साथमा बसिदिदा ।

सब गुण मठ मंन्दिर सुन्दर हुन्छ भक्तिभावमा बसिदा ।।

काम बन्छ हिरा मणि सब मिल्छ कोमल चरण पाउ ।

हामि सधै तिम्रो महिमा गाई परिपालक बन्न पाऊ ।। ३

सरस्वती ः

पहिलो भारतीनाम,दाश्रोमा हौ सरस्वती ।

तेश्रोमा शारदादेवि,चौथोमा हंसाहिनी ।।

पाचौ हौ श्रीजगन्माता,छैठो हौ वागेश्वरी तिमी ।

सप्तमी नाम कौमारी,वरदायनी हुन अष्ठमी ।। १

नवौमा सिद्धिदात्रीमाँ,दशौमा ब्रम्हचारीणी ।

एघारौ चन्द्रघण्टा हौ बाह्रो माता भुवनेश्वरी ।।

पवित्र बाह्र नामैले त्रिसन्ध्य गान गर्दछन ।

ब्रम्हारुप भई देवी,जिब्रोमा पनि बस्दछन ।। २

हनुमान ः

कला हौ सृष्टिको मानव जाती र धर्म संकायको ।

सेवक हौ राम सिताको समिप कत्र्तव्य परायणको ।।

बाहुबलकै कारण पहाड उढाई रामकालमा सिद्ध ।

सञ्जिवनि वुटि जडिवुटी हौ सहयोगी अन्जनी पुत्र ।। १

सृष्टिका नर वानर तिमि साधु भक्तपनि अति ।

जे सुम्पियो दुष्ट रावणको लंका भष्मैको दुर्ग्ति ।।

टाढा थियो सात समुन्द्र पार गरी दहन लंकको ।

खोजी सितालाई औठी चिनो दियौ निशकांको ।। २

भोकि मैलि नियाउरी सिता विचारी खोजी हेरी ।

रामको औठी पास गरि पहलमान विर ति यी ।।

असुरको भष्म गरीखाई फलफूल बृक्ष लतामा ।

नाशभो बगैचारावणको जल्यो लंका सबका ।। ३

लक्षुमण मूर्छा थिए वनफूल औषधी लिन ।

द्यौ हुन्छकी भनि ल्यायौ पर्वत उठाईकन ।।

संजिवनि वुटि दिई विउत्याई लडाकु सारा ।

रावण दुष्ट व्याभिचारी हारे सत सिताउपर ।। ४

रामको भक्त तिमि वाया हातले असुर मार्ने ।

दायाँ हात भक्तिमा थियो गद्दा राम्रो प्रहार गर्ने ।।

शुर,नर,मुनि सब हामि तिमिलाई संम्झन्छौ ।

बैकुण्ठबासी भनिकन हामि धुपदिप अर्पन्छौ ।। ५

पाञ्चायन पूजा विधि ः

नुहाई शुद्ध सामाग्री र मनले आचमानगरी बत्ति बाल्नु ।

ऐपनमा दिप,शंख घंण्टा फुल पुष्प अविरले पुजा गर्नु ।।

ॐस्वास्तिनोमस्मीमीता भनी पाठले गणेशमा चढाउनु ।

भूईमा शुद्ध गरी पुजाले अर्घमा दहि सहित पुजा गर्नु ।। १

शुद्ध रातो फूल सूर्यङ्गीत थालीमा राखि सूर्यादी अर्घ दिनु ।

फूल अक्षता चन्दन अविरले पाञ्चायनलाई आर्सिमा पुज्नु ।।

गणेश (शालिग्राम)विष्णु,शिव, ,सूर्य, कालिको प्रर्थाना गर्नु ।

फूल अविर नैवेद्य अक्षताले पुज्दै कुल कुलायन सम्झनु ।। २

शंखा घण्टा वजाई धुप राखि अर्घा घोप्टाई पुन पुज्नु ।

पुन अर्घा उठाई आचमानले शुद्ध भई टिका लगाउनु ।।

छोरा छोरी श्रीमति कन्या खोजि टिका फूल प्रसाद दिनु ।

हटाई भार िमन अन्तस्करण स्वच्छ सुन्दर भई निस्कनु ।। ३

कुलदेवताको पूजा ः

कालनरसिह अवतार काल भैरव थिए युगिन शक्ति ।

बोलि ॐहिं क्लिम राहु केतु भैरव देविमा आशक्ति ।।

१० वटा सालका सिमलदारमा बाधि बावियो तोरण ।

बास उखु केरा सजिसजाउ बनाउ कुलायन थान ।। १

तोरण संगै काचो धागो चदुवा पुष्प फलफूल ध्वाजले ।

सिर्घार्नु कुलदेवमा रातो र ईष्टदेवलाई सेतो कपडाले ।।

मिलाई सबघरको सरदाम डाली र थाली मिलाईनाले ।

चाहे जति कर्ता बसिदिनु मूलकर्ता १ पछ्छाई ।। २

चाप चम्पा वेली आप वर पिपल स्वामीका पता ।

राखिथानमा दाहिने कुलदेवता ५ सुते वत्ति बालि ।।

वाया ईष्टदेवता सरदाम ३ सुते बत्ति सामाग्री आदि ।

५वटा तामा शुद्धतेलका बत्ति बालि ब्रम्ह वेददी ।। ३

स्त्रीले१०८ फूल अक्ष्ाँता केलाई नियमसंगत पुज्नु ।

सालका समिधा राखि चरु होमी सब देव होम्नु ।।

पुज्नु ईष्टदेवता गणेश थापी दियो कलस सजाउनु ।

ग्रह लग्न भाकल लागी भागी जानी नजानी पुज्नु ।। ४

धुप दिप नैवेद्य भेटीले सबबन्धुमा टिका पर्छ पठाउनु ।

दिप कलस गणेश गौरी अष्ट चिरन्जीवि फूल चढाई ।।

चन्दन जनै सुपारी बेलपत्र गौदुध पायास खिचडी दिई ।

शिवको पाठ स्तुती शास्त्र मन्त्र भट्टाउनु कुल वेदादी ।। ५

काल भैरव कालिकालाई वोका नरिवल भाकल गरी ।

नैवेद भेटी पुर्खाको चण्डीपाठदी मन्त्र गगनभेदी ।।

शुद्ध ध्यूमा गृहणीले बनाई पाकवान नैवेद्य शुद्ध भई ।

घर मन्दिर सरसफाई गाईगोवरले पोती ऐपानादी ।। ६

भुरसी गरी करम पात्र पुर्णपात्र पञ्चामृत चढाउनु ।

गोरिल कालिका वायूलाई आफनै घरको सरदाम दिनु ।।

सब बन्धुत्को कल्याण चाही काल भेरवलाई बलिदिनु ।

बोका पुत बढाई बिहे आदि सबमा नरिवल चढाउनु ।। ७

बाडि प्रसादी घरघर ध्वाजा पतका बन्धुत्वमा पठाउनु ।

एकै रंंगको बलिको रगत र कलेजो झिकि वोहतामा ।।

वा नरिवलको पारि टुक्रा सहितको वोहतामा राख्नु ।

पुज्नु थानी मानी कुलदेवता इष्ट देवता होमीदिनु ।। ८

होम गर्द लिएको कर्ताको मकै सबै चढाई दिनु ।

धोती पाटो सहितको कर्ता यज्ञपवित्रा फुकाई पुज्नु ।।

बैषाखी पुर्णेका दिनमा दान तप बर्षेनीगरि वंशजतार्नु ।

पुजाको दिनमा पुजा कर्म गरी अन्नादी पर्छ चोख्याउनु ।। ९

दहि दुध तिरनतारन भरसक सो पुजा अवधिमा नगर्नु ।

बाडि फुलप्रसाद लिनु परदेश भएपनि पर्छ सम्झनु ।।

भोली पल्ट सिमलदार पधेरामा लगि सेलाई दिनु ।

दान दातव्य छोरी चेलीकन सके प्रसादी पठाउनु ।। १०

नविर्सनु कुनैजनलाई कुलदेवता पुजामा अर्थ खर्चनु ।।

।। ११

आईतवारे ÷ देवि पुजा ः

शुद्ध कर्ता वसि बन्धुहरु सबमा संचार पुराई ।

आईतवारपारि पुजा सरदाम बन्धुको उठाई ।।

भेला सबै भई अग्रज एकैस्थान लिपपोत गराई ।

सबका पुजासामाग्री पुजा होमनमा चढाई ।। १

नाम टिपि सकल बंश उद्धार हौसला दिलाई ।

पुजा सिद्धाई पञ्चामृत पूर्णपात्रको जल खुवाई ।।

बलिको नरिवाल वा कमारी पाठि चलनलाई ।

ध्वाजा पतका फूल प्रसाद फिर्ता गरि बन्धुलाई ।। २

आएका सबैलाई प्रसादी आर्शिवादले टिका लगाई ।

चेली वेटी साना ठूला सबमा एकता सधै जगाई ।।

फर्कनु थानबाट सब समाग्रि लिई घरघरमा आई ।

कुटनी पिसनी हलवारी रहनु खानपिनले जमघट भई ।। ३

वायू पुजा ः

जन्मनु जिवन अनि मर्नु (वायू )हो काल गति ।

कुन संकायको रह्यो सृष्टिनै भरपूर्ण अति ।।

तर अकालमा जुन जन मरे कि परे अगति ।

भनि पुजन गरीदिनु फलिफाप छ सन्तती ।। १

पुजन गर्नु आत्माको ईष्ट,कुल र स्थानी देव ।

नागदी चराचर पंक्षि किट पतङ्ग बिचारी सब ।।

फलाम कालो कपडा तिल काचो पिठो जुटाई ।

कुलका ठूलाले थानमा गौदुध खिर पाक चढाई ।। २

बाडिदिनु सबमा यि बेलावखत लागेका वायू सब ।

सम्झि भोग चढाई दिनु कर्ताले घरघरको अब ।।

ैचीको रुखमुनि पुज्नु शुद्ध सफा लिपपोत ।

सब बन्धुको सरदाम पुजी होमी दिनु सबथोक ।। ३

शुद्ध जल पञ्चामृत सहित फूलप्रसाद घर पठाई ।

टिका अन्य सबैमा पठाई बन्धुत्वका वायू जगाई ।।

पुजन गरी दिनु ज्ञात अज्ञात वायु वंश समाई ।

शंका दृश्य नलिनु भावविहल नभई जागे रमाई ।। ४

भङ्गेर पुजा ः

ऐरी शिकारी झाक्रि सेतो कपडामा अश्व साथ सवार ।

घुघुरु वाज थिए अगाडी आ हि..हि अश्व हुहुकार ।।

खेतिपाति गर्दा कृषिकर्म गर्नु बनदेवको पुजन ।

चढाई धुपदिप नैवेद्य चोखो लेपनले चोखोपना ।। १

पुष्प भेटी भेडाको थुमे सबको घर सरदाम पुजन ।

त्यस्तैगरी बनदेवि थानमा पुजन खुस हिउद मन ।।

घरभित्र नलगी बाहिरनै बनदेविको प्रसाद लिने ।

समुहमा कट्वाल घोकाई बन्धु एकता जागिने ।। २

गोठ पुजा ः

गोठमा पालेको आफना चरीचरन लगन सबै बास ।

शुक्र बुझि हटिला मोटिला निरोगी वस्तुभाउ आश ।।

कुमारी अकाल मरन बाघ भालु स्यालका हिंसा डरले ।

नखानुहोस,अकाल पशु भनी पुजिन्छ बन्धुत्व सवले ।। १

कुलपुजा दिवाली गैडयु पुर्णेमा खिरले गौरीको पुजा ।

नौनी ध्यु र खिर बनाई बन्धु समाज कुकुर तक सुधा ।।

अन्धो शुक्र पशुमा विचारी मान्नु चलन थिए अचुक ।

।। २

घर पुजा ः

घर परिवार सन्तान कुल कुटुम्वको कल्याण ।

वास्तुविद अनुसार लगिनु पर्छ बनाउनु गण ।।

डाकि आयू घरको वास्तु पुजन तोरणमा गरिनु ।

ईश सबमा सामाग्री चढाई शास्त्र संगत गरिनु ।। १

न्वागी खाने पुजा ः

जननीमाता धरणीका चरचर जगत ईशको पहिलो चोटी ।

चरु होमि देवगण,कुलायनमा चढाई शुद्ध पाक नया रोटि ।।

अन्न पशु उत्पादकत्व गाई गोरु जलथल व्योम तत्व ।

देवी थापी केराकोपातमा दहि केरा चामल होम्ने सत्व ।। १

पन्छाई भूतप्रेत किसिमका नागदेव धानको पुतली बनाई ।

कुनै नया फसल फले पिच्छे खादा तिम्रा ईष्ट देव समाई ।।

हुन्छ बिउ अनिकालमा भने पनि फलदायक राम्रो जतन ।

केरा चामल अन्नादीको धुपदिप सल्ला,शुद्ध ध्यूले होमन ।। २

लुतो फयाक्ने ः

कुकुरडाईनो भलायो कुरीलो लुते झार भक्कीम्लो आदि ।

उखु धानको बिउ ,गोलैची जुटाई मकैकोबोट र सिउडी ।।

बनाई ९ वटा अगुल्टो धुपदिप गरी देवीको भाकल पार्ने ।

लुते देवि र दानवको लागी फयाकीदिनु काल कलि मार्ने ।। १

फुराउला बनाई संकान्तीमा खिर रोटी चरा मुसा बनाई ।

खाई नयाँ बस्तुको जुराई सबैचिज ईश भक्तिले चढाई ।।

चर्मरोग अन्य रोग सैतानलाई अग्निदहन गरी हु¥याई ।

पुजन गरी फयाकिदिनु अग्नि अगजमा रोग बढारी भाई ।। २

सुख्खा भए महादेव पुजा ः

शिवरात्री जागाराम,अक्षतृतीय शिव बिहेको,महाशिवरात्री ।

शिवपिठगई स्तुतिगान पुराण शास्त्रपुरा श्रावण महिनाभरी ।।

ॐ नमो शिवाय गरी उच्चाहरण १०८ पटक हरहर बोल्नु ।

पुष्प बेलपत्र गरी जलधारा गौदुधको अटुट शिवलय चढाई ।। १

ब्रम्हको पुजा किन गरिदैन ः

कोहि कालमा सदा शिवजीले ब्रम्हा र बिष्णुसित ।

आज्ञा गर्नुभयो अनादी शिवको यस लिङ्गलाई खोज त ।।

ब्रम्हा भन्नु भयो म स्वर्गतिर गई छ यस्को आदि कहा ?।

पत्ता लाउछु हे सदाशिव प्रभू आज्ञा हवस् यसमाहाँ ।। १

त्यस्तै बिष्णुजीले पनि शिवजीथै खोज्छु म अन्त्य जहा ।

आज्ञा पाउ प्रभु भनि रसातलतिर पाल्नु भएथ्यो आह ।।

ब्रम्हाले शिवको अनादी महिमा जान्दै नजानी कन ।

केरा कामधेनु र केतुकी यिनी साक्षि सर्जिवन बनि ।। २

बस्दा ब्रम्हजीले यसै रितसित छलन् ति बिष्णु अनि ।

बिष्णु लाचार भई सदाशिवछेउ आएर बिन्ति गरी ।।

को सक्छ प्रभूको अपार महिमा बुभmनै कठिन छ भनी ।

त्यस देखि शिवजी ति ब्रम्हजीकन झूटो बोल्यौ लौ भनी ।। ३

दिन्छु श्राप अमोग यो बुझिलिनु ह्वौ मित्थाचारी भनी ।

छुट्टै मंन्दिरको निर्माण गरेर तिम्रो नहोस भनी पुजन ।।

केरा केतुकी औ इ धेनु पनि लौ मित्थाका साक्षि हुन ।

तस्मात् केतुकी फूल गाईमुख द्धोष केराको १ जीवन ।। ४

यस्तो श्राप शिवलिङ्ग अनादर गरी गर्नेहरुमा प¥यो ।।

।। ५

खण्ड ः ए

एकछिन विताउदा

एकछिन विताउदाः

जिन्दगीको हरेक मोडमा लहड र खाकि कोरा नारा वोकोर ।

जिई रहेछु दुख छैन जिन्दगी व्यार्थ तिम्रो भनेर।।हुनत हो ।

कल्पनामा संम्झना छन् तरङ्गित समुन्द्रको भेल बनेर ।

जिन्दगी विताई रहेछु कार्य कुशलको ज्ञानी ध्यानी बनेर ।। १

सन्तोषि धैर्यवान गुणि सपुतको पाईलामा ।

पर्खाइन्छ हैरान छैन एकछिन पर्खाइको जिन्दगीमा ।। २

अन्त एकादशि ब्रत ः

सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैल

गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाल

नर नारायण बिष्णु तलाउका कमल फूलल

शयन बनाई दिव्य दर्शन गरका सढाईल ।।

उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई माक्ष्ाँ दिन

बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखाज मठमन्दिरल

नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन

कुल वंश जन्मदिन लाई सम्झी धैर्य रहन ।।

छारा छारी पढाईमा रहपनि गर्नु नित्य आदार

एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा

सिकाई चरित्रका सिका दिनु पालन गर्नु सब

त्यागि कुभाव सत्वका पालन हा बन्धुका ।।

सक सब एकादशी उपास्नु नसक ठूला एक

श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारल पुजा दख

मकै,पुवा,राटि खाई शरिरका स्फूर्त रुपधारी

फरी जनै,चाला कपडा स्नानल गर्नु तपादी ।।

ई

इश

इश पाउने उपाय ः

ईच्छा प्रवाह

इतिः

ईन्टरनेट

इ

ईच्छा प्रवाह

सिकाउ र सिक नजानेको काम मात्र ।

झुटटा साक्षि वोक्न लाग्नु पर्ने हो लाज ।।

नजाने सिकाउनु पढाउनु धर्म हो ।

आपदविपदमा ज्ञान लिनु यहि जनको कर्म हो ।। १

ठूलो कोहि जन्मेन जगतमा उद्योग विनाकाको जन ।

ईच्छा र ज्ञानको प्रकास हो विश्व जगाउने मन ।।

सबैको जन्म सफल हुदैन विना परिश्रम ।

त्यस्तो जीवन व्यर्थ हो उद्याम विना वित्छ जुन ।। २

जे छने कथित लेखित भएका इ इच्छा ।

बुझेर सम्झनु नमान्नु यो तुच्छ ।।

जति बताउन लेखिन्छ जनैका ईच्छाहरु ।

संभ्mाई कल्याण चाहे भलो हुने छ वरु ।। ३

ईच्छा नविन किरणको बाडेर राखे सखे ।

आपदविपद संझाएर सहानुभूति देउ सखे ।।

आकाक्ष नव दम्पतिको जागाई राखे सखे ।

आवाज र वोलिमा क्षणमा विउझाउ सखे ।।

त्याग उदार करुणा देखाउ विर हो विश्वमा ।। ४

सोधि सोहि रितले वेरिन्छ जनजागरण ।

फुल्नेछन् विकासका नभहरु यहि विश्वमा ।।

नाम यश किर्ति कोरिन्छ जव यआ ।

मेटिन्छ अमेट छाप यो इच्छा बहन्छ जहा ।। ५

राखिन्छ सदविचारसज्जन रगुरुहरुमा ।

इश खुसि कहिन्छ नरयोनि घरघरान्तरमा ।।

चिन्तन मनन र सोचन समय यो आउला ।

विकास र परिवर्तन मनुष्यमा छाउला ।।

निदान हुदै देशका भोका लाङ्गा हटाउला ।

विकास शिक्षा चेतना रोग व्याध भगाउला ।।६

खोजि सोहि रितले परिश्रम हुनेछ धन ।

राख्नु सदभाव जगतमा त्यहि भलो छ जन ।।

रिस राग विझाउनु पितृ दोक्ष् कहिन्छ जहा ।

नराख्नु बैभव सचचा सोचार्ए बहकिन्छ जहा ।। ७

हुकै बढ जन हो पृथ्विमा अशेष भै ।

नराखि रिसराग मेटाउ तिथर्थस्थलमा गर्न ।।

बढ्दै जावोस ईच्छा सर्वपाइलामा ।

शहिदर ज्ञानी जनले य िभनि मर्दछ ।।८

ठूलो भन्नु स्थलमा ईज्यत पुजिन्छ जहा ।

आज्ञा पालनामा सद ईच्छा बाचि रहन्छ यहा ।।

लुटपाट अकल्याण वेईज्यतिमा कहिन्छ ।

जन्मन मर्न नै लिला हो शास्त्र कहिन्छ ।। ९

सार नै भयो तैपनि वाच्नु पर्छ यो पुरै आयू ।

राखि पा१चभौतिक अवयव प्राणमा नै काबू ।।

धेरै वोल्नु अमित्था हुनेछ जगत भ।ी ।

नदेखा सर्थ जगतमा मन परे पनि ।। १०

स्न्छ मन धुरुर भने सम्झाउनु कत्वर्य ।

बहिन्छ सलल भने होमि हेर्नु बाध्यता ।।

पल्टन्छ लुटुपुटु भने सोध्नु पर्ने बाध्यता ।

पलैलन्छ आगो ज्वाला दन्दनी भने निभानु पर्ने वाध्यता ।। ११

संशय र समाधान बाधिन्छ यो तादम्यता ।

खुवाउनु जियाउनु हुनेछ सांसारिक कत्र्तव्य ।।

झुठा आरोपले जल्नु परे पनि ।

उत्तेजना नभरी वाच्नु पर्ने छ जीव पनि ।। १२

गर आदर साना ठूला जीवका धरणीमा ।

वोल सत्यावान वनि आफू पुजिन्छ जहा ।।

हटाउ अहंकार जनका नतमस्तकहरुलाई ।

त्याग विकराल अहम तृष्ण आवह्रान सबलाई ।।१३

माग्ने लाई अन्नदिनु स्वस्थ्य जघमवरमा किन?

भरथेग ईच्छा प्रवाहमा पयत्न वा बदमास कहिन्छ पनि ।।

वेसाहरालाई बचाउ प्राण नै जान्छ तिम्रो पनि ।

हुने छ विशाल कार्य अति लूलो तिमि भएपनि ।। १४

नबुझनेलाई सम्झाई पारिद्यौ सचेत ।

कोहि बखतमा आफू हुनु पर्नेछ अचेत ।।

सम्झाउ कल्याण यौवनामा सोहि सचेत ।

परदेशको पसिना मा सिक आउ वनमउ स्वदेश ।। १५

भोका प्यासा नाङ्गलाई नपार अचेत ।

सम्झाउ सबजनमा पारि तिमि सचेत ।।

रोग व्याध व्यवस्था प्रणलि यि सारा ।

देउ गबि अपङ्गता अन्ध वहिरालाई साहारा ।। १६

सिकाउ र सिक नजानेको उद्योग धन्दा वा उद्यम ।

बताउ प्राणि जगतको भलो नपारे वेफन्दामा ।।

मुखका धाक रवाफ भ्््््््न्दा सिकाउ जीवन सारा ।

एकताले बाध समाज एकले वम बेसाहरा ।। १७

इतिः

गरे नमस्कार सन्त नरपते महापुरुष दिग्दर्शनको भक्ति म गाउ ।

ज्ञानेले भक्तियोगमा निगुण निराकार भक्त निवीशेष निष्कृय ब्रम्हा पाउ ।।

योगी सरह योग भक्तिले परमात्म सगुण साकार हुदै म जाउ ।

कर्म योग भक्तिमा जान योगमायाको छुटि बन्धन प्राकृत म बनू।।१

सरल सरस अनुभूत श भक्तिमा शरणगत जाउ ।

मन शून्य गराई इशलाई कर्म संसारिक रमाउ ।।

जन्म दिक्ष शिक्षा र फलदिने करुणमयी ।

भक्ति शराणगति शव्द हैन सदा म भज्न पाउ ।।२

इश पाउने उपाय ः

स्वीकार्दछ विज्ञान प्रकृति विपरित छै जन्मजन्मान्तर ।

जीव इश अंशि हो कर्म ज्ञान भक्तिले पुग्५िन इशघर ।।

कर्मले इश प्रति माया निवृती हुदैन स्वर्ग मिल्छ अरे ।

अनगिन्ती साधकहरु कर्मको फलमा इश् भेट्न परामान्दको एश्वर्य रे । ।१

अन्तस्करण शुद्धि छैन मोहवश अशान्त हुन्छौ इश नियम खोई ।

मानस रोग पस्छ कर्मद्धार खतम हुदैन इश मिल्छ नाई ।।

वुझ मित्र इश उपसना रहि तबनेर ब्रम्ह धर्म पालक गरेर मुक्ति छ ।

इश भक्तिमा लगाउ त्याग काम क्रोध लोभ इष्र्या द्धेष ।। २

इश

इश नै हुन विद्यामान पृथ्विमा सुगन्ध ।

उस्तै बलेको अग्निका ताप अनि उष्मा ।।

जीवहरुमा जीवन पुरा तपस्वीको तप ।

अस्तित्वको वी बुद्धिशक्तिको हुन तेज ।।१।।

बलवानको बल काम वासना र धरणीको रक्षा ।

त्यागी विधर्म शरणमाा जादा नरिन्छ पाप कक्ष ।।

चिन्तन मनन पूजा सर्मपण गरि चरण ।

दिवय शान्ति,ज्ञान,भक्ति गरी जानु छ हरि चरण ।।२।।

इन्टरनेट

बिश्वभरिका इन्टरनेट प्रयोगकर्तामाझ अहिले नेट न्यूट्रयालीटीको आन्दोलन चलिरहेको छ ।

तपाँईहरुले यस प्रति कत्तिकोसजग या अध्यन गर्नुभएको छ ?

अहिलेको बिश्वमा सरसामान किन्न देखि पढ्नसम्म ईन्टरनेटको प्रयोग गरिने

सन्दर्भमा नेट न्यूट्रयालीटी हामीसबैका लागि अधिकार अनि चुनौतीको कुरा हुन सक्दछ ।

सामान्य रुपमा ईन्टरनेट सेवा प्रदायकले ईन्टरनेटमा उपलब्ध

सम्पूर्ण डाटालाई समान बितरण गर्ने अनि प्रयोगकर्ता, साम्रगी,

वेबसाइट, एट्याचमेन्ट या एप्लीकेशन लगायत कुनै पनि मापदण्डमा

आधारित भएर भेदभाव गर्न नपाइनु नै नेट न्यूट्रयालीटी हो ।

कुनै बिशेष वेबसाईट या साम्रगीलाई नेट सेवा प्रदायकले जानी जानी रोक्न,

सुस्त गरिदिन या बढि पैसो लिन पाँउदैनन् ।

यो अवधारणा कोलम्बीया बिश्वबिधालयका प्राध्यापक टीक वु ले सन् २००३ मा ल्याएका हुन

जसरी टेलिफोनले हरेक नंबर र कललाई समान रुपमा साझा क्यारियरका रुपमा बितरण गर्दछ ।

त्यस्तै इन्टरनेट पनि समान बितरक हुन जरुरी मानिएको छ ।

आउनुहोस् यस नेट न्यूट्रयालीटी अवधारणाको अझै चिरफार गरौं, हुन्न र ?

जब जब हामी अनलाईन आँउछौ हामीसंग निर्धा्रित अपेक्षाहरु हुन्छन्,

जस्तै कि कुनै वेबसाईटमा कनेक्ट हुने, या हामी यो पनि अपेक्षा गर्दछौ

कि मैले मेरो फोनमा राखेको डाटा र जानकारीहरु ईन्टरनेट

सेवा प्रदायकले दुरुपयोग या संशोधीत नगरोस भनेर, हैन र ?

हामी फोन या कम्प्यूटरबाट जुनसुकै वेबसाइटमा गए पनि

आफ्नो नियन्त्रण मा आफ्ना जानकारीहरु रहोस भनेर पनि चाहन्छौं ।

नेपालमा पनि फेसबुक मार्फत बिभिन्न जानकारीहरु अनि तपाईका

भविष्यवाणी गरिदिने लगायतका एप्स या बिजार्डहरु आँउछन् ।

कहिलेकाँही कुनै त्यस्ता बिजार्डले हाम्रो एकउन्ट पनि ह्याक या

नचाहीने कुराहरु शेयर भइदिने पनि हुन्छ ।

त्यसो हुनु हाम्रो अधिकार अनि नेट गोपनियता दुबैको हनन हो ।

ईन्टरनेट को तठस्तता हाम्रो चाहना हो ।

सन् २०१५ मै एतिहासिक नेट तठस्तताको नियम कायम गर्न बिश्वभरि

धेरै आन्दोलन र पैरवीहरु भए, इन्टरनेट खुल्ला, तठस्त अनि

प्रयोगकर्ताहरुलाई चाहेको जानकारी या साम्रगीहरु सहज रुपमा

प्राप्त गर्न प्रयोगमैत्री हुनुपर्दछ । स्वतन्त्र अभिव्यक्तिको अधिकार

भनेझैं स्वतन्त्र बिचरण अनि अभिव्यक्ति सहीतको इन्टरनेट नै

आजको जरुरत हो,

बढ्दो इन्टरनेटको प्रयोग संगै सेवा प्रदायकको प्रयोगकर्ता

माथीको सूचनाको दमन कायम रहेमा भोली इन्टरनेट

बास्तवमाइन्टरनेट नहुन सक्दछ ।

आईएसपीले प्रयोगकर्ताको प्रयोग क्रम हेरेर हेर्ने या नहेर्ने

या कुन देखाउने या नदेखाउने भन्ने निर्धारण गर्न पाँउदैन ।

जसरी मोबाइलमा भएको रकम अनुसार पहुँचयोग्य सम्पूर्ण

नबंरहरु हामीले डायल गरेर बात मार्दा मोबाइल कम्पनी या

दुरसंचार कम्पनीले केही बन्देज लगाउन सक्दैन ।।

त्यस्तै इन्टरनेटको स्वतन्त्रता अर्थात् नेट न्यूट्रयालीटीका

लागि बिश्वभरि आवाज बुलन्द उठीरहेका छन् ।

यदि इन्टरनेट प्रदायकले नेट प्रवाहमा कुन कुन साम्रगी

देखाउने भनेर निर्धारण गर्न थाल्दछ तब इन्टरनेटमा ।।

हामीले त्यो मात्र देख्दछौ जुन हामीलाई नेट सेवा प्रदायकले देखाँउदछ ।

अनलाइन शपीगं गर्ने एउटा साईटले पैसो दिएको भरमा

अन्य अनलाइन शपीगं साइट हाम्रोमा नदेखिएमा भोली

सामान छानीछानी अनि चाहेअनुसार धेरै शपीगंगर्न हामी कहाँ सकौंला र ?

स्वास्थ, शिक्षा लगायत सम्पूर्ण क्षेत्रमा यस्तो हुन सक्दछ

भनेर नै नेट न्यूट्रयालीटीलाई अहिले हरेक नेट प्रयोगकर्ताको आधारभूत अधिकारकै

क्रममा व्याख्या गरिएको छ ।

नेपालमा पनि नेट प्रयोगकर्ता अनि आइएसपीहरु बढ्दा छन,

संसार नेटबाट चिहाउने क्रममा यदि संसार चिहाउने झ्याल नै

खुम्चिएमा हाम्रो सुचना अनि पहुँचको पूर्णताको जवाफ कोसंग छ ?

नेपाली कानुन अनि ऐनले खुलेर साइबर संसार अनि बिश्वव्यापी

नेट चलनहरुलाई सम्बोधन गर्न सकेको पाइन्न ।

साइबर ल २०५६ पश्चात बिश्वमा नेट अनि

यसको प्रयोजनमा अभूतपूर्व परिवर्तन आएको छ,

नेपाली कानुनी संरचना अनि संयन्त्रमा पनि

यस्ता कुराहरु आत्मसाथ गर्न जरुरी देख्दछौं ।

ईश्वर प्रतिः

अगाडि उभिएको मनकामनाको डाडो स्थीर रहे,मस्र्याङ्गदी चेपे नदीवाट बनेका निलदहबाट प्रस्फूटित पानिको स्वच्छता भर्दे थिए। परापरर्व इतिहासको दैवि परम्परा बोकेकी छिम्केश्वरी सायद दिदि बहिनी थिए की?कति हर्ष विभोर पाइलाका युगल जोडाजोडी,वयोबृद्ध र इश भक्तिका दैवी मृगतृष्ण मेट्न आए गएको देखिन्छ।फेदीबाटो उकालो चढिएका विबभिन्न मस्तिष्कहरु,शहरिय वातावरणको प्रदुषण मेट्न र हिन्दु संकाय र अउम्कार परिवारका सर्जक स्रष्टा थिए। चरजात र छत्तिसवर्णका फूलवारीका फूलहरु प्रितोषक थिएन,संवाहकका स्वच्छ वास्नाहरुबरु अरु स्वच्छता थपेर समेटिएको मानले मनमा सृजित अंकुरणको धार्मिक कला र सामाजिक परिवेशका गवेषक वनि स्वच्छता भर्दथे।तथापी दैवी शक्तिको उछितो मान्ने धर्मनिरेपेक्षको कुगुल र इष्य ठानिएको विश्व केपिला र मानवअधिकारको खोजीमा एकवद्धता म ाबचेका नेपालीलाई भड्काउ र आर्थिक वहकाउमा लैजान्थे र मनका अन्तिमक्षणलाई कुनै श्रोतसाधनवाट इश्को उन्मुख देखेर अज्ञानले रिसडाह गरेको देखिन्छ वैरले।रुग्ण शुस्त मनको चङ्ग उडाई कैयन धरती र आकासविच रंगिएकोविलकुल उत्पीडन प्रायश्चितका प्रार्थना अन्यायको अपराध वोकेर सृजीत अनन्त विलीन वहमा पोखिएपछि वरको संज्ञा पाए।प्राकृतिक कोखका लाटा सुधा वनिता विर गोर्खलीको शिरमा ऋणका दण्ड हाय मृत संशयमा।नयाँ उमङ्गमा हिमाञ्चादित टाकुराको पलायन वायू प्रदुषण रवातावरणीय अनुकुलता थपेर,अनुशासनका छताछुल्ल उलला र टकराई लालायित ओठहरु छातिका घड्कनमा एकमुठि हावा संचालीत भएपनि मानव जातीका विविध अन्वेषण पराकाष्ट निवनरणमा विज्ञानको चेतनलाई नया नदिए पनि विकास र प्रविधि दिएको निहूमा आफू निरोग ीबने। ीवर्सिएर नदी दुषित भएर वगरका ढुङ्गालाई स्वच्छनदनवाट टाढा गराए। क्े दिए खै? प्रकृती चन्द्र सूर्य जल जमिन वायू आकास त उहि छ । खालि परिवर्तन भएको क्रम मात्र त्रताएका छन् विकासेहरुले जगतमा।कैयन भोका पेट खुवाएका छैनन।आशक्ति रइहलिलामा साक्षि बनेका छैनन् वरु गरिवीको वाहन बनाई ताण्डव नृत्य पो गरि रहेछन,विकास भनि विनास पो ल्याएरकैयन जवानी उर्लाइए र मनका वज्रपात सहि ठानी दिनहुदिन स्वजाती वलत्कार,रोदन र गुनासोको सञ्जाल बनए।यिनीहरुको हरहिसाव कहि कतै होला तर लेखाजोखामा ब्रम्हाण्डका तारा यि देखेर लुक्नेछन।उच्छवासका सहयोगी कामेच्छुक स्वेच्छाचारी भ्रक्ष्ट समाज पैशाको लालि लगाएरव्यभिचरीको उर टकमकाउने छन्।कैयन दै प्रर्थनाका वेदना चम्काउनु पर्ने हो ।तर खोई?भाग्यवस समेटीका हत्केला कोमल अवयवलाई पृथ्विवाट कल्पनामा उडाई मणगण्नते धर्म विकल्प दिएका छन्।उनिहरु डुवे गढे भासिए,चूमे र चर्किएरविहगंम आत्मा एकवारे जुनीलाई आत्माबाट भगाउदैइश प्राप्ति होइन अनन्त प्राण विश्रामको थान्को मात्र हो।

हामी यि प्रकृतिक विषमता नग्नता विच जति हरियाली थपे पनि सायद हिमधु संकायको हिन्दु धर्म दर्शन गुजरामात्र होईन प्राणि मात्रको धुव्रसत्य संरचना र अमृत तृप्ति पनि हुनेछ।शान्त वातावरणको कोलाहल र रोमान्समा बिक्ने बच्चाहरुको खेल मैदानवाट फैलदै टाढा गन्जित वनबृक्ष र डाडामा कोलाहल मच्चाउथ्यो।भविष्यका कर्णधार र जीम्मदारीका आतु यि सबै जन्म हाय मज्जामा रमिएका छन्।गगनवाट छेडिएको एकपल भरीका रविकिरण धरणीमा धुरमुर छायामा देखिएको छ।सूर्यको तापमान कम नहुनाले मैदानका खेलाडी पसिना निकाल्दै खेलमा हास्दथे।चन्द्र चादनी उनीहरुको झिनो भावना रोक्न औसि वाट पूणिमा तर्फ मेधमालाका काला मुस्ला बादलहरु समेट्दै रंङ्गिविरङ्गि च्न्हि आकारमा हुइकन्थीइन।मनसुन र अतिवृष्टि सहेको हिउद बादलको गगन सफेदी चाहे पनि आफू लुक्दै,लुकाउदै,भड्किदै मनलाई स्वच्छता भर्न भने नसकेको भान भयो।कैयन दिन रात पर्खाका तड्पिने जीवनलाइ बचाउन जीवन आनन्दीत थिए।यि सबै आफना काममा सफल थिए।शरिर सायद कम्पित थिएन,शरिरका अवयवहरु दम्भित थिए होलान।अनेकान कोइलीका विरह जस्तै कम्पित ओठका विरहहरु गीत लहरी र चरीच्यखूराका गीतमा सलवलाएका थिए।इज्यतको घमण्डि भेल बगाउने सचे प्राणि रुकावट दिदै तरङ्ग दवाएर लयका भावहरुलाई लुकाउथे।लज्जाको भाव साटेर आफनो पनको परिचय दिनबाट अलगिदै शाान्त भ्रामित मुद्रामा भाग्यरेखा खुम्चाउने मनुवा पर क्षितिज नियाल्दथे।

द्यैवी देहका पर्दाफास गर्ने खोक्रो मन बिशुद्ध भावमा सेव ागर्न तयार थियो।आशाउमङ्गका लहर र सोचाईलाई मनको खोचमा दोब्राएरपाईलापिच्छे हत्यारो यो आथिक बिडम्वनाको विषमता सायद जीवन भिक्षा गुजरा प्रति आकृष्ट थियो।धेरै प्यासविना अत्पमतमा रहेको जागिरे जीन्दगीसित पंखेजुरेली र लुकामारी गर्ने तलव मान ग्रेड भत्ता आदि आफू उदण्ड भावमा वाच्दथे,नाच्दथे,अल्पीन्थे र अकासिदै रामान्चित पार्दथे। यीनीहरुलाई थकाई र पर्खाइको भाव थिएन,विलकुल आफू सफेद बन्ने संसारीक डुबुल्कीमा जागिरेले विश्राम लिएपनि अस्तित्व मेटाउदै एकदिन संघिसाथि परिवार बन्धन मुक्तिमा जनु नु छ। जन्म नै मृत्यु हो,काम नै अँतमा यहि रहन्छ मनुष्यको। म् ज्यूदो लास?आर्थिक लालासी,सेवा कत्र्तव्य परायणको भाव त्याग्नेर अन्त हुने वस्तु हो।

साच्चै कल्पना उठ्छ?के जागीरेअरु जीवन प्रक्रिया भन्दा भिन्दैशैलि प्रत आफू सर्मपित ठान्छहन सक्छ वैतानिक झिना आशा भरोशा र गुजराका शैलि सिखरको मृत्युशैय पेन्सिन विच।उसलाई के थाह जीवन नै जागीर हो अह्रराउने सिक्ने सिकाउने खुवाउने रुवाउने हाकिम त अरु नै हो?तर चुलिएको युगको धाराशायि,अनुगमनको शिरशैलि कामेच्छु अहंमवादिताको हठ त्याग्न आफना बाहुवलको अधिकाधिक शक्ति स्फूरण ताजापनको रुकावट वा बाह्य संसारिक बाच्ने परापूर्व पेशा विच चिर परिचित।तसर्थ उ आफूलाई चर्को घाम हुरीको कृषक रक्तपिपाशुह्रिसक।अहो विडम्वना।रक्तरंन्जित राष्ट् र राष्ट्यिता खोई उस्का वीगतिका ध्वाजाहरु?बहादरीले वजाएका ति विगुल,गोली,खुकुरी,ढाल तरवारले नालापानि लडेको स्मृति र भक्तिगाथामा बाचेको।युद्धस्थलको युद्धपोत विमान विच उस्ले सोचेको विचारमा विज्ञापनविच लडाउछ।युद्ध पैतृक पेशा लोक स्सकृती विच कल्पनाको जोडी धन्य तिमि र तिम्रो संसार?के तिमि राष्ट्यिताको जीवनशैलिमा सादा खान दिन सक्छौ,के जागीरले साच्चै जनमा जागरण दिएर समानता विकास प्रविधि दिएका छौ।चारै तिर युद्ध,राजनिति,पार्टि,आधुनि अर्थ उपार्ज। तर बलत धर्मको नाम दिन्छौ अमरशैलिका विरगाथामा सोझा नेपाली भुलाएर धर्मले बनिता फाटेटालेको लाउने घ।को खानेहरुलाई भड्काउछौ।देशि विदेशि कुरा र धर्म संस्कृती बाडेर नेपालीमा ब्रम्हलुट मच्चाउने देशप्रेमको कुर्सि हललाउने शक्ति संचय गरेर अरुको धर्ममा विधि ।

तिमी कुन अमरत्वका लागि स्वचालित छौ।विलकुल पारिवारिक वोझ र इश प्राप्तिखोजमा हैन तिमि हेर के यहा सबै स्वच्छ मनोभाव पाउछौ।पाउदैनौ आखि मृत्यु संगै पाप धर्मको कुठराघात हुनुपर्छ।यहि वोझ जन प्रति थियो परापूर्वमा र रहनेछ आधुनिक भावमा।यो अन्ध परम्परा र संकिर्ण छैन।तर तिमि अमर त्यति वेला रहने छौ जव पापका कुन्जहरुमा परोपकारमा टुट्ने छन्।बाचीन्जेल केहि देन भविष्यलाई दियौ।उपहास नवनी कृति वन्यो।यहि नेपाली गौरव बहादुरीको वीजक निशान हो तिम्रो राष्ट् भक्तिको विकास।हाम्रा पूर्खाको उत्खनन् प्रविधि घरमा भएको बनाएर खानु आरोग्यता वनबुटिको औषधी बिशमा वेचि गुजरा।चेलीबेटिलाई समान शिक्षा,संघिय गाउघर यातायात अन्नदीको ऐश ऐश्वर्य र अग्रजको दिव्य दृष्टि हो।युद्ध त नेपालीको पराजीत हो,भाईहरु विच ल्याउने र उद्दतकोलागि वैर मानिनु र प्रेम प्रणयले सगो मानव जातीको उद्दार गर्न इशको प्रेमभक्ति र साहश धैर्यता सबैलाई।

अन्त

उ ऊ औ

ऊ

उपनिषद

 उत्पति

 उत्पति

 उदरता

 उपवास

 उपचार पद्धती

नाडीः

छालाः

आँखाः

जिब्रो ः

नङ्गः

अकृतीः

भिटामिन ः

उपहार र शुभकामना तिमीलाई

उ

उपनिषद

आखिर उपनिषदमा सार छ बैद्धिक दर्शनले ।

संहितामा देवदेवीका स्तुती गान छ मन्त्रपराले ।।

ब्रम्हणमा बैद्धिक कर्म काण्ड छ जन्म मरणले ।

आरण्यकमा कर्म काण्ड यज्ञ आदि छ भरपुरले ।।२।।

उत्पतिः १

४।६ करोड बर्ष पहिले बन्यो पृथ्वि र सौरमण्डल ।

दक्षिण धु्रर्ववाट उत्तर डेक्कन पठार धकेलिएर दक्षिण ।।

उत्तर दक्षिण तिव्वत र डेक्कनको जोर्नि भूभाग हिमाल ।

नदनदी पुराना छन भासिए जादा अग्लिए हिमाल ।। १

हिमालको दक्षिण पाटो नेपाल मेरै जन्मघर छिमेकीको शोषण ।

मल्ल राण शाहा धेरैको रणनितिको तामझामको कुपोषण ।।

विधर्मी कुना कन्दरा वैरले कलुष वाणिमा नाङ्गा हटाउने सुख ।

जीवन रक्ष ागर्ने आदिवासी रैथाने नेपाली समेटछ विश्व सुख ।। २

मर्देन भिडन्तमा भारी बाहदुरीको सुखसयल गाउशहर ।

समुदय भूखण्ड मूल बन बूटि प्रशोधन गरे छैन धन रहर ।।

नेता राजनायक छैन छिमेकी घर थर गोत्र मास्दै भिड्छ ।

मिलिजूलि प्रविधि र विकास स्थान मान खोज्दै इतिहास मर्दछ ।। ३

भात पानि नरनार मोलतोल निर्धक्क अंग पनि बेच्दछ ।

शिकारी हो मान्छे हाय छूत अछुत कुन धर्मले मेट्दछ ।।

नेपाली जाति हो हुदा खाने र हुने खाने सवै नारी पुरुष ।

हटाउ छुत अछुत एकै धारण धर्म पूर्वज वंश सबै मनुष ।। ४

लोलिवोलि मिलाएर ठग्दो छ वैरले चौरस्ता बुझ सन्तती ।

जल जमिन जङ्गल हिमाल पहाड तराई हो तिम्रै जति ।।

२०७१द्दठको २४५ बर्ष पहिल्यै सन् १९६७ भदौतिर ।

आए देसि फौज किनलकले पटना हाजिपुर दरभङ्ग र जनकपुर ।। ५

रानि पौवा सिन्धुली गढि रपूकोट झागझोलि दाप्चा र पनौती ।

घेरी नेपाल खाल्डो ढाड र मुहडा हान्ने पृथ्विनायण अति ।।

रसोद बन्दुक लुटेरगोर्खालीको २४००मा ८०० बचे अरु खति ।

नेपालीफौज १२०० सेना ६०० बचे मात्र गए ।। ६

दिन्छ आफू पनि लिन्छ गुहय खोल्छ सोध्दछ ।

खाने खुवाउने गर्छ छ थरी मित्र चिन्नु छ ।। १ लेखनाथ पञ्चतन्त्र

त पनि आगो म पवन आगो दुवैमा जलन ।

आचमा तेरो जडता बोल्छ मेरोमा चेतना ।।

तलाई देख्छन आखाले तर मलाई नदेख्ने ।

यसैले होला त तिमि पनि म कैले ननिभन्ने ।। १ नरेन्द्र प्यासि

उत्पति ः२

परब्रम्हा परमात्मको ईच्छा स्वम् स्फूरण हुदा ३ देव ।

ब्रम्ह बिष्णु र शिव (तिन गुणलेयुक्त माया÷प्रकृती)अब ।।

माया ः निवृतीपद, शान्तिपद, शान्यतीतपद, विद्या ।

निवृती (मोक्ष) हो बन्धु बुझे त्यागी मन िअविद्या ।। १

सृष्टि÷प्रलय ःसृष्टि दिनमा २४घण्टा उज्यालोमा ।

सत्य,त्रेता,द्धापार,कलीयुग हुन्छ १ दिनमा ।।

प्रलय हुन्छ २४सै घण्टा प्रकृति छिनछिनमा ।

१०० बर्षको १ महाप्रलय बन्छ संसारमा ।। २

यहि भित्र अहंकार,पञ्चमहाभूत, ज्ञानेन्द्रिय ।

कर्मेन्द्रीय सब यो जीवात्मका साकार जय ।।

बसी चेतनको मन्थन दिनमा १९ सेकेण्ड सत् ।

एकपटक अहंकारले ९ प्र सदा मर्छन् २२ प्रतिशत तक् ।। ३

पञ्चतनमात्रा, शब्द,रुप, रस, गन्ध युक्त रजोगुण ।

भएको अण्डा उत्पति भएको ब्रम्हाण्ड निराकार सगुण ।।

सोहि अण्डाका प्रकृती र पुरुष समुन्द गर्भसायमा ।

माया, पञ्चमहाभूत, आकास,मित्था ,आदि ,अन्तमा ।। ४

बाहिर सृष्टि स्थिती र संहारमा सुख दुख रहेको छ ।

पराब्रम्हा(ब्रम्हण्ड)मा त्रिगुण, गुणतित, चतुव्यूह छ ।।

अनादी, आजन्मा, हिरण्यगर्भ ,प्रजापति भनिन्छ ।

यसैको गर्भशायमा सूर्य,चन्द्र,ग्रह,नक्षत्र रहन्छन् ।। ५

उदरता

भलोके घोषण जन प्रशंस इशका करुण्कृति मुख ।

गरि जन्म जाय उद्दर ज्ञन योग्य शरिर आत्माक दुख ।।

हटाई शिथिल,अज्ञान दम्भीके हटउन तृष्ण जाले वंशमा ।

सर्व प्राकृत चरचरक जीव रोकी विनश ,भले गर्ने हंशम ।।१।।

उस्तै कल ,परम्पर खनपिन हितम जाग्नु समाज ।

खद्द,खनिज,सवलत प्रमादले जनहित समज ।।

प्रतिज्ञा,सीप,विज्ञान,घर,अगन गाउ नैलो प्रविधिको शान ।

सबै धर्म सकमन जाती पेश कर्म हुनुपर्छ एकतले कर्म ज्ञन ।।२।।

उपवास

सदईच्छा,सस्मरणमा त्यागि खाद्दन्न र काम ।

प्रशंसा,चेतना,सदधारण, चित्तशुद्धिको लगाम ।।

आशमा आरोग्य अवयव स्थिर मन वचन सकाम ।

शिरा धमनी तननु,हडिड,मज्जाको चेतना वसाईन्छ धाम ।।१।।

इनाम शुद्धि मनको राग पखेली तपले नुवाई धुवाईमा ।

शरिर अंग प्रतयङ्ग शक्ति जागरण स्फूरण छ उपवासमा ।।

अधिनस्त,चक्र,मुटु,मस्तिष्क शुद्ध ,तृप्ति र पुष्टि हुदामा ।

कव्जियत,कफ,वात,पित्त छुट्छ,आरोगय उपवासमा ।।२।।

उपचारः

उपचारमा विश्वास गर्न सक्नु डाक्टरको ।

आफू निर्भयी आत्मवलमा रहनु रोगी जो ।।

स्वाभिमान जीन्दगी सञ्जीवनी दिन्छ हरपल ।

भेटघाट स्नेह हेरचाह औषधीमा जाग्छ विमारी हरघर ।। १

उपचार पद्धति ः

जीव जन्म ,बालक पौढ हुदै बाँच्ने आयू पूरा जीवन तक ।

शरिरका नशा रक्तसंचारउच्च र निम्नचापले नियन्त्रण भरसक ।।

नाडीः

हातका औला घाँटी खुट्टावाट शरिर इन्द्रियको तापक्रम हेरी ।

बात,पित्त,कफ दोषमा औलाहरु सर्प भ्यागुता हास चाल विचारी ।।

छालाः

जाँचीछाला सूर्य प्रकाशमा पहेलो सेतो कालो रातो छाला विचारी ।

खुट्टाईन्छ रोग कामला पाण्डु कालोज्वार शोथ निदानके उपचार गरी ।।

आँखाः

जाँची आँखाको वर्ण आकार रुक्षता र श्लक्ष्यता देख्ने नदेख्ने सबै ।

शरिरको पाञ्चभौतिक तत्व,जात विजात रोग आँखाको रंग ज्योतीमा ।।

जिब्रो ः

जिब्रोपनी छालाको रोग उपचार विधि अनुसार खस्रो मसिनो ।

श्वास,रोगकव्जियतमा परिवर्तित रंग हुन्छ जिब्रो उपचार गर्नु दरिलो ।।

नङ्गः

हस्तमा रक्त , नङ्ग सधै गहूगोरो वा पहेलो सबै पन जाच्नु ।

पञ्जा औला चलाई र गतिमा जलन ,रंग,शोध सुद्धिमा मन पखाल्नु ।।

आकृतीः

प्रकृतिक कालो सावल गहूगोरो र गोरोपनाको ईन्द्रिय अकृति नियाल्नु ।

लम्बाई मोटाई वर्ण र छाया मुखाकृतितवाट न्यिाउरोपन हटाई आरोग्य बनाउनु ।।

भिटामिन ः

खाद्द,खनिज लवण,जीवका लागि जटि जैविक कार्व्निक भिटामिन बुझनु ।

माछा हरियो सव्जि फलफूल सबै रेटिनोल हुन भिटामिन ए हुनु ।

त्यस्तै सूर्यप्रकाश अण्डा डि भिटामिन छ अमला अम्वा वि भिटामिन हुनु ।

व्यक्टेरिया दाल अन्न मासु चिज कलेजो अन्य भिटामिनमा भिटामिन १ ग्राम रहनु ।।१

यर्जा सुर जैव रसायन चक्रमा मल निष्कासनका पोषक तत्व ।

शक्ति कुशलता रक्त शरिरबृद्धि निरोध सबै खनिज लवण खानु तक ।।

अहारा थोरै नियमित सन्तुलन नगरी आरमले शरिर सुरक्षा बन्छ ।

हितकर अनाज मह घयू ,कर्म शुद्धिलाई जपतप ध्यान जीवले पाउछ ।।२

प्रजनन्शक्ति ,रक्त हड्डि मज्जा सबै ज्ञानेन्द्रिय विधिका आरम ।

धैर्य मन,श्रम लगाव पूर्खा र सन्तान सबै शरिर स्वास्थ्य नाम ।।३

उपहार शुभकामना तिमिलाईः

फूल टिप तर हागा भाचेर हैन।

प्यार गर्न सिक धोखा दिएर होइन।।

प्रेममा फस्दै नफस यदि प्रेम गछौ भने।

जातपात वर्ण नहेर तिमि प्यार नै गछौ भने।।१

कोहि सत्यवति नारी तिनि हुन जस्ले।

एकमात्र युवकको दिलमा सिंचित हुन्छ जुन।।

दुर्भाषा छोडि मिठासअरु बटुल्न।

पिरमर्का बुझि भित्रि वाहिरि समस्य छोडुन।।२

प्रेम त्यस्तो होसजस्मा आसु र हासो समेत।

रुमलिएर जीन्दगी तारतम्य होस।।

राख्नु विचार नारीले पुरुषको साहरा।

मिठो बोलि सदविचार जनमा तिमिलाइ उपहार।।३

प्रेमको अन्तरालमाका मुटुमा स्पन्दनले।

पुरा संरक्षण गरी पाउन स्थान सवले।।

आपद विपदलाई साहायता गराई किर्ति यशले ।।

सुरक्षण गरुन सबैलाइ।यहि उपहार र शुभकामना तिमिलाई।।४

उ

जन्मदा कुन कस्को वीजक तर पनि बदला छैन पूर्खासंग ।

जसले पाठशाला मात्रै बनायो संधै आफ्नो वन्धु र घर लाई ।।

तिमीले आफ्नै घरलाई र बन्धु सन्तानलाई भन्यौ यो दुनिया संग।

बन्धु हामि जुन बाटोमा हिँडिरहेका छौ त्यो सफलहुनसक्छ ।।१।।

संस्कार बुझेनौ या बुझ्नै चाहेनौ पहिचान राखे आफ्नै अग्रज संग।

यस्तो पनि सोचेका थियौ बन्धुहरुले ले कुनैबेला माया गर ।।

माया भएन भने उभिएर एकपटक सोध त्यो चिहान संग।

तिमीले सोच्यौ भने पूर्खा बा आमा भगवान हुन गुरु हुन।।२।।

तर नजोडनु कहिल्यै यी कोहि हैन बन्धु सबै पैसा संग ।

सखे कुल कुलायन परम्परासंस्कृतीअन्धो भनी वैरले मसंग।।

गुड्हिाके पनि खित्का छाडेपनि,ज्ञानकलासिप प्रविधिसंग।

नाचे सिलाई धाई बन्धुसंस्कार कला धर्म जगेर्न गर्ने संग ।।३।।

ऋ

ऋृतु परिवर्तन

ऋतुचर्या ः

१. सूर्य उत्तारयण ः

बर्षाऋतु ः

सूर्य दक्षियनः

क. शिशिर ऋतु ः

ख. बसन्त ऋतु ः

ग्रीष्म ऋतु ः

ऋतुचर्या ः

फेरी मौसम समय हिमवत शिखर वा शैल जीवका वातावरणमा ।

मौसमि फल बिषदी रहित भोजन चाल ढाल वा जीव तिम्रो चाल ।। १

१. सूर्य उत्तारयण ः

बार्षिक सूर्यको गति चक्रले शक्ति लिएर उत्तारयण कालमा ।

श्रावण देखि पुषमास तक आदान काल चल्छ हरेक साल ।।

बर्षाऋतुमा अमिलो नुनिलो र मसलेदार खाई हुन्छ हजाम ।

साउन भाद्र यहि पोषिलो खाद्द खेति कर्म गरिन्छ कृषक मन ।। १

बर्षाऋतु ः

असोज कात्र्तिक गुलियो पोषिलो खाना खाई,विषाद सब नास्ने ।

गहू मकै कोदो चामल,जल सबै असारमा शरद ऋतु पनि जाग्ने ।।

हेमन्त ऋतु आखिर मंसिर पुष महिना चिसो बनाउछ हिमवत खण्ड ।

तेल मालिस ,पोषिलो खाना हल्का पेय जाग्नु घरमा अखण्ड ।। १

सूर्य दक्षियनः

सूर्यको गतिले दक्षिण हुदै परलम्वता बनि शक्ति दिने समय ।

माघ देखि असार सम्म विसर्ग काल यूर्य चक्रमा छैन भय ।। १

क. शिशिर ऋतु ः

श्वादमा पोषिलो खाना माघ फाल्गुन सुख्खा मास खुसिको ।

हिउदका दिन भ्रमण यात्र,चाड फूर्सदमा जोहो छ व्यवहारको ।। १

ख. बसन्त ऋतु ः

चैत बैषाखमा भण्डारण अन्न खाई गर्मि छलि जीवले बाच्नु ।

किसानले धरती जोती माटिकोरे सुख्खा खुसिको चाड नाच्नु ।।

नखानु मद्य,गरिष्ठ चिल्लो, अभक्ष्य संस्कार धर्म नतोड्नु जन।

दिउसो आरम गरी शुभ सन्ध्या काममा जुट्नु ज्ञानी सुधा मन ।। १

ग्रीष्म ऋतु ः

छलि चर्को घाम डाकी बर्षा तागतिलो पोषण दुध घ्यूमा ।

भोजन गरी,चिसो अवयव आचारमा बाधिनु जेठ असारमा ।।

मानो खाई मुरी उव्जाउने कृषक तराई मधेश पहाडमा जाग्नु ।

खनजोत मल,बीउ छरि,अन्नले ग्रीष्म ऋतु जलमा कर्म थाल्नु ।। १

ऋृतु परिवर्तन

जसरी ऋृतु फेरिन्छ उमेर र समय तिव्र बित्छ ।

प्राकृतिक ,जनसृजित अधोगतिलाई विकासले जित्छ ।

लागौ माटो,जाती प्रविधिले समाई सबै शिपमा ।

यहि सद्मति दिनु इश बद्ध जीवमा गरी ऋृतु परिवर्तन।।

सप्तर्षिहरू ः ऋषिहरु

आदी मरिची, आङ्गिरस, अत्रि, पुलस्त्य, पुलह, कद्रु र वशिष्ठ ऋषिहरु ।

मुल भारतवर्षिय हिन्दू गोत्र व्यवस्थामा े मरिची, आङ्गिरस, अत्रि र वशिष्ठ ।।

ब्रम्हाका,ति ऋषिको वंशपरम्परामा भृगुका सात वर्ग, अत्रिका चार वर्ग छन् ।

विश्वामित्रका दश वर्ग, कश्यपका तीन वर्ग, वशिष्ठका चार वर्ग रहेका हुन ।। १

अगस्त्यका चार वर्ग र अङ्गिरसका सात वर्ग भई मुख्य ४० गोत्रगण छन् ।

जस्मा भृगु,आङ्गिरस गोत्रगणलाई महागण यमुना गंगानदी उत्तरमा बस्छन् ।।

भूगोल दक्षिणको पहाड,भावर तराई,गण्डकीसम्मको भूभाग पौराणिक छन् ।

यी ऐतिहासिक कान्यकुब्जी केन्द्रप्रदेश प्रतित,गढवाली, कुमाउनी पनि हुन ।। २

सिन्जाली,डोट्याल,खसमण्डलसँग सम्बद्ध कान्यकुब्ज प्रदेश नै मुलस्थली जुन।

द्धिजातिहरूको मूल स्थान मध्ये महर्षि अंगिराका सन्ततीहरूको रुपमा रहे हुन ।।

नेपाल,भारतीय उपमहादीप पछि विश्वभर छरिएर रहेका हामि सेढाई बसेछन् ।।

सभ्यतामा मंगोल,कर्ममा जीवीकाको मुलस्थली क्रमश फिजिएको देखिन्छन् ।। ३

ऋषिको सत् इउभलष्यल त्यमबथ

जनले बुझे“हामी निमित्त मात्र हौँ, परमेश्वर सत्य हो,तिमी पथिक ।

हर मानव, प्राणी, बनस्पति लगायत सबै सृष्टि उहाँ कै अधिन तक ।।

जहाँ ५ महातत्व ः वायु, जल, अग्नि, पृथ्वी र आकाश ब्याप्तिको हक ।

ईशकै ईसारामा सृष्टि छ, जनले कर्तव्य बुझेर परमपिता, परमात्मा तक ।। १

बाँची परमेश्वरको सेवामा समर्पित हुनु, यहीे संरचना जनको काम बन्छ ।

स्वधर्म,मन,प्राण पनि उहाँ खुशीमा छ,नारी पुरुष,सृष्टि समभाव ईशमा रहन्छ ।।

फूलबारी जीवन,फूल बास्न कर्म,सुन्दरता प्रेम प्रणय भोजन अन्न जल हुन्छ ।

समयको रंग,वीज उम्र्रनु र नाशवान छ स्थुल सरह प्रकृतःहुदाँ फुल्नु पर्दछ ।। २

अन्त

खण्ड ःक

कुलदेवताको पूजा ः

कुसंग

कूर्मअवतार ः

कुमार ः

कुमाउ

कुरुप

कूर्मअवतार ः

लोक बन्धनिय वैभव चरित्र छ बिष्णुको कूर्मअवतारमा ।

दुर्वासा तपस्वीले ईन्द्र देख्ने हिमालय पर्वत थिए तपस्यमा ।।

क्रोधी कष्टदिने दुर्वासा महामेरु पर्वतमा तपस्य गरे ।

स्वर्ग लोक जान,विष्णुलाई पारिजात माला धारण परे ।।१

मद्ले उनमक्त ऐरावत हात्तिलाई ईन्द्रले माला पहिराए ।

नन्दन बगैचा मदले,उन्मक्त हात्तिले फाटिनाश गरिदिए ।।

उैरावतसितको मालालाई टुक्तापारि भूईमा फालि मत्ताहुदा ।

रिसाई दूर्वासा माला फयाकेकोले ईन्द्र सितखुस नहुदा ।।२

श्राप दिए तेजस्वी दुर्वासाले मेरो अपमानमा ३ लोक नष्टहोस ।

सारा सम्पति नाश भै जगत धारक लक्ष्मी अन्र्तध्यान बनोस ।।३

कुमार ः

चिल्लो चम्किलो सुन्दर कोमल कुमारका यी चरणविन्द ।

कमलफूल खिलेसरि आखिभौ ज्ञानेन्द्रिय र कर्मे्न्द्रिय मन्द ।।

सुन्दर स्वर्ण अवयव शरीर अंग प्रत्यङ्ग उस्तै वस्त्र आभूषण ।

कामदेव मन, बचन प्रकृति पुजारी देवदेवी अलकृत पोषण ।।१

सूर्य चन्द्र समान यस्तै जलनिधि भूधरा पुलड.कित छ ।

जन्म शरीर सुखका मन आत्मा स्त्री पुरुषमा रहन्छ ।।२

कुलदेवताको पूजा ः

कालनरसिह अवतार काल भैरव थिए युगिन शक्ति ।

बोलि ॐहिं क्लिम राहु केतु भैरव देविमा आशक्ति ।।

१० वटा सालका सिमलदारमा बाधि बावियो तोरण ।

बास उखु केरा सजिसजाउ बनाउ कुलायन थान ।। १

तोरण संगै काँचो धागो चदुवा पुष्प फलफूल ध्वाजले ।

सिर्घार्नु कुलदेवमा रातो र ईष्टदेवलाई सेतो कपडाले ।।

मिलाई सबघरको सरदाम डाली र थाली मिलाईनाले ।

चाहे जति कर्ता बसिदिनु मूलकर्ता १को यज्ञ पछ्छाई ।। २

चाँप चम्पा वेली अाँप वर पिपल स्वामीका पात,थाली ।

राखि देवथानमा दाहिने कुलदेवता ५ सुते वत्ति बालि ।।

वायाँ ईष्टदेवता सरदाम ३ सुते बत्ति सामाग्री आदि ।

५वटा घडा तामा,शुद्धतेलका बत्ति बालि पुजि वेददी ।। ३

स्त्रीले१०८ फूल अक्ष्ाँता केलाई नियमसंगत पुज्नु ।

सालका समिधा राखि चरु होमी सब देव होम्नु ।।

पुज्नु ईष्टदेवता गणेश थापी दियो कलस सजाउनु ।

ग्रह लग्न भाकल लागी भागी जानी नजानी पुज्नु ।।

शुद्धि स्नानले भाग भोग सेल रोटी,पूवा,खिर पकाउनु ।

धुप दिप नैवेद्य भेटीले सबबन्धुमा टिका पर्छ पठाउनु ।। ४

दिप कलस गणेश गौरी अष्ट चिरन्जीविमा फूल चढाई ।

चन्दन जनै सुपारी बेलपत्र गौदुध पायास खिचडी दिई ।।

शिवको पाठ स्तुती शास्त्र मन्त्र भट्टाउनु कुल वेदादी ।

काल भैरव कालिकालाई वोका नरिवल भाकल गरी ।। ५

नैवेद भेटी पुर्खाको चण्डीपाठदी शास्त्र मन्त्र गगनभेदी ।

शुद्ध ध्यूमा गृहणीले बनाई पाकवान नैवेद्य शुद्ध भई ।।

घर मन्दिर सरसफाई गाईगोवरले पोती चोखो ऐपानादी ।

भुरसी गरी करम पात्र पुर्णपात्र पञ्चामृत चढाउनु ।। ६

गोरिल कालिका वायूलाई आफनै घरको सरदाम दिनु ।

सब बन्धुत्को कल्याण चाही काल भेरवलाई बलिदिनु ।।

बोका पुत बढाई बिहे आदि सबमा नरिवल चढाउनु ।

बाडि प्रसादी घरघर ध्वाजा पतका बन्धुत्वमा पठाउनु ।। ७

एकै रंंगको बलिको रगत र कलेजो झिकि वोहतामा ।

वा नरिवलको पारि टुक्रा सहितको वोहतामा राख्नु ।।

पुज्नु थानी मानी कुलदेवता इष्ट देवता होमीदिनु ।

होम गर्द लिएको कर्ताको सबै फूल प्रसादी चढाई दिनु ।। ८

धोती पाटो सहितको कर्ता यज्ञपवित्रा फुकाई पुज्नु ।

बैषाखी नृरसिह चर्तुदर्शि दिनमा दान,,तप,ध्यान,जप्नु ।।

काल नरसिंहको पुजा र पितृ तर्पणभो श्रद्धादी गरिनु ।

बर्षेनीगरि श्रम शिप रप्रविधी पर्छ मनुष्यले वंशजतार्नु ।।

पुजाको दिनमा पुजा कर्म गरी अन्नादी पर्छ चोख्याउनु ।

दहि दुध तिरनतारन भरसक सो पुजा अवधिमा नगर्नु ।। ९

बाडि फुलप्रसाद लिनु परदेश भएपनि पर्छ सम्झनु ।

भोली पल्ट सिमलदार पधेरामा लगि सेलाई दिनु ।।

दान दातव्य छोरी चेलीकन सके प्रसादी पठाउनु ।

नविर्सनु कुनैजनलाई कुलदेवता पुजामा अर्थ खर्चनु ।। १०

कुमाउ ः

बास शिक्षा दिनु परिश्रमी साथ छोरी बुहारीमा ।

बहुपत्नि र परस्त्रिमा नरमाउनु राम्रै छायामा ।।

आरमदायि बनिनु विबाह उत्सव सब कर्ममा ।

बन्धुत्वमा ज्यानै जोखिमि बाहेकका कलहमा ।। १

सिर्जनशिल बनि पौढ, प्राविधिक शिक्षा स्वालम्वि ।

उन्नत विउ मल,समुहकृत खेति उन्नत प्रविधिढ ।।

सल्लाह सुझाव माया ममताको दिई अरु प्रकास ।

सुखशान्ति मेला पर्व सकरात्मक सदेधाव वितोस ।। २

दिई संस्कार धर्म कुलको जिवन सुखमय सोच ।

जात नारी पुरुष हो,समाज संस्कृती कला बिच ।।

लिई सबक माटो राष्ट्रको सेवाग्राही सत्य मूढ ।

मुखपात्र बनिनु रक्षा,अग्रज सधै भावना प्रगाढ ।। ३

कुसंगः

सत्य बोल,बाँच रोज,जाग,धर्ममा सधै रमाई ।

आफनो श्रमसिप,ज्ञान,कौशल, प्रविधि पछ्याई ।।

त्यागि बिषय,लोभ,मोह,जीवन सत्यलाई समाई ।।

सत्व रजो तम मायिक गुण निहित,असत्य भई ।।१

मन वशमा राख होश मायिकवाट हटाउ भक्तिमा मन दिई ।

सुन हितैषी सखे जीव पतन नाश हुदै,क्रम सन्तती समाई ।।

मायाले मन डुल्छ,कुसंगतको अविद्या,लेख पढ विद्या दीई ।

फेरी सखे वर्जित छ सन्त संग,ज्ञानी महापुरुष त्याग्न छी ।।२

सबै धर्म ग्रन्थ वा शास्त्र पढ्नु जाच्नु अनैतिक कुसंगति ।

गुरु विना उल्टो हुन्छ तत्वज्ञान शास्त्र परिन्छकी अधोगति ।।

नगनु इश निन्दा परदोष्चिन्तन भक्ति साधना र लक्ष्य प्राप्ति ।

चिन्तको रसपान हो शास्त्र जुन संम्प्रादाय वा सन्नतती ।।३

गर आदार गुरु वणर््ा धर्म परम्परा र वंशज,समाज प्रति ।

दुभावना नगर इशमा जे धर्म मान्छ पुग्ने इश एकमा अति।। ४

कुरुपः

कुरुप र विरुप अंगका अवयवलाई ।

दोसाधमा पछ्याएर।।

हिडि रहेछौ मायालु खुव एक्लो बनेर ।

तैपनि वक्रवृत मनका अभिलाष समेली ।

नवसौ उठौ यूवा यूवती हो घोक्रो समाली।।

एकतन्त्रिय अवयवमा स्वभाव नदेखाउ कोठे पर्यवेक्षक लुकेर ।

टाई सुट नढल्काउ स्वाभिमान छ दौरासुरुवाल धोति चोलीमा ।

खास्टो भित्र ओढेर ।।

जति वेदना र सम्झना छन् ।

समाल अतितलाई बङ्गाईदेउ तिम्रो त्यो बहुरुप प्रत्यादर्शि यो अणुलाई ।।

चिच्वाहटमा नमोल तिम्रो त्यो सारिलाई ।

अव त थोत्रो भईसक्यो व्लाउज फेर र हेर तिम्रो ..त्यो कुरुप अवयवलाई।।

लालि क्रिम ति खोक्रा आडम्वरीलाई ।

नसम्झ प्रतिकारत्मक यौवन मत्ता जवानीलाई ।।

फर्केर हेर पराईको क्षणिकता आमा स्वरुप विविधता ।

बुझ सम्झेर स्वदेशमा नवन क्षणिक कुरुपता ।।

पाइन्ट सर्ट फेसनमा जे जति यि पाइन्छ ।

आत्मा स्वच्छ जन्म विधाता नारीमा चाहिन्छ ।।

पराई आत्ममा रिसराग बैमनुष्यता पाइन्छ ।

सम्झाई गृहश्रम यूवती संसार यो चाहिन्छ ।।

यौवनको मत्ताहामा नढोग कोहि आषर््ितलाइ ।

व्यूझ सच्चाउ तिम्रो कमजोर कुरुप मनोभावलाई ।।

कुशे औंसी स्

ओउमकार हिन्दू परम्परामा अमावस्या ९औंसी०का कुशे औँसीमा । पिताजीको मुख हेर्ने, बुवा सस्मरणको रूपमा मनाई सम्मान गर्नेहरुमा ।। स्वर्गिय आमाबाबु भएकाले तीर्थमा गोकर्ण र विष्णुपादुकामा श्राद्ध, तर्पण, दान, पुण्य गरी पितृ पर्छ तार्ने । आफू पुण्यात्मा हुन कुशको विशेष प्रकारको औँठीलाई पवित्र धारणमा गराउन ।।१।।

वनस्पतिहो विष्णु स्वरुप कुश घरमा राख्नु ,पुरोहितहरू यजमानका घरघरै यही कुशे दिई सिधा(दक्षिणा ले सम्मान गर्न् ।यहि औंसीकोमा नदि बागमती नदी किनारमा श्राद्ध,तर्पण,दान गरिं पित्री उद्दार पर्नु ।।

छोरा हुनु वंश कुल उद्दार पनि हो पर्छ पिण्ड, देवकार्य तथा पितृकार्यमा प्रयोग गरिनु । पवित्र कुश घर घरमा राख्नाले परिवारको कल्याण हुने धार्मिक विश्वास गर्नु ।। मान्छन् हिन्दूहरू कुश, तुलसी, पीपल र शालिग्रामलाई भगवान विष्णुको प्रतीक पुजीनु।।२।।

औँसीमा छोराछोरीहरूद्वारा परम्परा अनुसार मनपर्ने आ(आफ्ना बाबुलाई औकात प्रकट गर्र्नु । बाबुको मुख हेर्ने वा विभिन्न पवित्र स्थानमा गई बाबुको नाममा तर्पण तथा श्राद्ध गरी सिदा दान गनर्् ।। नेपाल को काठमाडौँको उत्तरगया गोकर्णेश्वर महादेव र रसुवाको वेत्रावतीमा बाबुको नाममा तर्पण तथा सिदादान गर्नु।। बोलि ुपितृदेवो भवुभन्ने धार्मिक मतमा छोराछोरीले बाबुलाई श्रद्धापूर्वक सम्मान दिईआशीर्वाद प्राप्त गर्नु ।। ३।।

खण्ड स् ख

खरेलथोक

खस र आर्या स् आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिए

खनिया कबकगचबष्

िखस

खाना

खतरा

खरेलथोक

काभ्रे जिल्ला खरेलथोकमा अति हाम्रा बन्धुका ।

अंगिरा ऋषिका सन्तान वासी धरणीपौवाका ।।

धरण प्रा.वि र कमाई खाने समथर जमिनमा ।

अद्यावधि पानि पिलाई कन पौवारी कृषिमा ।। १

कुमाऊ छोडी लम्जुङ्ग चितिको बसाई सरिदा ।

बसेथे पूर्वाज छरछिमेक फाँट बेसी गाउमा ।।

घर गोठ उही लिपपोतका गहूगोरा र फरासिला ।

रसिला धर्मि खुस मनका चेली सफा र कसिला ।।

समाजिक ओतपोतका सेवा आश्रय ठाँउमा ।

चैनपुर गाउवेसीका जनश्रमी दिन्थे प्रश्रयमा ।।

मिलेको समाज ठट्यौला बधू गहू गोरावर्ण ।

वर्णनुश्रममा रहे सपत्नि नियोग सन्तती पूर्ण ।। २

गठिला त्यागी मन वचनका हसिला ति कति ।

बटुवापनि रमाउछ घुमि खुस चैनपुर पुगे जति ।।

पढाई पुरा बिवाहिता छोरा छोरी बंशमा बुहारी ।

हत्केलामा गृहश्राम रमे एक सत् पुरुष सिहारी ।। ३

कोलाती पर्छ धुलिखेलबाट ३५किमि पूर्वमा ।

१५सय मिटर समुन्द्रि सतह उचाई तहमा ।।

३०० घरधुरी छ वरपर चर्चे ३० घर पनि ।

कोशीपारी गोठेपानीमा ५घर बन्धुको छ नी ।। ४

द्यौराली,कोलाती ठूलो पर्सेल आसपास सब ।

वसाई सरी धुलिखेल आएका तथ्यांक लागत ।।

अहो के रंग भरयो हरे प्रकृतीले रम्भ्य टारमा ।

पुगे त जन्मन काभ्रे लेक वेसि तरेली फाँटमा ।। ५

दाङ्ग राप्ति तुलसीपुरमा भैरहवा सबतिर कति ।

चितवन,झापा तेह्रथुम ताप्लेजुङ्ग पूर्व पुगे जति ।।

भेटिन्छ बन्धु छरिएका मेहनेती कृषि लटरम्म ।

चलन उहि छ हसिला मोटिला सन्तती डम्म ।। ६

रिस कलह छैन बन्धुत्मा एकता थपी अति ।

चलन उहि छ खानपिनमा गर भन्छु प्रगती ।।

दशैमा जमारा लगाई कुमाई भनी हेपिदा ।

न्युनै भएका जग्गामा पनि खुसले कसिदा ।। ७

पार्र्छो वशिभूत अरुलाई सेता पंक्ती दन्तले ।

जोशिला फूर्तिला हुनाले झुम्मिन्छन कन्थले ।।

समग्र जनसंख्याको ०.२ प्रतिशत जनसंख्या ।

रमाउछन् विविध नेपाली भूभाग अत्यान्त ।। ८

खनिया

दुराडाडा वरबोटका थिए कालु जिम्बुवाल ती ।

कुमाई बर्गका कन्यकब्जि ब्रम्ह्ाँण धनी अति ।।

छोटो कद,बाक्लो अनुहार सफा दिल आनना ।

कृषक,धर्मि कुलका दिर्घायू सफा खानपिना ।। १

नाता तारा नक्षत्र समान मेरा नाता खनिया ।

बिकट भूधरातलका अभिन्न तिक्ष्ण धैर्य ।।

दुराडाडामा जन्मिएर सामान्य शिक्षाले पनि ।

जीवन्त बनाउ पिता पूर्खा वंश परमपरा पनि ।। २

त्यहि माटो सापेक्ष्यमा जीयाउछ वोल्दछ ।

त्यहि धरती लम्जुङ्गे संस्कृतीमा जीयाउछ ।।

त्यहि दुराडाडा कला सस्कृतीमा वहाउछ ।

संशय मृत माटो मस्र्याङ्गदी तटमा मिसाउछ ।। ३

भारतको कुमाउगढवाल अल्मोडाबाट महाकालि तरेका ।

सन् १९५० सम्वत्मा वडार खनिया लम्जुङ्ग तिर परेका ।।

विष्णु भगवानका भक्त,दुराडाँडा डिकि पुराना गाउ रहेका ।

शासा,सन्तान उही मूलस्थली करालो पाखोमा घर वनाएका ।।

वंगालका राजा सर्वखानका सन्तान यशोब्रम्ह शाहा संगै दुराडाडा बसेका ।

बैवाहिकमा सेढाई कन्या कम भई अरु गौलि पाण्डे उप्रेती धरेका।।२।।

विजयनाथ प्रयागदास हुदै १२ पुस्ता का दामोदर खनिया कन ।

जयराम सहदेव देवु कालु ठाकुर दत्त का ५ भाई वंशमा।।

खिम श्रीकृष्ण दामोदर महाप्रसाद रामप्रसाद खनिया ससुरा हुनु भयो ।

खिमका सन्तान भएनन् श्री कृष्णका श्रीधर मुरारी गोविन्द दाई हुनुभयो ।

राजेन्द्रा उपेन्द्र किशोर भाई सबै चितवन बस्नु भयो ।।

दामोदरका रामराज बुद्धराज कृष्णराज पुण्यप्रसाद र हरिश्चन्द्र भनियो।।

लक्षुमण जीवन डा.ओम प्रकास शरद सुवास दिवस रमेश महेश गनियो ।

त्यस्तै शर्मिला न्यौपाने, सविता पंन्त, संगिता पाठक भदैहरु ।।

गृहणि बसौला चिलवाल खकुराल र सेढाई थरका दिदिहरु ।।

रामप्रसादका ऋषिराम रामचन्द्र बिष्णु दिपक रहे ४ भाई ।

रविन्द्र डा. विपिन,डा.भुपिन विवेक सचिन भाई बस्छन् रमाई ।।

दिपा नानी पनि लौडारी लेख्दछिन् अमेरीका ।

शिक्षित र आचरमा छन् सबै खनिया दैवले रचेका।।

खनिया

देखि सुख ति चङ्गा शरिरै दुखैले मर्यो ।

वरिपरि विवुध सत्सङ्ग उठीवास परयो ।।

कन्दरा कन्दमुलले जीवन गुजारा गर्यो ।

शान्ति दिलको भूइचालोले धनको दुखमा पर्यो ।।१।।

बस्थे,नाना उच्च हिमशिखर शरिरै वरिपरि ।

उब्जाई,अन्नले भोक भरमा भाका थरीथरी ।।

कला शोधन तिर्थस्थलका प्रकृती नाना रुपधारी।

तपोवन ज्ञानको आत्मा दुखि रे कसो गरि ।।२।।

पर्यान्त इतिहास वेद वताउछ योग जडिवुटि ।

रुग्ण पहाडका सज्जा कति ,ती जनका कुटि ।।

खाद्दखनिज विश्वचकित छ हेर्छ की ति लुकि ।

लोप हुन्छ नि कस्तुरी,अभेद्द अरु जडीवुटि ।।३।।

थापि थपि वीरको शिर कठिन व्याथामा मर्दछ ।

गति चक्र सेवाको हालि साधु जीवन तर्दछ ।।

जनहित बिषयको पहरा काटि भिर गौडामा पर्दछ ।

भाकै नाडगै तमासाले उराठीला युद्ध चपेटा टर्दछ ।।१।।

यथा काधमा गोला वारुद गन्धे धुवाका तृष्णाहरु ।

सेवा प्रेमको लुकि मर्यो हेर संशय रग्ण लोकहरु ।।

पेटका लागि शिर पनि त्याग बटुल्ने धुन भाकाहरु ।

मागि दया लियौ आउ छाति मिलाउ विनास बरु ।।२।।

गुफा कुटि न्याउलीले रुवाई सकल दिल।

कुवा पाटि साईतमा युद्ध गुन्जाउछ यि भिर ।।

लेक बेसि पातलमा सकल चराचर हेरि भिड ।

जलधारा स्वच्छ हिमालका ज्ञान लिई यात्रि हेर ।।३।।

काटि कैलास यो घर दिलको शान्ति स्तुप राम्रो छ ।

सानो घर आगन बसुधा बन्धुत्व एकता हेर हाम्रो छ ।।

उच्च हिमश्रृखला तरेली मैदान यो दिलको पौवा राम्रो छ ।

काटि वनवुटि वनपहरा विकासका वीर योद्धा हाम्रो छ।।४।।

पहाड पहरा भिरका प्रतिलिपि अभिलेख ।

कुवा जनहित जलपर्जन्य इतिहासै अलेख ।।

टोपि स्तुपको कम्मर गाडि किल्ला यि लेक ।

फूलाई फलफूल अन्नपात औषधी नौला अनेक।।५।।

हेरि भिरपहरा भोकै नाङ्गै देख्ने कृर्षि व्यथाा वाट ।

सकल मनमंन्दिर मिठो जलरसले अन्न स्वादिला ।।

कुण्ड दरवार तिर्थस्थलका विश्व उच्च शिर उकाला ।

छोटो कद बलिष्ठ जाघ हाम्रो त्यागि अनुराग कला ।।६।।

सारा जीवन धर्मशाला भिर पहरा देख्न कठिन ।

हालि जरो जनहितको सेवा राष्ट्को हित दिनदिन ।।

युगका कति सुरक्षा विविध डटि किर्ति स्तम्भका दिन ।

कला शिल्प पुराना प्रमाद कृर्षिले वीर स्तम्भका सुदिन ।।७।।

अविकल मूर्ति राम्रा मुद्रा समाजका सुरक्षा ।

डटी मर्छ स्वाभिमान शिल्प कलाले हुन्छ राष्ट् रक्षा ।।

हटि कालो मैलो अन्ध परम्परा आधुनिक कृर्षि शिप कौशल ।

त्यस्तै प्रविधि हस्तान्तरण नया पुस्तामा सेढाई बनुन झलल ।।८।।

पतिव्रत संगिनि सुस्कृत सती सीत आमाका पक्ष ।

जनहित विरुद्ध विधि र लिपि वसि चोलि पुराउछौ समकक्षा ।।

ज्ञान शिक्षा सिप कौशलले पढे गुनेका सबै भाई बन्धु मिल ।

बैरले गुदो जरो समाज फूटाई लैजान्त अशान्तिमा तिमि नभूल ।।९।।

कर्म लिपि समानको नाना धष्टि घाटिका ।

हिमधु प्रेम प्रणय वेदाश्रम लिई कृतिका ।।

सरल स्वालम्वन मृत काय गुजारा वृतिका ।

खोलि उद्यौगै शिक्षाले विश्का अनौठा तिमि नृतिका ।।१०।।

पिई एक मुठि जलमा माटो यहिमा स्वास फुर्दछ ।

एकता भई सकल अन्नपात विना फूट कलहमा नेपाली जुट्दो छ।।

कृति अपार योद्ध वीरको शान्ति लखको यो छाति ।

घर आगन दुरदराज मोफसलका सरल जीवन नकुल्च दिव्य लात्ति ।।१२।।

खनिया स्

थापि थपि वीरको शिर कठिन व्याथामा मर्दछ ।

गति चक्र सेवाको हालि साधु जीवन तर्दछ ।।

जनहित बिषयको पहरा काटि भिर गौडामा पर्दछ ।

भाकै नाडगै तमासाले उराठीला युद्ध चपेटा टर्दछ ।।१।।

भारतको कुमाउगढवाल अल्मोडाबाट महाकालि तरेका ।

सन् १९५० सम्वत्मा वडार खनिया विष्णु भगवानका भक्त डिहि पुराना गाउ रहेका ।।

वंगालका राजा सर्वखानका सन्तान यशोब्रम्ह शाहा संगै दुराडाडा बसेका ।

बैवाहिकमा सेढाई कन्या कम भई अरु गौलि पाण्डे उप्रेती धरेका ।।२।।

विजयनाथ प्रयागदास हुदै १२ पुस्ता का दामोदर खनिया कन ।

जयराम सहदेव देवु कालु ठाकुर दत्त का ५ भाई वंशमा ।।

खिम श्रीकृष्ण दामोदर महाप्रसाद रामप्रसाद खनिया ससुरा हुनु भयो ।

खिमका सन्तान भएनन् श्री कृष्णका श्रीधर मुरारी गोविन्द दाई हुनुभयो ।

राजेन्द्रा उपेन्द्र किशोर भाई सबै चितवन बस्नु भयो ।।

दामोदरका रामराज बुद्धराज कृष्णराज पुण्यप्रसाद र हरिश्चन्द्र भनियो ।।

लक्षुमण जीवन डा.ओम प्रकास शरद सुवास दिवस रमेश महेश गनियो ।

त्यस्तै शर्मिला न्यौपाने, सविता पंन्त, संगिता पाठक भदैहरु ।।

गृहणि बसौला चिलवाल खकुराल र सेढाई थरका दिदिहरु ।।

रामप्रसादका ऋषिराम रामचन्द्र बिष्णु दिपक रहे ४ भाई ।

रविन्द्र डा. विपिन,डा.भुपिन विवेक सचिन भाई बस्छन् रमाई ।।

दिपा नानी पनि लौडारी लेख्दछिन् अमेरीका ।

शिक्षित र आचरमा छन् सबै खनिया दैवले रचेका।।

यथा काधमा गोला वारुद गन्धे धुवाका तृष्णाहरु ।

सेवा प्रेमको लुकि मर्यो हेर संशय रग्ण लोकहरु ।।

पेटका लागि शिर पनि त्याग बटुल्ने धुन भाकाहरु ।

मागि दया लियौ आउ छाति मिलाउ विनास बरु ।।२।।

गुफा कुटि न्याउलीले रुवाई सकल दिल।

कुवा पाटि साईतमा युद्ध गुन्जाउछ यि भिर ।।

लेक बेसि पातलमा सकल चराचर हेरि भिड ।

जलधारा स्वच्छ हिमालका ज्ञान लिई यात्रि हेर ।।३।।

काटि कैलास यो घर दिलको शान्ति स्तुप राम्रो छ ।

सानो घर आगन बसुधा बन्धुत्व एकता हेर हाम्रो छ ।।

उच्च हिमश्रृखला तरेली मैदान यो दिलको पौवा राम्रो छ ।

काटि वनवुटि वनपहरा विकासका वीर योद्धा हाम्रो छ ।।४।।

पहाड पहरा भिरका प्रतिलिपि अभिलेख ।

कुवा जनहित जलपर्जन्य इतिहासै अलेख ।।

टोपि स्तुपको कम्मर गाडि किल्ला यि लेक ।

फूलाई फलफूल अन्नपात औषधी नौला अनेक ।।५।।

खस र आर्या स् आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिए स्(

नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी नारयण शाहा पछि ।

मल्लको राज्यकाल (वि.सं. १३९५–१४४५) खस साम्राज्यको कसि ।।

अवसानको दोसाधबनाई ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै ।

पश्चिम एसियामा विस्तार आर्य वाहुन नेपाल छिरेका मानिए ।।

इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडमा ।

कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपालमा खसहरुको बिलय साम्राज्यमा ।।

सुन्दरी माईको कृपाले नेपालीले खस जातिको थर सरकारी दर्जा धरी ।

बसेथे कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह,बास गुजरा गरी ।।९।।

खस र आर्या स्

आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिएस्( नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी पछि मल्लको राज्यकाल ९वि।सं। १३९५–१४४५० खस साम्राज्यको अवसानको दोसाधबनाई दिए ।बुझ साथि ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै पश्चिम एसियामा विस्तारनेपाल छिरेका मानिए ।। इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडै कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपाल छिरेका खसहरुको साम्राज्यमा विलाए। त्यसैले खस जातिको थर सरकारी दर्जा तथा कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह भए ।।९।। माथिका बुदा उछालेर हैन नेता ज्यू अव तपाईले लम्जुङ्ग आत्मनिर्भर वनाउनु छ । बैकल्पिक मात्र हैैन चालु गरिवीलाई मनाङ्ग छिचोलेर विकसित राष्ट् सित नेपालीलाई जोड्नु छ ।।अरु पार्टि लाई हेय नगरी जल जमिन जंगलमा समथर टारलाई सिंची खेति गनु छ। जाती धर्म संस्कृती र परम्परा भित्र नै आत्मनिर्भर सबैको प्यारो नेता बन्नु पर्छ ।१।।

असल सोच र कर्ममा लाग्ने समय मैले खर्चिए सरि भनौ।तर कहि कतै आफना पनि छन नी त।उहासंग बोल्न म हिचकिचाउदिन की

अग्रज तातिदा विस्फोटन मैले धेरै खपेको छु दाई ३२ बर्षको जागिरे जीवनमा कति ठाउमा हेपिएको छु दाजुकति चेपिएर नेप्टिएर जनजीवीका र गुजरा चलाउने आम जनस्तरमा छु दाई।तर अब मर्नेवेलामा सोच फैर्न खोजेको ।।

खस स्–

नेपालको पहाडी भूभागको आर्य समुहको एक जातीय समुदाय खस हो ।

धेरै जनसंख्या र अन्य नामहरु पर्वते, गोर्खाली र नेपाली हो ।।

यो जाती तत्कालिन विशाल नेपाल ९हाल भारतमा पर्ने हिमाचल प्रदेश तथा उतराखण्ड०

का साथै सुदूर तथा मध्य पश्चिम नेपालको कर्णाली क्षेत्रमा रहेको थियो ।

अघि प्राग ऐतिहासिक कालखण्ड देखि बसोबासमा त्यहाँबाट खसहर नेपालको पूर्वी भागमा फैलदै आयो ।।१।।

हाल नेपालको हिमाल पहाड तराई सबै ठाउँमा बसोबास गर्ने भयो ।

तत्कालिन विशाल नेपालमामा पर्ने भू–भाग पूर्वमा आसाम देखि पश्चिममा काश्मिरसम्म आफनै किल्ला बनायो ।।

हिमाञ्चल प्रदेश तथा उतराखण्ड, नेपाल, सिक्किम, दार्जी्लिङ, भुटान, आसाम र बर्माको पहाडी क्षेत्र खस रहदै आयो ।

हाल बोलिने पर्वते खसहरुको मातृभाषा खस कुरा भयो जुन हजारौ वर्षसम्म चल्दै आयो ।।२।।

भाषा कला साहित्य विकशित, विस्तारित र परिमार्जित हुँदै नेपाली भाषा चलन चल्तिमा अध्यावधि रहदै आयो ।।

खस जाति हाँगा नै बाहुन , क्षेत्री , ठकुरी , सन्यासी–योगी ९दसनामी० भयो ।।

त्यस्तै कामी, दमाई , सार्की , गन्धर्व , बादी अनेकान अरु यस समुहका जाती ।

बुझौ नेपाली हुन् खस,मानव सभ्यतामा यीनको इतिहास अझै गम्भीर छ ।

खोज र अनुसन्धानको तथ्य अथक मेहनत हाम्रो अतितलाई हेर्न, बुझ्ने र विश्लेषण गर्ने पर्ने छ ।।३।।

कैयन प्राज्ञिक मानव समुदायको इतिहास र वर्तमान भविष्य जन्नुछ ।

फलत मानव जातिको व्यवहारिक जीवन र वास्तविकता त यहा उत्पत्ति काल हुन आउँछ ।

त्यस्तै स्वधर्म कला संस्कृती विधि विधान पद्धती असिम छ।

बैर नेपालीमा फूट ल्याई अरु जातीले खसमा प्रहार गर्ने उछितो पादोछ ।।४।।

आदिम काल भरी पृथ्वीका प्राणि र मानवका बीचमा कुनै जातीय विभाजन रहेन ।

आवास राज्य र त्यसका सीमाहरु संघियताको कुरै भएनन् ।।

समुदायका मानव जाति छोटा–छोटा गण, गोत्र, कविला अवस्था नै हुन्थे।

मानव जातिको विकास असाध्यै थिमा गतिमा दुख र पिडादायि देखिए ।।१।।

सनातनी पुरात्वविद्हरुले यी मानव जातिलाई प्रयोग गरेका उपकरण कामको सामग्रीलाई हेरे।

तब युगहरुको विभाजनगरि पाषण , कास्य र लौह युगनै इतिहासको सबभन्दा लामो युग नै आदिम युग अविकसित रहन गऐ ।।

पुरातन मानव सभ्यतालाई नै छक्क पार्ने केही प्राचीन मानव सभ्यता र इतिहास पत्ता लगाए ।

प्राचिन मिश्रको , माया , इगियन , सिन्धु , होवाङहो नदीको , ग्रीक, टाइग्रिस र युफ्रेटिक सभ्यता रहदै आए।।२।।

ग्रीक विश्वनै ऋणी भयो, मिश्र विश्वको प्राचीन सभ्यताको केन्द्र दरिएको छ ।

बुझौ मानव सभ्यताको विकासक्रमसँगै राज्य, साम्राज्य र जातिहरुको अस्तित्व तथा विकास चालिएको छ ।।

यस्तै नेपाली राज्य, साम्राज्य र जातिहरुको विकास क्रममा रहे झै विश्मा प्राचीन बेबिलोनियाको कक्साइट साम्राज्यको देखिन्छ ।

कस वा कक्साइट खस जातिकै प्राचीन नाम विश्व समुदायमा लडाकु, बुद्धिमान, चतुर र बिजेता मानिएकोछ ।।३।।

आदिम सुयोग्य सुमेरियोका कविला जातिको सभ्यतामा एकजना हम्बुरावी राजा भए ।

प्रचलित हम्बुरावी कानूनमा जस्तालाई त्यस्तै खुनको बदला खुन भन्ने विधानमा आधारित न्यायप्रणालीमा गए।।

यि उत्तराधिकारी समसुलुनाले खसको जारी आक्रमणबाट जोगिन विशाल किल्ला बनाएका थिए ।

खसहरुको आक्रमण बेबिलोनियामा विजय प्राप्त ऐतिहासिक तथ्यह जग जाहेर गरि दिए ।।५।।

यहा खसहरले त्यही बेविलोनियामा शासन र राज्य सञ्चालनको लामो अनुभवी र विधानमा समाजलाई परिचालन भै गए ।

पछि दक्षिण पश्चिम एसियाको पहिलो जाति खासस्तान, बडाखसान, हिन्दकुस, काशगर, कश्मिर खसाला, खसमण्डल, खसान रहदै गए ।।

भनिन्छ भौगोलिक नाममा खस समुदायका पूरातन प्रयाणका पद चिन्ह प्रष्टीछन् ।

सहि अर्थमा खसहरु आर्य भए पनि वैदिक आर्य रहेनन् भनि भरतियहरुले अफावाह फैलाएका छन् ।।६।।

यि आर्य इसापूर्व प्रथम शताब्दीमा भारत वर्ष बिशाल नेपालमा थिए ।

इसाको पाँचौं शताब्दीतिर पश्चिम नेपालको कर्णली प्रवेश गरे ।।

यी तथ्यनुसार नेपाल बाक्ला–बाक्ला सबै जातिहरुसित घुलमिल भई सबै बस्तीमा आर्य खसहरु रहे ।

तर यी अर्य बाहुन, क्षेत्री, ठकुरी, सन्यासी, आर्य ।।७।।

दलित यी सबै नेपालमा बाह्रौ शताब्दी आएका जाति रैथाने जाति रहिरहे ।

नेपालमा बाह्रौ शताब्दीको प्रारम्भतिर त नागराजले सिञ्जालाई ९जुम्ला० खसको राजधानी बनाइसके तव जात यहि थिए ।।

यहि सिञ्जालाईनै खस साम्राज्यको राजधानी बनाएर खसले पन्ध्रौ शताब्दीको पहिले वर्षो शासन गरेका थिए ।

तहि नागराज क्राचल्ल, अशोक चल्ल, जितारी मल्ल, रिपु मल्ल, आदित्य मल्ल, पुण्य मल्ल र पृथ्वी मल्ल आदि खस राजा भै गए ।।८।।

नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी पछि मल्लको राज्यकाल ९वि।सं। १३९५–१४४५० खस साम्राज्यको अवसानको दोसाधबनाई दिए ।

बुझ साथि ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै पश्चिम एसियामा विस्तारनेपाल छिरेका मानिए ।।

इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडै कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपाल छिरेका खसहरुको साम्राज्यमा विलाए।

त्यसैले खस जातिको थर सरकारी दर्जा तथा कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह भए ।।९।।

तिमि देशभक्त कुनै ििप्रध विकास नभएको के गर्ने बेल्चा ठोक्छ।

दाज्यू भाई चेलि लडाएर धरापमा देश पर्दैछ,अब कुकुरको अस्तीत्वले कुन चोक्टा बोक्छ ।।

बौलएर मान्छेलाई मान्छेले टोक्छ,भाई दिदि नरसंशयमा चुड्छ ।

मजगैयाँ आदि खस साम्राज्यमा प्राप्त दर्जा र गाउँहरुको नाउँबाट ।

नेपालका खसहरको थर निर्धारण भएको परिदृष्यमा खसहरु यहाँका ।

आदिबासी र पुराना रैथाने हुन् भन्ने कुरामा कुनै विवाद गर्ने आधार देखिंदैन ।

यसर्थ थर गोत्र प्रवर र जातका नाममा खसहरु यहाँका आदिबासी ।।

र पुराना रैथाने हुन् नेपाली ।।शास्त्रको रपुराणमा पढ नेपालाई जम्मुद्धिप ।

जातलाई भारतीय आर्य ऋषिमुनिहरुको तपोभूमि वीर गोर्खाली ।।

नेपालीको विहार गर्ने स्थानजन चाहना प्रचलित जुन खस जाति यहाँको अनादीवासी कायम छ। उ

स्तै किराँत राजाले कुरक्षेत्रको लडाईमा लडेकाले नेपाल भूमिमा खस परातन कालमा भएको देखाउछ पनि ।।१।।

खाना

समय स्निग्ध स्वास्थ्य ऋदयको तृप्तिमा हुन्छ सतोगुणी।

वासी खाना,स्वाद रहित,जूठो भक्षण गर्छ तमोगुणी।।

तितोअमिलो पीरो सुख्खा तातो खाने रजोगुणी।

विज्ञ आत्मदर्शिले मन नियन्त्रण शक्ति कर्म छ गुणी।।१।।

खतरा

चकमन्न मूर्दा व प्राण हरण् जात्र पटाउने ।

चतुर बुझिहल्ने सिधा पासोमा भसिने ।।

राखि मनको ढिट च्यापि संवेदनना हुलमा दिने।

लुकि अफने ज्यान छमि अरुके प्राण पखेरु हुत्तउने।।१।।

मयके वहन अखुसि तत्क्षण आफन बाहुमा निचेरी।

कुरी,डाकि,फसाई फडके क्षणमा लास त्रबनाई दगुरी।।

निहु सानो विज ईखको आफनो कत्र्तुत दिई फत्तुर।

बिन्ती भाउ भूरो नसुनी मन बिग्रिएक तुहाउछन् शत्तुर।।२।।

ऐश मनका नीरस डर जड्नु कसरी हास्नु।

आसु माया प्रेम,खुसि,दुख बिताई सब नास्न।।

स्वधर्ममा धारण,राज र समजको बन्धन किन टास्नु।

सुविचार वोली अर्काको संयोग वियोग खतरा मस्नु ।।३।।

हुन्छ खतरा अर्कत्तव्यले बोलि चाल ब्रम्हण्ड सब ।

स्वधर्मको विचलन साघुरो स्वदेश तथा विदेश जब।।

प्रेम पंछि वनि चारा टिपि तेज वेगमा गगन चुम्दछ।

अन्धकार चिर्छु भनि कुबुद्धि सहशा प्रतिविम्वित खतरा हुन्छ।।१।।

चादी हिमाल नीधार कालो ग्रह झुण्डिने निर्दयी ।

आख दाजि बरु खनिज खााद्द गाज्ने प्रतिगामी।।

रक्त समेत चुसि दुगन्ध नेपालीमा तिम्रा पाउ।

दगबत्तिका प्रयश्चित किन नदिने,ढोगी दुष्ट भगाउ।।२।।

सधै सम्झेर विर्सला जन्म जन्मान्तर वंश ढिम्न नदेउ।

कुदृष्टि वा चाल हृदयभेष्ी सहयोग साहाराा नलेउ।।

बनि विपद कृत,प्रकृत जल जमिन शिर हरि लेउ।

यत्रतत्र वैरि,हाम्रै खाई यिनैका शिर हान्छन् बुझिलेउ।।३।।

दिई ज्याला श्रमिक बनाई आदत आनिवानि विगार्ने ।

लिई रोग सन्ताप गरिवीमा कलुष बिष भर्ने।।

मन मुस्कान अरुको देखासिककिमा निरशम पर्ने।

गर्न सामाथ्र्य रहन्न थेग्दैन राष्ट्ले अनि खतरा जल्ने‘।।४।।

साध सिमना छरछिमेक ,भाईवान्धव क्वै अर्थमा ।

काम,विप्रेषण कमाएको समाउन नपर्नु जात्रमा।।

कहाली मन्नु खराव लत विचार धन जनमा।

निष्कलंक वीर हौ नलोभिनु है धनमा।।५।।

रणचण्डि यमदुत आतसवाजी कर्मले गरिवी बढाउछ।

नरकमा पनि जादैनन् तर पनि चुसि निरक्षर मर्दछ।।

झस्की प्रविधि विकासलाई सर्प तुल्यबैतरणी।

छालामा माल रोपि काडा मादेृन दिनु गाउघरमा।।१।।

छरिएका हार कृर्षि धरणी वृक्षा लता कति आरोगय।

सत्य नछली भिखारी हैने सर्वश्व छ हिमशिखर।।

पवित्र छन् जन्म यहा परम्परा संस्कर निखरी योग्य।

धर्म वंश दोष रहित छ संकटमा धर्मि बने सुयोगय।।२।।

सोझा मान्यता भाव छलि स्वरुप अनितिले ।

ज्यान लिन्छ समय सोच मन्छे ज्यानमारले ।।

सिधा शिर धमनी रोक्दै वायू चाप नागवेली ।

रिस,विषादी भरीनु जीवीत धुवा उड्छ फेरी।।१।।

झुठ सच खुट्यउदै उसै पढ्दैन वेद,रिस आवेगमा।

देख्दैन निरपरााध,टुटो दिमाग वयार्थ कुरौटे भरौटे मन।।

आखा चिम्ली काली देख्छ ,आकाश ज्योती विहिन चन्द्र।

खाग पार्ने रिस आवेग सूर्य छरि पवन भष्म स्वर धन्द।।२।।

मासुका लाप्सा लुछदै कालो वादल केर्दछ।

चाडै कल्याण आफन खतराले आखा किन हेर्छ।।

रणभूमि हो उस्को मन व्याथा कानुन उहि सुताउछ।

प्रेममको झगडा नै खतरा वायूदेखि रोक्दै अशान्ति दिन्छ।।३।।

उ निराशमा सुत्दै न्याने जाडो थाम्दैन।

क्षेत्र जात राष्ट् विकसको पथिक कमजोर मान्दैन।

काप्छन् जनचाहना सियो पनि बन्दैन,हुने के छ।

उघ्री खाने डकान्र्ने र अमित्थ्य वणीले सदा खतरा पाल्दछ।।४।।

खण्ड स् ग

गुरुशिष्य परम्परा ः

१. ज्ञान रक्षाः

२. दुख क्षयः

३. सुखविर्भावः

५. संबृद्धि ः

गुरु पुर्णिमाः

गायत्रीः

गोठ पुजा

ःबदबष्स् िगौलि

गुण

गुणी

गुरु

गीत १,२,३,४

गीत स्वरुप

गरीवको गजल

गुप्तिधन

गोरखा

गोत्र

गहना

गायत्रीः

गीत

गुणी

गाउ( खष्ििबनभ)

ःबदबष्स् िगौलि

गोठ पुजा

गणेशचौथि

गरीवको गजल

गुस्पूर्णिमा

गुरुशिष्य परम्परा ः

उपदेष्टा र पूज्य अन्धकारमा प्रकास दिने,श्रेयकर अर्थ गुरु ।

जीवन पथमा हिडाउने गुरु र अरु पारिवारिक माथिका जुझारु ।।

आध्यात्मीक ज्ञान प्राप्ति र आत्मोन्नती निरन्तर हुन्छ गुरुशिष्यमा ।

परम्परामा ब्रम्ह विष्णु महेश्वर गुरु मान्ने शिष्यनै हुन जगतमा ।

१. ज्ञान रक्षाः

गुरुले गुणको अभिव्यक्तिमा ज्ञान रक्षा गरिनु ।

शास्वत अस्तित्व असिम विराट अनन्य बनिनु ।।

२. दुख क्षयः

जुन परमात्मा संगै गुरु सम्झन्छ उस्को जीवन सफल पार छ ।

त्यागी दुख,क्षीण हुदै शास्वत ब्रम्हा गुरु भनि शिष्यले मान्छ ।।

३. सुखविर्भावः

शिष्य गुरुका शरणमा गई आत्मा परमात्म खुसि र आनन्द ।

दृष्टि र चक्षु उद्घाटित प्रतिभा गुरुशिष्यको सर्व संर्वधनको याद ।।

५. संबृद्धि ः

चेतना कला कौशल लिनु गुरुछेउ खालि भई अनुशासित शिष्य ।

गुरुको चरण,गालि तौरतरिका अभाव घटाई संबृद्धि आर्शिवाद प्रिय ।।

जन्म मृत्यु जनको आत्मा परमात्मा चिनाई गुरुले चन्द्र सूर्य सरि ।

शीतलता प्रकाश परावर्तनको सेतु उहि गुरु तेज शक्ति ज्ञान दिए घरिघरि ।।

गुरु पुर्णिमाः

चन्द्रमा जस्तै मेरा गुरु प्रकाश चेतना समेट्ने शिष्यमा रहे ।

मौलिक हिन्दुको शब्द गुरु सबै संस्कृति र अध्यात्मा जगाए ।।

चेतना प्रकाशपुञ्जका अज्ञेय तर्फका यात्रा सत्य सबै बताए ।

तथ्य खोजी अंह दम्भ लोभ राग गुरु शब्दले अध्यात्मा जनाए ।।१

सर्मि्पित श्रद्धा गुरुको ज्ञान कला धर्म संस्कारमा गुरुपूर्णिमा ।

नासी अहो भाव ,मन तन र धनमा आत्मा परात्म सफा रहदामा ।।२

गणेशचौथि स्

आज त गणेश चौथि।।मज्जा ले चौथि मान्नु पर्छ।। क कस्को घर मा काक्रो ,केरा,फलफूल खानु ।

भाद्रपद महिना शुक्लपक्षमा चन्द्रमाको दर्शन नगर्नु कृष्ण भगवान पनि चन्द्रदर्शनमा दोषि नबन्नु ।।

अघि द्धावारिकाका सत्रजीत सूर्यभक्त थिए,आदि कालमा खुसि भै सूर्य समान प्रतापी रहे।

सूर्य भगवान खुसि भै प्रतिदिन सुनको बर्षालेराष्ट्रमा रोग सर्प, अग्नि, चोर आदि हटिगए ।।१।।

प्राकृतिक र सुरक्षित धनदौलतले पौराणिक युगमा पाएको मणि मणिक्य पाएथै जुन थिए ।

त्यहि मणि श्रीकृष्ण उग्रसेन को मणि दिलाउन चाहे राखे पनि जंगलको राजा सिहलाई दिए ।।

देखि श्रीकृष्ण जंगलवाट पुन मृत सिहले पहिरेको देखे इशले र श्री कृष्ण जाम्मवनसंग रिसाई ।

मणि लिन घमशान युद्ध जिति भाई बचाए पछि जम्मावतिको विहे गरे श्रीकृष्णले ।।

पछि बच्चाले लिएको मणि, श्रीकृष्णले कलंकको कारण ब्रम्हाजीले सृष्टिको समयमा वताए ।।२।।

यस्तोदुखद कुरा नारदवाट सुनि,अव त शिद्धिविनयक गणेशजी सित वाधाव्यवधान हटाउन ।

ब्रम्हाजी पनि स्तुति गरे भा्द्रा महिनाको शुक्ल चौथि पारिकन ।।

ब्रम्हाको सृष्टि आकाश मार्ग बाट पृथ्वी मा भाद्रपद महिनाको शुक्ल पक्ष चतुर्थी हो नि ।

यो गणेश उत्सव हो र देवताको पूजा र चंद्रमा को क्षमा,इश प्रार्थना सधै गनुर्् र्पर्छ ।।३।।

प्रसन्न भई स्तुति मा प्रसन्न बनि गणेश कोशुक्ल पक्ष की द्वितीया तिथि मा चंद्रको दर्शन गर्नु ।

यो चतुर्थी को विधिवत गणेश पूजा गरि अव चतुर्थी पछि चंद्र दर्शन का दोष गरे हुन्छ गर्नु दर्शन ।।४।।

खण्ड स् ग

गुरुशिष्य परम्परा ः

१. ज्ञान रक्षाः

२. दुख क्षयः

३. सुखविर्भावः

५. संबृद्धि ः

गुरु पुर्णिमाः

गायत्रीः

गोठ पुजा

ःबदबष्स् िगौलि

गुण

गुणी

गुरु

गीत १,२,३,४

गीत स्वरुप

गरीवको गजल

गुप्तिधन

गोरखा

गोत्र

गहना

गायत्रीः

गीत

गुणी

गाउ( खष्ििबनभ)

ःबदबष्स् िगौलि

गोठ पुजा

गणेशचौथि

गरीवको गजल

गुस्पूर्णिमा

गुरुशिष्य परम्परा ः

उपदेष्टा र पूज्य अन्धकारमा प्रकास दिने,श्रेयकर अर्थ गुरु ।

जीवन पथमा हिडाउने गुरु र अरु पारिवारिक माथिका जुझारु ।।

आध्यात्मीक ज्ञान प्राप्ति र आत्मोन्नती निरन्तर हुन्छ गुरुशिष्यमा ।

परम्परामा ब्रम्ह विष्णु महेश्वर गुरु मान्ने शिष्यनै हुन जगतमा ।

१. ज्ञान रक्षाः

गुरुले गुणको अभिव्यक्तिमा ज्ञान रक्षा गरिनु ।

शास्वत अस्तित्व असिम विराट अनन्य बनिनु ।।

२. दुख क्षयः

जुन परमात्मा संगै गुरु सम्झन्छ उस्को जीवन सफल पार छ ।

त्यागी दुख,क्षीण हुदै शास्वत ब्रम्हा गुरु भनि शिष्यले मान्छ ।।

३. सुखविर्भावः

शिष्य गुरुका शरणमा गई आत्मा परमात्म खुसि र आनन्द ।

दृष्टि र चक्षु उद्घाटित प्रतिभा गुरुशिष्यको सर्व संर्वधनको याद ।।

५. संबृद्धि ः

चेतना कला कौशल लिनु गुरुछेउ खालि भई अनुशासित शिष्य ।

गुरुको चरण,गालि तौरतरिका अभाव घटाई संबृद्धि आर्शिवाद प्रिय ।।

जन्म मृत्यु जनको आत्मा परमात्मा चिनाई गुरुले चन्द्र सूर्य सरि ।

शीतलता प्रकाश परावर्तनको सेतु उहि गुरु तेज शक्ति ज्ञान दिए घरिघरि ।।

गुरु पुर्णिमाः

चन्द्रमा जस्तै मेरा गुरु प्रकाश चेतना समेट्ने शिष्यमा रहे ।

मौलिक हिन्दुको शब्द गुरु सबै संस्कृति र अध्यात्मा जगाए ।।

चेतना प्रकाशपुञ्जका अज्ञेय तर्फका यात्रा सत्य सबै बताए ।

तथ्य खोजी अंह दम्भ लोभ राग गुरु शब्दले अध्यात्मा जनाए ।।१

सर्मि्पित श्रद्धा गुरुको ज्ञान कला धर्म संस्कारमा गुरुपूर्णिमा ।

नासी अहो भाव ,मन तन र धनमा आत्मा परात्म सफा रहदामा ।।२

गणेशचौथि स्

आज त गणेश चौथि।।मज्जा ले चौथि मान्नु पर्छ।। क कस्को घर मा काक्रो ,केरा,फलफूल खानु ।

भाद्रपद महिना शुक्लपक्षमा चन्द्रमाको दर्शन नगर्नु कृष्ण भगवान पनि चन्द्रदर्शनमा दोषि नबन्नु ।।

अघि द्धावारिकाका सत्रजीत सूर्यभक्त थिए,आदि कालमा खुसि भै सूर्य समान प्रतापी रहे।

सूर्य भगवान खुसि भै प्रतिदिन सुनको बर्षालेराष्ट्रमा रोग सर्प, अग्नि, चोर आदि हटिगए ।।१।।

प्राकृतिक र सुरक्षित धनदौलतले पौराणिक युगमा पाएको मणि मणिक्य पाएथै जुन थिए ।

त्यहि मणि श्रीकृष्ण उग्रसेन को मणि दिलाउन चाहे राखे पनि जंगलको राजा सिहलाई दिए ।।

देखि श्रीकृष्ण जंगलवाट पुन मृत सिहले पहिरेको देखे इशले र श्री कृष्ण जाम्मवनसंग रिसाई ।

मणि लिन घमशान युद्ध जिति भाई बचाए पछि जम्मावतिको विहे गरे श्रीकृष्णले ।।

पछि बच्चाले लिएको मणि, श्रीकृष्णले कलंकको कारण ब्रम्हाजीले सृष्टिको समयमा वताए ।।२।।

यस्तोदुखद कुरा नारदवाट सुनि,अव त शिद्धिविनयक गणेशजी सित वाधाव्यवधान हटाउन ।

ब्रम्हाजी पनि स्तुति गरे भा्द्रा महिनाको शुक्ल चौथि पारिकन ।।

ब्रम्हाको सृष्टि आकाश मार्ग बाट पृथ्वी मा भाद्रपद महिनाको शुक्ल पक्ष चतुर्थी हो नि ।

यो गणेश उत्सव हो र देवताको पूजा र चंद्रमा को क्षमा,इश प्रार्थना सधै गनुर्् र्पर्छ ।।३।।

प्रसन्न भई स्तुति मा प्रसन्न बनि गणेश कोशुक्ल पक्ष की द्वितीया तिथि मा चंद्रको दर्शन गर्नु ।

यो चतुर्थी को विधिवत गणेश पूजा गरि अव चतुर्थी पछि चंद्र दर्शन का दोष गरे हुन्छ गर्नु दर्शन ।।४।।

गहना

नेपाली गहना

अ‍ैलामा औंठी,उनी कानपाशा,कमरबन्द,चुरा,झुम्का,ढुंग्री,तिलहरी ।

नाकमा नत्थी,.नौगेडी,पाउजुरपाउजेव,पोते,बाला,बुलाँकी,मंगलसूत्र ।।

मंगलसुत्र,सिक्रि,नौगेडी,हार लगाई चोलो गून्युमा पटुकी ।

सारी,ब्लाउज ,सर्ट पाईन्ट लेङ्गा,कूर्ता सुरुवाल पछौरा ओढेकी ।।

शिरफूल,शिरबिन्दू,सिलमुन्द्री,हार नेपाली समाजको स्त्री गहना छ ।

उस्तै जात,धर्म संस्कार,पर्व उत्सव र कार्यालयमा लगाईन्छ ।।

घर गाउ,खेतीपाती,चरीचरन कर्ममा पेशाको नेपाली हुन्छ ।

घडी,ल्गा कपडा लगाई मन सफा नारी पुरुपको जब बन्छ ।।

दौरा सुरुवाल कम्मर पटुकी ईष्टकोट वा कमेज सुरुवाल ।

कम्मरमा खुकुरी,खुर्पेटो लगौटी धरो कट्टु कछाड पहिरान ।।

लुंगि,धोती टोपी गादो औठी टाई चश्मा सफा चट आनान ।

सर्ट पाईन्ट,गलबन्धि जुहारीकोट र कोटपाईन्टमा नेपाली पुरुष ।।

गायत्रीः

हे श्रद्धेय परामात्म,सम्पूर्णसगुण साकार र निगुण निराकार जगतका आधार।

समस्त अज्ञानबाट छुटाएर ज्ञान दायक र आनन्द दिने हजुर यस्ता

वरण योग्य विशुद्ध तेजोमय आत्मवासि चेतन।

मेरो बुद्धिमा वास गर्नुहोस।यो हजुरको चरणकमलमा आएको अल्पज्ञ जीवलाई

सदैव जीवनका चार सिद्धान्त(समयको सदुप्रयोग,सत्यमा निष्ठा,चित्ताशुद्धि र कर्म्शिलता)

दिई जीवको धर्मअनुसार प्रेरित गर्नुहोस। च चक्रः चक्र अस्वस्थ्य भएमा

तत्वहरु १मुलाधार चक्र(गुद्धार पृथ्विचक्र) अपान प्राणमा स्वखलन

एवं मल विर्सजनमा कव्जियत गुद्धार लिङ्ग नाभी ऋदय(चारपात)

२ स्वधिष्ठान चक्र(जलतत्व)लिङ्ग देखि दुई अङ्गल माथि वीर्यपात

हर्निया नपुसक शक्ति संचालन सक्रिय पोटेष्ट ग्रन्थिमा छ

(कमलपात)गुद्धार लिङ्ग नाभि ऋदय मन र बुद्धि

३मणिपुर चक्र(अग्नि तत्व) नाभी पाचन शक्ति पालन कर्ता समान प्राण

क्षीण हुन गई अपच ग्यास शिरदर्द पेटको रोग काम क्रोध हुन्छ

गुद्धार लिङ्ग नाभि ऋदय मन र बुद्धि ज्ञानेन्द्रिय कर्मे्न्द्रिय

अन्तस्क।ण चित्त ४अनाहत चक्र(वायू ततव) छाति ऋदय

नैतिक पतनःराग आत्महत्य मानसिक कमजोरी विवेक

निर्णयहिनता न्याय नितिको अनास्था मणिपुर चक्र ततवृ

ण्५बिशुद्ध चक्र(कण्ठ वा आकास तत्व) क्यानसर उच्चरक्तचाप

क्षयरोग दम वहिरो लाटो अनाहत चक्र र सत रज तम आदि

६ आज्ञा चक्र(भृकुटी वा भूमध्य जीव तत्व दुई आखा

विचको भागको तत्व) एकाग्र हराउनु,दुख हुनु,रोग भोक

शोकले सताउनु प्रकृथी र पुरुष

७ सहस्रस्वार चक्र –ब्रम्ह ज्ञान) तालु कपाल व्रम्ह तत्व,

तालु आखा कपाल मोक्षलाभ,कर्म अर्थ र कामको झण्झटमा मानव फस्छ।

गायत्री ः

कैही द्धैत केही अद्धैत यी ओउमकार हिन्दु सनातनी छ ।

शास्त्र,हिन्दु धर्म स्वर्ग नर्क गलोक धाम पुगि आउने कहाँ देखाउछ ।।

देवी,देवता सबै वेदमा १.ऋग्वेद २. यजुर्वेद,३.सामवेद ४ अथर्ववेद पढिन्छ ।

धर्मका भेदहरु १. संहिता२. ब्राह्मण,आरण्यक ३. उपनिषदमा रहेछ ।।

वेदांगहरु१.शिक्षा २.छन्दःव्याकरण ३. निरुक्त,कल्प ४ ज्योतिष ब्झिन्छ ।

उपनिषदमा ऋग्वेदीय १. ऐतरेय ,यजुर्वेदीय २.स्बृहदारण्यकमा क.ईशा छ ।।

रही तैत्तरीयमा ख. कठ,श्वेताश्वतर,सामवेदीय स्छन्दोग्य ग. केन देखिन्छ ।

अथर्ववेदीयमा मुण्डक घ.मुण्डक्य,प्रश्नसपुराणहरु ड. ब्रह्म पुराणहरुमा छ ।।

ब्रह्म पुराण च. ब्रह्माण्ड पुराण,ब्रह्मवैवर्त पुराणमा मार्कण्डेय पुराण हुन्छ ।।

भविष्य पुराण ,विष्णु पुराणहरुमा विष्णु पुराण छ. श्रीमद्भागवत् पुराण छ ।

रही नारदेय पुराण ज. गरुड पुराण झ. पद्म पुराण ञ. अग्नि पुराण हुन्छ ।।

शिव पुराणहरु ट.शिव पुराण ठ. लिंग पुराण,स्कन्द पुराण ड.वायु पुराण छ ।

जहाँ हिन्दू महाकाव्यहरु १.रामायण,२.महाभारत (भगवद्गीता) मुख्य हुन्छ ।।

धेरै शास्त्रहरु क.मनुस्मृति ख.अर्थशास्त्र ग.आगम,तन्त्रहरु घ. पञ्चरत्न पनि ।

सूत्रहरु १.स्तोत्रहरु ,धर्मशास्त्र,दिव्य प्रबन्ध,तेवरम्,रामचरितमानस अरु पनि ।।

जस्मा योगवशिष्ठसशास्त्रका विभेदमा १.श्रुति २. स्मृति मंत्र ्रमहत्व हुन्छनी ।।

’ ॐ बराबर बोली सबैतिर प्राण,पञ्चतत्व,जगतकोअधिर मन धीर बन्छ नी ।।

ॐ भूर्भुव स्वः ।

तत् सवितुर्वरेण्यं ।

भर्गो देवस्य धीमहि ।

धियो यो नः प्रचोदयात् ।।१

गाईजात्राः

गाईजात्रा नेवाः समुदायको पितृ तारण कर्म छ, हर्ष बिष्मात रमाइलो ।

प्रेतात्मा,तर्पण गरी चोखिने भोज भत्यारको मोज बाजा नाचको ।।

गरिब ः

मृगतृष्णा छ धन,गरिवी सामान्ती संग प्राण माग्छ ।

बिज्ञान परमाणु शक्ति संचयमा शान्ति सुरक्षा ताक्छ ।।

भोका पेट,नाङ्गा पैतलालामा गिद्दे बिनास समावेसि हुन ।

गाँस,वास,कपासको आधारभूत मृगतृष्णमा वीर बाचि जुन ।। १

द्धन्द अन्योलका समुदाय,संघ प्रदेस अर्थतन्त्र ज्ञान को दिउन ।

कृर्षि,पर्याटन, समाजको आयमा मौन लडाई,रणभूमि बन्न ।।

पिल्सएको जनतन्त्र भोग मुखि हटाई स्वतन्त्र बनि जागुन ।

घरमा छानो,वासमा छानो मानो जुटि वंश समेटी खुस हुन ।। २

 ग

गरीवीको अन्त ः

जीवको अन्त छ,मृत्युमा ठुलावडा,डाक्टर पनि चाकरीमा छन् ।

कति नेपाली औषधी र चिकित्सक नदेखि,गलि,थलिई मर्दछन् ।।

बलेका कपडामा निस्ताएको मूर्दा अनुहारलाई हिरा दिए पनी ।

गलेको र टालेको कात्रोमा वेरी लास कुहिई गाडे,सडेको छनी ।। १

भोगी ठूला संरचना,महल र दृश्यवत उ पनि माटोमा मिल्छ ।

धन,संघ,वर्ग निस्तेज पूजिमा के कोही जीवत बनेको पाईन्छ ।।

बिकासमा बिनाष रोप्ने धन सम्पति,वृइा रविभेदका आखाँ छ ।

विश्व सुविधा,भोग धरा,चन्द्रमा अरु ग्रह जन सुखमा दुहायी छ ।। २

गंगा पुजा

रामका असल ज्ञान कर्मले भगवान श्रीराम,आदि,लौह पुरुष भए ।

पत्नि सीतालाई रावणले हरण गरेको,जारको वध,लङ्का विजय गरे ।।

अर्धाङ्गिनी सीतालाई फर्काउन जव रामले प्रतिज्ञा गरी लङ्कामा गए ।

१०० योजनमा ४०० कोश समुद्रको पुल तरी गंगादशहरा पर्व बने ।। १

पुल निर्माण,शत्रुसाधना गर्न वाँदर श्रेष्ठ नलको नेतृत्वमा पुल बनाए ।

रामायणमा पढे,पुल निर्माणको रामबाट रामेश्वर इश शिवको विधि दिए ।।

सोही तिथी दशहराको पुण्यतिथि हुने पूजा अर्चनामा पुल समपनन गरिए ।

सोही ज्येष्ठ शुक्ल प्रतिपदाबाट दशमी १० दिन सम्म ’दशहरा, पर्व मानिए ।। २

रामेश्वर शिवको ज्येष्ठ शुक्ल दशमी तिथीमा ५ ज्ञानेन्द्रिय, ५ कर्मे्न्द्रिय नुहाई ।

दशैं इन्द्रिय जन्यका दशै थरी पापको हरण, संकल्प,गड्डा स्नान चले भाई ।।

यही दशमीको गड्डा स्नानलाई रामायणको युद्धकाण्डमा रामले सेतु (पूल)लाई ।

उही पुल निर्माण,रामेश्वर शिवको दर्शन तथा पूजाको गंगादशहरा पुजा स्नान ।।३

बुझि रामले संस्थापना गरे रामेश्वर शिव,जुन ब्रहृम हत्यादि पाप नाशक छन् ।

मनमा धारण,दर्शन,पूजा,सङ्कल्पसहित पूजा,जाग्राम गरी भागीरथी स्नान गर्नु छ ।।

यही गंगादशहरा निजै घर गाऊको जलले स्नानगरी गृहस्थ आश्रममा रमाउनु ।

काला तिल घिऊ सातु गुडको पिण्डदानमा शास्त्रोक्त वचनले दशहरा पर्ब पुज्नु ।। ४

दशहरामा पेशागत,कृषकहरू कर्कला, वोडी, फर्सी चोखा मुन्टाको तरकारी खानु ।

यो चाडमा वषरारम्भ हरिया तरकारी फलफूलका पोषणमा गृहस्थ सुस्ताउनु ।।

दशाहराको दिनमा गङ्गाजीको छाल दस हातमाथि उठेर बढ्छ र अध्यात्मा बुझ्नु ।

मिथक, किंवदन्ती,पूर्खाहरूका ज्ञानले औँल्याएका पर्वहरूमा भौतिक चिन्तन जगाउनु ।। ५

बिकासको नाममा ओमकार परिवारका सदस्य बिकाउका सिद्ध मन मस्तिष्कमा ।

किनि वैर लोभ,अर्थधरी बिकाउ १० इन्द्रियले तगारो लगाउनु मानसिक विकृतिमा ।।

आर्यवत,हिमद्युः खण्ड जल,जन,प्रकृतीलाई पखाल्न वा नियन्त्रणमा लिने फिरङ्गी यी ।

पर्व,संस्कार,आराधना मारीे भौतिक धार्मिक बिखण्डन किन,बुझ खुसि परम्परा जीवित ती ।। ६

गोठ पुजा ः

गोठमा पालेको आफना चरीचरन लगन सबै बास.

शुक्र बुझि हटिला मोटिला निरोगी वस्तुभाउ आश..

कुमारी अकाल मरन बाघ भालु स्यालका हिंसा डरले.

नखानुहोस,अकाल पशु भनी पुजिन्छ बन्धुत्व सवले ।।

कुलपुजा दिवाली गैडयु पुर्णेमा खिरले गौरीको पुजा.

नौनी ध्यु र खिर बनाई बन्धु समाज कुकुर तक सुधा..

अन्धो शुक्र पशुमा विचारी मान्नु चलन थिए अचुक ।।

गुण

त्यागी प्रकृत गुण सम्पर्क हिड्छ सतेगुणी ।

फलमा,लोभ,ईष्र्या विचलनले मर्छ राजसी।।

यम,नियम छोडी जिद्दि,ठग,ढिलो अल्छि तमोगुणी।

निस्पृह व इन्द्रिय तृप्ति दिवयज्ञानी छ सत्गुणी।।१।।

गुणी

रिस आवेग त्याग,नत्याग गुरु आमाबाबू घर ।

राखि क्ष्मा दिन दु्रःखीमा सत्य वाणी गर ।।

साचो वोली इशमा ऐश्वर्य छ घमण्ड क्षिण गर।

कीर्ति कूलको माफिक आदर ठूलाको सधै गर ।।१।।

चोला चालमा बन्छ ठूला काम चिताउन माननु डर ।

भाखा नसारि काम ठिक समयमा थाल्ने गर ।।

नराखि पाप मनमा हिडिरहेका कमिला हेर ।

ताती मिलीस् असल कामको समयमा सिद्धाउछन् आखिर।।२।।

कर्म सिद्ध नगरी वस्दैन स्वालमिव कर्मठ जन।

सुरो कठोर विध्नमा आतिदैन वज्र दिवो ठक्कर ।

कैयन छाति कममर ठेला फुटि पसिन खलखल।

नेपाली पहरा समान जुध्छन् श्रमले हरपल ।।३।।

अमृत वाणि र श्रममा छ द्यौता त्यहि वस्छन् शिर ।

कठिन पूरुषार्थ गनिन्छ लोकको शुरो वीर।।

राम्रो नामका चतुर जन श्री सम्पति मानवका।

लगान यकिन हुनुपर्छ वीर नेपाली धीर र एकता ।।४।।

लिई उच्च विचार थालेको काम पुरा गर्नु ढुककले।

विद्याबुद्धि पूर्ण हुनु,दरिद्र हटाउनु सिपले।।

यत्न जसत परन पथका स्वधर्म,कर्म धन हो।

बरु मरिदिनु दुखकष्ट जिउनु अहित नगनु जन हो।।५।।

हिउ वादल आगोलाई मार्दछ ज्वाला त्यो।

देह सकल प्राणिको परोपकार गुणी हो।।

संम्झि भाव भंगि पूर्खा वंश सदाचारमा निहुरनु ।

शत्रु हुन रिस राग कपट आरोग्यमा हासिखुसि मनमा बाच्नु।।५।।

गुरु

जीवलाई मौलिक स्वरुप आचरण वाधिदिने।

नित्य सेवा भक्तिभाव राखी आदरणिय ज्ञान भरिलिने।।

महिमाा,शक्ति लगाई काम ,वासना,मोह संम्झाईदिने ।

काना,तृष्ण त्यागि समाजको गुरु बनिदिने।।१।।

मायमा ज्ञानका कला कौशल शिप आरोग्य भर्ने।

सबै काम,डर,मुक्तिदाउक,रक्त केशीकामा छर्ने।।

शरिर,भावी कत्र्तव्य समाज जन प्रकास गर्ने ।

बद्ध जीवलाई चेतना बुद्धि नै गुरुले प्रकाश छर्ने।।२।।

सत्य धर्मि अदृश्य गुण शक्ति छर्लङ्ग पारी काम।

मूर्ख भए पनि अवीनाशी चराचर सेवा आदार प्रणाम।।

बदमासी,दृष्टता ,लोभ,इवि,त्यागी सुख सागर बन्दना।

जन,कर्म,ज्ञान दिने गुरुले सुझाउने हित कामना।।३।।

गीत जन्मस्थल ःः

लम्जुङ्ग जन आधार र विकासमा सरकारी माग भएअनुसार निर्माण हुनु पर्ने योजनाहरु पनि ।

कार्यक्रमहरुलाई सम्पन्न गर्न पूर्ण बजेट बिनियोजन गरी जिल्ला परिषदबाट माग हुने गछनी ।।

केन्द्रमा सम्बन्धित निकायमा अनुरोध गर्ने मध्य पहाडी राजमार्ग निर्माणको निर्णय गरियो ।

त्यस्तै रामवजार–भोर्लेटार–विमिरेभन्ज्याङ्ग–सत्रसय–सुन्दरवजार–पाउदी(हर्रावोट)–बाटो हेरियो ।।१

उस्तै धमिलिकुवा–वोराङखोला सडकलाई समाबेश गरी कालीरह(चेपे) बेसीशहर चक्रपथ ।

धमिलीकुवा–बोराङखोला–विचौर–दुधपोखरी –सडक विस्तार तथा स्तरोन्नती हुदै सहमत ।।

तार्कुघाट –मोहोरियाकोट– गौंडा– दुधपोखरी,भच्चेक–कुनाघाट–बिचौर सडक विस्तार र स्तरोन्नती ।

सडकमा बेसीशहर–भुजुङ हरित, तार्कुघाट–सेरा–छोटेखोला , रिठ्ठेबगर–तिलाहार–हिलेबेसी–फलेनी स्तरोन्नती ।

उता सत्रसय–पाणिनी–नेटा –भोर्लेटार, भोेर्लेटार–करापुटार–साल्मेभन्ज्याङ्ग सडक पुल पुलेसा ।

परेवाडांडा–कुन्छा–धितालचौतारा–समिभन्ज्याङ–पराजुलीबेसी ,गांउशहर (रानीकुवा) मा जोड्नु वेश ।।२

नाल्मा–करापुटार ,फलियासाँघु– बाँझाखेत –भुलभुले – बाहुनडाँडा– घेर्मु सडक निर्माण एवं स्तरोन्नती–

लामावगर–पाचोक–जोर्ने ,भोर्लेटार– वेसीवांग्रे– सिन्दुरे– वाख्रेजगत सडक विस्तार विस्तृत सर्वेक्षण ।।

निर्माण कार्य केन्द्रस्तरबाट गर्ने गरी आवश्यक बजेट ब्यवस्था हुन ,चेपेघाट (कालिरह) मोटरेवल पुल वनाउन ।

पाउँदीखोला मोटरेवल पुल (खत्रीठाँटी – परेवाडाँडा ),कुनाघाट (भच्चेक) चेपेनदी ,किसेदी सेरा ।।३

गरी (श्रीमन्ज्याङ्ग–नौथर) सर्वेक्षण तथा निर्माण तार्दीखोला मोटरेवल पुल (तार्कुघाट – अर्चलबोट सेरा खण्डमा) ।

प्यार्दीखोला मोटरेवल , (तार्कुघाट – अर्चलबोट ) मस्र्याङदी नदी मोटरेवल पुल (बेसीशहर र बांझाखेत) मा ।।

रिस्ती खोला मोटरेवल पुल निर्माण चेपेनदी मोटरेवल पुल बोराङखोला– पाँडेबेसी बनाउनु फूर्सदमा।।४

झोलुङ्गे पुलहरु हांडीखोला (ध्वासीम्रो नाल्मा र मालिङ) ,कैयो खोला भुजुङ, चौका गरा नाउदीखोला ।

गोलांदी खोला सोतीपसल हांडी खोला नेटा रुदी खोला गिलुङ र कास्कीको मुग्री छिनखोला ताराचोक ।।

भुलभुले दोर्दी खोला चिती ३ र ढोडेनी १ प्ले खोला गौडा ३ पांगटे खोला, इलामपोखरी चेपेनदी चक्रतिर्थ ९।

पालुङटार ९सिरचौर तल्लाचिप्ला ताघ्रिङ भुलभुले १ र चण्डीस्थान २ मस्र्याङ्दी नदीभोजे क्याम्रो र घनपोखरा मिदिमखोला

कुम्लुङबेसी भोजे गाविस ।।५

सस्पेन्सन बृज डिभिजनलाई झो.पु. निर्माणमा मिदिमखोला (करापु, स्याउलीवजार बांग्रेवेसी) हेरी.।

मिदिम खोला (लक्ष्मीवजार र भोर्लेटार) चेपेनदी चक्रतिर्थ १ र हर्मी गोरखा जोडने सबै समेली ।।

मस्र्याङ्दी नदी अलैंचे फाँट भोटेओडार सबमा जनता समेट्नु नेता राजनीती गर्ने कर्मचारीले ।

सोझ बनिता कष्टकर यातायात छ सोची राज्यको सुविधा र उपस्थिती जचाउनु नेताले ।।५

खानेपानी योजना, गांउशहर २ र ३, म्रोच मालिङ , तार्कु आकाशेपानी संकलन समिभन्ज्याङ्ग १ ।

चिसापानी नेटा, खुदी वजार खुदी, ठोट्ने खोला चिती (राम्चोक फांट समेत),दुधपोखरी ४–९ अनेक।।

पाण्डेगांउ तार्कुघाट १–४ र ६–९, हिलेबेसी बन्सार ५,घोप्टे खानेपानी घनपोखरा ८ समेत ।

ङादीबजार भुलभुले ५,तल्लो सिस्नेरी अर्चलबोट ८ वनाई मर्मत संभार रोग हटाई सेवा दिनु अनेक।।६

सोचि वेसीशहर नगर विकास क्षेत्र भित्र खानेपानीका लागि (भाचोक खोलाको पानी) श्रोत थप ।

परेवाडांडा बृहत्त खानेपानी योजना मर्मत,रम्घा बृहत्त खानेपानी योजना (समिभन्ज्यांग ९ र रम्घा १, ३ र ४) ।।

भांगु मर्मत कुन्छा करापु राइनास मोहोरियाकोट बृहत्त खानेपानी योजना नाम है काम गरे ।

सिम्जुङ खानेपानी आयोजना भार्ते सिम्पानी १,३,८ र ९ खानेपानी आयोजना बनाई जनस्तर सेवा गरे ।।७

लेउ पिरिन्ती फांट सिंचाइ योजना, चन्द्रेश्वर , हांडेटार परेवाडांडा रम्घाटार गौरी शकंर लिफ्ट सिंचाइ ।

रम्घा, भोर्लेटार बांग्रेवेसी बांग्रे,करापु मोर्ङी खोला सिंचाइ योजना, घनपोखरा नया निर्माण देउ सिंचाई ।।

अलैचेफांट, अर्चलवोट भक्याड खोला गैरी कटेरी सिंचाइ योजना, विचौर र दुधपोखरी गर सिचाई ।

राइनासटार सिस्नेरीफाँट सिंचाई आयोजना भुलभुले ७ अनेकान फाट वेसि छन् लाग जन सिचाई ।।८

संरक्षणमा लाग पाउँदीखोला नियन्त्रण, सुन्दरवजार, परेवाडांडा, तार्कु, दुराडांडा, चन्द्रेश्वर र धुसेनी ।

खुदीखोला नियन्त्रण तथा खुदीवजार ,नाउँदीखोला नियन्त्रण, परेवाडांडा र कुन्छा सुन्दर चेपेनदी ।।

भलायखर्क, चक्रतिर्थ र धमिलिकुवा ,मिदिमखोला जलाधार संरक्षण ईशानेश्वर, भोर्लेटार र बांग्रे ।

इशानेश्वर,भोर्लेटार,समिभञ्ज्याङ र रम्घा पिस्ती खोला नियन्त्रण, भोर्लेटार ,मादी नदी नियन्त्रण ।।९।

रिस्तीखोला जिता, ता.टक्सार, सुर्यपाल र रम्घा ,पुमा खोला नियन्त्रण सहजी वसपार्क समेत, बेसीशहर ।

चण्डीस्थान पहिरो नियन्त्रण बेलघारी ,हिलेवेसि,दोर्दीनदी विचौर ,किसेदी, शेर तार्दीखोला नियन्त्रण ।।

ल्याई विद्युत सेवाको विस्तार तथा मर्मत सम्भार र उपभोक्ता संस्था विच समन्वय कार्य गर्न ।

विद्युत प्राधिकरणको शाखा कार्यालय स्थापना,खुदी भोर्लेटार र पाउदीमा गरि ३ वटा सव–स्टेशन वानाउन ।।१०।

प्राथमिकतामा कृषि उत्पादन, दुग्ध र माछा मासुमा उत्पादन बृद्धि गरि आत्म निर्भर गराउन ।

व्यवसायिक पशुपालन कृषि खेतीमा सहयोग पुग्ने काम गाउघर दुर दराजमा सम्पन्न गर्न ।।

जिल्लामा उत्पादित जडिवुटी प्रशोधन केन्द्र स्थापना स्थानिय उद्य्म प्रविधि हस्तान्तरण गर्न ।

पर्छ व्यवसायिक उननत पशुपालन, पशु विमाको व्यवस्था आधारभूत कृर्षि कर्ममा जन रमाउन ।।११

स्वास्थ्य सरसफाई र बैकल्पिक उर्जा कार्यक्रम प्रवद्र्धन कार्यमा बायोग्याँस प्लान्ट बनाउन ।

अनुदान ,नीजी नीतिगत ब्यवस्थालाई निरन्तरता दिदै अति विपन्न र विपन्न छेउ जान ।।

मनास्लु क्षेत्र दुधपोखरी, बिचौर, इलमपाखेरी, कोल्की, गौंडा, पाचोक, नौथर, ढोडेनी, फलेनी ।

बन्सार, हिलेटक्सार, बँझाखेत, भुलभुले, वाहुनडांडा र घेर्मु गाविसहरुलाई को प्रकृति संरक्षण गरिे ।।१२

सरकारी तथा गैर सरकारी निकायहरुको साझेदारीमा आ–आफ्नो क्षेत्रवाट सहयोग गुहारी ।

आन्तरिक आय,पर्यटन को लागि निर्णय प्रकृतिका भौतिक पूर्वाधारहरुको घर घर तयार गरी ।।

गाउँ इलाकामा बजेट रकमबाट सञ्चालन र प्राविधिक सहयोगका लागि परामर्श गर्नु तयारी ।

सेवा दिने संस्था वाट प्राविधिक सेवा लिने व्यवस्था लाई निरन्तरता दिने निर्णय गरियो ।।१३

मेसिन औजार (डोजर÷स्क्याभेटर) दररेट र प्रयोग गर्ने ब्यवस्था कार्यान्वयन गरी ।

प्राथमिकता जन जीविकामा माग निवेदन हैन समाज सस्कृती उजागर गरी ।।

दैवी प्रकोप÷प्राकृतिक प्रकोप मा प्राविधिक कार्यालयको आवश्यक प्रमाण सुधारी ।

कागजात जुटाई जिविसको कार्यालयलाई निर्देशन निर्णय बनाउनु अगुवा नेताधारीे ।।१४

दुरुप्रयोग हुने सरकारी ढुकुटी जिविस कोष वेरुजु आर्थिक प्रशासन सुधारी ।

प्रविधि,जनशक्ति,कार्यबोझ अनुभव पालना गर्नु आर्थिक प्रशासन नियमावली ।।

दुख दिने,जनस्तरमा ठग्ने,हानी नोक्सानी तथा असुल उपर गर्न कागज प्रमाण हेरी ।१५

स्थानीय शासन तथा सामुदायिक विकास कार्यक्रम तथा आयोजना अनुगमन गरी ।

समिति गठन गर्न जिविसलाई अधिकार प्रत्यायोजन गर्ने निर्णय गरियो ।

योगदान गर्नु पर्यटन घर गाउ जन्म र कर्मक्षेत्रको विकासमा दैलो उघारी ।।१६

सडक योजना यातायात गुरुयोजना अनुमोदन गरि समग्र लमजुङ्ग जिल्लामा ।

वालवालिकाको वाल कल्याण वाल उद्यान निर्माण गर्नु वालश्रम हटाउदामा ।।

त्यस्तै आमा बृद्ध आशक्त रोगी चेतना स्तरका माग बुझि कर्मदाको सिचन ।

तपो भूमि हो भूस्वर्ग गौरव र वीर नेपाली जन्माउने छाति नकुल्च सज्जन ।।१७

गीत

सुसाउदै च्याप्प समातेर मानवियता वेदना वहाउदै।

मृत आत्मा संवेदना सन्तती प्रकृती प्रकोपले रुवाउदै।।

बुढो घामको छाल झै प्रतिदिन स्वाच्छता खोज्दै डुवाउदै।

स्वप्न निल दह र तलाउ किनारमा मृत्यु दान लुकाउदै ।।१

मागि रहेछौ अन्वेषक प्राप्ति कतै हराउदै ।

डुवेको मोह मुस्कान पियी गुन्जि रुवाउदै ।।

वर्षत व्यूझाउन इच्छा अक्षरको आफै जीवन हराउदै ।

मागी रहेछौ जीवन भिक्षा प्रतिदिन जन्मदै स्वम् हराउदै ।।२

माया र ममता सारनै तिम्रो मेरो राष्ट्।

भागवण्डा चिरफारको अढाई कोटि नेपालीमा।।

म पनि टुक्राको हिस्सेदार त्यसमा मेरो पार हवाल्दारी।

चारै तिर राजनिति समस्यामा दिए खवरदारी।।३

लाखौ गुन्जन स्वच्छ फेरिए हिमाली टाकुराका जलाग्नीवाट।

लखेटीए बगर छेउमा नगरी राजनिती लाखापाखा।।

क्रान्ति गर्ने देखि शान्ति भर्ने सम्म मिलाई अंश छ चित्ताको।

आत्मा डढ्दै गएपनि भागवण्डा हैन मेलमिलाप गरे राजनिति विकासको।।५

गिरीजा प्रजातन्त्र सेनानी भए अहो जनयुद्ध मिलाई ।

भागनै नपुगेका जुटेका फुटेकालाई एकै मैदानमा ल्याई ।।

अव नया गगनले प्रचण्ड गर्मि थेगे भने ।

एकताको संघियतामा यूवा तरुण तराईमा छन् जन्मिने ।।६

मध्य लोकमार्ग बनि विकास प्रविधि पर्छ जन्मिनु ।

भएका घरखेत दुरदराज पहाड लेकमा रक्षामा जन रहनु ।

गाउघर उजाडनेले पर्छ आपद भरीका वंशज रक्षा गर्नु।

समथर वैरले हड्प्दै छ यूवाहो अन्न भण्डार तिमि सिहर्नु ।।७

गीत विराट स्वरुप

भावतित् अनुकम्पाले अध्यात्मके भ्रम उडायो।

सृष्टि अविनाशीको विराट असिम विश्व रुप आयो।।

सम्झन सजिलो ऐश्पर्यका दिव्य रुप चर र अचर।

शरिर सुगन्ध,नेत्र, विभूती आभूषण मुख सार।।१।। गर्छु सधै वन्धना निमन्त्रण....सम्झना‘३

सूर्य समान जाजल्यमन् प्रकास दिप्ति अंशीहरुमा।

नगको माला आदि मध्य अन्त नदेखिने पेट रबाूहरु ।।

मुकुट गद चक्र सर्वव्यापक चन्द्र,तेज आगो समान।

दाात तेजिला रंगके छाला कलि,नदीको तरङ्ग प्रज्वलन।।२।। गर्छु सधै वन्धना निमन्त्रण....सम्झना‘३

मुख वाउदा रक्षक लडााकु भित्र निलिदै ध्वस्त।

तेज र किरणका विजयी यशवान मृत्युमा अभ्यस्थ।।

विचलन डगमगाई भक्तले धरिने नरनारीसुख।

हे विजय,विज्ञान,वंशविजक,अनँत सृष्टि रुप।।३।। गर्छु सधै वन्धना निमन्त्रण....सम्झना‘३

मुक्ति,भुक्ति,शक्ति क्षमा दिनुहोस त्रिकालदर्शि।

साटी प्रेम,त्रुटी,भूल,अकर्म,त्यागी बनाउ मर्मस्पर्शी।।

मात्रै संस्मरण,स्वरुपले जगमय जनजीवन।

क्षम,करुण,दया भरी जीवीका गृहस्थ बनाउन।।४।।

गीत

यो मायाको घर कता परयो । मैले माया लगाउने शुर गरयो ।

घर त मेरो यह हैन गैरी गाउ ।सानु चोखो माया लाउनलाई हुन्छ लाउ ।।

दाम पैशा राखेर गोजीमा आको म त मायाको खोजीमा।

अलि एता सरन रेशम चौतरीको वरपिपल झै बसू ।।

ल्वाड. सुपारी मायालाई दिनु,के छ साच्चै घरवारे बन्दिनु ।

एसो भए जाउ हिड घर,बाबु आमा सोधेर बिहे गर ।।

लहुरे फूल वास्ना चै कुसुमी,दिल चुडी मन पनि उसिनी ।

सिस्नो पानी लागेझै भयो माईती पनि विरानो भईगयो ।।

लाने भयौ बाजा र गाजाले,परिवारको एकली छोरी म ।

रुने भए सबै साथि शिदा लिउ कि बिदा ले रोउ म ।।

ए नानी दोमन नगर भर पर विश्वास नी गर ।

लने भए लाउ माया छोपेर,नभए म जान्न रोकेर ।।

लान्छु म त डोलीमा सजाई,जन्ती र मन्त्रले ।

तिमी चाहि खुस हुनु दिल मन पेट र सज्जाले ।।

अब त जाउ माया घर,माईती घरमा पुग्दैन रहर ।

बिदा दिनु घर परिवार समाज सबैले,जान्छु विरह गाएर ।।

२.

पानी परयो म सानु रुझिन,मनको कुरा किन हो बुझिन।

म्ोरो घर परयो यो टाढा, अलि वर मायाले घर सार ।।

किन तेसो भनेको नारन ,ज्यान माथि छ मेरो प्राण ।

एसो भए लैजान्छु तानेर,नम्वरी धागोले बाधेर ।।

अव त जाउ माय घर माइतीमा पुगीगो रहर ।

उसो भए जाउ उदै उदै कहिले रुदै कहिले मन बुझाउदै ।।

गरीवको गजल

थोत्रो लथालिङ्ग सारीले छोपेको छाती र जीउ ।

होस मन गुमशुद्धि हिन भङ्गी रोषमा वाची हुन।।

फाटेको टोपी मैलो धुस्रो च्यातिएको कमेज सुरुवाल।

यस्तै देखि कुकुर भुक्ने खेद्ने चाल ढाल वा हिमायती दानव।।१।।

सडेगलेको फयाकिएको च्यापिएको काखे वालक ।

इज्जत लुटेर खिलली उडाउने गुजाराको मन।।

सडक पेटी वचाएको अस्मिता ।

भोक तिर्थ अकुल वालबनिता मद्यपान धुम्रपानमा मरे कुलका।।२।।

जीन्दगी स्नेह नभई अभाव हिनमा गुजाराको गुहार माग्ने ।

भारी र पोको उठाएर तह तप्कामा खप्कि र सास्ति खेप्ने ।।

आमाको अन्र्तनाद वेदना रोग सौतेने घरपरिवार ।

गर्भ नवसे वंश नभए निको ज्यूदै मर्दा धनिको धावा गुहार।।३।।

ध्त्त रक्सि कान्छिको खोजीमा बलाकृत वा दोजिया भएकी ।

गाउघरमा खाना अभावमा प्रताडित काखमा चोचो मोचो मिलाएकी ।।

आधि तुफान सरि माता पिताको निलडाम कुटाई अति ।

असैह भई अल्लारे निबुद्धि वा बिचौलिया दललालले वेचे कति।।४।।

संग बाच्नु शहरमा रम्नु राम्रो मिठो खानु लाउनु ।

भनी वैरले खुसमन तोडी आफालिएर आधि पेट के सहनु ।।

खाना मिठो छैन व्यन्जन रोटी पिठो आङ्ग छेक्ने एकसरो ।

अल्पायू बाचि सिरेटो झोलिमा बाचे गरिव रमाई ।।५।।

नाना अड्चन पढाई विज्ञान स्वास्थ्यमा वैरले हुइकाउछ।

के नै हु भनि मटो र रगत बेचि साहु देश खोक्राउछ।।

एकवार उ पनि जानु छ गरिवी देखि हासे ।

प्रकृती जड्ीवुटि माटो ढुङ्गा छिमेक र वैरमा नमासे ।।६।।

गुप्तिधन

शिक्षा कौशल,सिप,प्रविधि छर्दछ जन जो ।

वाँडि प्रणयमा नासनहुने गुप्तिधन शिक्षा भो ।।

अवयवले दिन मन ,बुद्धि नगरी च१चले आत्मा।

सुनुवाई,ढोग नफुक्नु यज्ञ,जप,तप,ध्यायनले धनात्मा ।।१।

गोरखा ः

सिस्नेरी सेढाई बस्तिको झरेका रे

चितवन आसपास वेसी र काठमाण्डौ गए रे

बुढापाका जन्म जन्म विते घर गृहस्थ कृषिमा

बलिया बाङ्गा ठटयौला छोरा छोरी लिई आश्रयमा ।।

गौलि ः

भैरव गौलिको सन्तानको एक हागो म।

धनि ज्ञानि थिए बाचीन्जेल कुन्छ गाउमा।

भाई छोरा थिए खेति धन्दामा जिएका।

देश विदेश छरिीए बंश अति छन गनिएका।।१।।

मेरो मावली कुन्छा गौलीगाउ।

मामाका छोराछोरी जीवन्त हुनुहुन्छ ठाउठाउ।

देश विदेश फैलिएको ऐश ऐश्वर्य फिजाई।

१७ साल तिर नचिन्ने कुन थिए र गुरु प्र गौलिलाई।।२।।

गौलि ः

मावली ः

कालुगौलीका कान्छा छोरा भागिरथ हजुर आमा हुन जानुका पाण्डे ।

कुन्छावाट गैरिथोक चिति बिहे गरेका ४ छोरा र २ छोरीका छन् खण्ड ।।

आरुवोटे,ढलौटा,सिंम्पानी र साउनेपानी खेतमा झुल्ने मकै र धान ।

ठूलो स्वाँरा,डिलामुनि,पल्लोवारीमा ज्यामिर र रुख,उही खरवारी झन ।।क

जेठा दण्डपाणी छोरी गुरुसेनी पूर्काङ्ग र ज्वाला गुदि तनहूँमा बिहे भयो ।

माईला पितम्वर र विजुलाका भगवती,देव,िकमला,............ कान्छि रह्यो ।।

कालिकाको उत्तम, तर्क(नेत्र)को अजुृन शंकरका २ छोरा सागर छ अमेरीका छ ।कान्छो सुदिप छन् ।

गहूगोरा कृषक झिझो स्वभावका मामा गाजली पछि बितेका हुन ।। ग

साईला हिमलाल गौली मामा थिए,०६३ सालमा बित्नु भो,दिल्लिमा ।

सानै उमेरमा नपढ्नाले दुखि भै रेलवे पुलिस हुन भयो दिल्लगीमा ।।

गाँऊमा जेठीका रामदेवदाई कुन्छाको आरबोटे सिंम्पानी बस्छन् ।।

सोझो नरम बोलीकी माईजु मज्याङ्गकोट बसौलाकी छोरी हुन ।।

उही औतार सावित्रीका २भाई सुजित अजित छोराहरु,छोरीमा सुमन म चिन्दिन।

छोरी डा प्रतिमा साच्चै छोरी हो, हिस्सिपरेकी हसौकी छ, लाज उ मान्दिन।।

भाईमाईलो शुसिल गीताका संन्दीप र संन्जीव छोरा कलकत्ते नै बने हुन ।

साईला बिजय तारा बलत नेपाल आए,काठमाण्डौ सनी र खुसि ठूली भईछन् ।।

अजयकी निती हिन्दुस्थानमै रेलवेमा छन् क्यारे, छोरा श्रेय सोम छन् उही ।

गिड्यु पनि भनियो उसलाई पढाई टयूसन चलाई राधा माईज्यूको प्यारो त्यही ।।

अब उनीहरु भारतीयनै हुोउन,प्यारो लागे नेपाल यात्रा,घुम्नेछन् ।

रेलगाडीका भुपु साईलामामा छोरा पढाई कलकत्तेनै बनेछन् ।।घ

जीवीत अघि काङ्गेस हुँदा टाउकाको मुल्य तोकेका,योद्धा सैन्य हुन ।

कान्छा रविरमन,गुरु हुन,कल्पना कृष्ण,भूपाल,हेपी निरज बिदेशमा छन् ।।

३श्रीमति मैयाकी कल्पना छोरी,डम्वरकुमारीका कृष्ण भोपाल २ छोरा हुन ।।

शुष्मा लैनछोकरी बेहोर्ने मामा कान्छीका हेपी निरज धनी छन्।

आफूलाई मात्र हेर्ने वंश सन्तान नहेर्ने,गौलिका के कुरा गरौ ? ।।ड.

वेमात्री लाङ्गदी गोरखाकी ठाकुर पाठकपुत्रि थिईन ।

दाई कमलीकान्त थिए मामा हुनुभो चितवन झरिन ।।

श्रीकान्त ,सूर्य चन्द्र ज्योती कान्छो चिनेको छु उही ।

आमा बहिनी सरस्वती पाण्डे राजेन्द्र भाई भेटिन्छ त्यही ।।च

बुढामावली रागीनास चिलुवाल थरका कुमाई वाहुन हुन ।

पद्दराजका सन्तान टिकादत्त छोरा झपिन्द्र,६ छोरी जन्मेका हुन।।

उही कुवेरदत्त का एक बहादुर १ छोरी रहेका जुन ।

खिलनाथका ७ भाई छोरा जेठा पद्दराजमाईला मनविलास ।

साईला,चिरनदाईअरु ,ईन्द्रराज रामजीका वाउको वसोवास ।।क

महा प्रसादका छोरा दत्त,खड्ग प्रसाद,टिकादत्त जेठी श्रीमतिका ।

कुवेर दत्त, खिलनाथ कान्छि पट्टि उही रागीनास लम्जुङ्ग रहेका।।

दत्त प्रसादका ४ छोरी २ छोरा,जेठा डिल्लिराज का सिताराम दाई ।

उनका ३ भाई अरु र ३ वहिनी छोरी मिलि हराभरा छ सब रमाई ।।

कान्छा छोरा भिष्मराज डिष्ठानै भए,गंगा गीता गायत्री छोरी ।

ऋृषि चिलुवाल पोखरा वस्ने छोरा छोरी देश परदेश,गए रमाई ।। क

रहि वीजक कन्यकुब्जि कुमाई तागधरी वंशी ।

पाई पहाडी भूधरा १५ रोपनीले नवने नृअंशी ।।

बिचारी कुल सिलाई ऋृषिरामको तेस्रो पुस्ता हुँदा ।

छ बन्धु दुई चेली जेठीको माईलो सबैमा साईलो जन्म ।।१

कुल घरान परेवाडाँडा सुन्दरवजार पश्चिम लम्जुङ्ग ।

पिताजी यज्ञप्रसाद,तिलकुमारी ,कल्पसुन्दरीका जङ्ग ।।

जेठी पहाड,कान्छि सुन्दरबस्ती चितवनमा रहि वास ।

असी रोपनी पहाड ५ अंश साँढे ७ पिघा तिन अंश ।। २

मामा पितम्वर गौली,कमलीकान्त ज्वाई यज्ञ प्रसादलाई सघाउने ।

कुन्छा लम्जुङ्ग भैरव गौलीका दण्डपाणी पिताम्वर हेमलाल रमाउने ।।

जानकी गौली हजुर आमा र कान्छ मामा गुरुप्रसाद स.गै रुकमिणिी ।

ठूलि आमा,मेरी आमा तिलकुमारी कान्छि छोरी हुन मामाघर तर्फका ।।

दुख जेलोमा वाचेका घर गाँऊ संस्कार सौता छुटाई समाजनै अंशवण्ड २ लगाउने ।। ३

बनिवूतो खनि खोस्रि पहाड,पानी खोज्दा श्वास रोक्ने ।

हाई थियो पुत्रि सरस्वती जन्मदा खुसि प्रथम वंश हेर्ने ।।

दोस्रिपुत्रि भगवति सौतने माहोलमा हेय भई रुकमिणिी कहाँ ।

हुर्कि बढिन बर्षाउटे ख्याउटे छोरी र माउ पिताजीकन ।। ४

फन्कि विरत्ती भावमा साधु वनि परपाहुना भरिने घर ।

दुख जेलो ढुङ्गे घर गाँऊ समाज जेठी पत्निसंग पिताजीको भर ।।

बर्षाउटे बुद्धि जन्मे हर्ष बढाई भो पहाड रिङ्गदै चितवन तिर ।

निस्फीर्कि ,ऋृषिरामका ३३ मुद्धा यज्ञ र तुलसी,बुबाको पीर ।। ५

उही तारिख मुद्धा वेसिशहर पोखरा काठमाण्डौ धाउदै ।

काका तुलसी सानो हुँदा एक्लै धाउने परिवार नरमाउदै ।।

चितवनमा शिवदाई जन्मनु भो म हरि जन्मे बर्षाउटे ।

दुबै पुत्र मोह र शोख बने रोगेत्रो रुन्चे पिलन्धारे म ख्याउटे ।। ६

घर गृहस्थी गाई बस्तु पहाडको चालचलन कृर्षि निर्भर ।

भाई सूर्य भए,आमाले काम सघाउने पाउनु भो हराभरा ।।

उसै विनोद दुखमानै भन्दै जन्म्यो पिता नाखुस हुनु भे कि ।

दुखै बिते जेठीका दिन ,पानी र खाना खोजदै कडा रोग वेहोर्नु हो की ।। ७

फेरी चितवनमा भाई टिकाराम जन्मे कान्छो हो वंश ऊ ।

पाठक थिए मामा कमली,साईलीको घर खरकोमा हुर्के सबै ती ।।

दुखै गियो रसौली जंगल वयलगाढाको खेति पाती गर्न नी ।

हेय भई बचेकी,माईतीकी चेली भर पढाई पनि ।। ८

जीवन संर्घषनै चलयो सबै छोराछोरी जाय जन्म भो ।

तथापी टिका भाईको संगत बिग्रि गो की,दशै टीकाको दीन वितयो ।।

उस्तै आमा कल्पसुन्दरी प्यारलासिस भई स्वर्ग जानु भो ।

दाई शिव पनि तिस बर्ष जागिर पुरा हुने दिनमा बित्नु भो ।९

मेरा माता,दिदि,दाई २ थिए,दाई बुद्धिको घरजम पछि जननी जानुभो ।

पहाडको दुख ब्यालिस बर्षा उमेरमा २०४१ मंसिरमा टुहुरो भैइयो ।।

उस्तै भाई टीका,आमा कल्पसुन्दरी,दाई शिवभक्त,भतिज सिजन गए।

सार के छ ,कुन बाकि रहन्छ र ,अनन्त सबै वंशज छोडी जानेनै भए ।।१०

बुबा विह्ँल भै शोककाव्य तिलान्जली यहाँहरु सामु राख्नु भो ।

दुख जेलो,दाम्पात्यमा बाँकी सन्तानको मेलो मेसो मिलाउदै रहनु भयो ।।

गौलि

धन्यावाद बाबू पूरै परिवार देखियो भेटियो ।

भाई विजय र तारा नानी पनि छोरो समेत देखियो।।

मेरो मामाका ४भाई छोरामा साहिला छोर यि।

पूर्ण पढि चिकित्सा क्षमा जानु छ खुसि गौलि तिमि।।१।।

तिखो नवन्नू धैर्य सिप ज्ञान कला भरि जीवन।

त्यस्तै हस्सि मोजा भन्दा पढ्नमा दिनु ध्यान।।

बारम्वार मोवाईल हैन किताव पढ्नु ।

समयमै खाना आराम गृहकार्यगरि खुसि बनिनू ।।२।।

कुल घरान भाग्य टाढा छैन तिमि निहाली हेर्दछ।

सिप नभएको शिक्षा लिए वेरोजगार भएर मर्नु पर्छ।।

उच्च अंक शेखि तोड्ने शिक्षा गौरव रहोस।

मोफसलमा बस्ने बुबाहरुको पनि आर्शिवाद धरी ज्ञानी अघि बढोस।।३।।

 ग्रहण ः

चन्द्रमा लाई छाँया पर्ने वा ढाकिएर खण्ड वा खग्रास छ ग्रहण ।

गरी चन्द्र स्पर्श,लगन,मध्य अन्त छ उन्निमलन,मोइा शरण ।।

ग्रहण सूतक समयमा जगत र जीवमा असरहरु चलिरहन्छ ।

चन्द्रग्रहणले पृथ्वी, जिवहरुमा चन्द्रको प्रभाव तीब्र रुपको छ ।

२८ दिन चन्द्रको परिक्रमा चक्रले पृथ्वीमा ग्रहण २,३ घण्टा हुन्छ ।

समय पृथ्वी,जिव चन्द्रको प्रभाव तीब्र रुपमा भैरहेको हुन्छ ।

सुस्त प्रभाव ,उर्जा, पृथ्वीको शक्ति समयसापेक्षा चन्द्रमाको पूर्णवृत छ ।।

धेरै कुरा नदेखिने,प्रभाव शुन्य रहे पनि प्राकृतिक अवस्था रहन्रुछ ।।

द्रुत गतीमा स्वरुप त्यागी गुण्न,पोषण,शरिर अवस्थितीमा हुन्छ ।

चन्द्रमाको वृतको असरले जनको प्रणाली, शारीरीक, मानसिकमा ।

उर्जागत,मासिक चक्र, मिलाप दशा ग्रह कर्म चेतनामा पर्दछ ।

बुझनु कि चन्द्रको चक्रकै आधारमा शुक्लपक्ष, चन्द्रपक्ष रहन्छ ।

मास,तिथी,सनातन सस्कार,समयको गणना चन्द्र चालमा हुन्छ ।

चन्द्रग्रहणले हावा हुरी बतास,पानीका क्रियाहरु पृथ्वि वरण छ ।

उर्जाको क्रियाशीलता चेतना जागृत,ध्यान गर्नु जीवमा श्रेयबन्छ ।।

ग्रस्तोदित सूतक समयमा बालक, बृद्ध, रोगी गर्भवती नारी ।

अरु विवेकशिल प्राणिहरूलाई,कर्म,भोजन निषेधमा गयारी ।

ग्रहणमा भोजन निषेध,पकाउने, भूट्ने, बनाउने, काट्न काम पनि ।

ज्यावल औजार प्रयोग , भूमी खनन गर्ने, शुभ कार्र्य , मलमूत्र त्याग्ने ।।

नगर्नु कपाल कोर्ने, दन्तमञ्जन गर्ने, चेक कागजात पढ्ने लेख्ने ।।

कार्य,देव ईशको मूर्ति पुज्ने तुलसीको वृक्ष स्पर्श नगर्ने ।

ग्रहणमा गर्भवती महिलाहरू घर बाहिर ननिस्कनु ।

निस्कनै भए तुलसीपत्र, कुश, चन्दन साथ पर्छ घर बाहिर निस्कनु ।

कर्म ग्रहण समयमा ग्रहण स्पर्शभए स्नान,भक्ति,समभाव धर्नु ।

प्राणि,जगत,पूण्य दान,सहयोगले दिक्षा मन्त्र जप, ध्यान, होम गर्नु ।। आफनो राशिका महादशा, अन्तर्दशा,ग्रहपीडा,नवग्रहमा कृपा जगाउनेछ ।

हजुरको जन्म कुण्डलीमा चन्द्रग्रहण योग भए चन्द्रमा,शिवजी पुज्नु ।

लाभका अतिरिक्त वाकसिद्धि, साधनाको ग्रहणको समय शुभ ठाननु ।।

रही ग्रहणको पूण्यकालमा ब्रह्माचर्याले मन,विचार सकारात्मक बनाउनु ।

हित विचार,मनन, चिन्तन,धार्मिक गीत सङ्गीत, भजन, वेद, पुराण, उपनिषद्, गीताप्रिय हुनु ।

मन प्रसन्नमा ग्रहण प्राकृतिक,सूतकमा भयभित नभई सम्यक पर्छ बन्नु ।।

रोकी विकिरण,नकारात्मक उर्जा,खाद्द् र शुद्ध गाईको गोबर घरमा राख्नु ।

रासि अनुसार भेद र मिश्रित फल छ ग्रहणमा शास्त्रोत्रर धारक बन्नु ।।

गीता सार

वासुदेव सुतं देवं संसचानूर्मर्दनम्। देवकीप रमानन्दं क्रिष्णं वन्दे जगद्गुरुम्।।१।।

मुकं करोति वाचालं पङ्गुं लङ्घयते गिरिम्। यत्क्रिपा तमहं वन्दे परमानन्द माधवम्।।२।।

धर्म युद्द छ अन्तिम कुरुक्षेत्रमा बन्धु पाण्डव,कौरव सेनाको विच घनाघारमा ।

पाई संजयले दिव्य दृष्टी उहाँ ध्रृतराष्ट्रकन युद्द बृतान्त सोधीे संजय भन्दौमा ।।

पान्डुपुत्रहरु छ व्याकुल, कारुणिक्, शोकयुक्त अर्जुनलाई बताउदै श्री कृष्णले ।

बन तिमी ज्ञानि,जसको लागि शोक नगर्नु पर्ने हो,त्याग त्यसमा ब्यर्थ शोकले ।।

ज्ञानि त जिवित,मृत बिषयमा शोक गर्दैनन्,चल्ने जुनीमा जीवात्मा छ,सतयले ।।

वाल, युवा,बृद्द सबको शरिर प्राप्ती,पछि जीवात्मा मृत्यु पछि अर्को शरिर तथ्यले ।।

प्राप्ती छ शरीर, धीर पुरुष मृत्युमा किन घवराउनु मनुष्यले पुरानो बस्त्र खोलेसरी ।

त्यागि नयाँ कपडा लगाएझै छ,जीवात्मा पुरानो शरिर त्यागि नयाँ प्राप्तमा हरघरी ।।। २.०१,२.११,२.१३,२.२२

शक्ति र कर्तव्यमा सुखदुख, लाभहानि जितहारको सबै चिन्ता छाडी मनुष्य रहन्छ ।

बुझी कत्र्तवय भावबाट कर्म गर्नाले सधै मनुष्य कर्म बन्धनमा नबाँधि बाच्नु पर्दछ ।। २.३८

जीवले कर्म गर्नु, कर्मफल आसक्तीमा शक्ति अनुसार कर्तव्य गर, नफस ब्यार्थमा ।

बिमुख नभई सक्रिय जीवन आफ्नो कर्म त्यागपनि नगर,जुन नफस्नु नीजि स्वार्थमा ।। २.४७

तिमि कर्मफलमा अनासक्त, सहि निष्काम कर्मयोगि हौ, यहि जीवन प्रिय छ देनमा ।

नगर पाप,पुण्यबाट मुक्त हुन्छौ,जब जीवले स्वचालन तिमी,निष्काम कर्मयोगि बनेमा ।। २.५०

सारा इन्द्रिय तिम्रै सुखले मनुष्य बुद्धिलाइ गलत मति र पथमा लिएर व्यर्थ बन्छ । २.६७

व्याष्टि संसारका काम सबै,कार्य प्रकृति माता गुणरुपी ईशको इच्छा शक्तिले हुन्छ ।

भूलि अज्ञानतामा मनुष्य आँफुलाइ कर्ता ठानी,उ त कर्मफलको बन्धनमा बाँधिन्छ ।। ३.२७

जाननु आत्मालाई मन,बुद्धि भन्दा श्रेष्ठ सधै संझेर निजै बुद्धिद्वारा धरे मन बसमा ।

धार्य गर हे महा बाहु अर्जुन्,तिमी सदा जागे दुर्जय कामरुपि शत्रुलाई नाश गरेमा ।।३.४३

बुझ लौ जब जब संसारमा धर्म हानि,अहित,क्षय हुन्छ म छु अर्जुन ।

अधर्म कलिको वृध्दि हुन्छ, तब तब सत्जन र धर्मको रक्षामा छ गर्जन ।।

काम,क्रोध,लोभ,मोहका दुर्जनहरुको संहारको लागि र कर्म चक्षुगरी रमण ।

उही म,निमेष प्राप्तिले परब्रह्मा परमात्मा हर युगमा अवतरित छु,गमन ।(४.०७.०७

कर्मयोगले मनुष्यको मन,बुध्दिलाइ सुध्दी गर्छ सबै कर्म पवित्र बनिदिन्छ ।

उचित समय,लगाव,धार्यमा सुध्दबुद्धिद्वारा योगि,जन इश्वरको दर्शन् पाउँछ ।।४.३८

बुझ हे अर्जुन् कर्मयोगको निस्वार्थ सेवामा छ, उही शुध्द संन्यास भाव छ ।र्

ात सम्पूर्ण कर्ममा कर्ताले म पनको त्यागी प्राप्ती छैन,त्यो भाव कठिन छ ।।

जब तिमि निस्काम कर्मयोगि हुन्छौ,शीघ्र परब्रह्मा परमात्मा प्राप्ती गर्दछौ ।५.०६

जब मनुष्य कर्मफलमा लोभ,आशक्तिलाइ त्यागेर सम्पूर्णकर्म इशमा अर्पन्छ ।

संगै परमात्माले जीवमा पापरुपि जलबाट र्निलिप्त हटाई स्वम् शुद्दि बनिन्छ ।।(५.१०

जब तिमि,मनुष्यले सबै तिर म परब्रह्मा परमात्मा बुझि निष्काम कर्म दिन्छौ ।

उसलाइ नै देख्छृ म,उसदेखि अलग रहदिन,उ पनि म देखि टाढा रहदैन स्विकाछौ ।।

अन्त

यस्तो छ सवैले एकपटक पढ्नैपर्ने गीताको सार

पढि गुनि हिन्दू धर्मको ग्रन्थ श्रीमद्भगवद गीता,महाभारतको युद्ध बुझे ।

यही हिन्दू धार्मिक अध्येता मत भगवत गीतालाई सनातन वैदिक (हिन्दु) पढे ।।

विचार,धर्मको सार,संसारमा सबै मान्छे,सबै कालखण्डमा लागु हुने रहेछन् ।

बुझ १. किन व्यर्थ चिन्ता गर्छौ ? कोदेखि व्यर्थै डराउदछौ ? तिमीलाई कसले मार्छ ? क

किन त २. आत्मा न जन्म लिन्छ न मर्छ,३. जे भयो, त्यो राम्रो भयो ।

जे हुँदैछ, त्यो राम्रै हुँदैछ । जे हुनेछ, त्यो पनि राम्रै हुनेछ व्यार्थ चिन्ता हटिगयो ।

नगर ४. तिमी भूतकालको पश्चताप , भविष्यको चिन्ता र वर्तमान चलिरहेको छ ।

सम्झ ५. तिम्रो के गएको छ र तिमी रुन्छौ ? तिमीले के लिएर आएका थियौ । ख

अब तिमीले के हरायौ ?६. तिमीले के पैदा गरेका थियौ र नाश भयो ? बुझ्यौ ।।

यहाँ ७. तिमीले केही लिएर आएका थिएनौ,जे पायौ, यहीँबाट पायौ ।

जति दियौ, यहीं नै दियौ । खाली हात आएका थियौ, खाली हात नै गयौ ।।

जे आज तिम्रो छ,त्यो हिजो अरु कसैको थियो, भोलि अरु कसैको हुनेछ । ग

गीता

संसारको पापाको नाश गर्ने उपाय के छ ख्वामित।

सोधि पार्वतीकन महादेव संगमा वताउदा तक।।

विष्णु मुख हात पेठ पाउ सबै मा अक्षर रुप।

उहि सार पदार्थ श्रद्धा भक्ति जपन गीता तक ।।१।।

के हो पूजा पाड भक्ष्य अभक्ष्य संसारमा छ के ?

कुकर्म नरक वेश्य र यमराज जन्म रह्यो के ।।

विषयी कुकर्मि जात ,वर्ण तोताले बोल्छ जे ।

ज्ञान गुन ,विद्धावान सुकर्म समभाव दिन्छ जन्मले ।।२।।

शान्ति ,सिद्ध ,आत्मज्ञान मित्र र ब्रह ज्ञान को दिन्छ ।

सेवा दान,भोग व्यभिचार भ्रष्ट वा चाण्डालले छिन्छ ।।

व्ृति ,सुर र असुर ानको र मोह तृष्ण जालोमा शान्ति गुम्छ ।

व्ौर समालि डर भोक पियास सबै वैरभाब ज्ञानले सुल्झिन्छ ।।३।।

इातनना जुवा रण्डीवाजी मद्दपान शीकारी र सब व्यपारी ।

ऋादत , धन , दुरग्रह, चोरी र यज्ञग्रह नजानी धन थुपारी।।

डाकु,संकट र काल जीती उज्यालो बन्छ अध्यारो जीवन ।

प्ुष्प विमान स्वर्ग र धर्मले लोक उद्दार जीत्छ यमराजको मन ।।४।।

महात्मन् ज्ञान फलमा जीवशेष कन्या अति रुपका ।

धरामा खसि सुकेका वयरबाट भईउत्पती जनले देखेका ।।

पाप छिनि तिर्थ श्रापमुक्त बने गोदावरी नदी तटमा ।

उहि महर्षिले पूर्नजन्म भए र स्वर्ग गए आश्चर्य मुक्तिमा ।।५।।

वेद जान्ने, भजन नाचगान गरी धर्ममा उस्ताद ईज्जतका ।

वर्णश्रम,धर्मि। परखि र भोग राजा रंक झुम्ने केलका ।।

चुक्लि, व्यभिचारी,मोह वास्न,कलहमा स्त्री र पुरुष सब ।।

रोग व्याथा भरी दुखमा गिद्धको सिनो झै ज्यूदै मर्ने रौरव ।।

ठुगि फोडि जीवकोष अवयव लुछि अधर्मिको ।

ीचथोरी मासु हड्डि मज्जा यमराजले मार्ने अधर्मि जो।।

एहि दिनरात श्रमगरि यातना हट्छ देह अन्तमा ।

नसुध्रि पूर्व जन्म,शिकार बन्दै शिप कला यहि जन्ममा ।।६।।

प्रजापालक,यज्ञकर्ता धर्मि तेजमा ज्ञान भर्दछ ।

श्रृति,श्रद्धा,वरदान छ छ मन ईशमा ब्हमय बन्दछ ।।

ज्ञानी हंस पन्छि खोज्न धाम ,देवल तिर्थ धाउछ ।

परमानन्द मन आत्म उहि वसि मुक्ति स्वम् पाउछ ।।७।।

धन दौलत व्यपारी आय टोली लुब्ध मोह कन ।

सन्तान,कुटुम्ब र वैर ेपि लुकाई दिनरात धन ।

स्वप्ना र मोह श्रद्धाले पापी पेट उद्दार खोजीवीनीकन ।

सुझाई पिता पूर्खा र सन्तान मुक्ति यज्ञमा वीज बन्छ धन ।।८।।

म्द्दमांस संगमा गुण्डा कलि पुरुषमा अर्जिर्ण ।

प्ूर्वजन्म र वाचुन्जेल अजीर्ण भई रोगी तृण ।।

द्यान , यज्ञ र समभाव म अरु अध्यात्मा बुझ्नु ।।

प्रिवार,वंश,कर्म गरी जुनी मुक्ति कुल उद्दार हुनु ।।९।।

ऋास्तिक वेदबेदाङ्ग मुनि, यज्ञज्ञ गर्ने जन्म मरण शुद्धि ।

रोग विरामीमा भाकल र वलि हैन खाने आरोग्यका जडिबुटि।।

इस जन्मका मनोरथ पुरा गर्ने त्यागि नरकिय भोग ।

साक्षत छ जीव यज्ञ कर्मादी शुसद्दमा मद्दमांस त्यगि रोग।।१०।।

सबै धर्म जात समप्रादय जीव नै हुन प्राणहुने नहुने।

ग्र्नु माया दया नगर्नु हेय कुसलमान क्रिष्चीयन वा अरु भनि ।।

कुभाव अनजान शरिर र चरण छुदा पापी किन?

गुरुआमा मान्यजनमा लात्ति,द्धेष पातीक बन्छ छिनछिन ।।

उहि किछ पतङ्ग भमरा चराकै जीव योनि फिरन्ते ।

मैना सुगा वा अप्सरा शंख चक्र गद्दा र पद्दम जनले सम्झने ।।

पद्मवती,पंचमुखी,कमलिनी सबै आम स्वरुप ।

ऋषिका आश्रममा उहि मुक्त सुवास खुसि रुप।

तेज शिवको दिई ब्रह मोह स्नेहका सब सन्तान ।

दुख मुक्तभई समभाव र तेजमा जन्म मृत्यु वन्धन ।।११।।

मित्र हित पराई संगमा जल,गोदावरि स्नान गरी ।

ब्रह राक्षस निल्थ्यो जनका आश्रमबाट हरी ।।

पापी,गिद्धनै राक्षस बने, जनको बदलामा खाने ।

तप ध्यान र बिन्तिभाउमा राक्षजन उद्ध्याउने ।।

करुणा देखाई राक्षस पनी तीर्थ ब्रत जनको हित ।

सोहिगिद्ध ऋषिको हड्डि तलाउमा खसाई शुद्ध जल पवित्र ।।

नसि अभिमान पुष्पविमानको मुक्तिमा पाप हट्छ।

स्वजन हित मित भय हटाई परमपद पुग्दछ ।।१२।।

भक्तिपूर्वक धर्मात्म अश्वमेद्ध उज्ञ पूजन गर्दा ।

स शर्त वरदान द्धोडा ,गाई , सन्तानको आशमा पर्दा ।।

शरणधारि देवः ईशमा मृत्यु सम्झी शोकाकुल हुँदा ।

ब्रम्हाणको मन्त्र जपले ईशलेनै संजीवनी दिए जीव ।।१३।।

सदाचारी नाम काम भरी गृहस्थ पशुधन भय ।

परपुरुष,स्त्री व्यभिचारी,यौन कुण्ठा दुराचारीको क्षय ।।

डुबि नरकमा चण्डाल बनि पाप, रोग, वासनाले थलिई ।

प्ढी ज्ञान,समिप साार रपरोपकारी ईशले शुभदिई ।।१४।।

ीशकारीले खेदी जीव जन्तु नर वानर मार्दा मुक्ति होला ।

श्राप,अधर्मको जीव लिला देहात्मा पूण्य ईशमा छल ।।

व्ैरभाव चण्डाल देशदेहि जन कुकर्म मुक्त छ मृत्युले ।

श्रद्धा ज्ञान चेतना र भक्ति मन आत्मा बाच्छ ईश भत्mिले ।।१५।।

राज्य, सेनापति दम्भि लोभी स्वार्थमा हैजाले मर्ला ।

द्धोडा भारवाहक,श्रमका जनको पूर्नजन्म उहि तेजले गर्दा ।।

ऋण,कर्म सिद्धि मेहनेत,मनविरक्ति तपमा छ मन आनन्द ।

दिब्य आत्मा पुष्प विमान मन स्वार्थको वंश जातमा छ मद ।।

धन पद ईष्या दम्भ मनको जन विरोधि शासक पदमा छदा ।

राज्य कानुन नासि वंश माटो कुमारिचोकमा उ फसिदा ।।

रौरवमानै वास हुनेछ जन वेच्ने श्रम चुस्ने धर्म नास्नेहरुको।

मर्छ गौरव र देशको स्वाभिमान भूत हुे छ तिनिहरुको ।।१६।।

हात्ति माउते जन भय र हाहाकार त्राहीमाम मन ।

आतङ्क युद्ध क्रान्ति छरी समाजजनमा खर्चिन्छ धन ।।

बाटो नछेक्नु मनको मन्दिर देहमानी जात नलड्नु।

राज्य, सन्तान, शुभ र आर्सिफ जीबन हो बाँच्नु बचाउनु।। १७

फूर्ति दम्भ देखाउँदा घोडा चढी वा हात्ति जन्मे।

धन र अधिक खाना खाई औषधी नपाई तड्पे ।।

हान, जप र तप मनका योगाले क्षणमा शान्ति ।

बोकी समभाव र खाना, बास र कर्म नै जनको भ्रान्ति ।। १८

सिंहासन पुष्पविमान तिर्थ ब्रत नगरी इन्द्र वने ।

देशदर्शन प्रभाव र इन्द्रपदवी जप तप विष्णु अडे ।।

योगा, याग र चैतन्य विवेक बुद्धि र सुख शान्ती ।

श्रद्धा, यज्ञ विष्णुको सायुज्य पदवी सुख छैन भ्रान्ति ।। १९

कस्को विजक थिए, कुन ज्ञान म पाऊ ।

अन्धकारमै उदरको अन्धो छु ज्ञानमा जाऊ ।।

खोलिदिए प्रकास,नमन सदिच्छा चैतन्यले ।

गीता

संसारको पापाको नाश गर्ने उपाय के छ ख्वामित।

सोधि पार्वतीकन महादेव संगमा वताउदा तक।।

विष्णु मुख हात पेठ पाउ सबै मा अक्षर रुप।

उहि सार पदार्थ श्रद्धा भक्ति जपन गीता तक ।।१।।

के हो पूजा पाड भक्ष्य अभक्ष्य संसारमा छ के ?

कुकर्म नरक वेश्य र यमराज जन्म रह्यो के ।।

विषयी कुकर्मि जात ,वर्ण तोताले बोल्छ जे ।

ज्ञान गुन ,विद्धावान सुकर्म समभाव दिन्छ जन्मले ।।२।।

शान्ति ,सिद्ध ,आत्मज्ञान मित्र र ब्रह ज्ञान को दिन्छ ।

सेवा दान,भोग व्यभिचार भ्रष्ट वा चाण्डालले छिन्छ ।।

व्ृति ,सुर र असुर ानको र मोह तृष्ण जालोमा शान्ति गुम्छ ।

व्ौर समालि डर भोक पियास सबै वैरभाब ज्ञानले सुल्झिन्छ ।।३।।

इातनना जुवा रण्डीवाजी मद्दपान शीकारी र सब व्यपारी ।

ऋादत , धन , दुरग्रह, चोरी र यज्ञग्रह नजानी धन थुपारी।।

डाकु,संकट र काल जीती उज्यालो बन्छ अध्यारो जीवन ।

प्ुष्प विमान स्वर्ग र धर्मले लोक उद्दार जीत्छ यमराजको मन ।।४।।

महात्मन् ज्ञान फलमा जीवशेष कन्या अति रुपका ।

धरामा खसि सुकेका वयरबाट भईउत्पती जनले देखेका ।।

पाप छिनि तिर्थ श्रापमुक्त बने गोदावरी नदी तटमा ।

उहि महर्षिले पूर्नजन्म भए र स्वर्ग गए आश्चर्य मुक्तिमा ।।५।।

वेद जान्ने, भजन नाचगान गरी धर्ममा उस्ताद ईज्जतका ।

वर्णश्रम,धर्मि। परखि र भोग राजा रंक झुम्ने केलका ।।

चुक्लि, व्यभिचारी,मोह वास्न,कलहमा स्त्री र पुरुष सब ।।

रोग व्याथा भरी दुखमा गिद्धको सिनो झै ज्यूदै मर्ने रौरव ।।

ठुगि फोडि जीवकोष अवयव लुछि अधर्मिको ।

ीचथोरी मासु हड्डि मज्जा यमराजले मार्ने अधर्मि जो।।

एहि दिनरात श्रमगरि यातना हट्छ देह अन्तमा ।

नसुध्रि पूर्व जन्म,शिकार बन्दै शिप कला यहि जन्ममा ।।६।।

प्रजापालक,यज्ञकर्ता धर्मि तेजमा ज्ञान भर्दछ ।

श्रृति,श्रद्धा,वरदान छ छ मन ईशमा ब्हमय बन्दछ ।।

ज्ञानी हंस पन्छि खोज्न धाम ,देवल तिर्थ धाउछ ।

परमानन्द मन आत्म उहि वसि मुक्ति स्वम् पाउछ ।।७।।

धन दौलत व्यपारी आय टोली लुब्ध मोह कन ।

सन्तान,कुटुम्ब र वैर ेपि लुकाई दिनरात धन ।

स्वप्ना र मोह श्रद्धाले पापी पेट उद्दार खोजीवीनीकन ।

सुझाई पिता पूर्खा र सन्तान मुक्ति यज्ञमा वीज बन्छ धन ।।८।।

म्द्दमांस संगमा गुण्डा कलि पुरुषमा अर्जिर्ण ।

प्ूर्वजन्म र वाचुन्जेल अजीर्ण भई रोगी तृण ।।

द्यान , यज्ञ र समभाव म अरु अध्यात्मा बुझ्नु ।।

प्रिवार,वंश,कर्म गरी जुनी मुक्ति कुल उद्दार हुनु ।।९।।

ऋास्तिक वेदबेदाङ्ग मुनि, यज्ञज्ञ गर्ने जन्म मरण शुद्धि ।

रोग विरामीमा भाकल र वलि हैन खाने आरोग्यका जडिबुटि।।

इस जन्मका मनोरथ पुरा गर्ने त्यागि नरकिय भोग ।

साक्षत छ जीव यज्ञ कर्मादी शुसद्दमा मद्दमांस त्यगि रोग।।१०।।

सबै धर्म जात समप्रादय जीव नै हुन प्राणहुने नहुने।

ग्र्नु माया दया नगर्नु हेय कुसलमान क्रिष्चीयन वा अरु भनि ।।

कुभाव अनजान शरिर र चरण छुदा पापी किन?

गुरुआमा मान्यजनमा लात्ति,द्धेष पातीक बन्छ छिनछिन ।।

उहि किछ पतङ्ग भमरा चराकै जीव योनि फिरन्ते ।

मैना सुगा वा अप्सरा शंख चक्र गद्दा र पद्दम जनले सम्झने ।।

पद्मवती,पंचमुखी,कमलिनी सबै आम स्वरुप ।

ऋषिका आश्रममा उहि मुक्त सुवास खुसि रुप।

तेज शिवको दिई ब्रह मोह स्नेहका सब सन्तान ।

दुख मुक्तभई समभाव र तेजमा जन्म मृत्यु वन्धन ।।११।।

मित्र हित पराई संगमा जल,गोदावरि स्नान गरी ।

ब्रह राक्षस निल्थ्यो जनका आश्रमबाट हरी ।।

पापी,गिद्धनै राक्षस बने, जनको बदलामा खाने ।

तप ध्यान र बिन्तिभाउमा राक्षजन उद्ध्याउने ।।

करुणा देखाई राक्षस पनी तीर्थ ब्रत जनको हित ।

सोहिगिद्ध ऋषिको हड्डि तलाउमा खसाई शुद्ध जल पवित्र ।।

नसि अभिमान पुष्पविमानको मुक्तिमा पाप हट्छ।

स्वजन हित मित भय हटाई परमपद पुग्दछ ।।१२।।

भक्तिपूर्वक धर्मात्म अश्वमेद्ध उज्ञ पूजन गर्दा ।

स शर्त वरदान द्धोडा ,गाई , सन्तानको आशमा पर्दा ।।

शरणधारि देवः ईशमा मृत्यु सम्झी शोकाकुल हुँदा ।

ब्रम्हाणको मन्त्र जपले ईशलेनै संजीवनी दिए जीव ।।१३।।

सदाचारी नाम काम भरी गृहस्थ पशुधन भय ।

परपुरुष,स्त्री व्यभिचारी,यौन कुण्ठा दुराचारीको क्षय ।।

डुबि नरकमा चण्डाल बनि पाप, रोग, वासनाले थलिई ।

प्ढी ज्ञान,समिप साार रपरोपकारी ईशले शुभदिई ।।१४।।

ीशकारीले खेदी जीव जन्तु नर वानर मार्दा मुक्ति होला ।

श्राप,अधर्मको जीव लिला देहात्मा पूण्य ईशमा छल ।।

व्ैरभाव चण्डाल देशदेहि जन कुकर्म मुक्त छ मृत्युले ।

श्रद्धा ज्ञान चेतना र भक्ति मन आत्मा बाच्छ ईश भत्mिले ।।१५।।

राज्य, सेनापति दम्भि लोभी स्वार्थमा हैजाले मर्ला ।

द्धोडा भारवाहक,श्रमका जनको पूर्नजन्म उहि तेजले गर्दा ।।

ऋण,कर्म सिद्धि मेहनेत,मनविरक्ति तपमा छ मन आनन्द ।

दिब्य आत्मा पुष्प विमान मन स्वार्थको वंश जातमा छ मद ।।

धन पद ईष्या दम्भ मनको जन विरोधि शासक पदमा छदा ।

राज्य कानुन नासि वंश माटो कुमारिचोकमा उ फसिदा ।।

रौरवमानै वास हुनेछ जन वेच्ने श्रम चुस्ने धर्म नास्नेहरुको।

मर्छ गौरव र देशको स्वाभिमान भूत हुे छ तिनिहरुको ।।१६।।

हात्ति माउते जन भय र हाहाकार त्राहीमाम मन ।

आतङ्क युद्ध क्रान्ति छरी समाजजनमा खर्चिन्छ धन ।।

बाटो नछेक्नु मनको मन्दिर देहमानी जात नलड्नु।

राज्य, सन्तान, शुभ र आर्सिफ जीबन हो बाँच्नु बचाउनु।। १७

फूर्ति दम्भ देखाउँदा घोडा चढी वा हात्ति जन्मे।

धन र अधिक खाना खाई औषधी नपाई तड्पे ।।

हान, जप र तप मनका योगाले क्षणमा शान्ति ।

बोकी समभाव र खाना, बास र कर्म नै जनको भ्रान्ति ।। १८

सिंहासन पुष्पविमान तिर्थ ब्रत नगरी इन्द्र वने ।

देशदर्शन प्रभाव र इन्द्रपदवी जप तप विष्णु अडे ।।

योगा, याग र चैतन्य विवेक बुद्धि र सुख शान्ती ।

श्रद्धा, यज्ञ विष्णुको सायुज्य पदवी सुख छैन भ्रान्ति ।। १९

कस्को विजक थिए, कुन ज्ञान म पाऊ ।

अन्धकारमै उदरको अन्धो छु ज्ञानमा जाऊ ।।

खोलिदिए प्रकास,नमन सदिच्छा चैतन्यले ।

पुस्तक ज्ञान

अध्याय १

अध्याय १, श्लोक ०१

धृतराष्टले सोधे हे सञ्जय,सुन्नकोईच्छा छ युद्ध रणका भूमि त के भयो रे ।

इच्छाद्वारा धर्मभूमि कुरुक्षेत्रमा जम्मा भएका मेरा र पाण्डु पुत्रहरूले के गरे? ।। १

धृतराष्ट्र उवाच धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवस्। मामकास् पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय।। १।।

अध्याय १ , श्लोक ०२

सञ्जयले बोले महाराज, युद्ध समयमा पाण्डवका व्युहाकारमा सेना भरपूर बने ।

सबै तयार सेना देखी द्रोणाचार्यको समिपमा पुग्दै दुर्योधनले केही शब्दहरू भने। ।)२

दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा। आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत।। २।।

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन]

पुस्तक :-

१.महाभारत विभिन्न पर्वहरु,वेद,उपनिषद,धम्र्ग्रथ,सुक्ति उक्त्हिरु ।

२. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान

१. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त

४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी

५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु ६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज

६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी

८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि लेख रचना

७. गोरखा पत्र जात जाती

८.इन्टरनेटका विविध जात कला धर्म संस्कृती सम्बन्धि लेख रचना

९.सेढाई बन्धु समाजको प्रकासित पुस्तक 2053

personnel collection and interview of sedhay people and visit different sedai vellage.2045 Bs to till now. /सेढाई hari

1.https://www.facebook.com/sedhaynsedhayn

2.https://www.facebook.comharisedhayn

4.ne.m.wikipedia.org.wiki/सेढाई sedhai(nepali)

5.ne.m.wikipediaa.org/wiki/(angirars nep)

6.ne.wikipedia.org/s/tds/wiki/sedhai babu ama(nep)

7.harisedhayn@gmail.com

Help me,email hari.sedhayn@gmail.com,To be continue..........................

In web:-

1. ↑ https://ne.wikibooks.org/w/index.php?2.title=%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%3ASubject%3AHistory&action=edit,ne.wikibooks.org/w/index.php?3.title=वार्तालाप%3ASubject%3AHistory&action=edit and https://ne.wikibooks.org/wiki/सेढाई

Hari prasad sedhayn

Question for सन्दर्भ सामाग्रीहरु and other record:-

Bandhu:

how to preserve,make easy readable this to our sedhain community? write me hari.sedhayn@gmail.com

क्रमश................

अन्त

नेपाली विकिपुस्तकबाट, स्वतन्त्र पुस्तकालय

सेढाई सम्बन्धि खोज,नया खवर,जात वंश परम्परा र अन्य जात लेखि रहनु भएका दाज्यू भाई बान्धव छोरी चेलीले आफनो पुस्तौनी कहि कतै पाउनु भएमा स्रोत खुलाई harisedhayn@gmail.com पठाई दिनु हुन सादाr अनुरोध छ। आफनो परिचय पनि साथमा राखि दिनु होला । धन्यवाद ।

Rishi Aangira:-

Angiras: ५८३.उषो भद्रेभिरा गहि दिवश्चिद्रोचनादधि । वहन्त्वरुणप्सव उप त्वा सोमिनो गृहम् ॥१॥ हे देवी उषे! द्युलोक के दीप्तिमान स्थान से कल्याणकारी मार्गो द्वारा आप यहाँ आयें। अरुणिम वर्ण के अश्व आपको सोमयाग करनेवाले के घर पहुँचाएँ॥१॥ ५८४.सुपेशसं सुखं रथं यमध्यस्था उषस्त्वम् । तेना सुश्रवसं जनं प्रावाद्य दुहितर्दिवः ॥२॥ हे आकाशपुत्री उषे ! आप जिस सुन्दर सुखप्रद रथ पर आरूढ़ है, उसी रथ से उत्तम हवि देने वाले याजक की सब प्रकार से रक्षा करें॥२॥ ५८५.वयश्चित्ते पतत्रिणो द्विपच्चतुष्पदर्जुनि । उषः प्रारन्नृतूँरनु दिवो अन्तेभ्यस्परि ॥३॥ हे देदीप्यमान उषादेवि! आपके आकाशमण्डल पर उदित होने के बाद मानव पशु एवं पक्षी अन्तरिक्ष मे दूर दूर तक स्वेच्छानुसार विचरण करते हुए दिखायी देते हैं॥३॥ ५८६.व्युच्छन्ती हि रश्मिभिर्विश्वमाभासि रोचनम् । तां त्वामुषर्वसूयवो गीर्भिः कण्वा अहूषत ॥४॥ हे उषादेवी ! उदित होते हुए आप अपनी किरणो से सम्पूर्ण विश्व को प्रकाशित करती हैं। धन की कामना वाले कण्व वंशज आपका आवाहन करते हैं॥४॥ ५६७.सह वामेन न उषो व्युच्छा दुहितर्दिवः । सह द्युम्नेन बृहता विभावरि राया देवि दास्वती ॥१॥ हे आकाशपुत्री उषे! उत्तम तेजस्वी,दान देने वाली, धनो और महान ऐश्वर्यों से युक्त होकर आप हमारे सम्मुख प्रकट हों, अर्थात हमे आपका अनुदान- अनुग्रह होता रहे॥१॥ ५६८.अश्वावतीर्गोमतीर्विश्वसुविदो भूरि च्यवन्त वस्तवे । उदीरय प्रति मा सूनृता उषश्चोद राधो मघोनाम् ॥२॥ अश्व, गौ आदि (पशुओं अथवा संचारित होने वाली एवं पोषक किरणों) से सम्पन्न धन्य धान्यों को प्रदान करने वाली उषाएँ प्राणिमात्र के कल्याण के लिए प्रकाशित हुई हैं। हे उषे! कल्याणकारी वचनो के साथ आप हमारे लिए उपयुक्त धन वैभव प्रदान करें॥२॥ ५६९.उवासोषा उच्छाच्च नु देवी जीरा रथानाम् । ये अस्या आचरणेषु दध्रिरे समुद्रे न श्रवस्यवः ॥३॥ जो देवी उषा पहले भी निवास कर चुकी हैं, वह रथो को चलाती हुई अब भी प्रकट हो। जैसे रत्नो की कामना वाले मनुष्य समुद्र की ओर मन लगाये रहते हैं; वैसे ही हम देवी उषा के आगमन की प्रतिक्षा करते हैं॥३॥ ५७०.उषो ये ते प्र यामेषु युञ्जते मनो दानाय सूरयः । अत्राह तत्कण्व एषां कण्वतमो नाम गृणाति नृणाम् ॥४॥ हे उषे! आपके आने के समय जो स्तोता अपना मन, धनादि दान करने मे लगाते है, उसी समय अत्यन्त मेधावी कण्व उन मनुष्यों के प्रशंसात्मक स्तोत्र गाते हैं॥४॥ ५७१.आ घा योषेव सूनर्युषा याति प्रभुञ्जती । जरयन्ती वृजनं पद्वदीयत उत्पातयति पक्षिणः ॥५॥ उत्तम गृहिणी स्त्री के समान सभी का भलीप्रकार पालन करने वाली देवी उषा जब आयी है, तो निर्बलो को शक्तिशाली बना देती हैं, पाँव वाले जीवो को कर्म करने के लिए प्रेरित करती है और पक्षियों को सक्रिय होने की प्रेरणा देती है॥५॥ ५७२.वि या सृजति समनं व्यर्थिनः पदं न वेत्योदती । वयो नकिष्टे पप्तिवांस आसते व्युष्टौ वाजिनीवति ॥६॥ देवी उषा सबके मन को कर्म करने के लिए प्रेरित करती हैं तथा धन इच्छुको को पुरुषार्थ के लिए भी प्रेरणा देती है। ये जीवन दात्री देवी उषा निरन्तर गतिशील रहती हैं। हे अन्नदात्री उषे! आपके प्रकाशित होने पर पक्षी अपने घोसलों मे बैठे नही रहते॥६॥ ५७३.एषायुक्त परावतः सूर्यस्योदयनादधि । शतं रथेभिः सुभगोषा इयं वि यात्यभि मानुषान् ॥७॥ हे देवी उषा सूर्य के उदयस्थान से दूरस्थ देशो को भी जोड़ देती हैं। ये सौभाग्यशालिनी देवी उषा मनुष्य लोक की ओर सैंकड़ो रथो द्वारा गमन करती हैं॥७॥ ५७४.विश्वमस्या नानाम चक्षसे जगज्ज्योतिष्कृणोति सूनरी । अप द्वेषो मघोनी दुहिता दिव उषा उच्छदप स्रिधः ॥८॥ सम्पूर्ण जगत इन देवी उषा के दर्शन करके झुककर उन्हे नमन करता है। प्रकाशिका, उत्तम मार्गदर्शिका, ऐश्वर्य सम्पन्न आकाश पुत्री देवी उषा, पीड़ा पहुँचाने वाले हमारे बैरियों को दूर हटाती हैं॥८॥ ५७५.उष आ भाहि भानुना चन्द्रेण दुहितर्दिवः । आवहन्ती भूर्यस्मभ्यं सौभगं व्युच्छन्ती दिविष्टिषु ॥९॥ हे आकाशपुत्री उषे! आप आह्लादप्रद दीप्ती से सर्वत्र प्रकाशित हों। हमारे इच्छित स्वर्ग-सुख युक्त उत्त्म सौभाग्य को ले आयें और दुर्भाग्य रूपी तमिस्त्रा को दूर करें॥९॥ ५७६.विश्वस्य हि प्राणनं जीवनं त्वे वि यदुच्छसि सूनरि । सा नो रथेन बृहता विभावरि श्रुधि चित्रामघे हवम् ॥१०॥ हे सुमार्ग प्रेरक उषे! उदित होने पर आप ही विश्व के प्राणियो का जीवन आधार बनती हैं। विलक्षण धन वाली, कान्तिमती हे उषे! आप अपने बृहत रथ से आकर हमारा आवाह्न सुनें॥१०॥ ५७७.उषो वाजं हि वंस्व यश्चित्रो मानुषे जने । तेना वह सुकृतो अध्वराँ उप ये त्वा गृणन्ति वह्नयः ॥११॥ हे उषादेवि! मनुष्यो के लिये विविध अन्न-साधनो की वृद्धि करें। जो याजक आपकी स्तुतियाँ करते है, उनके इन उत्तम कर्मो से संतुष्ट होकर उन्हें यज्ञीय कर्मो की ओर प्रेरित करें॥११॥ ५७८.विश्वान्देवाँ आ वह सोमपीतयेऽन्तरिक्षादुषस्त्वम् । सास्मासु धा गोमदश्वावदुक्थ्यमुषो वाजं सुवीर्यम् ॥१२॥ हे उषे! सोमपान के लिए अंतरिक्ष से सब देवों को यहाँ ले आयें। आप हमे अश्वों, गौओ से युक्त धन और पुष्टिप्रद अन्न प्रदान करें॥१२॥ ५७९.यस्या रुशन्तो अर्चयः प्रति भद्रा अदृक्षत । सा नो रयिं विश्ववारं सुपेशसमुषा ददातु सुग्म्यम् ॥१३॥ जिन देवी उषा की दीप्तीमान किरणे मंगलकारी प्रतिलक्षित होती हैं, वे देवी उषा हम सबके लिए वरणीय, श्रेष्ठ, सुखप्रद धनो को प्राप्त करायें॥१३॥ ५८०.ये चिद्धि त्वामृषयः पूर्व ऊतये जुहूरेऽवसे महि । सा न स्तोमाँ अभि गृणीहि राधसोषः शुक्रेण शोचिषा ॥१४॥ हे श्रेष्ठ उषादेवि! प्राचीन ऋषि आपको अन्न और संरक्षण प्राप्ति के लिये बुलाते थे। आप यश और तेजस्विता से युक्त होकर हमारे स्तोत्रो को स्वीकार करें॥१४॥ ५८१.उषो यदद्य भानुना वि द्वारावृणवो दिवः । प्र नो यच्छतादवृकं पृथु च्छर्दिः प्र देवि गोमतीरिषः ॥१५॥ हे देवी उषे! आपने अपने प्रकाश से आकाश के दोनो द्वारों को खोल दिया है। अब आप हमे हिंसको से रक्षित, विशाल आवास और दुग्धादि युक्त अन्नो को प्रदान करें॥१५॥ ५८२.सं नो राया बृहता विश्वपेशसा मिमिक्ष्वा समिळाभिरा । सं द्युम्नेन विश्वतुरोषो महि सं वाजैर्वाजिनीवति ॥१६॥ हे देवी उषे! आप हमें सम्पूर्ण पुष्टिप्रद महान धनो से युक्त करें, गौओं से युक्त करें। अन्न प्रदान करने वाली, श्रेष्ठ हे देवी उषे! आप हमे शत्रुओं का संहार करने वाला बल देकर अन्नो से संयुक्त करें॥१६॥ ४११.ह्वयाम्यग्निं प्रथमं स्वस्तये ह्वयामि मित्रावरुणाविहावसे । ह्वयामि रात्रीं जगतो निवेशनीं ह्वयामि देवं सवितारमूतये ॥१॥ कल्याण की कामना से हम सर्वप्रथम अग्निदेव की प्रार्थना करते हैं। अपनी रक्षा के लिए हम मित्र और वरुण देवों को बुलाते हैं। जगत को विश्राम देने वाली रात्रि और सूर्यदेव का हम अपनी रक्षा के लिए आवाहन करते है॥१॥ ४१२.आ कृष्णेन रजसा वर्तमानो निवेशयन्नमृतं मर्त्यं च । हिरण्ययेन सविता रथेना देवो याति भुवनानि पश्यन् ॥२॥ सवितादेव गहन तमिस्त्रा युक्त अंतरिक्ष पथ मे भ्रमण करते हुए, देवो और मनुष्यो को यज्ञादि श्रेष्ठ कर्मो मे नियोजित करते है। वे समस्त लोकों को देखते(प्रकाशित करते) हुए स्वर्णिम (किरणो से युक्त) रथ से आते है॥२॥ ४१३.याति देवः प्रवता यात्युद्वता याति शुभ्राभ्यां यजतो हरिभ्याम् । आ देवो याति सविता परावतोऽप विश्वा दुरिता बाधमानः ॥३॥ स्तुत्य सवितादेव ऊपर चढ़ते हुए और फिर नीचे उतरते हे निरंतर गतिशील रहते हैं। वे सविता देव तमरूपी पापों को नष्ट कररे हुए अतिदूर से उस यज्ञशाला मे श्वेत अश्वो के रथ पर आसीन होकर आते हैं॥३॥ ४१४.अभीवृतं कृशनैर्विश्वरूपं हिरण्यशम्यं यजतो बृहन्तम् । आस्थाद्रथं सविता चित्रभानुः कृष्णा रजांसि तविषीं दधानः ॥४॥ सतत परिभ्रमणशील, विविध रूपो मे सुशोभित, पूजनिय,अद्भूत रश्मि-युक्त सवितादेव गहन तमिस्त्रा को नष्ट करने के निमित्त प्रचण्ड सामर्थ्य को धारण करते हैं तथा स्वर्णिम रश्मियों से युक्त रथ पर प्रतिष्ठित होकर आतें हैं॥४॥ ४१५.वि जनाञ्छ्यावाः शितिपादो अख्यन्रथं हिरण्यप्रउगं वहन्तः । शश्वद्विशः सवितुर्दैव्यस्योपस्थे विश्वा भुवनानि तस्थुः ॥५॥ सूर्यदेव के अश्व श्वेत पैर वाले है, वे स्वर्णरथ को वहन करते है और मानवो को प्रकाश देते हैं। सर्वदा सभी लोको के प्राणी सवितादेव के अंक मे स्थित है अर्थात उन्ही पर आश्रित है॥५॥ ४१६.तिस्रो द्यावः सवितुर्द्वा उपस्थाँ एका यमस्य भुवने विराषाट् । आणिं न रथ्यममृताधि तस्थुरिह ब्रवीतु य उ तच्चिकेतत् ॥६॥ तीनो लोंको मे द्यावा और पृथिवी ये दोनो लोक सूर्य के समीप है अर्थात सूर्य से प्रकाशित है। एक अंतरिक्ष लोक यमदेव का विशिष्ट द्वार रूप है। रथ के धूरे की कील के समान सूर्यदेव पर ही सब लोक (नक्षत्रादि) अवलम्बित है। जो यह रहस्य जाने, वे सबको बतायें॥६॥ ४१७.वि सुपर्णो अन्तरिक्षाण्यख्यद्गभीरवेपा असुरः सुनीथः । क्वेदानीं सूर्यः कश्चिकेत कतमां द्यां रश्मिरस्या ततान ॥७॥ गम्भीर, गतियुक्त, प्राणरूप, उत्तम प्रेरक, सुन्दर दीप्तिमान सूर्यदेव अंतरिक्षादि हो प्रकाशित करते हैं। ये सूर्यदेव कहां रहते है ? उनकी रश्मियां किस आकाश मे होंगी ? यह रहस्य कौन जानता है?॥७॥ ४१८.अष्टौ व्यख्यत्ककुभः पृथिव्यास्त्री धन्व योजना सप्त सिन्धून् । हिरण्याक्षः सविता देव आगाद्दधद्रत्ना दाशुषे वार्याणि ॥८॥ हिरण्य दृष्टि युक्त(सुनहली किरणो से युक्त) सवितादेव पृथ्वी की आठो दिशाओ, उनसे युक्त तीनो लोको, सप्त सागरो आदि को आलोकित करते हुए दाता(हविदाता) के लिए वरणीय विभूतियां लेकर यहां आएं॥८॥ ४१९.हिरण्यपाणिः सविता विचर्षणिरुभे द्यावापृथिवी अन्तरीयते । अपामीवां बाधते वेति सूर्यमभि कृष्णेन रजसा द्यामृणोति ॥९॥ स्वर्णिम रश्मियों रूपी हाथो से युक्त विलक्षण द्रष्टा सवितादेव द्यावा और पृथ्वी के बीच संचरित होते है। वे रोगादि बाधाओं को नष्ट कर अन्धकारनाशक दीप्तियों से आकाश को प्रकाशित करते हैं॥९॥ ४२०.हिरण्यहस्तो असुरः सुनीथः सुमृळीकः स्ववाँ यात्वर्वाङ् । अपसेधन्रक्षसो यातुधानानस्थाद्देवः प्रतिदोषं गृणानः ॥१०॥ हिरण्य हस्त (स्वर्णिम तेजस्वी किरणो से युक्त) प्राणदाता कल्याणकारक, उत्तम सुखदायक, दिव्यगुण सम्पन्न सूर्यदेव सम्पूर्ण मनुष्यो के समस्त दोषो को, असुरो और दुष्कर्मियो को नष्ट करते(दूर भगाते) हुए उदित होते है। ऐसे सूर्यदेव हमारे लिए अनुकूल हो॥१०॥ ४२१.ये ते पन्थाः सवितः पूर्व्यासोऽरेणवः सुकृता अन्तरिक्षे । तेभिर्नो अद्य पथिभिः सुगेभी रक्षा च नो अधि च ब्रूहि देव ॥११॥ हे सवितादेव! आकाश मे आपके ये धूलरहित मार्ग पूर्व निश्चित है। उन सुगम मार्गो से आकर आज आप हमारी रक्षा करें तथा हम (यज्ञानुष्ठान करने वालों) को देवत्व से युक्त करें॥११॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३४ ऋषि - हिरण्यस्तूप अङ्गिरस। देवता -अश्विनीकुमार । छन्द - जगती, ९,१२ त्रिष्टुप ३९९.त्रिश्चिन्नो अद्या भवतं नवेदसा विभुर्वां याम उत रातिरश्विना । युवोर्हि यन्त्रं हिम्येव वाससोऽभ्यायंसेन्या भवतं मनीषिभिः ॥१॥ हे ज्ञानी अश्विनीकुमारो! आज आप दोनो यहां तीन बार(प्रातः,मध्यान्ह,सायं) आयें। आप के रथ और दान बड़े महान है। सर्दी की रात एवं आतपयुक्त दिन के समान आप दोनो का परस्पर नित्य सम्बन्ध है। विद्वानो के माध्यम से आप हमे प्राप्त हों॥१॥ ४००.त्रयः पवयो मधुवाहने रथे सोमस्य वेनामनु विश्व इद्विदुः । त्रय स्कम्भास स्कभितास आरभे त्रिर्नक्तं याथस्त्रिर्वश्विना दिवा ॥२॥ मधुर सोम को वहन करने वाले रथ मे वज्र के समान सुदृढ़ पहिये लगे हैं। सभी लोग आपकी सोम के प्रति तीव्र उत्कंठा को जानते है। आपके रथ मे अवलम्बन के लिये तीन खम्बे लगे हैं। हे अश्विनीकुमारो ! आप उस रथ से तीन बार रात्री मे और तीन बार दिन मे गमन करते है॥२॥ ४०१.समाने अहन्त्रिरवद्यगोहना त्रिरद्य यज्ञं मधुना मिमिक्षतम् । त्रिर्वाजवतीरिषो अश्विना युवं दोषा अस्मभ्यमुषसश्च पिन्वतम् ॥३॥ हे दोषो को ढंकने वाले अश्विनीकुमारो! आज हमारे यज्ञ मे दिन मे तीन बार मधुर रसों से सिंचन करें। प्रातः , मध्यान्ह एवं सांय तीन प्रकार के पुष्टिवर्धक अन्न हमे प्रदान करें॥३॥ ४०२.त्रिर्वर्तिर्यातं त्रिरनुव्रते जने त्रिः सुप्राव्ये त्रेधेव शिक्षतम् । त्रिर्नान्द्यं वहतमश्विना युवं त्रिः पृक्षो अस्मे अक्षरेव पिन्वतम् ॥४॥ हे अश्विनीकुमारो! हमारे घर आप तीन बार आयें। अनुयायी जनो को तीन बार सुरक्षित करें उन्हे तीन बार तीन विशिष्ट ज्ञान करायें। सुखप्रद पदार्थो को तीन बार हमारी ओर पहुंचाये। बलप्रदायक अन्नो को प्रचुर परिमाण मे देकर हमे सम्पन्न करें॥४॥ ४०३.त्रिर्नो रयिं वहतमश्विना युवं त्रिर्देवताता त्रिरुतावतं धियः । त्रिः सौभगत्वं त्रिरुत श्रवांसि नस्त्रिष्ठं वां सूरे दुहिता रुहद्रथम् ॥५॥ हे अश्विनीकुमारो! आप दोनो हमारे लिए तीन बार धन इधर लायें। हमारी बुद्धि को तीन बार देवो की स्तुति मे प्रेरित करें। हमे तीन बार सौभाग्य और तीन बार यश प्रदान करें। आपके रथ मे सूर्य पुत्री (उषा) विराजमान हैं॥५॥ ४०४.त्रिर्नो अश्विना दिव्यानि भेषजा त्रिः पार्थिवानि त्रिरु दत्तमद्भ्यः । ओमानं शंयोर्ममकाय सूनवे त्रिधातु शर्म वहतं शुभस्पती ॥६॥ हे शुभ कर्मपालक अश्विनीकुमारो ! आपने तीन बार हमे(द्युस्थानीय) दिव्य औषधियां, तीन बार पार्थिव औषधियां तथा तीन बार जलौषधियां प्रदान की हैं। हमारे पुत्र को श्रेष्ठ सुख और संरक्षण दिया है और तीन धातुओ(वात-पित्त-कफ) से मिलने वाला सुख, आरोग्य एवं ऐश्वर्य प्रदान किया है॥६॥ ४०५.त्रिर्नो अश्विना यजता दिवेदिवे परि त्रिधातु पृथिवीमशायतम् । तिस्रो नासत्या रथ्या परावत आत्मेव वातः स्वसराणि गच्छतम् ॥७॥ हे अश्विनीकुमारो! आप नित्य तीन बार यजन योग्य हैं। पृथ्वी पर स्थापित वेदी के तीन ओर आसनो पर बैठें। हे असत्यरहित रथारूढ़ देवो ! प्राणवायु और आत्मा के समान दूर स्थान से हमारे यज्ञो मे तीन बार आयें॥७॥ ४०६.त्रिरश्विना सिन्धुभिः सप्तमातृभिस्त्रय आहावास्त्रेधा हविष्कृतम् । तिस्रः पृथिवीरुपरि प्रवा दिवो नाकं रक्षेथे द्युभिरक्तुभिर्हितम् ॥८॥ हे अश्विनीकुमारो! सात मातृभूत नदियो के जलो से तीन बार तीन पात्र भर दिये है। हवियो को भी तीन भागो मे विभाजित किया है। आकाश मे उपर गमन करते हुए आप तीनो लोको की दिन और रात्रि मे रक्षा करते हौं॥८॥ ४०७.क्व त्री चक्रा त्रिवृतो रथस्य क्व त्रयो वन्धुरो ये सनीळाः । कदा योगो वाजिनो रासभस्य येन यज्ञं नासत्योपयाथः ॥९॥ हे सत्यनिष्ठ अश्विनीकुमारो ! आप जिस रथ द्वारा यज्ञस्थल मे पहुंचते है, उस तीन छोर वाले रथ के तीन चक्र कहां है ? एक ही आधार पर स्थापित होने वाले तीन स्तम्भ कहां है ? और अति शब्द करने वाले बलशाली(अश्व या संचालक यंत्र) को रथ के साथ कब जोड़ा गया था ?॥९॥ ४०८.आ नासत्या गच्छतं हूयते हविर्मध्वः पिबतं मधुपेभिरासभिः । युवोर्हि पूर्वं सवितोषसो रथमृताय चित्रं घृतवन्तमिष्यति ॥१०॥ हे सत्यशील अश्विनीकुमारो ! आप यहां आएं। यहां हवि की आहुतियां दी जा रही हैं। मधु पीने वाले मुखों से मधुर रसो का पान करें। आप के विचित्र पुष्ट रथ को सूर्यदेव उषाकाल से पूर्व, यज्ञ के लिए प्रेरित करते है॥१०॥ ४०९.आ नासत्या त्रिभिरेकादशैरिह देवेभिर्यातं मधुपेयमश्विना । प्रायुस्तारिष्टं नी रपांसि मृक्षतं सेधतं द्वेषो भवतं सचाभुवा ॥११॥ हे अश्विनीकुमारो! आप दोनो तैंतीस देवताओ सहित हमारे इस यज्ञ मे मधुपान के लिए पधांरे। हमारी आयु बढा़ये और हमारे पापो को भलीं-भांति विनष्ट करें। हमारे प्रति द्वेष की भावना को समाप्त करके सभी कार्यो मे सहायक बने॥११॥ ४१०.आ नो अश्विना त्रिवृता रथेनार्वाञ्चं रयिं वहतं सुवीरम् । शृण्वन्ता वामवसे जोहवीमि वृधे च नो भवतं वाजसातौ ॥१२॥ हे अश्विनीकुमारो! त्रिकोण रथ से हमारे लिये उत्तम धन-सामर्थ्यो को वहन करें। हमारी रक्षा के लिए आवाहनो को आप सुने। युद्ध के अवसरो पर हमारी बल-वृद्धी का प्रयास करें॥१२॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३३

[ऋषि - हिरण्यस्तूप अङ्गिरस। देवता - इन्द्र। छन्द - त्रिष्टुप]

३८४.एतायामोप गव्यन्त इन्द्रमस्माकं सु प्रमतिं वावृधाति । अनामृणः कुविदादस्य रायो गवां केतं परमावर्जते नः ॥१॥ गौऔ को प्राप्त करने की कामना से युक्त मनुष्य इन्द्रदेव के पास जायें। ये अपराजेय इन्द्रदेव हमारे लिए गोरूप धनो को बढा़ने की उत्तम बुद्धि देंगे। वे गौओ की प्राप्ति का उत्तम उपाय करेंगें॥१॥ ३८५.उपेदहं धनदामप्रतीतं जुष्टां न श्येनो वसतिं पतामि । इन्द्रं नमस्यन्नुपमेभिरर्कैर्य स्तोतृभ्यो हव्यो अस्ति यामन् ॥२॥ श्येन पक्षी के वेगपूर्वक घोंसले मे जाने के समान हम उन धन दाता इन्द्रदेव के समीप पहुंचकर स्तोत्रो से उनका पूजन करते है। युद्ध मे सहायता के लिए स्तोताओ द्वारा बुलाये जाने पर अपराजेय इन्द्रदेव अविलम्ब पहुंचते है॥२॥ ३८६.नि सर्वसेन इषुधीँरसक्त समर्यो गा अजति यस्य वष्टि । चोष्कूयमाण इन्द्र भूरि वामं मा पणिर्भूरस्मदधि प्रवृद्ध ॥३॥ सब सेनाओ के सेनापति इन्द्रदेव तरकसो को धारण कर गौओ एवं धन को जीतते हैं। हे स्वामी इन्द्रदेव! हमारी धन-प्राप्ति की इच्छा पूरी करने मे आप वैश्य की तरह विनिमय जैसा व्यवहार न करें॥३॥ ३८७.वधीर्हि दस्युं धनिनं घनेनँ एकश्चरन्नुपशाकेभिरिन्द्र । धनोरधि विषुणक्ते व्यायन्नयज्वानः सनकाः प्रेतिमीयुः ॥४॥ हे इन्द्रदेव! आपने अकेले ही अपने प्रचण्ड वज्र से धनवान दस्यु वृत्र का वध किया। जब उसके अनुचरो ने आपके उपर आक्रमण किया, तब यज्ञ विरोधी उन दानवो को आपने दृढ़तापूरवक नष्ट कर दिया ॥४॥ ३८८.परा चिच्छीर्षा ववृजुस्त इन्द्रायज्वानो यज्वभि स्पर्धमानाः । प्र यद्दिवो हरिव स्थातरुग्र निरव्रताँ अधमो रोदस्योः ॥५॥ हे इन्द्रदेव! याजको से स्पर्धा करनेवाले अयाज्ञिक मुंह छिपाकर भाग गये। हे अश्व-अधिष्ठित इन्द्रदेव! आप युद्ध मे अटल और प्रचण्ड सामर्थ्य वाले है। आपने आकाश, अंतरिक्ष और पृथ्वी से धर्म-व्रतहीनो को हटा दिया है॥५॥ ३८९.अयुयुत्सन्ननवद्यस्य सेनामयातयन्त क्षितयो नवग्वाः । वृषायुधो न वध्रयो निरष्टाः प्रवद्भिरिन्द्राच्चितयन्त आयन् ॥६॥ उन शत्रुओ ने इन्द्रदेव की निर्दोष सेना पर पूरी शक्ति से प्रहार किया, फिर भी हार गये। उनकी वही स्थिति हो गयी, जो शक्तिशाली वीर से युद्ध करने पर नपुंसक की होती है। अपनी निर्बलता स्वीकार करते हुये वे सब इन्द्रदेव से दूर चले गये॥६॥ ३९०.त्वमेतान्रुदतो जक्षतश्चायोधयो रजस इन्द्र पारे । अवादहो दिव आ दस्युमुच्चा प्र सुन्वत स्तुवतः शंसमावः ॥७॥ हे इन्द्रदेव! आपने रोने या हंसने वाले इन शत्रुओ को युद्ध करके मार दिया, दस्यु वृत्र को ऊंचा उठाकर आकाश से नीचे गिराकर जला दिया। आपने सोमयज्ञ करनेवालो और प्रशंसक स्तोताओ की रक्षा की॥७॥ ३९१.चक्राणासः परीणहं पृथिव्या हिरण्येन मणिना शुम्भमानाः । न हिन्वानासस्तितिरुस्त इन्द्रं परि स्पशो अदधात्सूर्येण ॥८॥ उन शत्रुओ ने पृथ्वी के उपर पना आधिपत्य स्थापित किता और स्वार्ण-रत्नादि से सम्पन्न हो गये, परन्तु वे इन्द्रदेव के साथ युद्ध मे ठहर ना सके। सूर्यदेव के द्वारा उन्हे दूर कर दिया गया॥८॥ ३९२.परि यदिन्द्र रोदसी उभे अबुभोजीर्महिना विश्वतः सीम् । अमन्यमानाँ अभि मन्यमानैर्निर्ब्रह्मभिरधमो दस्युमिन्द्र ॥९॥ हे इन्द्रदेव! आपने अपनी सामर्थ्य से द्युलोक और भूलोक का चारो ओर से उपयोह किया। हे इन्द्रदेव~ आपने अपने अनुचरो द्वारा विरोधियों पर विजय प्राप्त की। आपने मन्त्र शक्ति से(ज्ञान पूर्वक किये गये प्रयासो से) शत्रु पर विजय प्राप्त की॥९॥ ३९३.न ये दिवः पृथिव्या अन्तमापुर्न मायाभिर्धनदां पर्यभूवन् । युजं वज्रं वृषभश्चक्र इन्द्रो निर्ज्योतिषा तमसो गा अदुक्षत् ॥१०॥ मेघ रूप वृत्र के द्वारा रोक लिये जाने के कारण जो जल द्युलोक से पृथ्वी पर नहीं बरस सके एवं जलो के अभाव से भूमी श्स्यश्यामला न हो सकी, तब इन्द्रदेव ने अपने जाज्वल्यमान वज्र से अन्धकार रूपी मेघ को भेदकर गौ के समान जल का दोहन किया॥१०॥ ३९४.अनु स्वधामक्षरन्नापो अस्यावर्धत मध्य आ नाव्यानाम् । सध्रीचीनेन मनसा तमिन्द्र ओजिष्ठेन हन्मनाहन्नभि द्यून् ॥११॥ जल इन ब्रीहि यवादि रूप अन्न वृद्धि के लिये (मेघो से) बरसने लगे। उस समय नौकाओ के मार्ग पर (जलो मे) वृत्र बढ़ता रहा। इन्द्रदेव ने अपने शक्ति साधनो द्वारा एकाग्र मन से अल्प समयावधि मे ही उस वृत्र को मार गिराया॥११॥ ३९५.न्याविध्यदिलीबिशस्य दृळ्हा वि शृङ्गिणमभिनच्छुष्णमिन्द्रः । यावत्तरो मघवन्यावदोजो वज्रेण शत्रुमवधीः पृतन्युम् ॥१२॥ इन्द्रदेव ने गुफा मे सोये हुए वृत्र के किलो को ध्वस्त करके उस सींगवाले शोषक वृत्र को क्षत-विक्षत कर दिया। हे ऐश्वर्यशाली इन्द्रदेव ! आपने सम्पूर्ण वेग और बल से शत्रु सेना का विनाश किया॥१२॥ ३९६.अभि सिध्मो अजिगादस्य शत्रून्वि तिग्मेन वृषभेणा पुरोऽभेत् । सं वज्रेणासृजद्वृत्रमिन्द्रः प्र स्वां मतिमतिरच्छाशदानः ॥१३॥ इन्द्रदेव का तीक्ष्ण और शक्तिशाली वज्र शत्रुओ को लक्ष्य बनाकर उनके किलों को ध्वस्त करता है। शत्रुओ को वज्र से मारकर इन्द्रदेव स्वयं अतीव उत्साहित हुए॥१३॥ ३९७.आवः कुत्समिन्द्र यस्मिञ्चाकन्प्रावो युध्यन्तं वृषभं दशद्युम् । शफच्युतो रेणुर्नक्षत द्यामुच्छ्वैत्रेयो नृषाह्याय तस्थौ ॥१४॥ हे इन्द्रदेव! ’कुत्स’ ऋषि के प्रति सेन्ह होने से आपने उनकी रक्षा की और अपने शत्रुओ के साथ युद्ध करबे वाले श्रेष्ठ गुणवान ’दशद्यु’ ऋषि की भी आपने रक्षा की। उस सहमय अश्वो के खुरो से धूल आकाश तक फैल गई, तब शत्रुभय से जल मे छिपने वाले ’श्वैत्रेय’ नामक पुरुष की रक्षाकर आपने उसे जल से बाहर निकाला॥१४॥ ३९८.आवः शमं वृषभं तुग्र्यासु क्षेत्रजेषे मघवञ्छ्वित्र्यं गाम् । ज्योक्चिदत्र तस्थिवांसो अक्रञ्छत्रूयतामधरा वेदनाकः ॥१५॥ हे धनवान इन्द्रदेव ! क्षेत्र प्राप्ति की इच्छा से सशक्त जल-प्रवाहो मे घिरने वाले ’श्वित्र्य’(व्यक्तिविशेष) की आपने रक्षा की। वहीं जलो मे ठहरकर अधिक समय तक आप शत्रुओ से युद्ध करते रहे। उन शत्रुओ को जलो के नीचे गिराकर आपने मार्मिक पीड़ा पहुंचायी॥१५॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३२

[ऋषि - हिरण्यस्तूप अङ्गिरस। देवता - इन्द्र। छन्द - त्रिष्टुप]

३६९.इन्द्रस्य नु वीर्याणि प्र वोचं यानि चकार प्रथमानि वज्री । अहन्नहिमन्वपस्ततर्द प्र वक्षणा अभिनत्पर्वतानाम् ॥१॥ मेघो को विदिर्ण कर पानी बरसाने वाले, पर्वतिय नदियो ले तटो को निर्मित करने वाले वज्रधारी, पराक्रमी इन्द्रदेव के कार्य वर्णनीय है। उन्होने जो प्रमुख वीरतापूरण कार्य किये , वे ये ही हैं॥१॥ ३७०.अहन्नहिं पर्वते शिश्रियाणं त्वष्टास्मै वज्रं स्वर्यं ततक्ष । वाश्रा इव धेनवः स्यन्दमाना अञ्जः समुद्रमव जग्मुरापः ॥२॥ इन्द्रदेव के लिये त्वष्टादेव ने शब्द चालित वज्र का निर्माण किया, उसी से इन्द्रदेव ने मेघो को विदिर्ण कर जल बरसाया। रंभाती हुयी गौओ के समान वे जलप्रवाह वेग से समुद्र की ओर चले गये॥२॥ ३७१.वृषायमाणोऽवृणीत सोमं त्रिकद्रुकेष्वपिबत्सुतस्य । आ सायकं मघवादत्त वज्रमहन्नेनं प्रथमजामहीनाम् ॥३॥ अतिबलशाली इन्द्रदेव ने सोम को ग्रहण किया। यज्ञ मे तीन विशिष्ट पात्रो मे अभिषव किये हुये सोम का पान किया। ऐश्वर्यवान इन्द्रदेव ने बाण और वज्र को धारण कर मेघो मे प्रमुख मेघ को विदीर्ण किया॥३॥ ३७२.यदिन्द्राहन्प्रथमजामहीनामान्मायिनाममिनाः प्रोत मायाः । आत्सूर्यं जनयन्द्यामुषासं तादीत्ना शत्रुं न किला विवित्से ॥४॥ हे इन्द्रदेव ! आपने मेघो मे प्रथम उत्पन्न मेघ को वेध दिया। मेघरूप मे छाये धुन्ध(मायावियो) को दूर किया, फिर आकाश मे उषा और सूर्य को प्रकट किया। अब कोई भी अवरोधक शत्रु शेष न रहा॥४॥ ३७३.अहन्वृत्रं वृत्रतरं व्यंसमिन्द्रो वज्रेण महता वधेन । स्कन्धांसीव कुलिशेना विवृक्णाहिः शयत उपपृक्पृथिव्याः ॥५॥ इन्द्रदेव ने घातक दिव्य वज्र से वृत्रासुर का वध किया। वृक्ष की शाखाओ को कुल्हाड़े से काटने के समान उसकी भुजाओ को काटा ऐर तने की तरह इसे काटकर भूमि पर गिरा दिया॥५॥ ३७४.अयोद्धेव दुर्मद आ हि जुह्वे महावीरं तुविबाधमृजीषम् । नातारीदस्य समृतिं वधानां सं रुजानाः पिपिष इन्द्रशत्रुः ॥६॥ अपने को अप्रतिम योद्धा मानने वाले मिथ्या अभिमानी वृत्र ने महाबली, शत्रुवेधक, शत्रुनाशक इन्द्रदेव को ललकारा और इन्द्रदेव के आघातो को सहन न कर गिरते हुये नदियो के किनारो को तोड़ दिया॥६॥ ३७५.अपादहस्तो अपृतन्यदिन्द्रमास्य वज्रमधि सानौ जघान । वृष्णो वध्रिः प्रतिमानं बुभूषन्पुरुत्रा वृत्रो अशयद्व्यस्तः ॥७॥ हाथ और पांव के कट जाने पर भी वृत्र ने इन्द्रदेव से युद्ध करने का प्रयास किया। इन्द्रदेव ने उसके पर्वत सदृश कन्धो पर वज्र का प्रहार किया। इतने पर भी वह वर्षा करने मे समर्थ इन्द्रदेव के सम्मुख वह डटा रहा। अन्ततः इन्द्रदेव के आघातो से ध्वस्त होकर भूमि पर गिर पड़ा॥७॥ ३७६.नदं न भिन्नममुया शयानं मनो रुहाणा अति यन्त्यापः । याश्चिद्वृत्रो महिना पर्यतिष्ठत्तासामहिः पत्सुतःशीर्बभूव ॥८॥ जैसे नदी की बाढ़ तटो को लांघ जाती है है, वैसे ही मन को प्रसन्न करने वाले जल(जल अवरोधक) वृत्र को लांघ जाते है। जिन जलो को ’वृत्र’ ने अपने बल से आबद्ध किया था, उन्ही के नीचे ’वृत्र’ मृत्युशय्या पर पड़ा सो रहा है॥८॥ ३७७.नीचावया अभवद्वृत्रपुत्रेन्द्रो अस्या अव वधर्जभार । उत्तरा सूरधरः पुत्र आसीद्दानुः शये सहवत्सा न धेनुः ॥९॥ वृत्र की माता शुककर वृत्र का संरक्षण करने लगी, इन्द्रदेव के प्रहार से बचाव के लिये वह वृत्र पर सो गयी. फिर भी इन्द्रदेव ने नीचे से उस पर प्रहार किया। उससमय माता ऊपर और पुत्र नीचे था, जैसे गाय अपने बछड़े के साथ सोती है॥९॥ ३७८.अतिष्ठन्तीनामनिवेशनानां काष्ठानां मध्ये निहितं शरीरम् । वृत्रस्य निण्यं वि चरन्त्यापो दीर्घं तम आशयदिन्द्रशत्रुः ॥१०॥ एक स्थान पर न रुकने वाले अविश्रांत (मेघरुप) जल-प्रवाहो के मध्य वृत्र का अनाम शरीर छिपा रहता है। वह दिर्घ निद्रा मे पड़ा रहता है, उसके ऊपर जल प्रवाह बना रहता है॥१०॥ ३७९.दासपत्नीरहिगोपा अतिष्ठन्निरुद्धा आपः पणिनेव गावः । अपां बिलमपिहितं यदासीद्वृत्रं जघन्वाँ अप तद्ववार ॥११॥ ’पणि’ नामक असुर ने जिस प्रकार गौओ अथवा किरणो को अवरूद्ध कर रखा था, उसी प्रकार जल-प्रवाहो को अगतिशील वृत्र ने रोक रखा था। वृत्र का वध कर वे प्रवाह खोल दिये गये॥११॥ ३८०.अश्व्यो वारो अभवस्तदिन्द्र सृके यत्त्वा प्रत्यहन्देव एकः । अजयो गा अजयः शूर सोममवासृजः सर्तवे सप्त सिन्धून् ॥१२॥ हे इन्द्रदेव! जब कुशल योद्धा वृत्र ने वज्र पर प्रहार किया, तब घोड़े की पूंछ हिलाने के तरह , बहुत आसानी से आपने अविचलित भाव से उसे दूर कर दिया। हे महाबली इन्द्रदेव ! सोम और गौओ को जीतकर आपने (वृत्र के अवरोध को नष्ट कर) गंगादि सरिताओ को प्रवाहित किया॥१२॥ ३८१.नास्मै विद्युन्न तन्यतुः सिषेध न यां मिहमकिरद्ध्रादुनिं च । इन्द्रश्च यद्युयुधाते अहिश्चोतापरीभ्यो मघवा वि जिग्ये ॥१३॥ युद्ध मे वृत्रद्वारा प्रेरित भीषण विद्युत, भयंकर मेघ गर्जन, जल और हिम वर्षा भी इन्द्रदेव को रोक नही सके। वृत्र के प्रचण्ड घातक प्रयोग भी निरर्थक हुए। उस युद्ध मे असुर के कर प्रहार को इन्द्रदेव ने निरस्त करके उसे जीत लिया॥१३॥ ३८२.अहेर्यातारं कमपश्य इन्द्र हृदि यत्ते जघ्नुषो भीरगच्छत् । नव च यन्नवतिं च स्रवन्तीः श्येनो न भीतो अतरो रजांसि ॥१४॥ हे इन्द्रदेव! वृत्र का वध करते समय यदि आपके हृदय मे भय उत्पन्न होता तो किस दूसरे वीर को असुर वध के लिये देखते ? ऐसा करके आपने निन्यानबे (लगभग सम्पूर्ण) जल प्रवाहो को बाज पक्षी की तरह सहज ही पार कर लिया॥१४॥ ३८३.इन्द्रो यातोऽवसितस्य राजा शमस्य च शृङ्गिणो वज्रबाहुः । सेदु राजा क्षयति चर्षणीनामरान्न नेमिः परि ता बभूव ॥१५॥ हाथो मे वज्रधारण करने वाले इन्द्रदेव मनुष्य, पधु आदि सभी स्थावर-जंगम प्राणियो के राजा है। शान्त एवं क्रूर प्रकृति के सभी प्राणी उनके चारो ओर उसी प्रकार रहते है, जैसे चक्र की नेमि के चारो ओर उससे ’अरे’ होते है॥१५॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३१

[ऋषि -हिरण्यस्तूप अंङ्गिरस। देवता- अग्नि। छन्द जगती ८,१६,१८ त्रिष्टुप।]

३५१.त्वमग्ने प्रथमो अङ्गिरा ऋषिर्देवो देवानामभवः शिवः सखा । तव व्रते कवयो विद्मनापसोऽजायन्त मरुतो भ्राजदृष्टयः ॥१॥ हे अग्निदेव! आप सर्वप्रथम अंगिरा ऋषि के रूप मे प्रकट हुये, तदनन्तर सर्वद्रष्टा, दिव्यतायुक्त, कल्याणकारी और देवो के सर्वश्रेष्ठ मित्र के रूप मे प्रतिष्ठित हुए। आप के व्रतानुशासन से मरूद गण क्रान्तदर्शी कर्मो के ज्ञाता और श्रेष्ठ तेज आयुधो से युक्त हुये है॥१॥ ३५२.त्वमग्ने प्रथमो अङ्गिरस्तमः कविर्देवानां परि भूषसि व्रतम् । विभुर्विश्वस्मै भुवनाय मेधिरो द्विमाता शयुः कतिधा चिदायवे ॥२॥ हे अग्निदेव! आप अंगिराओ मे आद्य और शिरोमणि है। आप देवताओ के नियमो को सुशोभित करते है। आप संसार मे व्याप्त तथा दो माताओ वाले दो अरणियो से समुद्भूत होने से बुद्धिमान है। आप मनुष्यों के हितार्थ सर्वत्र विद्यमान रहते हैं॥२॥ ३५३.त्वमग्ने प्रथमो मातरिश्वन आविर्भव सुक्रतूया विवस्वते । अरेजेतां रोदसी होतृवूर्येऽसघ्नोर्भारमयजो महो वसो ॥३॥ हे अग्निदेव! आप ज्योतिर्मय सूर्यदेव के पूर्व और वायु के भी पूर्व आविर्भूत हुए। आपके बल से आकाश और पृथ्वी कांप गये। होता रूप मे वरण किये जाने पर आपने यज्ञ के कार्य का संपादन किया। देवो का यजनकार्य पूर्ण करने के लिये आप यज्ञ वेदी पर स्थापित हुए ॥३॥ ३५४.त्वमग्ने मनवे द्यामवाशयः पुरूरवसे सुकृते सुकृत्तरः । श्वात्रेण यत्पित्रोर्मुच्यसे पर्या त्वा पूर्वमनयन्नापरं पुनः ॥४॥ हे अग्निदेव! आप अत्यन्त श्रेष्ठ कर्म वाले है। आपने मनु और सुकर्मा-पुरूरवा को स्वर्ग के आशय से अवगत कराया। जब आप मातृ पितृ रूप दो काष्ठो के मंथन से उत्पन्न हुये, तो सूर्यदेव की तरह पूर्व से पश्चिम तक व्याप्त हो गये॥४॥ ३५५.त्वमग्ने वृषभः पुष्टिवर्धन उद्यतस्रुचे भवसि श्रवाय्यः । य आहुतिं परि वेदा वषट्कृतिमेकायुरग्रे विश आविवाससि ॥५॥ हे अग्निदेव! आप बड़े बलिष्ठ और पुष्टिवर्धक है। हविदाता, स्त्रुवा हाथ मे लिये स्तुति को उद्यत है, जो वषटकार युक्त आहुति देता है, उस याजक को आप अग्रणी पुरुष के रूप मे प्रतिष्ठित करते है॥५॥ ३५६.त्वमग्ने वृजिनवर्तनिं नरं सक्मन्पिपर्षि विदथे विचर्षणे । यः शूरसाता परितक्म्ये धने दभ्रेभिश्चित्समृता हंसि भूयसः ॥६॥ हे विशिष्ट द्रष्टा अग्निदेव! आप पापकर्मियो का भी उद्धार करते है। बहुसंख्यक शत्रुओ का सब ओर से आक्रमण होने पर भी थोड़े से वीर पुरुषो को लेकर सब शत्रुओ को मार गिराते है॥६॥ ३५७.त्वं तमग्ने अमृतत्व उत्तमे मर्तं दधासि श्रवसे दिवेदिवे । यस्तातृषाण उभयाय जन्मने मयः कृणोषि प्रय आ च सूरये ॥७॥ हे अग्निदेव! आप अपने अनुचर मनुष्यो को दिनप्रतिदिन अमरपद का अधिकारी बनाते है, जिसे पाने की उत्कट अभिलाषा देवगण और मनुष्य दोनो की करते रहते है। वीर पुरुषो को अन्न और धन द्वारा सुखी बनाते हैं॥७॥ ३५८.त्वं नो अग्ने सनये धनानां यशसं कारुं कृणुहि स्तवानः । ऋध्याम कर्मापसा नवेन देवैर्द्यावापृथिवी प्रावतं नः ॥८॥ हे अग्निदेव! प्रशंसित होने वाले आप हमे धन प्राप्त करने की सामर्थ्य दें। हमे यशस्वी पुत्र प्रदान करें। नये उत्साह के साथ हम यज्ञादि कर्म करें। द्यावा, पृथ्वी और देवगण सब प्रकार से रक्षा करें॥८॥ ३५९.त्वं नो अग्ने पित्रोरुपस्थ आ देवो देवेष्वनवद्य जागृविः । तनूकृद्बोधि प्रमतिश्च कारवे त्वं कल्याण वसु विश्वमोपिषे ॥९॥ हे निर्दोष अग्निदेव! सब देवो मे चैतन्य रूप आप हमारे मातृ पितृ (उत्पन्न करने वाले) हैं। आप ने हमे बोध प्राप्त करने की सामर्थ्य दी, कर्म को प्रेरित करने वाली बुद्धि विकसित की। हे कल्याणरूप अग्निदेव ! हमे आप सम्पूर्ण ऐश्वर्य भी प्रदान करें॥९॥ ३६०.त्वमग्ने प्रमतिस्त्वं पितासि नस्त्वं वयस्कृत्तव जामयो वयम् । सं त्वा रायः शतिनः सं सहस्रिणः सुवीरं यन्ति व्रतपामदाभ्य ॥१०॥ हे अग्निदेव! आप विशिष्ट बुद्धि-सम्पन्न, हमारे पिता रूप, आयु प्रदाता और बन्धु रूप है। आप उत्तमवीर, अटलगुण सम्पन्न, नियम-पालक और असंख्यो धनो से सम्पन्न है॥१०॥ ३६१.त्वामग्ने प्रथममायुमायवे देवा अकृण्वन्नहुषस्य विश्पतिम् । इळामकृण्वन्मनुषस्य शासनीं पितुर्यत्पुत्रो ममकस्य जायते ॥११॥ हे अग्निदेव! देवताओ ने सर्वप्रथम आपको मनुष्यो के हित के लिये राजा रूप मे स्थापित किया। तपश्चात जब हमारे (हिरण्यस्तूप ऋषि) पिता अंगिरा ऋषि ने आपको पुत्र रूप मे आविर्भूत किया, तब देवतओ ने मनु की पुत्री इळा को शासन-अनुशासन(धर्मोपदेश) कर्त्री बनाया॥११॥ ३६२.त्वं नो अग्ने तव देव पायुभिर्मघोनो रक्ष तन्वश्च वन्द्य । त्राता तोकस्य तनये गवामस्यनिमेषं रक्षमाणस्तव व्रते ॥१२॥ हे अग्निदेव! आप वन्दना के योग्य है। आप रक्षण साधनो से धनयुक्त हमारी रक्षा करें। हमारी शारीरिक क्षमता को अपनी सामर्थ्य से पोषित करें। शीघ्रतापूर्वक संरक्षित करने वाले आप हमारे पुत्र-पौत्रादि और गवादि पशुओं के संरक्षक हों॥१२॥ ३६३.त्वमग्ने यज्यवे पायुरन्तरोऽनिषङ्गाय चतुरक्ष इध्यसे । यो रातहव्योऽवृकाय धायसे कीरेश्चिन्मन्त्रं मनसा वनोषि तम् ॥१३॥ हे अग्निदेव आप याजको के पोषक है, जो सज्जन हविदाता आपको श्रेष्ठ, पोषक हविष्यान्न देते है, आप उनकी सभी प्रकार से रक्षा करते हैं। आप साधको(उपासको) की स्तुति हृदय से स्वीकार करते है॥१३॥ ३६४.त्वमग्न उरुशंसाय वाघते स्पार्हं यद्रेक्णः परमं वनोषि तत् । आध्रस्य चित्प्रमतिरुच्यसे पिता प्र पाकं शास्सि प्र दिशो विदुष्टरः ॥१४॥ हे अग्निदेव! आप स्तुति करने वाले ऋत्विजो को धन प्रदान करते गौ। आप दुर्बलो को पिता रूप मे पोषण देनेवाले और अज्ञानी जनो को विशिष्ट ज्ञान प्रदान करने वाले मेधावी है॥१४॥ ३६५.त्वमग्ने प्रयतदक्षिणं नरं वर्मेव स्यूतं परि पासि विश्वतः । स्वादुक्षद्मा यो वसतौ स्योनकृज्जीवयाजं यजते सोपमा दिवः ॥१५॥ हे अग्निदेव! आप पुरुषार्थी यजमानो की कवच रूप मे सुरक्षा करते है। जो अपने घर मे मधुर हविष्यान्न देकर सुखप्रद यज्ञ करता है वह घर स्वर्ग की उपमा के योग्य होता है॥१५॥ ३६६.इमामग्ने शरणिं मीमृषो न इममध्वानं यमगाम दूरात् । आपिः पिता प्रमतिः सोम्यानां भृमिरस्यृषिकृन्मर्त्यानाम् ॥१६॥ हे अग्निदेव! आप यज्ञ कर्म करते समय हुई हमारी भूलों को क्षमा करे, जो लोग यज्ञ मार्ग से भटक गये है, उन्हे भी क्षमा करें। आप सोमयाग करने वाले याजको के बन्धु और पिता है। सद्बुद्धि प्रदान करनेवाले ऐर ऋषिकर्म के कुशल प्रणेता है॥१६॥ ३६७.मनुष्वदग्ने अङ्गिरस्वदङ्गिरो ययातिवत्सदने पूर्ववच्छुचे । अच्छ याह्या वहा दैव्यं जनमा सादय बर्हिषि यक्षि च प्रियम् ॥१७॥ हे पवित्र अंगिरा अग्निदेव! (अंगो मे व्याप्त अग्नि) आप मनु, अंगिरा(ऋषि), ययाति जैसे पुरुषो के साथ देवो को ले जाकर यज्ञ स्थल पर सुशोभित हों। उन्हे कुश के आसन पर प्रतिष्ठित करते हुये सम्मानित करें॥१७॥ ३६८.एतेनाग्ने ब्रह्मणा वावृधस्व शक्ती वा यत्ते चकृमा विदा वा । उत प्र णेष्यभि वस्यो अस्मान्सं नः सृज सुमत्या वाजवत्या ॥१८॥ हे अग्निदेव! इन मंत्र रूप स्तुतियों से आप वृद्धि को प्राप्त करें। अपनी शक्ति या ज्ञान से हमने जो यजन किया है, उससे हमे ऐश्वर्य प्रदान करें। बल बढाने वाले अन्नो के साथ शुभ मति से हमे सम्पन्न करें॥१८॥ नोट: सेढाई बन्धुहरु लाई सहयोग होस भनी यो लेख (source) जस्ताको तस्तै अध्यायानको लागि प्रस्तुत छ । सेढाई कन्य कब्जि ब्राम्हण जात: ब्राह्मण (बाहुन) का नेपाली थरहरू उपाध्याय, ढकाल, गौडेल, रेग्मी,घिमिरे, बराल, पौडेल, अधिकारी, गुरागांइ, पोख्रेल, धिताल, चाम्लागांइ, देवकोटा, (चौलागाई) अर्याल, गौतम, तिमील्सिना, त्रिपाठी, न्यौपाने, भट्टराई, दाहाल, कोइराला, नेपाल, खनाल, तिवारी, जैसी , गैरे, भण्डारी, कंडेल,पाण्डे, उप्रेती, आचार्य,सिग्देल, पन्थि, प्याकुरेल, पराजुली, तिमिल्सीना, सेढाई, गौली, कंडेल, उप्रेती, तिवारी, पन्थ, पाठक आदि हुन। नेपालको इतिहास अनुसार भारतको बिभिन्न ठाउँहरू भारत उतराखंडको पिथुरागढ़, कुमाउ, बनारस आदि ठाउँहरू बाट ब्राह्मणहरू (बाहुन)को नेपाल प्रवेश भएको थियो। त्यसकारणले ब्राह्मण(बाहुन) समाजमा आ-आफ्ना पुर्खौली ठाउँको नाम जोडेर बोलाउने चलन छ। स:संवर्त,सत्याल,साङपाङ,सापकोटा,सिंखडा,सिग्देल,सिजापति,सिलवाल,सिवाङ,सुनार,सुयल (घर्ती),सुयल (थापा),सुवेदी,सेढाई,सोडारी

सेढाई र धार्मिक आस्था :- हाम्रा पिता पूर्खा पश्चिम पहाडका बदरी नाथ क्षेत्रको कुमाउ गढवाल बाट आएका र इशभक्तिमा अहोरात्र खटि मठ मंन्दिरका पुजारी,राज ज्योतिष थिए। यसर्थ उनिहरु ओउमकार परिवारका रसधै कला धर्म वंश र परमपरामा यथोचित सम्मानीत भएको तथ्य स्वरुप संम्झना पुन अर्पण गर्दे भावि पुस्तामा जानकारी राख्दछु।उहाहरुले अपनत्तोव्त राखेको तिथि परम्परा यस प्रकार थिए । तिथि _चन्द्रमाको कला_:-

चन्द्रमाको कला नाप्ने इकाइलाई तिथि भनिन्छ ।एक तिथिको कोणिय दुरी १२ डिग्रीको आकाशीय क्षेत्र पर्न आउँछ । एक चान्द्र महिनामा ३० वटा तिथि छन् । साधारणतय एक तिथिको समय पृथ्वीको गति अनुसार चन्द्रकलाको भोगकाल ६० घडी (२४ घण्टा) निर्धारण गरिएको छ । तापनि चन्द्रमा सूर्य र पृथ्वीको आ–आफ्नै किसिमको गति अनुसार स्थितिमा आउने कोणिय फरक को कारणबाट कलाको समयमा अन्तर आएको हो । सो अनुसार तिथिको समयमा फरक ११ घडीसम्म पर्न आउँछ । खगोलिए पिण्डको नियमित गति अनुसार चन्द्रमाको कला मध्यदिन, मध्यरात अथवा जुनसुकै समयमा पनि बदलिन सक्छ । गणितिय पक्षबाट तिथिको भोगकाल जे जस्तो समयमा भए पनि सूर्योदय भएको समयमा जुन तिथिको कला रहन्छ, उही समयदेखि उक्त तिथिमा गरिने कर्मकाण्ड, पूजा आराधना आदि गर्ने परम्परा छ । कलाको हिसाबले तिथिको समय समाप्त भै सकेपछि पनि उक्त तिथिमा पूजा, आराधना तथा उपवास, व्रत आदि गरिरहेका हुन्छौ । नारद पुराण अनुसार हरेक तिथिमा गरिने सकाम कर्म (काम्य कर्म)हरु कुन कलामा कुन कुन देवी तथा देवताहरुको पूजा आराधना गर्ने भन्ने विषयमा निम्न अनुसार वर्णन गरिएको छ । परेवा तिथि:- चैत्र महिनाको शुक्ल पक्ष प्रतिपदा तिथिमा सूर्यदयको सँगसगै ब्रहाले जगतको सृष्टि गर्न सुरु गरे । प्रतिपदामा ब्रहामाको पूजा गर्ने । जेष्ठ महिनाको शुक्ल प्रतिपदामा कनेर रुखको पूजा गर्ने । आश्विन शुक्ल प्रतिपदामा असोक वृक्षको पूजा गर्ने । चैत्र महिनाको शुक्ल दितियमा ब्राही शक्तिको साथ ब्रहाको पूजा गर्ने । बैशाख शुक्ल तृतिया (अक्षय तृतिया) मा लक्ष्मी सहित जगत गुरु भगवान विष्णुको पूजा आरधना गर्ने । चैत्र महिनाको चतुर्थी तिथिमा वासुदेव स्वरुपका श्री गणेशको पूजा, आरधना गर्ने । सबै महिनाको चतुर्थी तिथिमा गणेशको पूजा गर्दा कल्याणदायक हुने छ । चैत्र शुकल पक्षको पंञ्चमी तिथिलाई मत्स्य जयन्ती भनिन्छ । यहि तिथिमा मत्स्य अवतार भएको हो । यसलाई श्रीपंञ्चमी पनि भनिन्छ । लक्ष्मी र शेषनागको पूजा, वन्दना गर्ने । बैशाख पंञ्चमी तिथिमा नागगण सहित शेषनागको पूजा, स्तुति गर्ने हरेक महिनाको शुक्ल पक्ष र कृष्ण पक्षका पंञ्चमीमा पितृ र नागको पूजा गर्नु कल्याणकारी हुन्छ षष्टी तिथि:- चैत्र महिनाको शुक्ल षष्टी र बैशाख महिनाको शुक्ल षष्टीमा भगवान षडानन् (कार्तिकेय) कुमारको व्रत गर्नुृ पर्छ । जेष्ठ शुक्ल षष्टीमा सूर्य भगवानको पूजा गर्ने , आषाढ शुक्ल षष्टीमा स्कन्दव्रत (गणेश) को पूजा गर्ने, भाद्र महिनाको षष्टीलाई चन्दन षष्टी मानिएको छ । यसमा देवीको पूजा गर्ने । आश्विन शुक्ल षष्टीमा कात्यानी देवीको पूजा गर्ने । मार्ग शुक्ल षष्टीलाई चम्पाषष्टी पनि भनिन्छ । भगवान विश्वेश्वरको पूज ागर्ने । पौष शुक्ल षष्टीमा भगवान दिनेश उत्पति भएका हुन् । माघ शुक्ल षष्टीलाई वरुण षष्टी भनिन्छ । भगवान विष्णु स्वरुप वरुण देवताको पूजा गर्ने ।फाल्गुन शुक्ल षष्टीमा भगवान पशुपतिको मृणमयी मूर्ति बनाएर पूजा गर्ने । वर्ष भरिको सम्पूर्ण सप्तमी तिथिमा सूर्य भगवानको पूजा, आरधना गर्ने गरिन्छ । अष्टमी तिथि चैत्र शुक्ल अष्टमी तिथि दुर्गा भवानीको जन्म दिन हो । रात्रीमा देवीको पूजा गर्ने विधान भएको हुनाले उक्त दिनलाई महाअष्टमी पनि भनिन्छ । बैशाख शुक्ल अष्टमीमा अपराजित देवीको पूजा गर्नु । जेष्ट कृष्ण पक्ष अष्टमीमा भगवान त्रिलोचन को पूजा ,आरधना गर्नु । जेष्ट शुक्ल अष्टमीमा देवीको पूजा गर्नु । असार शुक्ल अष्टमीमा वेसार मिसाएको पानीले नुहाउनु , देवीलाई पनि नुहाइदिनु, मौन भोजन गर्नु । श्रावण शुक्ल अष्टमीमा देवीलाई यजन गरेर दुधले नुहाउनु । श्रावण कृष्ण अष्टमी देखि औंसि सम्म दशाफल नामक व्रत गरिन्छ । उपवास व्रतका शंकल्प पछि कालीतुलसीको दश वटा पातबाट कृष्णाय नम, विस्णवे नम, अनन्ताय नम, गोविन्दाय नम, गरुड ध्वजाय नम, दामोदराय नम, ऋषि केशाय नम, पद्यनाभाय नम, हरेय नम, प्रभवे नम, आदि नामको उच्चारण गर्दै हरेक दिन श्री कृष्ण को पूजा आरधना गर्नु । यो व्रत दश वर्ष सम्म निरन्तर गर्दा कल्याणदायक हुन्छ । श्री कृष्ण जन्मअष्टमीको जस्तो ठूलो व्रत अरु कुनै छैन । भाद्र शुक्ल अष्टमीमा राधाको व्रत गर्नु । यसलाई दुर्वा अष्टमीव्रत पनि भनिन्छ । यही तिथि देखि १६ दिन सम्म महालक्ष्मीको व्रत गर्नु । पूजा आश्विन कृष्ण अष्टमी सम्म रहन्छ । आश्विन शुक्ल अष्टमीलाई महाअष्टमी भनिन्छ । यसमा दुर्गाको पूजा गर्ने विधान छ । कात्र्तिक कृष्ण पक्षको अष्टमीलाई कर्काष्टमी भनिन्छ । यो तिथिमा भगवान शंकरको पूजा गर्नु । मार्ग कृष्ण अष्टमीलाई अनुधा अष्टमी भनिन्छ । अनध र अनुधा (पति, पत्नी) को प्रतिमा बनाएर पूजा गर्नु उत्तम पुत्र प्राप्त हुन्छ । मार्ग शुक्लाष्टमी मा काला भैरवको पूजा गर्नु । पौष शुक्ल अष्टमीमा गरीएको अष्टकासंज्ञक श्राद्धले पितृलाई एक वर्ष सम्म सन्तुष्ट गराउछ , शिवको पूजा गर्नु । माघ कृष्ण अष्टमीमा भद्रकाली देवीको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल अष्टमीमा भिष्मलाई तर्पण गर्नु । फाल्गुण कृष्ण अष्टमीमा भिमा देवीको पूजा गर्नु, विधि पुर्वक शिव र पार्वतिको पूजा गर्नु । नवमी तिथि:- चैत्र शुक्ल नवमीमा भगवान श्रीरामाको पूजा, आरधना गरिन्छ । बैशाखको दुवै पक्षको नवमी चण्डीका देवीको पूजा गर्नु । जेष्ठ शुक्ल नवमीमा उमा देवीको पूजा गर्नु । असारको दुवै पक्षको नवमी को रातमा हतियारमा सवार भएकी शुक्ल वर्ण इन्द्राणी देवीको पूजा गर्नु । श्रावण महिनाको दुवै पक्षको नवमीमा कौमारी चन्द्रीकाको पूजा गर्नु । भाद्र शुक्ल नवमीलाई नन्दा नवमी भनिन्छ । दुर्गा देवीको पूजा गर्नु । कात्र्तिक शुक्ल नवमीलाई अक्षय नवमी भनिन्छ । यो तिथिमा पिपलको फेदमा बसेर देवता , ऋषि र पितृ लाई विधि पूर्वक तर्पण गर्नु , सूर्य लाई अध्र्य दिनु । ब्राह््मण भोजन गराउनु । मार्ग शुक्ल नवमीलाई नन्दिनी नवमी भनिन्छ, जगदम्बा भवानीको पूजा गर्नु । पौष शुक्ल नवमीमा महामायाको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल नवमीलाई महानन्दा भनिन्छ । यसमा गरेका सम्पूर्ण कर्मको फल अक्षय हुन्छन्, आनान्द भगवानको पूजा गर्नु । दशमी तिथि:- चैत्र शुक्ल दशमीमा धर्मराजको पूजा गर्नु । विष्णु भगवानको पनि पूजा गरिन्छ , नदीहरुमा जहनु सर्वश्रेष्ठ नदी हो । जहनु पुत्री (गंगा) जेष्ठ शुक्ल दशमीमा पृथ्वीमा आएकी हुन, यसलाई दशहरा भनिन्छ । जेष्ठ शुक्ल पक्ष, हस्ता नक्षत्र बुधवार, दशमी तिथि गरकरण, आनान्द, व्यातिपात योगहरु कन्या राशिमा चन्द्रमा, वृर्ष राशिमा सूर्य यी दश योगलाई महान पूण्यमयी मानिएको छ । दश योगबाट भएको दशमी तिथिलाई दशहरा भनिन्छ । दशहरामा गंगा नदीमा स्नान गर्नु । श्रावण शुक्ल दशमी सम्पुर्ण आशा र कामनाहरुको पुरा गर्ने हुन । भगवान शंकरको पूजा गर्नु । भाद्रपद शुक्ल दशमीमा दशावतार व्रत गरिन्छ । मत्स्य, कूर्म। बराह, नृसिह, त्रिविक्रम(बामन), परशुराम, राम, कृष्ण, वुद्ध, कल्की अवतारहरुको सुनको मुर्ति बनाएर विधि पूर्वक पूजा गर्नु । आश्विन शुक्ल दशमीलाई विजय दशमी भनिन्छ । राम, लक्ष्मण, भरत र शत्रुधन को पूजा गर्नुृ । कार्तिक शुक्ल दशमीमा सार्वभौम व्रत गर्नु, गणेशको पूजा गर्नु । मार्ग शुक्ल दशमीमा आरोग्य व्रतको आचरण गर्नु । पौष शुक्ल दशमीमा विश्व देवताको पूजा गर्नु । विश्व देवता दश छन । क्रतु, दक्ष, वसू, सत्य, काल, काम, मुनि, गुरु, विप्र, राम आदि हुन । माघ शुक्ल दशमीमा अंगिरा आदि दश देवताको पूजा गर्नु । अंगिरा दश छन(आत्मा, आयु, मन, दक्ष, मद, प्राण, वहिषर््मान, गबिष्ट, दत्त, सत्य हुन । फाल्गुण शुक्ल दशमीमा चौध यमहरुको पूजा गर्नु । यमहरु क्रमश यम, धर्मराज, मृत्यु अन्नत, वैवस्वत, काल,सर्व भूत , क्षय, औदुम्बर, दघ्न, नील, परमेष्टी, वृकोदर, चित्र र चित्रगुप्त आदि हुन । एकादशी तिथि:- दुवै पक्षको एकादशीमा निराहार रहेर एकाग्र चित्त भई विभिन्न प्रकारको फुलमालाले सजि सजाउ भएको मण्डप बनाउनु । स्नान, उपवास, र इन्द्रिय संयम पूर्वक श्रद्धा र एकाग्रचित्त भई विभिन्न प्रकारको उपचार, जप, होम, प्रदछिण, स्तोत्रपाठ, दण्डवत प्रणाम का साथै मनमा लमाइलो लाग्ने जय जयकार शब्दबाट श्री विष्णु भगवानको पूजा आरधना गर्नु र रातमा जाग्रम बस्नु । चैत्र शुक्ल एकादशीको व्रत र द्धादशीमा बासुदेवको पूजा गर्नु । बैशाख कृष्ण एकादशीको नाम वरुथिनी हो । भगवान मधुसूदनको पूजा गर्नु । जेष्ट कृष्ण एकादशीलाई अपरा भनिन्छ । भगवान त्रिविक्रमको पूजा गर्नु । जेष्ट शुक्ल एकादशीलाई निर्जला भनिन्छ । भगवान ऋषिकेशको पूजा गर्नु । आषाढ कृष्ण एकादशीलाई योगिनी भनिन्छ । भगवान नारायणको पूजा गर्नु । आषाढ शुक्ल एकादशीमा भगवान विष्णुको पुना गर्नु । श्रावण कृष्ण एकादशीलाई कामीका भनिन्छ । भगवान श्रीधरको पूजा गर्नु । कामनाहरुको व्रतलाई कामीका भनीएको हो । श्रावण शुक्ल एकादशी लाई पुत्रदा भनिन्छ । भगवान जनार्दनको पूजा गर्नु । भाद्र कृष्ण एकादशीलाई अजा भनिन्छ । भगवान उपेन्द्रको पूजा गर्नु । भाद्र श्ुक्ल एकादशीलाई पद्य भनिन्छ । भगवान बामनको पूजा गर्नु । आश्विन कृष्ण एकादशीलाई इन्द्रिरा भनिन्छ । भगवान पद्यनाभको पूजा गरिन्छ । आश्विन शुक्ल एकादशीलाई पापा۪ड्ढुश भनिन्छ । भगवान विष्णुको पूजा गरिन्छ । कात्र्तिक कृष्ण एकादशीलाई रमा भनिन्छ । भगवान केशवको पूजा अर्चना गर्नु । कात्तिक शुक्ल एकादशीलाई प्रबोधिनी भनिन्छ । भगवान श्रीदामोदर को पूजा गर्नु । मार्गकृष्ण एकादशीलाई उत्पन्न भनिन्छ । भगवान श्रीकृष्णको पूजा गर्नु । मार्गशुक्ल एकादशीलाई मोक्षदा भनिन्छ । भगवान अनन्तको पूजा गर्नु । पौष कृष्ण एकादशीलाई सफला भनिन्छ । भगवान अच्यूतको पूजा गर्नु । पौष शुक्ल एकादशीलाई पूत्रदा भनिन्छ । सुदर्शन चक्रधारी विष्णुको पूजा गर्नु ।माघ कृण्ष्ण एकादशीलाई षढतिला भनिन्छ , भगवान वैकुण्डको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल एकादशीको नाम जया हो । भगवान श्रीपतिको पूजा गर्नु । फाल्गुण कृष्ण एकादशीको नाम विजय हो । भगवान योगेश्वरको पूजा गर्नु । फाल्गुण शुक्ल एकादशीलाई आमलकी भनिन्छ । भगवान पूण्डरीकाक्ष को पूजा गर्नु । चैत्र कृष्ण एकादशीलाई पापमोचनी भनिन्छ । भगवदान गोविन्दको पूजा गर्नु । द्वादशी तिथि:- चैत्र शुक्ल द्वादशीमा मदनव्रत को आचरण गर्नु । कामस्वरुप भगवान अच्यूतको पूजा गर्नु । यसलाई मदन द्वादशी वा भर्तृद्वादशी ्को व्रत भनिन्छ । बैशाख शुक्ल द्वादशी मा भगवान माधवको पूजा गर्नु । जेष्ट शुक्ल द्वादशीमा त्रिविक्रम भगवानको पूजा गर्नु । आषाढ शुक्ल द्वादशीमा भगवान विष्णुको पूजा गर्नु । श्रावण शुक्ल द्वादशीमा भगवान श्रीधरको पूजा गर्नु । भाद्र शुक्ल द्वादशीमा भगवान वामनको पूजा गर्नु । आश्विन शुक्ल द्वादशीमा भगवान पद्यनाभको पूजा गर्नु । कात्र्तिक कृष्ण द्वादशी लाई गोवत्स द्वादशी भनिन्छ । कात्तिक शुक्ल द्वादशीमा भगवान दामोदरको पूजा गर्नु । मार्ग शुक्ल द्वादशीमा परम्उत्तम साध्यव्रत को पालना गर्नु । मनोभाव, प्राण, नर, अपान, वीर्यवान, चिति, हय, नय, हंस, नारायण, विभू, र प्रभू यी १२ साध्यगण हुन । १२ आदित्य – धाता, मित्र, अर्यामा, पूषा, शक्र, अंश, वरुण, भग, त्वस्टा, विवस्वान, सविता र विष्णु यी १२ लाई आदित्य भनिन्छ । माघशुक्ल द्वादशीमा शालीग्रामको पूजा गर्नु । फाल्गुण शुक्ल द्वादशीमा हरिको पूजा आरधना गर्नु । त्रिस्पृशा, उन्मीलनी, पक्षवर्धिनि , वञ्जली, जया, विजया , जयन्ति र अपराजीत आदि नामका द्वादशीलाई महा द्वादशी भनिन्छ । यी द्वादशीहरुमा क्रमश गोविन्द, बासुदेव, संकर्षण, प्रधुम्र, अनिरुद्र , गदाधर, बामन, नारायणहरुको पूजा आराधाना गर्नु संसार बन्धनबाट मुक्ति पाईन्छ । त्रयोदशी तिथि

चंैत्र कृष्ण त्रयोदशी शनिवार सहित छ भने महावारुणी मानिएको छ , यसैमा शुभयोग, शतभिषा नक्षत्र र शनिवार संयुक्त भएमा महा महावारुणीको नाउँबाट प्रख्यात छ , यसमा गंगा स्नान गर्नु । जेष्ट शुक्ल त्रयोदशीमा दुर्भाग्यशम व्रत गरिन्छ । गंगा नदीमा स्नान गरी मदार, आँक र रातोकनेर जातको वनस्पितीलाई पूजा गर्दै सूर्यलाई नमस्कार गर्नु, यसबाट दुर्भाग्यको नाश हुन्छ । आषाढ शुक्ल त्रयोदशीमा उपबासको साथ शिव र पार्वतीको पूजा गर्नु । ५ वर्ष सम्म व्रतको पालन गर्दा जन्म , जन्मान्तर सम्म दाम्पत्य सुख प्राप्त भईरहन्छ । भाद्र शुक्ल त्रयोदशीको व्रतलाई गोत्रिरात्र व्रत भनिन्छ । भगवान लक्ष्मीनारायणको पूजा गर्नु । आश्विन शुक्ल त्रयोदशीमा भगवान शंकरले उत्पति गर्नु भएको अशोक वृक्षको पूजा गर्नु । नारीको कोख सफल हुन्छ । कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीमा एक समय भोजन गरेर यमराजको पूजा गर्नु । भगवान शिवको प्रार्थाना गर्नु । पौष शुक्ल त्रयोदशीमा अच्यूतको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल त्रयोदशीबाट ३ दिन सम्म माघस्नानको व्रत गरिन्छ । माघमा प्रयागतिर्थमा ३ दिन स्नान गर्दा ठूलो पूण्य प्राप्त हुन्छ । फाल्गुण शुक्ल त्रयोदशीमा भगवान जगन्नाथको पूजा गर्नु । हरेक महिनाको त्रयोदशीमा उपवासको साथ भगवान कुवेरको पूजा आरधना गर्नु ,पृथ्वीमा कुवेर सरह धनी हुन पाईन्छ ।

चर्तुुदशी तिथि:- बैशाख कृष्ण चर्तुुदशीमा बेलपत्र सहित शिवलिङ्गको पूजा गर्नु । धन र सन्तान वृद्धिको लागि हरेक महिनाको कृष्ण चर्तुुदशीमा शिवको व्रत गर्नु । बैशाख शुक्ल चर्तुुदशीमा भगवान नृसिहको पूजा गर्नु । ॐ कारेश्वरको यात्रा तथा दर्शन गनु । जेष्ट शुक्ल चर्तुुदशीमा पञ्चाग्नि को सेवन गर्दै साँझमा सूवर्णले सिंगारिएको गाई दान गर्नु , यसलाई रुद्रव्रत भनिन्छ । आषाढ शुक्ल चर्तुुदशीमा ठाउँ र समय अनुकुल उत्पति भएको फूलबाट भगवान शिवको पूजा गर्नु । श्रावण शुक्ल चर्तुुदशीमा पवित्ररोपण गर्नु भाद्र शुक्ल चर्तुुदशीमा भगवान अनन्तको पूजा आरधना गर्नु । आश्विन कृष्ण चर्तुुदशीमा विष, हतियार, जल, अग्नि, सर्प, हिंसक जनावर र बज्रपातबाट मरेका मानिस तथा ब्रह हत्यारा पुरुषको लागि एकोद्धिष्टको विधि अनुसार श्रद्धा गर्नु , उसैदिन तर्पण , गोग्रास, कुकुरबली, काकबली, दिएर आँचमान गरेपछि भाई, बन्धुहरुको साथमा भोजन गर्नु । आश्विन शुक्ल चर्तुुदशीमा धर्मराजको पूजा गर्नु । कात्तिक कृष्ण चर्तुुदशीमा चन्द्रोदयाको समयमा शरीरमा तेल र बुकुवा लगाएर स्नान गर्नु, धर्मराजको पूजा गर्नु, भगवान विश्वनाथ र शिव लिङ्घको पूजा गर्नु , पञ्चगव्य खानु (कपिला गाईको पिसाब, काली गाईको गोवर, सेती गाईको दुध, रातो गाईको दहि, कबरी गाईको घ्यू, र कुशको टुक्रा) मार्ग शुक्ल चर्तुुदशीमा शिवको व्रत गरिन्छ । पौष शुक्ल चर्तुुदशीमा बिरुपाक्ष व्रत गरिन्छ , भगवान शिव कपर्देस्वर को पूजा आरधना गर्नु । माघ कृष्ण चर्तुुदशीमा १४ वटा नाम गरेका यमराज लाई तर्पण गर्नु, खिचडी खानु । फाल्गुण कृष्ण चर्तुुदशीामा गरिने व्रतलाई शिवरात्री व्रत भनिन्छ । दिन र रात निर्जल उपबासबाट भगवान शिव र शिव लिङ्गको पूजा गर्नु । फाल्गुण शुल्क चर्तुुदशीमा दुर्गा देवीको पूजा आराधना गर्नु । चैत्र कृष्ण चर्तुुदशीमा उपबास बसेर केदार तिर्थको जल पिउनाले अश्वमेघ यज्ञको समान फल प्राप्त हुन्छ । पुर्णिमा तिथि:- चैत्रको पूर्णिमा लाई मन्वादि तिथि भनिन्छ , चन्द्रमाको पूजा गर्ने । बैशाख पूर्णिमा मा धर्मराजको व्रत गर्ने । यसमा व्राहणलाई दिइएको दान रुपी द्रव्य दाता लाई नै प्राप्त हुन्छ । जेष्ट पूर्णिमा मा वर वृक्षको साथमा रहने सावित्री देवीको पूजा गर्ने , जसलाई वट सावित्री व्रत भनिन्छ् । व्रतालु नारी चिरकाल सम्म सौभाग्यवती रहनेछिन् । आषाढको पूर्णिमा लाई गोपद्य व्रत भनिन्छ । भगवान श्री हरिको ध्यान गर्नु, जसबाट इहलोक र परलोकमा भोग, ऐश्वर्य प्राप्त हुन्छ । श्रावण पूर्णिमा मा वेदका उपकर्महरुको विषयमा वर्णन गरिन्छ । यर्जुवेदी व्राहण, देवता , ऋषि र पितृलाई तर्पण गर्नु पर्छ । ऋग्वेदी हरुको लागि चर्तु्दशीको दिन, सामवेदी हरुको लागि भाद्र महिनाको हस्ता नक्षत्रमा विधिपुर्वक रक्षा विधान अनुसार गर्नुपर्छ । भाद्र पूर्णिमा मा उमा महेश्वर र देवराज इन्द्रको व्रत गरिन्छ । यसलाई शक व्रत पनि भनिन्छ । धन, धान्य, भोग, ऐश्वर्य को चाहाना राख्ने वाला धनी व्यक्ति ले हरेक वर्ष यो व्रत गर्नु पर्छ । आश्विन पूर्णिमालाई कोजागर व्रत भनिन्छ । रातभर जागृत अवस्थामा रहेर विभिन्न सामाग्रीका साथ लक्ष्मीको पूजा आरधाना गर्ने र वाहणलाई दान दिनु, लक्ष्मीले समृद्धि प्रदान गर्छिन । कार्तिक पूर्णिमा मा वाहण तत्वको प्राप्त गर्न र सम्पूर्ण शत्रु माथि विजय प्राप्त गर्नको लागि कार्तिकेय को दर्शन , पूजा आरधना गरिन्छ । यसै पूर्णिमा मा वृषोसर्ग व्रत र नक्तव्रत गर्दां रुद्रलोक प्राप्त हुन्छ । मार्ग पूर्णिमा मा शान्त स्वाभाव भएको व्राहणलाई ४ सेर नून दान गर्नु, लक्ष्मीको प्यारो भएर दरिद्रको नाश गर्नाको लागि योव्रत गरिन्छ । माघ पूर्णिमा को दिन आफ्नो गच्छे अनुसार तिल, जुत्ता, कपडाको साथ खाद्य सामाग्री हरु दान गर्दा स्वर्गलोकमा सुखी रहन्छ, भगवान शंकरको विधि पूर्वक पूजा गरिन्छ । फाल्गुण पूर्णिमा मा विधि पूर्वक चिता बनाएर होलीका दहन गरिन्छ । औंसी तिथि :- औसी (अमावास्या) को व्रत पितृको लागि अत्यान्त प्यारो हुन्छ । बैशाख औसीमा पितृको पूजा पार्वण विधिबाट धन , वैभव अनुसार श्रद्धा व्राहण भोजन, गाई दान गर्दा सबै औसीको लागि पूण्यदायक हुन्छ । जेष्ट औसिमा व्रहा(सावित्रीको व्रत गरिन्छ । जेष्ट पूर्णिमा को अनुसार समान विधि मानिएको छ । अषाढ, श्रावण र भाद्र महिनाको औसीमा पितृ श्राद्ध , दान, होम र देवताको पूजा गर्दा पुण्य अक्षय हुन्छ । भाद्र औसी लाई कुशेऔसी भनिन्छ । तिलबारीमा उत्पति भएको कुशलाई ब्रहा मन्त्रले आमन्त्रीत गरी हँ फट् को उच्चारणको साथ कुशलाई उखेल्नु र सबै किसिमको कार्यमा प्रयोग गर्नु । ब्रहाको मन्त्र(विरिञ्चिना सहोत्पन्न परमेष्ठी निसर्गत, नुद ,सर्वाणि पापानि दर्भ स्वस्तिकरो भव ।। आश्विनको औसी मा गंगा नदीमा वा गयामा पितृको लागि श्रद्धा तर्पण गर्दा मोक्षदायक हुन्छ । कार्तिकको औसी मा घर आँगन, बगैचा जतासुकै बत्ती बालेर लक्ष्मीको पूजा गर्नु । पशुलाई पनि तेल लगाई पूजा गर्नु । मार्ग औसी मा पितृको श्रद्धा तर्पण ब्रहाण भोजन गराउनु । पौष र माघको औसी मा पितृ श्राद्धको फल अधिक मानिएको छ । फाल्गुणको औसी मा श्रवण व्यातीपात र सूर्यको योग भएमा श्रद्धा र ब्रहाण भोजनबाट गया भन्दा बढी फल प्राप्ति हुन्छ । सोमबारको औसीमा गरिएको दानले सम्पूर्ण फल दिनेवला हुन्छन् । यसमा गरेको श्रद्धाबाट अधिक फल प्राप्त हुन्छ । सबै तिथिमा गरिने व्रतका विशेष विधिहरु हुन्छन् । जसलाई अन्य विभिन्न पुराणहरुमा वर्णन गरिएको छ । व्रत तथा उपवास बस्दा आफ्नो शरीरको भौतिक क्षमता अनुसार निराहार , जलाहार, तथा फलाहार मध्ये जसबाट शरीर र आत्मालाई सन्तुष्टि प्रदान गर्छ , उसैलाई उपयोग गरौंँ। सबै किसीमका तिथिमा देवी तथा देवताहरुको पूजा , अर्चना , होम आदिमा ब्रहणलाई आमन्त्रण गरी विधि पूर्वक आवश्यक सामाग्रीका साथ काम्यकर्मादि गराउनु । शुद्ध आचरणमा बस्नु , कन्या, कुमारी र ब्राहण तथा दीनदुखी लाई यथासक्दो दान दक्षिणा र भोजन गराउनु । एकादशीको व्रत बस्नु पर्दा दशमीको दिन साँझको खाना एक छाक, एकादशीको दिन बिहान र साँझ दुबै छाक खाना नखाई उपबास सहित द्धादशीको दिन मध्यान्नमा व्रतको समाप्ति गरी खाना खानु । दान, दक्षिणा समर्पण गर्दा पारिवारिक आयस्रोत को हैसियतलाई ध्यान दिँदै यथासक्दो पत्रमं, पुस्पमं तथा द्रव्यमं जो सामु छ उसैलाई श्राद्ध भक्तिका साथ स्मर्पण गर्नु । कुनै पनि देवी तथा देवताहरुको पूजा आरधना आदि का काम्यकर्महरु गर्नु पर्दा पुनर्जन्म लिदै जन्म र मरणको चक्रमा रमाउनको लागि सकाम कर्म र पुनर्जन्मको चाहाना नलिने हो , मोक्ष नै प्राप्त गर्ने हो भने निश्काम कर्म भक्ति भावको साथ गर्नुपर्छ । मानिस शक्तिको सन्तान भएको कारण बाट जवानी अवस्थामा जे जस्तो सोचाईमा जीवनको निर्वाहा गरेता पनि वृद्ध अवस्थामा प्रवेश गर्दा हाम्रो मन तथा मस्तिष्कले सँधै शान्तिको नै कामना गरिरहेको हुन्छ । ईश्वरको प्रार्थाना गर्दा कुनै पनि तिथि र मितिको आवश्यकता पर्दैन । समस्त प्राणी जगतमा माया गर्ने र ईश्वर प्रति भक्ति भाव दर्शाउने सज्जनको लागि जीवन भरका सबै समयहरु पूण्यवान तिथिको रुपमा रहेका छन् ।

1.सूतक ः

1.1 सुतक र जुठो 1.2 क्रिया कर्म विधि 1.3 सुतक वार्ने तरिका 1.4 स्वयंवर 1.5 न्वारान कर्म 1.7 संस्कृति-स्धर्मकला वंश

सूतक ः

कन्य तर्फ बिहे ब्रतबन्ध भएका र २१ बर्षतकमा। मान्नु १० दिन जुठो सूतकको बरबधु दुबै तर्फमा ।। बिबाह पश्चात बा,आमाको पुरा लिनु १३ दिन माईता। दादा,दिदि एकाघरमा बसेकाको सूतक छ १ दिन तक ।।

पिताको घरमा बाबु नानी जन्माए मान्नु ३ रात तक। पतिको घर बाबु नानी जन्मे बाबु आमा छैन सुतक ।। आफनो घरमा नानीको मरणमा मान्नु ३ रात्रि सूतक। बिबाहिताको बा आमा मरे आफना घरमा मान्नु ३ दिन।।

भाई बैनीको घरमा सुतक परे काट्नु ३ रात्रि। मामाको मृत्युमा बारी दिनु ३ दिन अहोरात्री ।। दात ननिस्कि बाबु नानी गएमा मान्नु १ दिन बन्धुले। आमा बाबुले ३ दिनमा दानदी दिई १ दिन मलामीले ।।

३ बर्ष सम्मको सूतक लिनु ३ रात्रि लाग्छ सुतक सोच। कन्यदान गरेका बिबाहिता मरे लाग्छ ३ दिन आशौच ।।

सुतक र जुठो ः

मरन जस्तै भए घरको लिपपोत तुलसी मठमा। सुताई जलश्रयको संस्मरण कारण शरीरको मृतकमा।। गरी खबरभाई बान्धव छर छिमेक सबमा। हलबारि कुटनी पिसनी नगरौ बान्धबमा ।।

शवलाई घरमा बास,भाटा बाबियोले बाधिनु। जुटाई घारो कात्रो सबलाई टन्नक्क कसिनु ।। धन्नजय प्राण जानु पर्छ यह लिला समाप्तिमा। हरे राम बोली भाईबान्धव बुर्कि छर्दे घाटमा।।

लानु पर्छ शब बोकि छोराहरुले बाधि बाँसमा ।। नुहाई मलामि खाजा नास्ता नरिवल मिस्त्रिमा।। फलफूल,चोखो चामलको रोटि सब्जिका साथमा।। सब तुल्यादिनु नारीले थकित मलामी माझमा ।।

खानु मलामिले शुद्ध खाना गुन सम्झि मृतकमा ।। जुठो वार्नुृ सपिण्डिले १० दिन,चौध पुस्ताले ३ दिन।। आशौच बान्र्नु गाउले बन्धु र मलामीलाई १ दिन।। जात नारी पुरुष हो जैसी खत्रि क्षेत्री जोसी संगोलको पहिल्यै आशौच परेकाले नबान्र्नु छुट छ शास्त्रको ।।

क्रिया कर्म विधि ः

दाजु भाई जमघट भई सब मिलि मलामी गई घाट।। दिई सुपुत्रले तुलसी तिलकुस मुखदागबत्ति दिई लाश।। वरिपरि ३ पटक प्रदक्षिणा गरी छातिमा फूल अविर घसी रक्तचन्दन शुद्ध ध्यू साथ दाग बत्ति दिएर ।।

पोली लासलाई खरानी खाग पारि सफा चित्तालाई।। नगलेको टाउकाको भाग काशि लाने अस्तु बनाई।। फर्कनु मलामी सबले नुहाई सफाबनि बन्धुहरु।। आएपछि गृहणीले ताजा पकवान खुवाउनु बरु ।।

झारिले नुहाई कपाल मुन्डन गरी सफेद बस्त्रधरामा।। सपत्नि भए आफन्ताले नुहाउन लाने पधेरो धारामा।। पातिको गाजमा चुरा सिधुर विर्सजन गरी फर्कदामा।। भारी मन नलिई जिम्मेवारी बढ्यो भनी जवाफदेहीता ।।

थापी चुनैती डट्नु कर्मठ हुदै नरोई अब आरग्योता।। पति भए उनैको नियोग आजै देखि छोडी तर्कना।। पूर्ण सयमित भई परिवार हुर्काउनु पाल्नु हिम्मतकन।। केराका चाना ध्यूमा भूटी खानु नुनविना उसैगरी ।।

बिहान क्रियापुत्रिहरुले पूजाआजा गरी कम्मलमा।। बसी एकाग्र चोखो कम,बोली पकवान खानु ध्यूमा।। क्रियापुत्रीको अगजमा ढिकूरो रोजै बत्ती हाडीमा ।। ननिभाउनु तेल थपि दिनु १३ दिनतकदिई दागबत्ति ।।

डालामा नित्य क्रियापुत्रि सरदाम भाई बान्धव बोकी।। जुटाई दिनु चोखो दैनिक पुजा सामाग्री तयारी अति।। सपिण्डिीले गौधुली साझमा खल्को राखी नुहाए पछि।। सम्झिदिनु दिनै पिच्छेको अञ्जुलीले चल्छ काल गती।। ।।

फलफूल औषधी समेत नखानु पिई मिश्रिकाडा पानि।। नहडबडाउनु यस्तै संस्कारले हो तपाई हामि जाने ।।।। गहुत खाने र भान्छा फुकाई दिनु सपिण्डिको पनि।। भोज भत्यार खुवाउनु काट्टो समेत सबमा फुकाउनु।।

बरखी बान्र्ने भए सोहि अनुसार बारि फुकाउनु।। गाह््रो भएपनि १३ दिनको कर्म वंसजले पर्छ गर्नु ।।।। परदेशमा बसेका छुट सुतकका सब भाई बन्धुले।। त्यागि मिमांस सादा खानाको आहार व्यहारले।।

सपरिवारै उत्तेजित भड्काउ बाणी हटाई ।। रहिदिनु सपिण्डी मरेको सुतक थाहापाई ।।।। त्यस्तै १३ बर्षतकका कन्या वा कुमार सेढाई।। बिते काल,अकालमा भने दिनु कर्म पर्छ चलाई।।

पुछि १ बर्षतक तुलसी मठमा दियो जलाउनु।। संस्मरण राखि मानसपटलमा संस्था खोलाउनु ।।।। बार्षिक श्रद्धा गरी ३ पुस्ता तक छोरा छोरीले।। पर्छ अगाध संम्झना हो श्रद्धा बिधि पुजनले ।।

राजसी तामसी भोज त्यागी सादा मन विचार।। बनिनु पित्रृऋण हो देवऋणको हुन्छ उद्धार ।।।।

सुतक वार्ने तरिका :-

बार्नु १० दिन सपिण्डिले सगोत्री बन्धुले १दिन । न्वारनआदी कर्ममा जमघटहुन भुली सबदिन । । पुजा सामाग्री तुल्याई भोज खानु ख्वाउनु अति । छर छिमेकमा फूल प्रसादी पञ्चामृत दिई जति ।।

संस्कृती मानि एकै बैषखि पूणर््िामा पुजन कुलयान एकता ।

नेपालै राज्यबासि सेढाईले एकै संस्कृतिक समता । । 

दशैमा ठूलाबाट सानामा फूल प्रसाद टिका जमरा । दशामि देखि पूर्णिमा सम्म दशैको मांस मद्यपान दुर ।।

दशै नवदुर्गा पुजौ गच्छेको दान दक्षिण दिई दुर्गाकवज । भरसक अप्रिय नबोलौ त्यागि आडम्वर घरपरिवार । । बलि दिनेले दिनु नदिनेले सुधारी पाकवान हरघर । सफा त्रयाखु रंगिविरगिं अक्षता सुहाउने सदावाहर ।।

हुनेखानेले हुदा खाने भनि बन्धु भाव हेयले नहेर्नु । धन ज्यानको नोक्सान होला ऋणले कवै नबेहोर्नु । । सुबुद्धि र सदमार्गमा दुर्गा भवानीलाई अर्पनु । नारी बिदुषी हरघर भावातित भई खुसले सप्रनु ।।

अन्य चाड संस्कार तिहार जन्म बिहे मृत्यु आदि । सनातन् नै बनिनु बन्धु हितमा मन बचन ईत्यादी । । जागिरेले जागीर लगाई दिनु अन्यले यथागच्छेले । समाली सोध खोज वनी लिनु अरु फरासिलो पनले ।।

स्वास्थ्यः

अमलपित्ता फेरी हाडमा घाउ नै भए। कब्जियत हुदा रोग जलोदर यदि भए।। गुदारोग हुदा काम स्वमुत्र पनि गर्दछ। शिवजीले गरिपान शिवाम्वू त्यो ठहर्छ।।१

आखा कान दन्त सुरक्षित बनाउन। छालाको चाहुरी जान्५ गाला पुष्ट बनाउन।। आकको दुधमा घिउ गाईको राख्नु पर्दछ। बेस्सरी घोलिए पश्चात चिसोमा राख्नु पर्दछ।।२

अनि इन्द्रियमा मल्नु एक लाल बराबर । नपुसंक पनि हुन्छ पुरुषर्थी सदावर।।३

बिनोद कम्ति भए देखि पुदिना प्याजले पनि। मिठो निन्द्रा दिने गर्छ डण्डिफोर भए पनि।। चिनिको लेपलेमास्छ गानो गयो भने पनि। त्रिपत्र सिमली खानु पानि साथ भएपनि।।४

हलेदो दातमा राख्नु जहा दर्द छ दन्तको। वा कपुर त्याहा राख्नु जहा प्वाल छ दन्तको।। बरवरी मिलाएर कपूर र अर्कतला। चूर्णले दातमा मल्ने गर्नुपर्छ निरन्तर।।५

मन आनन्दमा राख्ने शरिर स्वास्थ्य राख्ने। तेज बुद्धि तथा शुद्ध रक्तलाई बनाउने।। इच्छा सिद्धि हुनलाई गतिवान बनाउने। सबै जीवको मार्ग राम्रो संग खुलाउने ।।६

अल्छि रोग मुर्खई देहवाट हटाउने। पवित्र ऋृदय पार्ने साधना गर्न लगाउने।। कामको नाम हो योग त्यसैले गर्नु पर्दछ। यस्को साधना गर्ने यागिको मान पाउछ।।७

स्वयंवर ः

जुटाई दाज्यूभाई बान्धव दिदिहरुले बरबधुको।। तुल्लाई पकवान दिनु रातो टिका साईतको ।।।। कन्यका तर्फ एक्ली भए रजश्वला पछि ३ बर्षमा गरी लिनु वर वरण स्वयंवर एक आपस्तमा ।।।।

न्वारान कर्म ः

पुष्ट गर्भधान सकल गर्भिणी स्त्री घरपरिवार स्वधर्मि रहनसहन प्रष्ट उर्वरा अनुवंशिक घर लिपपोतले ऐपन चोखो गरी गाई गोवरले पोत्नु दुवो तुलसी रक्तचन्दन पुष्प फल सामाग्री खरिदनु ।। बालक जन्मेको घरमा तामाको दिप सधै बालिदिनु शुद्ध तेलभरी टपरीले ढाकी अगज स्थानमा छोपीदिनु शुद्ध ध्यूमा पकवान आमालाई रुचे जति खाना दिनु दैनिक ४ आहार निन्द्रा यथेष्टमा पर्छ आमा सेकिनु ।। अमृत बोली हसिमुख घरपरिवारले नरम बोलिदिनु बालकलाई सेक ताप तेलमा राखि दिपक बनाउनु घर भान्छामा प्रयोग भएका लुगा खरानीमा पकाउनु सफा गरी सुतक चोख्याउदै छैठी भावीको पुजन गरिनु ।। पूर्ववत् कर्मादीले ११ दिनमा न्वारान शुद्ध गरिनु कर्ताले पुजा सामाग्रीका साथ चोखो स्थान बसिनु सूर्यदेव थापि अर्घा दिई फूल अविर तिल कुश लिनु चोखो पुरुषजनले संकल्प गरी गहुत कोठा चोटा छर्कनु ।। कोरा चामलको पिठो अविर रेखिले वेदी चोख्याउनु लिप पोतले षटकोणमा कोमलको पुष्प बनाउनु सालको समिधा चाप वेली चम्पाले बेदी थापिनु ।। १२ इन्चका समिघा हवन गर्ने २ वोहतामा होम गर्ने चरेसको थालमा४टुक्रा कुश२५०ग्राम पूर्णपात्र चामल राख्नु गणेशको पुजा,मात्रको पुजा कलस आर्सिमा थाप्नु २५० ग्राम चामल भरी टपारीमा राखि नवग्रह थाप्नु ।। रक्षा मन्त्र पढी नवग्रह शान्त बनाउदै शास्त्र पढनु धुप दिप नैवेद्य भेटीले मन्त्र शास्त्र अरु पढनु ।। चरेसको थालीमाम फुल बटुकामा शुद्ध ध्यू राख्नु २५० ग्राम लाह चरु धान चामल ध्यूले बनाउनु सूपोले होम्दै आफनो शुभकार्य देव संम्झी होम्नु पहिला शुद्ध पिठो ३ पटक पछि चरु सूपोले राख्नु ।। शुद्ध जनै धारण गरी ठुलोले न्वारन नाम बोलिदिनु मानि आएका सबै देविदेवता भाकलमा हुम गर्नु धुप दिप नैवेद्य सहित सबैमा रक्षाबन्धन बाधिनु कर्ताले पुजा आजा गरी पर्छ वंशज चोख्याउनु ।। दक्षिण संकल्प अभिषेकले सबै बन्धु जन चोखिनु सुत्केरलिाई गहुत ख्वाई कर्ताले सरोमा छुवाउनु बच्चा र सुत्केरीलाई सूर्य दर्शन गराई रक्षा गरिदिनु ४ भाग सिधा ब्रम्हण बोलाई नान्दी ३ पुस्ता फुकाउनु।। कार्यसिद्धि भई बाकि फूल अविर शेष सबै बटुली मात्रा सेलाउनु कुवा वा धारामा कर्ताले समाली जम्मा भएका भाई बन्धु छर छिमेक सबमा प्रसादी चरु अन्य टिका दक्षिण दिनु टिक फुल यथासक्यादि निम्तनु बाबुका ३ पुस्ता आमाका ३ पुस्ता तकमा विदाई गरि छिमेकी खुस रहनु शिक्षा चेतना सबमा ।।

[[श्रेणी:संस्कृति-स्धर्मकला वंश परम्परा र संस्कृति कान्यकजि ब्राम्हण नेपाली र कुमाई परम्पराको संस्कार र कर्मकाण्डे]] 

अन्याया बाच्छु सधै तृष्ण लुकाई परिश्रम मृदु अनुहार। अभिलाष कर्कशा छ सामिप्यमा बाच्छु पराई । चिरपरिचित सहानुभूति खोसिएको स्थल यि भिक्षा । लक्षण उहि जीर्ण छ प्रकृत छैन स्थूल उहि छ। आसु उहि छ आसु तपतप गरिवीले चुहाएछ ।।१।। बल्छि आव । मर्यो हासत्त ढोइ रुने विडम्वना यो विचारी ।। जल पिउने अन्तिम क्षण बैरले अघि सारि । घिस्रायो टप्प टिपि तान्यो सन्तान बन्यो लाचारी ।।३।। चर्कान्छ छाति गुजुङ्ग मेघमाला गर्जिदा । द्दू द्दू गोला वारुद रुन्छ संसयमा मातिदा ।। प्यारो के प्रेम कहा डुल्छ जन धन रनवनै आतिदा । निधि चुडि क्षत विक्षत आलो रगत सम्झदा ।।४।। कस्ता तहको हमउ भाउ पत्तो तिम्रो सुध्रिकन । दोषि को टयाम्को दमाह सनाहि तिमि भन ।। वाजा जवानी शेष के मा लछायौ । के का निम्ति इश तिमिल वनउपवन पछारौ ।।५।। घर आगन तिम्रो हेर्ने मैले पाउछुकी । संशय यि अवोध दिल गहिराई ल्याउछुकी ।। सुखिको प्रेम चुडि लग्यौ उच निच केहि पाउछुकी ।।६।। रित्तियो आशा दिप्तिी फुरुङ्ग वन भित्रै उड्यो । लत्तियो शान्ति रोगको हाय मलाई मृत्यु मुखमा परयो ।।७।। कष्ट वीर दिप्ति स्तम्भ समान लाखौ मन । लिपि अक्षर अध्यारो निर्जन कोमल स्तन ।। चुसि लाम्टा विद्यार्थी शिक्षर्थी कल्पिने लक्ष्मि । साथि ब्रह््राण्डै हो एक्लो भेष भवमा कति ।।२।। दिई जीवन दृश्य पौरखीमा हिड्ने सधै पथका । पथिक समान जीवन गुजरा चक्का वनुन रथका ।।३।। आजिवन हिड्ने विर्सि रहेका पथहरु । फिरी डुली सुति उठ्ने हाम्रा यि रुखका वोक्राहरु ।। विहानी वित्यो गहनता भोक अतुल्य लक्ष्य ति । डुल्छ घर गोठ जागरुक बनाउदै हिड्ने शंखध्वनी यि ।।१।। आला पाइला अघि सरि पूर्खा पूर्वज डोव ति । घुमाई विरत्व ध्वानी विश्वमा प्यार ताजै यि ।। बिहानी वित्यो गहनता लोक अतुल्य लक्ष्य लिई । डुल्छ घर गोठ जागरुक बनाउदै हिड्ने शंखध्वानी यि ।।२।। उपस्थिती अधेरीको दुर्गम बन्यो मन वश पनि । मनै शव्द हिंसाको छटपटिले सन्ध्या ह्रिसक अति ।। गलाको घण्टिका मिलि प्भात उघ्रियो । लक्ष्य सोचि मृत्यु दोसाधमा ध्वानी मन्द बल्झियो ।।३।। झोला जीवनको झाङ्गखोला बगरमा चुनियो । चित्रयन्त्र शून्य भयो अहो घुमि चलि आफै यो तुरियो ।।४।। लुगा लत्ता च्याति हिमाली लाटा रे यी । हड पनि छिया छिया गल्ने कस्को कहा रहने ।। डुलि हाम्रै रगत पसिना डाडा काडा फिर्दो अति । फुलाई तनको कष्ट स्वच्छ र सफेद कति ।।१।। किर्ति कटु सिप अनुभव लिपि पढाई सिकाउद ा। रोई मर्छन विज्ञान विकट ज्ञान त्यो झुकाउदा ।। घायल शिर,चुरा पोते गोलि मनको छोडिदा । टुङ्गाई कटुवोलि धर्ति भेषभुसाले चेलि सजिदा ।।२।। कसि पटुका भोकमा गरिवी ,कन्दमूल भ्रमण । जडीबुटी चपाई गाउघरमा धर्ने शिरमा चन्दन ।। धर्ति र भेषभुसाले सजिने नेपाली गर्छन् कर्मण । वैर सामु झुक्दैन शिर छाति यि पोटिला नारी पुरुष र नव यौवना ।।३।। रुदीनन् आमा यस धरतीमा सुरक्षेत्र का खर्क सजाई अति । काखि च्यापि एकता ,विष बमनलाई फुलाउछ जडिबुटि ।। द्धार उनै इशको बक्ष्यस्थल हरितकण च्यातिएका कति । रगत पसिना किर्ति नाटक बनि बर्षा रुवाउछ अति ।।४।। जानी सकल प्रमाद कृषिमा चन्द्र चादनि अति । मिटाई थकाई प्रगकिो प्रमाद समेटछ यो सेढाई जाती ।।५।।

कुलदेवताको पूजा ः

कालनरसिह अवतार काल भैरव थिए युगिन शक्ति बोलि ॐहिं क्लिम राहु केतु भैरव देविमा आशक्ति १० वटा सालका सिमलदारमा बाधि बावियो तोरण बास उखु केरा सजिसजाउ बनाउ कुलायन थान ।।

तोरण संगै काचो धागो चदुवा पुष्प फलफूल ध्वाजले सिर्घार्नु कुलदेवमा रातो र ईष्टदेवलाई सेतो कपडाले मिलाई सबघरको सरदाम डाली र थाली मिलाईनाले चाहे जति कर्ता बसिदिनु मूलकर्ता १ पछ्छाई ।।

चाप चम्पा वेली आप वर पिपल स्वामीका पता राखिथानमा दाहिने कुलदेवता ५ सुते वत्ति बालि वाया ईष्टदेवता सरदाम ३ सुते बत्ति सामाग्री आदि ५वटा तामा शुद्धतेलका बत्ति बालि ब्रम्ह वेददी..

स्त्रीले१०८ फूल अक्ष्ाँता केलाई नियमसंगत पुज्नु सालका समिधा राखि चरु होमी सब देव होम्नु पुज्नु ईष्टदेवता गणेश थापी दियो कलस सजाउनु ग्रह लग्न भाकल लागी भागी जानी नजानी पुज्नु धुप दिप नैवेद्य भेटीले सबबन्धुमा टिका पर्छ पठाउनु ।।

दिप कलस गणेश गौरी अष्ट चिरन्जीवि फूल चढाई चन्दन जनै सुपारी बेलपत्र गौदुध पायास खिचडी दिई शिवको पाठ स्तुती शास्त्र मन्त्र भट्टाउनु कुल वेदादी काल भैरव कालिकालाई वोका नरिवल भाकल गरी

नैवेद भेटी पुर्खाको चण्डीपाठदी मन्त्र गगनभेदी शुद्ध ध्यूमा गृहणीले बनाई पाकवान नैवेद्य शुद्ध भई घर मन्दिर सरसफाई गाईगोवरले पोती ऐपानादी भुरसी गरी करम पात्र पुर्णपात्र पञ्चामृत चढाउनु

गोरिल कालिका वायूलाई आफनै घरको सरदाम दिनु सब बन्धुत्को कल्याण चाही काल भेरवलाई बलिदिनु बोका पुत बढाई बिहे आदि सबमा नरिवल चढाउनु बाडि प्रसादी घरघर ध्वाजा पतका बन्धुत्वमा पठाउनु ।।

एकै रंंगको बलिको रगत र कलेजो झिकि वोहतामा वा नरिवलको पारि टुक्रा सहितको वोहतामा राख्नु पुज्नु थानी मानी कुलदेवता इष्ट देवता होमीदिनु होम गर्द लिएको कर्ताको मकै सबै चढाई दिनु ।।

धोती पाटो सहितको कर्ता यज्ञपवित्रा फुकाई पुज्नु बैषाखी पुर्णेका दिनमा दान तप बर्षेनीगरि वंशजतार्नु ।।

पुजाको दिनमा पुजा कर्म गरी अन्नादी पर्छ चोख्याउनु दहि दुध तिरनतारन भरसक सो पुजा अवधिमा नगर्नु बाडि फुलप्रसाद लिनु परदेश भएपनि पर्छ सम्झनु भोली पल्ट सिमलदार पधेरामा लगि सेलाई दिनु दान दातव्य छोरी चेलीकन सके प्रसादी पठाउनु नविर्सनु कुनैजनलाई कुलदेवता पुजामा अर्थ खर्चनु ।।

kasto hami ra hamro sanskar!

हामी भारतको महात्मा गान्धीको बारेमा इतिहास जान्दछउ तर हाम्रै लम्जुङ्गमा जन्मिएका सिंगो नेपालकै बीर योद्धा भक्ति थापा जसले सत्तरी बर्ष जस्तो उमेरमा पनि अंग्रेजहरुसंग खुकुरीको भरमा लडेर बीरगति प्राप्त गरे , जसको बिरताको सम्मानमा अंग्रेजले MONUMENT बनाएर सम्मान गरे, नेपाललाई अंग्रेजको गुलामी बाट बचाउन योगदान मात्र नभई सारा नेपालीलाई नै गर्वको साथ् बीर गोर्खाली भनि चिनाइदिये, त्यस्तो ब्यक्तित्वोलाई नेपाल को इतिहासले किन ओझेलमा राख्दछ ???

अब तपाइँ हामि सबै मिलेर लम्जुङ्गमा जन्मिएका बीर भक्ति थापा ,राजा द्रब्य शाह, डाक्टर हर्क गुरुङ ,राष्ट्र कबि माधव घिमिरे जस्ता ब्यक्तित्वोलाई अगाडी ल्याउनु पर्छ है साथीहरु आफुले जानेको सुनेको कुरा हरु गरि.

कुमाऊँ बाट आएका कुमाईहरुको जीवन र परम्परा: विविध प्राचीन इतिहास अनेक संस्कृतिक महत्व यस ठाउमा विविध समस्य चन्द शासन काल भयो । यहि शासनकाल चन्द वंश को स्थापना का सूत्रपात चम्पावतीमा सोमचन्दले आरम्भ गरयो ।। यीनको दश वंशजका शासन ९७५ ई। से ११७८ ई। चल्दै रह्यो । यहि कालमा सत्य घटना इन्द्र चन्द का चीनकी राजकन्या सेग विवाह भयो १।। यो विवाहमा स्थानीय जनताले विद्रोह गरि उसको शासन काल विरोधमा उत्रिदा । ब्राह्मण, क्षत्रिय (राजपूत) जातका कुमाऊँ कुमाउ राज्यवाट भगाई दिए।। कुमाईहरु २०० देखि२५० वर्ष सम्म कुमाऊँ फर्कन सकेनन्। पुन १३६५ ई। में राजाले पुन: काली कुमाऊँ में अपना] राज्य स्थापित गरे।।२।। यहाँका प्रशासक अथवा शासक राजपूत वर्ग ( महरा, फड़त्याल, जिन्ना, जलाल, मनराल, सबै । रोतौला, रजबार आदि सबैमा कलाकारिता सिप कौशल भएन र सांस्कृतिक जीवनदिन कुमाउ वोलाए ।। यहि अंग ऐपण वा भिप्ति चित्रकला परम्परा बचाउन कुमाऊँमा साह (साह)अरु ब्राह्मण वोलाए । राज्यको कला सम्पूर्ण विकसित अनि स्वरुप तथा जीवनको समस्त सांस्कृतिक बनि गहराई ।।२।। ब्राह्मणमा पंत जोशी सिलाई अपना मूल स्थान हिन्दुस्थानको महाराष्ट्र / गुजरात मान्छन् ।। यीजाती सोम चन्द ८ औ शताब्दीमा गुजरात क'माउ क्षेत्र आएका थिए । या त सोम चन्द ुझूसीु इलाहाबादका राजकुमार थिए र उहि राजवंश संग सम्बन्धित थिए ।३।। afno kam ta khojne ho lekhidin6u....cont..

2072.06.26/27

क्रोमोजोम

मान्नु विज्ञान र जीवको सृष्टिमा तिमि को थियौ कहा कसरि सम्भव भयो । जान्नु कस्को वीजक थियौ अव कुन गति प्रचलनमा जाने कसरि जन्मियौ ।। बुझनु जीव र सृष्टि विज्ञान बाकि कला सिप कौशल समाजले जानौलाा । ल्याई जन्म नौलो भाका प्रविधि र निपूर्णता सेढाई जनमा तिमि रहौला ।।१।क।। ज्ञान र जीव विज्ञान तथा गर्भ विज्ञानले वताउछ स्त्री गर्भमा मानव शरिरको विकास दुइटा सेलबाट सुरू हुने । जहा २३ जोडी क्रोमोजोम टन् जुन एक सेल आमाबाट र एक सेल बुवाबाट आएका शरिरमा जम्मा ४६ वटा क्रोमोजोम छन् ।।

कुशे औंसी :

ओउमकार हिन्दू परम्परामा अमावस्या ९औंसी०का कुशे औँसीमा । पिताजीको मुख हेर्ने, बुवा सस्मरणको रूपमा मनाई सम्मान गर्नेहरुमा ।। स्वर्गिय आमाबाबु भएकाले तीर्थमा गोकर्ण र विष्णुपादुकामा श्राद्ध, तर्पण, दान, पुण्य गरी पितृ पर्छ तार्ने । आफू पुण्यात्मा हुन कुशको विशेष प्रकारको औँठीलाई पवित्र धारणमा गराउन ।।१।।

वनस्पतिहो विष्णु स्वरुप कुश घरमा राख्नु ,पुरोहितहरू यजमानका घरघरै यही कुशे दिई सिधा(दक्षिणा ले सम्मान गर्न् ।यहि औंसीकोमा नदि बागमती नदी किनारमा श्राद्ध,तर्पण,दान गरिं पित्री उद्दार पर्नु ।। छोरा हुनु वंश कुल उद्दार पनि हो पर्छ पिण्ड, देवकार्य तथा पितृकार्यमा प्रयोग गरिनु । पवित्र कुश घर घरमा राख्नाले परिवारको कल्याण हुने धार्मिक विश्वास गर्नु ।। मान्छन् हिन्दूहरू कुश, तुलसी, पीपल र शालिग्रामलाई भगवान विष्णुको प्रतीक पुजीनु।।२।। औँसीमा छोराछोरीहरूद्वारा परम्परा अनुसार मनपर्ने आ(आफ्ना बाबुलाई औकात प्रकट गर्र्नु । बाबुको मुख हेर्ने वा विभिन्न पवित्र स्थानमा गई बाबुको नाममा तर्पण तथा श्राद्ध गरी सिदा दान गनर्् ।। नेपाल को काठमाडौँको उत्तरगया गोकर्णेश्वर महादेव र रसुवाको वेत्रावतीमा बाबुको नाममा तर्पण तथा सिदादान गर्नु।। बोलि ुपितृदेवो भवुभन्ने धार्मिक मतमा छोराछोरीले बाबुलाई श्रद्धापूर्वक सम्मान दिईआशीर्वाद प्राप्त गर्नु ।। ३।।

कुमाँऊ र गढवाल माथि विजय सायद यहि समयको आसपास सिलाईहरु मुसलामानको आक्रमण्मवाट बाचि जनैको रक्षा गर्न झुलाघाट तरेको हुनुपर्छ ।गोर्खा अधिराज्य ९विशाल नेपाल०(गोर्खा आर्मीले १७०९ मा कुमाँऊ माथि विजय प्राप्त गर्यो। केहिलाई मारयो काट्यो भगायो ।प्रधुमन शाह ५००० रुपयाँ शुल्क वार्षिक भुगतान गर्ने शर्तमा देशको शासक बने। पाल्पा अधिराज्यलाई नेपालमा गाभिसके पछि नेपालको दक्षिणी सीमाना विस्तारवादको चपेटा र सामान्तको करबलले इलाहाबाद सम्म विस्तारित भयो, १८०१ मा बुटवल र बुटवलको तराई खण्ड नेपाल सहित अवधको राजाबाट पाल्पाको राजाले भाडामा प्राप्त गरे। १८०६ मा गोर्खा आर्मीले गढवाल र सतलज पारीका सबै साना साना अधिराज्यहरु हारको सर्तमा नै गुमायो । जस्तै सिरमौर, हिन्दुर र बेसहरलाई नेपालमा गाभे र यस प्रकार नेपालको पश्चिमको सिमाना सतलज पारि सम्म पुग्यो र नैनीताल, अल्मोडा, गढवाल, देहरादुन सबै नेपालका अंश बन्यो। तर पछि वारम्बारको झैभगडा हिन्दुस्थानको अस्थिरता मुसालमानको जनै प्रतिको घृणा ले कालन्तरमा विजयी भूभाचभाग भारतिय सरकारमा सुम्पियो ।यो कुरा नेपाली खोजी गर्देनन्,घरघरमा धर्म परिवर्तन गरिएको छ।अनेकान कार्यक्रम र गीत भजन सुझाईएको छ को हेर्छ यस्ता कुरा कसलाई चासो छ यहा।

मान्छेहरु वाहुनलाई सत्तोश्राप दिदै हिड्छन् के उनिहरुलाई आधुनिक कुनै विज्ञानले पुराणले सरह यो ज्ञान दिलाउन सुझाउन पालना गरि संस्कार युक्त हिन्दु समाज वनाउने हिममत छरु यसमा सृष्टि, मनुवंश, देव देवता, प्राणि, पृथ्वी, भूगोल, नरक, स्वर्ग, मंदिर, तीर्थ आदिको निरूपण छ। शिव(पार्वती विवाह, कृष्ण लीला, विष्णु अवतार, विष्णु पूजन, वर्णाश्रम, श्राद्धकर्म, आदिको विचार छ। यदि छैन भने राजनितिको लागि त जे सुकै तोडमोड गर्न hun6a hajur! ।वर्णश्रम चलन संस्कारका लागि बाहुनलाई सराप्ने हैन । शसत्र त अध्यायानको सामाग्रि हो यस्मा जात भात उच निच लिङ्ग भेद वताउदैन ।जस्ले पनि स्वतन्त्र अनुसरण गर्न हुन्छ।तर अरुको लागि दुख दिनु उचित हैनकी । Kha

1.खरेलथोक 2.खस

3. sasurali, खनिया:

खरेलथोक काभ्रे जिल्ला खरेलथोकमा अति हाम्रा बन्धुका अंगिरा ऋषिका सन्तान वासी धरणीपौवाका धरण प्रा.वि र कमाई खाने समथर जमिनमा अद्यावधि पानि पिलाई कन पौवारी कृषिमा ।। बसेथे पूर्वाज छरछिमेक फाट बेसी गाउमा ।। समाजिक ओतपोतका सेवा आश्रय ठाउमा चैनपुर गाउवेसीका जनश्रमी दिन्थे प्रश्रयमा मिलेको समाज ठट्यौला बधू गहू गोरावर्ण वर्णनुश्रममा रहे सपत्नि नियोग सन्तती पूर्ण ।। गठिला त्यागी मन वचनका हसिला ति कति बटुवापनि रमाउछ घुमि चैनपुर पुगे जति पढाई पुरा बिवाहिता छोरा छोरी बंश बुहारी हत्केलामा गृहश्राम रमे एक सत् पुरुष सिहारी ।। कोलाती पर्छ धुलिखेलबाट ३५किमि पूर्वमा १५सय मिटर समुन्द्रि सतह उचाई तहमा ३०० घरधुरी छ वरपर चर्चे ३० घर पनि कोशीपारी गोठेपानीमा ५घर बन्धुको छ नी ।। द्यौराली,कोलाती ठूलो पर्सेल आसपास सब वसाई सरी धुलिखेल आएका तथ्यांक लागत अहो के रंग भरयो हरे प्रकृतीले रम्भ्य टारमा पुेग जन्मन काभ्रे लेक वेसि तरेली फाटमा ।। दाङ्ग राप्ति तुलसीपुरमा भैरहवा सबतिर कति चितवन,झापा तेह्रथुम ताप्लेजुङ्ग पुगे जति भेटिन्छ बन्धु छरिएका मेहनेती कृषि लटरम्म चलन उहि छ हसिला मोटिला सन्तती डम्म ।। रिस कलह छैन बन्धुत्मा एकता थपी अति चलन उहि छ खानपिनमा गर भन्छु प्रगती दशैमा जमारा लगाई कुमाई भनी हेपिदा न्युनै भएका जग्गामा पनि खुसले कसिदा ।। पार्र्छो वशिभूत अरुलाई सेता पंक्ती दन्तले जोशिला फूर्तिला हुनाले झुम्मिन्छन कन्थले समग्र जनसंख्याको ०.२ प्रतिशत जनसंख्या रमाउछन् विविध नेपाली भूभाग अत्यान्त ।। खस र आर्या : आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिए :- cont नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी पछि मल्लको राज्यकाल (वि=सं. १३९५–१४४५) खस साम्राज्यको अवसानको दोसाधबनाई दिए । बुझ साथि ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै पश्चिम एसियामा विस्तार नेपाल छिरेका मानिए ।। इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडै कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपाल छिरेका खसहरुको साम्राज्यमा विलाए। त्यसैले खस जातिको थर सरकारी दर्जा तथा कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह भए ।।९।। cont..

सधा पथ मृत्युको हो बुझ जन नेता कर्म ढाट छल ।हिड्छ विनास कलि ढलपल शुद्ध नेपाली वाचल ।। अविश्वासमा देव अन्धा छन् स्वदेशि कि चुलबुल । हिमाल तिम्रै हो पहाड पर्वत संसार यी तुल फूल ।।१।। बोझ छैन अनन उव्जाई पुस्ता पुर्खयौली बाच्नलाई। शक्ति त्यहि हो नपुग हेरविचार गरिबि भाई बन्धु हाई ।। हेरिकन भित्रि हृदय शिक्षा देउभिक्षा देव हुन गाई । गोडमेल राष्ट्यिता नेता इश्वर हो बोझ हटाई अन्यायि ।।२।। बोझग ह्रो हुन्छ त्यहि चयन हो जनसेवा कदरको । पुगिसक्यौ विचमा ज्याथि छर ज्याला हो पाप ,मृत्युको ।।चमकले असभ्यलाई कला संस्कृति हो मार्ग दर्शक, जाति धर्म सुधार समाज नेता इन्साफ बन्छ रक्षक ।।३।। हेपि पहाड पर्वत रुन्छ खोल्सा र बगरका तीर । भेष भाषा शहरको कातर मन यी वचन भने चतुर ।। उर्ला नयन उनी जव तिम्रो शिप ढाल्छ आखिर । पर्खाइृ स्वागतका मानव शिक्षा गलन्े भू उर ।।४।। गोठाले गरिबि छैन सोझा बनिता वाचाल । पर्ख शौखमा शेखि के छ,कुन हो हलचल ।। गाउघर पर्कि तिमिलाई निम्ताउछ छलफल । सेवा मुखमा हैन निरुपेक्ष छेउ पुराने खातिर ।।५।।

खस :–

नेपालको पहाडी भूभागको आर्य समुहको एक जातीय समुदाय खस हो ।धेरै जनसंख्या र अन्य नामहरु पर्वते, गोर्खाली र नेपाली हो ।। यो जाती तत्कालिन विशाल नेपाल ९हाल भारतमा पर्ने हिमाचल प्रदेश तथा उतराखण्ड० का साथै सुदूर तथा मध्य पश्चिम नेपालको कर्णाली क्षेत्रमा रहेको थियो । अघि प्राग ऐतिहासिक कालखण्ड देखि बसोबासमा त्यहाँबाट खसहर नेपालको पूर्वी भागमा फैलदै आयो ।।१।।

हाल नेपालको हिमाल पहाड तराई सबै ठाउँमा बसोबास गर्ने भयो । तत्कालिन विशाल नेपालमामा पर्ने भू–भाग पूर्वमा आसाम देखि पश्चिममा काश्मिरसम्म आफनै किल्ला बनायो ।। हिमाञ्चल प्रदेश तथा उतराखण्ड, नेपाल, सिक्किम, दार्जीलिङ, भुटान, आसाम र बर्माको पहाडी क्षेत्र खस रहदै आयो । हाल बोलिने पर्वते खसहरुको मातृभाषा खस कुरा भयो जुन हजारौ वर्षसम्म चल्दै आयो ।।२।।

भाषा कला साहित्य विकशित, विस्तारित र परिमार्जित हुँदै नेपाली भाषा चलन चल्तिमा अध्यावधि रहदै आयो ।।खस जाति हाँगा नै बाहुन , क्षेत्री , ठकुरी , सन्यासी–योगी ९दसनामी० भयो ।। त्यस्तै कामी, दमाई , सार्की , गन्धर्व , बादी अनेकान अरु यस समुहका जाती । बुझौ नेपाली हुन् खस,मानव सभ्यतामा यीनको इतिहास अझै गम्भीर छ । खोज र अनुसन्धानको तथ्य अथक मेहनत हाम्रो अतितलाई हेर्न, बुझ्ने र विश्लेषण गर्ने पर्ने छ ।।३।।

कैयन प्राज्ञिक मानव समुदायको इतिहास र वर्तमान भविष्य जन्नुछ । फलत मानव जातिको व्यवहारिक जीवन र वास्तविकता त यहा उत्पत्ति काल हुन आउँछ । त्यस्तै स्वधर्म कला संस्कृती विधि विधान पद्धती असिम छ।बैर नेपालीमा फूट ल्याई अरु जातीले खसमा प्रहार गर्ने उछितो पादोछ ।।४।।

आदिम काल भरी पृथ्वीका प्राणि र मानवका बीचमा कुनै जातीय विभाजन रहेन । आवास राज्य र त्यसका सीमाहरु संघियताको कुरै भएनन् ।। समुदायका मानव जाति छोटा–छोटा गण, गोत्र, कविला अवस्था नै हुन्थे। मानव जातिको विकास असाध्यै थिमा गतिमा दुख र पिडादायि देखिए ।।१।।

सनातनी पुरात्वविद्हरुले यी मानव जातिलाई प्रयोग गरेका उपकरण कामको सामग्रीलाई हेरे। तब युगहरुको विभाजनगरि पाषण , कास्य र लौह युगनै इतिहासको सबभन्दा लामो युग नै आदिम युग अविकसित रहन गऐ ।। पुरातन मानव सभ्यतालाई नै छक्क पार्ने केही प्राचीन मानव सभ्यता र इतिहास पत्ता लगाए । प्राचिन मिश्रको , माया , इगियन , सिन्धु , होवाङहो नदीको , ग्रीक, टाइग्रिस र युफ्रेटिक सभ्यता रहदै आए।।२।।

ग्रीक विश्वनै ऋणी भयो, मिश्र विश्वको प्राचीन सभ्यताको केन्द्र दरिएको छ । बुझौ मानव सभ्यताको विकासक्रमसँगै राज्य, साम्राज्य र जातिहरुको अस्तित्व तथा विकास चालिएको छ ।। यस्तै नेपाली राज्य, साम्राज्य र जातिहरुको विकास क्रममा रहे झै विश्मा प्राचीन बेबिलोनियाको कक्साइट साम्राज्यको देखिन्छ । कस वा कक्साइट खस जातिकै प्राचीन नाम विश्व समुदायमा लडाकु, बुद्धिमान, चतुर र बिजेता मानिएकोछ ।।३।।

आदिम सुयोग्य सुमेरियोका कविला जातिको सभ्यतामा एकजना हम्बुरावी राजा भए । प्रचलित हम्बुरावी कानूनमा जस्तालाई त्यस्तै खुनको बदला खुन भन्ने विधानमा आधारित न्यायप्रणालीमा गए।। यि उत्तराधिकारी समसुलुनाले खसको जारी आक्रमणबाट जोगिन विशाल किल्ला बनाएका थिए । खसहरुको आक्रमण बेबिलोनियामा विजय प्राप्त ऐतिहासिक तथ्यह जग जाहेर गरि दिए ।।५।।

यहा खसहरले त्यही बेविलोनियामा शासन र राज्य सञ्चालनको लामो अनुभवी र विधानमा समाजलाई परिचालन भै गए ।पछि दक्षिण पश्चिम एसियाको पहिलो जाति खासस्तान, बडाखसान, हिन्दकुस, काशगर, कश्मिर खसाला, खसमण्डल, खसान रहदै गए ।। भनिन्छ भौगोलिक नाममा खस समुदायका पूरातन प्रयाणका पद चिन्ह प्रष्टीछन् । सहि अर्थमा खसहरु आर्य भए पनि वैदिक आर्य रहेनन् भनि भरतियहरुले अफावाह फैलाएका छन् ।।६।।

यि आर्य इसापूर्व प्रथम शताब्दीमा भारत वर्ष बिशाल नेपालमा थिए ।इसाको पाँचौं शताब्दीतिर पश्चिम नेपालको कर्णली प्रवेश गरे ।। यी तथ्यनुसार नेपाल बाक्ला–बाक्ला सबै जातिहरुसित घुलमिल भई सबै बस्तीमा आर्य खसहरु रहे ।तर यी अर्य बाहुन, क्षेत्री, ठकुरी, सन्यासी, आर्य ।।७।।

दलित यी सबै नेपालमा बाह्रौ शताब्दी आएका जाति रैथाने जाति रहिरहे । नेपालमा बाह्रौ शताब्दीको प्रारम्भतिर त नागराजले सिञ्जालाई ९जुम्ला० खसको राजधानी बनाइसके तव जात यहि थिए ।। यहि सिञ्जालाईनै खस साम्राज्यको राजधानी बनाएर खसले पन्ध्रौ शताब्दीको पहिले वर्षो शासन गरेका थिए । तहि नागराज क्राचल्ल, अशोक चल्ल, जितारी मल्ल, रिपु मल्ल, आदित्य मल्ल, पुण्य मल्ल र पृथ्वी मल्ल आदि खस राजा भै गए ।।८।।

नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी पछि मल्लको राज्यकाल ९वि।सं। १३९५–१४४५० खस साम्राज्यको अवसानको दोसाधबनाई दिए ।बुझ साथि ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै पश्चिम एसियामा विस्तारनेपाल छिरेका मानिए ।। इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडै कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपाल छिरेका खसहरुको साम्राज्यमा विलाए। त्यसैले खस जातिको थर सरकारी दर्जा तथा कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह भए ।।९।।

तिमि देशभक्त कुनै प्रििध विकास नभएको के गर्ने बेल्चा ठोक्छ।दाज्यू भाई चेलि लडाएर धरापमा देश पर्दैछ,अब कुकुरको अस्तीत्वले कुन चोक्टा बोक्छ ।।बौलएर मान्छेलाई मान्छेले टोक्छ,भाई दिदि नरसंशयमा चुड्छ । मजगैयाँ आदि खस साम्राज्यमा प्राप्त दर्जा र गाउँहरुको नाउँबाट नेपालका खसहरको थर निर्धारण भएको परिदृष्यमा खसहरु यहाँका आदिबासी र पुराना रैथाने हुन् भन्ने कुरामा कुनै विवाद गर्ने आधार देखिंदैन ।यसर्थ थर गोत्र प्रवर र जातका नाममा खसहरु यहाँका आदिबासी र पुराना रैथाने हुन् नेपाली ।।शास्त्रको रपुराणमा पढ नेपालाई जम्मुद्धिप जातलाई भारतीय आर्य ऋषिमुनिहरुको तपोभूमि वीर गोर्खाली ।।नेपालीको विहार गर्ने स्थानजन चाहना प्रचलित जुन खस जाति यहाँको अनादीवासी कायम छ। उस्तै किराँत राजाले कुरक्षेत्रको लडाईमा लडेकाले नेपाल भूमिमा खस परातन कालमा भएको देखाउछ पनि ।।१।।

sasurali, खनिया:

थापि थपि वीरको शिर कठिन व्याथामा मर्दछ । गति चक्र सेवाको हालि साधु जीवन तर्दछ ।। जनहित बिषयको पहरा काटि भिर गौडामा पर्दछ ।भाकै नाडगै तमासाले उराठीला युद्ध चपेटा टर्दछ ।।१।।

भारतको कुमाउगढवाल अल्मोडाबाट महाकालि तरेका । सन् १९५० सम्वत्मा वडार खनिया विष्णु भगवानका भक्त डिकि पुराना गाउ रहेका।। वंगालका राजा सर्वखानका सन्तान यशोब्रम्ह शाहा संगै दुराडाडा बसेका । बैवाहिकमा सेढाई कन्या कम भई अरु गौलि पाण्डे उप्रेती धरेका।।२।।

विजयनाथ प्रयागदास हुदै १२ पुस्ता का दामोदर खनिया कन । जयराम सहदेव देवु कालु ठाकुर दत्त का ५ भाई वंशमा।। खिम श्रीकृष्ण दामोदर महाप्रसाद रामप्रसाद खनिया ससुरा हुनु भयो । खिमका सन्तान भएनन् श्री कृष्णका श्रीधर मुरारी गोविन्द दाई हुनुभयो । राजेन्द्रा उपेन्द्र किशोर भाई सबै चितवन बस्नु भयो ।।

दामोदरका रामराज बुद्धराज कृष्णराज पुण्यप्रसाद र हरिश्चन्द्र भनियो।। लक्षुमण जीवन डा.ओम प्रकास शरद सुवास दिवस रमेश महेश गनियो ।त्यस्तै शर्मिला न्यौपाने, सविता पंन्त, संगिता पाठक भदैहरु ।। गृहणि बसौला चिलवाल खकुराल र सेढाई थरका दिदिहरु ।।

रामप्रसादका ऋषिराम रामचन्द्र बिष्णु दिपक रहे ४ भाई । रविन्द्र डा. विपिन,डा.भुपिन विवेक सचिन भाई बस्छन् रमाई ।।दिपा नानी पनि लौडारी लेख्दछिन् अमेरीका । शिक्षित र आचरमा छन् सबै खनिया दैवले रचेका।।

यथा काधमा गोला वारुद गन्धे धुवाका तृष्णाहरु । सेवा प्रेमको लुकि मर्यो हेर संशय रग्ण लोकहरु ।। पेटका लागि शिर पनि त्याग बटुल्ने धुन भाकाहरु । मागि दया लियौ आउ छाति मिलाउ विनास बरु ।।२।।

गुफा कुटि न्याउलीले रुवाई सकल दिल। कुवा पाटि साईतमा युद्ध गुन्जाउछ यि भिर ।। लेक बेसि पातलमा सकल चराचर हेरि भिड । जलधारा स्वच्छ हिमालका ज्ञान लिई यात्रि हेर ।।३।।

काटि कैलास यो घर दिलको शान्ति स्तुप राम्रो छ । सानो घर आगन बसुधा बन्धुत्व एकता हेर हाम्रो छ ।। उच्च हिमश्रृखला तरेली मैदान यो दिलको पौवा राम्रो छ । काटि वनवुटि वनपहरा विकासका वीर योद्धा हाम्रो छ।।४।।

पहाड पहरा भिरका प्रतिलिपि अभिलेख । कुवा जनहित जलपर्जन्य इतिहासै अलेख ।। टोपि स्तुपको कम्मर गाडि किल्ला यि लेक । फूलाई फलफूल अन्नपात औषधी नौला अनेक।।५।।

sasurali, खनिया:

थापि थपि वीरको शिर कठिन व्याथामा मर्दछ । गति चक्र सेवाको हालि साधु जीवन तर्दछ ।। जनहित बिषयको पहरा काटि भिर गौडामा पर्दछ ।भाकै नाडगै तमासाले उराठीला युद्ध चपेटा टर्दछ ।।१।।

भारतको कुमाउगढवाल अल्मोडाबाट महाकालि तरेका । सन् १९५० सम्वत्मा वडार खनिया विष्णु भगवानका भक्त डिकि पुराना गाउ रहेका।। वंगालका राजा सर्वखानका सन्तान यशोब्रम्ह शाहा संगै दुराडाडा बसेका । बैवाहिकमा सेढाई कन्या कम भई अरु गौलि पाण्डे उप्रेती धरेका।।२।।

विजयनाथ प्रयागदास हुदै १२ पुस्ता का दामोदर खनिया कन । जयराम सहदेव देवु कालु ठाकुर दत्त का ५ भाई वंशमा।। खिम श्रीकृष्ण दामोदर महाप्रसाद रामप्रसाद खनिया ससुरा हुनु भयो । खिमका सन्तान भएनन् श्री कृष्णका श्रीधर मुरारी गोविन्द दाई हुनुभयो । राजेन्द्रा उपेन्द्र किशोर भाई सबै चितवन बस्नु भयो ।।

दामोदरका रामराज बुद्धराज कृष्णराज पुण्यप्रसाद र हरिश्चन्द्र भनियो।। लक्षुमण जीवन डा.ओम प्रकास शरद सुवास दिवस रमेश महेश गनियो ।त्यस्तै शर्मिला न्यौपाने, सविता पंन्त, संगिता पाठक भदैहरु ।। गृहणि बसौला चिलवाल खकुराल र सेढाई थरका दिदिहरु ।।

रामप्रसादका ऋषिराम रामचन्द्र बिष्णु दिपक रहे ४ भाई । रविन्द्र डा. विपिन,डा.भुपिन विवेक सचिन भाई बस्छन् रमाई ।।दिपा नानी पनि लौडारी लेख्दछिन् अमेरीका । शिक्षित र आचरमा छन् सबै खनिया दैवले रचेका।।

यथा काधमा गोला वारुद गन्धे धुवाका तृष्णाहरु । सेवा प्रेमको लुकि मर्यो हेर संशय रग्ण लोकहरु ।। पेटका लागि शिर पनि त्याग बटुल्ने धुन भाकाहरु । मागि दया लियौ आउ छाति मिलाउ विनास बरु ।।२।।

गुफा कुटि न्याउलीले रुवाई सकल दिल। कुवा पाटि साईतमा युद्ध गुन्जाउछ यि भिर ।। लेक बेसि पातलमा सकल चराचर हेरि भिड । जलधारा स्वच्छ हिमालका ज्ञान लिई यात्रि हेर ।।३।।

काटि कैलास यो घर दिलको शान्ति स्तुप राम्रो छ । सानो घर आगन बसुधा बन्धुत्व एकता हेर हाम्रो छ ।। उच्च हिमश्रृखला तरेली मैदान यो दिलको पौवा राम्रो छ । काटि वनवुटि वनपहरा विकासका वीर योद्धा हाम्रो छ।।४।।

पहाड पहरा भिरका प्रतिलिपि अभिलेख । कुवा जनहित जलपर्जन्य इतिहासै अलेख ।। टोपि स्तुपको कम्मर गाडि किल्ला यि लेक । फूलाई फलफूल अन्नपात औषधी नौला अनेक।।५।।

खण्ड : ट

टाउकोः

सोच्दसोच्दै तरङ्गमा जवरजस्ति उर्लन्छ टाउको।वहन्छ खस्छ र ठक्कर पाउछ।।अनि वेगान्त उडि जिउने वायू या नबनेर।तैपनि म यस्को यात्रि हू यात्रा गर्देछु ठाउठाउमा शितल तापेर।।१

छैन प्रवाह विराग विभवको विकृति।तैपनि नृत्य र गायककार पुतली बनि रामनाम जपेर।।छैनन् बसन्त गृष्म शिशिर हेमन्त यि पालुवा।बन्दैनन् कुनै व्यविचारअहिसा वा वालुवा।।२

खिइदै जान्छ दिनरात दिनदिन सोच्छ बनाउछु म पथ।गर्छु विकास चार जाती छत्र्तिस वर्णले तानी रहेछ रथ।।साना धमनी शिरा रक्तकेशिका र अरु भल्भहरु।अनगिन्ती सुहाग भरिएका मास पिण्ड हड््िहरु।।३

ढाकिने उसविच रौ पाञ्चभौतिक अवयव बोक्राले।जन्म लिदै दिदै जान्छ अनुकुल बनाउने खप्पड।।खडा भै थामि रहने साना अरुकोष नासिकाहरु।स्वाग गरि भन्छन् जनलाई बाच बचाउ अरु।।४

लिई ठूलो इच्छा धरती जनकल्याण जन्माउ।नराखि वैरभाव यान्त्रिक शरिर चलाउ।।आदेश नेतृत्व जन्म मृत्यु मुक्ति छ।नमानी रिस राग छल छाम अशान्ति कलह त्यो हटाउ।।५

जव धरतीमा टाउकोलाई रविकिरण छाउला।यिनै कुरा संगसंगतले जीवनको प्रेरण पाउला।।बाच बचाउ जन हो सिकि ज्ञान कला अर्थको। ठान्दैनौ किन भलो आफूहरुको कुरा बुझ मर्काको।।६

मान ज्ञानीहरु आफूलाई चिनने मौका आउला।राख इच्छा मनमा सन्तोक्ष् त्यो पाउला।।धन मात्र केहि हैन कलिमा बुझ लौ जन हो।परिचित विश्वमा गराउने नैतिकता ज्ञान हो।।७

गर उपकार जनमा हितकर हुनेछ रति।बुझेनौ चरित्र भने जीवनमा तिम्रो हुनेछ अद्योगति।।८

टाकुरेः

च्ौत बैषाखको हुरहुरे हावा र तुवालोको हुहुकार स्विकारेर मडारिदै गगनभेदी नारा दिन्छ वतासले। सपनाद्धारीको प्रभातिय निन्द्रा सायद कत्र्तव्यपरायण नारी बन्छ।शोभनीय पहाड पर्वत नापगएर फेरीएको जवानीमा कोकिल संगै गुन्जाएको आन्तरिक मनकापिडा भावनाहरु माधवीको माधूर्यताको कण्ठ स्वर बन्दछ।कलकल झर्नाहरुको नृत्यसंगै फूपूर कापिरहेका ओठहरुले स्तवध्तानियालेर जिस्काईएको जवानीविच आफनो वारुली,दन्तक्षय र दन्तखतका मसलपाते ओठहरु,काक्राका विया जस्ता सफेद दन्तावलिविच आफनोसजिएको नया जवानी जोश उमङ्ग शारिरीक कामेक्षुक बास्नाविच उन्माद गठबन्धनमा नयाँ भौतिक र लौकिक सुख सागरको सिपि क्षितिजवाट पलायन हुदै किमरिट वादलमा अस्ताउथे। द्यैनिक घास दाउरा मेलपाता जादाका सहेलीविच सजाएकोशान्ति खिजाएको ठट्टा उस्का नया प्रयोग र प्रयोजनमा आतुर थिए। कमचोर भावनाले उदङ्ग जवानी विलकुल अर्काको विहे ,लवाई खवाइ ईष्र्य पर्खेर वैतरणी तर्दथे।पतपताङ्गका हरितकणहरु छदमभेषि हावा माधवीको दिनाचार्य बन्दै थियो।विदेशबाट ठूलो धनराशिको धाक रवाफ जमाउने महिला र तिनका हितकरी संघसंस्था खोले,साधारण जनस्तमा दैलो घचेटी माग्ने कैयनउस्का गाउले दिदिवैनीको विचल्ली,बेचैनी र दलालको फन्दामा रित्तीएको जवानी र जीम्मेदारीको जीम्मा लिने आशमा बहकिन्थ्यो।कैयन पुरुषहरुको उछितो वनेपनि कोहि छिमेकी दलालका चुगुल र कोठि सजाएका,पुरुष हसाएका थिए।तर वैशले शहरमा उन्माद मचाएपनि गाउका सोझा नारीलाई गरिवी मूत्तिको वाटोमा थकिलिएको ठान्दथे म।अभाव र आशक्तिमा पनि अन्धो जीवन विकास प्रविधिको आशमा मारिएको स्नेहको लहर के गाउ के शहर उछितो रबलकृत भएको छ यहाँ।परिस्थीको परिवेश नाङ्गा डाडा र पखेराका विनास,राजनेता र विकासको समानता चाह नभएको समाज र प्रकृतिको वितण्डमा रहेको पुरुषप्रधान खण्डहरमा यो प्रवृति सहज थियो।ताल दिई लाल फसाउने र फस्ने खेलका सहयात्रि उनिहरु ऋरुको विकास प्रवृतिको वखान गर्ने स्वदेशमा सिन्को नभाच्ने परनिर्भरताको शिकार थिए।

माधवी अव सोह्रबर्षमा टेकिन,उनि विकृती र वितण्डमा नरनारी पीडा महशुस गर्ने अतुल चेलि हुन।उस्को जवानीमा किंचित सजिएका वास्नाहरु कमेक्षुका लागि किंकत्र्वय विमुढ बनाउन सहज मात्र नभई सरल पनि थिए।नेपाली नारीको व्याथाप्रति गौरवान्वित आतृप्त टुसुरा विलकुल सजिएर मात्र नभई कामतुर परिवेशको लाञ्छना हो । तचकता र यौवन गरिमाको सायद शुरु थियो।उनि बेलामौकामा भृकुटि सिता र पासङ्गलामूका विरगाथा पढदथिईन।त्यसैले त कैयन नुवाकोट,धादिङ्ग र सिन्धुपलान्चोकका चेलीहरुको गरिवीको उन्मुत्तिले छचल्कीएको जवानी र वाध्यता। तर प्रारब्धले जन्म पहाडको खोरिया विच कोखमा जानु सन्तुष्टि नै थियो।घासदाउरा,मेलपाता वा बाटो हिड्दा चिप्लिएर आमा खसि पानि नपाई मरेको त्यो कहाली लाग्दो भिर,यातायातको अभाव,रोगव्याधिग्रस्त भाई बैनी र बाबू उस्का दुधालु ओठ सुकाएर निसाहय टुहरिलो जीवन दिएको हो।ति डरलाग्दा र जीस्काउने खालका थिए।आमा सम्झेर रुदा कोइलीका स्वरहरु गुन्जित बन पोथ्राहरु प्हाडमा ठोकिएर गन्जित थिए।सायद सन्तान रुवाउदै हुर्किएको स्थान उस्को दिनाचार्य थलो थिए ।नाम्लो दाम्लो घाँस र वनिवूतो गुजरा जीवन यापनको गुन्द्रुक ढिडो सिस्नो मिठो मान्ने साइलाको चौरासी व्यन्जन पनि माधवीसंगै देश परदे घुम्ने उत्कण्ठ नलिएको त होइन वलत चित्त बुझाइएकी हुन अनि पनि।समाज र गाउका सर्जक जीवन फेरिने आशमा नीरीह वनेर रोजीरोटीको स्वीकृति द्योतक थिए।पराई घरको समेटीनु,हुर्केकी छोरीका सामाजीक बन्धनको लहराहरु वीचको तगारो हैन।हठात तन्नेरी भएको युवाहरु दरवानीय बनेर उजाड बनेको गाउ मलामी जान र बारी जोत्न समेत पुरुष खोजी मर्दथ्यो।यस्का विलिन स्वर र ओठहरु कुल यात्रा गर्ने यात्रीको नाताले नारी स्वतन्त्रताका भाषण साईलाको कान घचेटी सुसाउथ्यो।यि परिवेशमा दिनभरी काम गरेर रुखो सूखो खाना भन्दा देश डुल्ने मिठो चोखोको लोभमा वशिभूत हुनु आधुनिकताको ह्रिसक भएपनि जन्मस्थलमा विकास र प्रविधिका गूदो र चूरो अन्यत्रै हुनु यूवा यात्रीका नाताले परिवेशजन्य मूकदर्शक थिए।लालानपालनको खोरीयामा समेटिएको साईलो थकित अपहेति निम्न खेती गुजरामा फाडिएको र आफू स्वालम्वी भएपनि भिरपाखामा उन्नत मल विउ र प्रविधि नहुदा खुसि ठानेर बैशाखी घामसंगै मनको तापमा छाक टार्न विवश थियो। माधवीको बिहेका चाहमा विरक्त हुनु उस्को मात्र नभई समाजको ताप थियो गाउमा। छोरा छोरी बिहे विस पारि भनेर जानेको हुदा छोरी आफनो मनोइच्छाल पानि भातभान्छा चलाई भनी?गाउमा दुई पैसा कमाउने शहर पसेका थिए। निमुखा गरिव मात्र थिए।जात नर र नारी दुई भएपनि दलित र गैह्रदलितको भूत थियो।तर यावत समाज संरचना भूमिपुत्र गरिव नै थिए ।सरसफाई शिक्षा आरोग्यले गाउ छुटाउनु पर्ने भएको छ। पmेरी खोरीया नभएको भए के खाने?निर्कोल खोजीमा आफान्तसमेत कुठराघात नहुने त कहा हो र? तैपनि वैशालु वादलका गगन भदी गडगडाहटबाट चञ्चल स्वाभमा भएको माधवीको यौवनको शेखि गर्ने समाजको कमि भने अवस्य थिएन।टाकुरे(मुखिया) माधवीको उछितोको लागि समग्र दिन विताउथे र सोच्दथे। पख, अनेकान प्रलोभन गरवीलाई सान्तवना दिन कल्पनामा पैशा कमाउने जागिरदिने के लोभले तानावानामा माधवीको घरको गरिवीको करीव थिए मुखिया।जुका जस्तै आलिप्तमा ठान्दथे र यौवनाको आकाक्ष मुखरित तादम्यता क्षणिक र दीर्घकालिन सोचाईमा गिद्दे दृष्टिले बोल्दथे ।कुरा चोर्दथे छोरीको बिहे खर्च र ज्वाई खोज्न सहयोग बचन बद्धताको प्रण गरी कालो धन बटुल्ने र मौकाको फाईदा लिने टाकुरेको बाहनामा गाउका सोझा नाङ्गा र भोका जन फस्नु कुनै नौलो थिएन।बिहे खर्च र वर खोजिको निउमा कैयन गरीवका चेली आफनै नाता पर्ने,छिमेकी,इष्टमित्रबाट चेप्टाईनु र विह्ल मनलाई भरथेग गरी जुठा ओठमा पोतिनु,एक्लो एकान्तमा गरिवीको कन्दरामा मात्रै बलाकृत छैन नेपाली,भार अरव र सभ्य मुलुकमा समेत बलग्रेती पाईन्छ।

अब त मुखिया माधवीको भेटमा अनेकान आमा बाबूका बिहे कुरा फुइकी लाउदै गफमा हुइकिन्थे,साझ विहान भेट्ने वाहना थियो ।साहिलो भेट्ने बाहनामा माधवीको एकान्तमा सोझोपनको फाईदा र अनेकान यत्नमा फसाउन व्यस्त थिए।बैषाखका कैयन दिनहरु क्षण विच टाकुरे र साइलोको गफ पनि हुन्थ्यो।साइलो नागिएर गरिविको भिक्षा माग्दथ्यो,टाउके साझ बिहान माधवी भेट्ने र फसाउने निहुमा व्यस्त हुदै गए,अरु सक्रिय भए।बैषाखका कैयनदिनहरु ीवते, माधवीको आफू जोगिएर वैशालू हैन विशाक्त हेराईले टाउकेलाई बुझदथिईन। आफू सर्तक हुनुवैशालु आखा लोलाउनु पनि मार्मिकता हुन्छ यौवनाको।तर उसलाई थाहा थियोभविष्यका दुदर्शमा शहका विजोग,गाउमा रोगले थलिएका महिला,अधि पदमा बसेर अवयव मोजमस्तीका तरुनी अहिले रोग भोक अभावले छटपटाएका।त्यसैले टाकुरे आवत जावतमा माधवीको शंका,सचेतन थियो।नयन लोलाउनु बैशालु आखाहरु खिल्नु,मुस्कान ओठ रहोठबाट मुस्कान बाडिनु घातक छ,दम्भीत र कम्पित बोलिका छुक्राहरु र फुरफुर जवानीको निम्ति आचलप्रति।विधिको विडम्वनामा जेलिएको गरिवी असिम चाहनाहरु प्नि मदो छ।अर्काको भरमा छ।

यसरी तड्पिएका माधवीको जवानी र भड्काउमा खोटिन गएको साहिलाको ज्वाईको खोजी विलकुल बर्षात थामेर लेउ उम्रेको पहाडको ढुङ्गा जस्तै स्पष्ट र चोखो रहेपनि दैनिक मजदुरीमा किंमकत्वर्य विमूढ र गरिवीका प्रासङ्गिक थिए।

पंक्षिहरु चरा खोजीपछि थकित भएर वास खोजे झै कैयन हिउदका दिनहरु साहिलाको जीवनमा थकित गलित त थिए नै त्यस्मा टाकुरेको बक्रता गरिवीको उदण्डता पर्न थालेको थियो। क्ैयन शुभप्रभात र गौथुली साझका मूहूर्ताहरु ग्रैर जीम्वार थिएनन्।बर्षातको स्वागत गरिरहेकी धरणी सजिएर अश्व मेघमाला विसाएर मनको तिर्सना टुङ्गाउदै हलुको हुन साइलालाई गडगडहटको आवाज दिन्थीन ।कैयन प्राणीका लागि अन्न फुलाएर लटरम्म पार्न धरणी उदङ्ग थिईन।साइलाका चयनमा हुने खुसिहरु रुग्ण र जीर्ण त थिए नै वर्षात संगै मजदुरीको व्यस्तता र जीवन गुजाराको स्वागतपेक्षी उ,सराले झोपडीमाटाकुरे साहुको आश्रय अधियामा वाधेको भैसीको पाडीभत्किएको घरको चिसो छिडि कुर्ने गाउले बासिन्दाको प्रतिनिधि थियो।अव त उ बर्षाकोउछितोमा छिपिएको छोरीको जवानी हुर्काएरसाझमा नवल्न्ने चिसा दाउराको धूवा,एकसरो मात्र लाउने कपडामा रुझिभिजि हुने कपडामा दैनिकि गुडलकिने वाहक थियो।जीवन यापनको एकछाक गुजरा चल्दै गयो। माधवी बुबाको लालनपालन चूलो चम्को र गरिवी जीन्दगीमा रमेकी स्वालम्वन भएको सोझी र,सरल,सरश,सहहृदयीको स्वतन्त्र सेनानी हुन त्यो गाउकी।उ आफू हुर्केको र गाउलाई त्याग्नुपर्ने यथार्थको विवशतामा प्रति सोचे पनि त्यसै गाउको मनिषको टुहुरापन हेरी आफनो जीवन दाजेर कल्पन्थिन्। म उसै सित बिहे गर्छु,यो कुराको सुइको टाकुरेले पनि पाएको हुदा,उस्को जवानी प्रति सचेत थिए।

हिउद विदा हुदै बर्षातको आगमन शुरु भयो।साइलो मजदुरीमा खोजी पस्दै गाउघर चाहर्दथ्यो।गरिव लजालु र सोझोप्रवृतीको उस्लाई अनायश कालो बिरालोले अल्झायो,बाटोमा क्वारक्वार्ती हेर्दे म्याउ गरेर भाग्यो।उस्को अन्तर आत्मामा अपशकुनको डर छायो,विश्वाशघात हुदैछ,आज मैले काम पाउदीन?तर उस्ले धक र मुटुलाई संयमित पार्दे सोच्यो यो मेरो अन्तरवेदनाको घटनामा एकाइसौ शताव्धीको काल्पनिक संकोच हो। इसलाई धकेल्दै जानु छ,हेरु साईत कस्तो छ भनी अगाडी बढ्यो।झरिले छटपटाएका एक हुल मलेवा चराका बथान आकासनै ढाक्ने गरी भूरुरु उढे।भगेरा र गौथली उडेका किरा समात्न उडे।मेघमालाका तितिरपङ्गि बादललाई उछितो बनाएर कैयन पवनका झोककाविच पानीका बूदहरुलाई हाक दिए,उढे आकासिए,चारो जम्मा बनाउदै रमाए।दृश्य मनमोहक भएपनि वास्तवीक मलेवा पंक्ष्लिाई पानिको वेचैनी थियो,गास वास र हावाको झोकका स्वीकार्नु वाध्यता थियो।

ज्व साईलो अग्र पयरमा मजदुरी खोज्दथ्यो मौका छोपी टाकुरे सस्तो ज्यालामा काम लाउन खोज्दथ्यो।मलेवा चराहरु ह्ुलका हुल फेरी देखिन्थे।टाकुरेको गिद्दे प्रवृती सिनो खोजीमा अतालिएको सिहको झम्टाई सरह माधवीलाई शिकार बनाउने नै हुन्थ्यो।उ साइलो निस्कन साथ उस्लाई नै भेट्न जाने वाहनामा माधवीलाई हैरानी पार्दथ्यो,सवेदक अवयव सगै जीस्कने,विहेको चर्चा सुनाउने बुढयौली वैशका चेपारो घसि घर पुगि हाल्ने,खाजा खाने नीहु,आगो ताप्ने ,मेला बोलाउने आदि आदि निहूमा......।अनेकान मनको कालो तृष्ण र कुण्ठामा सज्जन र सोझा नफस्ने कहा हो उस्का कैयन बाहना माधवीले नकारे पनि कैले कसो बैशालु मन हास्ने र फस्छु भन्दा पनि सोचमा होस नहुन।गरिवीमा धनी र बाठाटाठाले लोभले निहुरीने कर्मकाण्डी ,छिमेकी र घर गाउमा बोलीचाली मेलापातको विवसता र मान्छे देख्दैमा रिस इवि डाह नपाल्ने गाउले पना माधवीमा थियो ।त्यसैले टाकुरे आउने जानेमा कोही कसैले शंका जाहेर गर्देनन्।बरु छिमेकी धाई आमाले माधवीलाई दह्रो परिश्रमि र बाबुको लालनपालन अर्थउथीन्।उत्तउली रअप्रिय हुन्छ भनी रेखदेखमा सघाउथीन्।

परवाट हेरी बस्ने मनिषकी आमा विमारी र थला परेकी हुदा छोरालाई माधवीको बखानमा सघाउथीन।उ पनि मजदुरीमा बाच्दथ्यो।गाउमा भएको रातमाटे पाखो र सिम खेतको अन्न चार महिना खान पुगेपछि बाकि त मेलपात अधियामा र मजदुरीमा वित्ने नै भयो गाउलेको।बाबू हिजो आजा टाकुरे साहु माधवीको पछि परेको छ ।के कामले हो कुन्नि चाईपाई बढेको? देखित सधै आउछन्।मनिषले खेत वारी अधिया,मेलापाता ,मजदुरी कामले होल भनी सहज बन्छ।बेवस्ता गर्नु आमा भनि भित्र पसि आमालाई खानपिन गराउछ।

भोलीपल्ट टाकुरे साहु जाडो पानि परेको निहू बनाई अगेनाको आगो ताप्न माधवी भएतिर बढ्छन।साइलो उनैको मेला गएको हुन्छ।पहिला त माधवी अतालिन्छे। प्छि आफनै बाबू जस्तो गाउको मुखिया के डर?भनी पानि लोटाम दिई बाहिर निस्कन्छे।पाडीलाई घास पानि दिई संकोच निभाएर घर भित्रन्छे।चुहिने घर,भिजेका दाउराले आलसतालस टाकुरे दाउरा खोज्ने नीहूमा ढोका लगाउन खोज्छ,नपाएको बहाना बनाई उघार्छ।उ त माधवीको प्रतिक्रिया जाची बसेको छ।अब त माधवीको एकमुठि सास गए जस्तो भान हुन्छ।टाकुरे उ सित पाडिन्छ गफिन्छ त्यसैले माधवी भयभीत र आत्माग्लानी भएको ठानी च्याठिन्छे,ठूलो आवाजले गरिवी सम्झेर रुन्छे।आवज विहिन अनुहार पटुकाले पुछ्दै पोल्टोमा आफलिन्छे।यहि मौका पारि टाकुरेले ढोका बन्दा गरी सुमसुमाउछ साउद उ मनका कुण्ठा मार्ने दाउमा छ। ीठक उही बेला मनिषले ठूलो स्वरले घरवाट माधवीलाई बोलाउछ भैसी फुस्कीइ वारीमा दगुरेको हुन्छ।कौवा आगनमा आई कराउछ। माधवी सुन्दीन रोइरहन्छे टाकुरे सुमसुमाईरहन्छ,मनिषले ढोका खोली हेर्छ।

टाकुरे आदि सन्त्रासमा गाउघर फेरिएको छैन। बोरा किलो पाउ घिसार्ने वा ताप्के तताएर अन्न खोज्ने प्रवृती लोप भएको छैन। पशूपंक्षि चराचुरुङ्गी कला धर्म संस्कृतिको सिङ्गो धरोहर गाउमा छ।दया दान रक्षा सहयोग मेलपाता मिलिजुलीको राष्ट्यि एकता पनि साचेको छ गाउले।त्यसले त त्याहा गरिवी अशिक्षा भोकमरी विवाह बन्धन पाश्नि कर्म चलाउने र मृत्यको संस्कार जमेको छ।तर यि सबैको कुप्रथा सामन्तहरुले संघियता र स्वतन्त्रताको नाममा दवदवा चलाएर शहरबाट रिमोट नियन्त्रण गरेर नेता ठूला बडा बनेका छन्।सहानुभूतिमा धैर्यताको पैरवी,वर खोजीमा वित्ने चेलीको जीवन, गरिवी धनीको करिव आकलन,कम उमेमा भविष्य र सन्तानको निर्कोल जति दर्दनाक छ यो घटनाको भागीदारी स्वइच्छाले नथोपरिएपनि अग्नि साक्षि राखि कर्मका साक्षि बनाईएका जन्ति हो भन्ने कवोल गर्ने साक्ष्किालागि खुवाइएको एक थालि खाना प्रदिक्षा आमा बाबुको सहानुभूति र खोजीक्रमको एकवद्दता हो समाज।सहजै काचुली फेदैन,वलत सामाजीक बन्धनका कैयन छलि कुठराघातमा तुषरपात हुनेसहन र निजि मनको चाह भने पक्कै हो आखिर टुङ्गिन्छ । यहि संस्कारमा अतालिएकी माधवीका विहे बन्धनमा जुठिएका ओठ,दोव्रिएको ल्वाज,कापिएको दम्भित स्वर,बलत पिडावोधमा रमाएको अवयव हातपाखुरा जाघ नै उस्का डरका प्रमाण थिए।उ एक्लि दुलही थिई किंकत्र्तवयमा असाध्य ,विलकुल कौवाको आवाजले बोली छया... पशुवत म ,मारिदिउ तलाई।

अव उ चिच्याउन थालि ग्वार.।तवसम्म मानष माधवीको आगनमा गुगिसके थिए।भने साहिलो ठाउके मुखियाको घरमा मजदुरी खोजीमा दुख वृतान्त सुनाउथे ।

मानषले पहिला त सोच्न सकेन टाकुरे मुखियाले माधवीको असफल बलत्कारमा छन्।ढोका ढकढकाएर खोल्छ र वोल्छ किन रोएकी तव सम्म टाकुरे ढोका खोली भागी अर्केठाउमा तु लुक्छ। माधवी आफनो समस्य लुकउछी उनलाई समाजको डर छ। यो अधिक गाउका सोझा नारीमा साख,मुलस्थली पात्रभएर रहन्छ।धेरै अगाडी देखि वारिएको धूवाको मूस्लो मझेरीमा पसारीएर रोएका माधवीको चिरहरणमा फुत्त भागेको मुखिया जस्तो ठानि मानष खुकुरी खोजीमा बडवहरायो।नमारी छोडिन डाँकालाई?गाउले हरु के भयो भनी दैलो भित्रवाट हेर्छन् मुखिया सामू कोहि बोल्दैनन।

यतिवेलासम्म टाकुरे आफनो त्रसित आखा लिएर घरपुग्छ।अचानक पिढिमा बसि रहेको साईलो देखेर तर्सन्छ।म अन्न दिन्छु,पैशा दिन्छु कागज गर्छु।मलाई एक पटकलाई छोडिदे। म तैले जति माग्छस दिन्छु तर कागज गरिदिनुपर्छ भनि संम्पूर्ण खोरिया र झुपडि आफनो भएको कानुनी प्रक्रिया पुराउछ। पाच पाथि धान र तिनसय रुपियामा कुरा छिनी तमसुक लेख्छ। रु तिनसय र पाच पाथि धान लिई आफनो घर खोरीया हकभोग नरहने गरि राजिनामा गरिदिए।साक्षिका लागि टाकुरेकी बूढिले ताईको कालो वनाई दाया वाया चक्र लगाउन खोज्दा मानष खुकुरी टल्काउदै पुग्छ।खवरदार मुखिया.....उ ढोका थुनेर लुक्छ पैशा र धान लिएर साईलो घर आउछ।यसरी सोझा गाउलेलाई बाठा गाउले कसरी अतिसार गर्छन,गासबास कसै लुट्छन भनी मानषले तमसुक च्याति दिन्छ ।

घरमा आउदा सुक्क सुक्क रोएकी माधवी देखेर साइलो बोल्छ छोरी के भयो?टाकुरे मुखिया भनि बोल्छे माधवी।उ त लुक्यो अव आउदैन।यसरी खुकुरी देखेरतर्सेको टाकुरे उच्चरक्तचापले बदमासिको कठजोर सहन गर्दे थलिन्छ।घरगाउ डुल्न सक्दैन।अझै मानषले उस्को बदमासि पर्दाफास चाहेको छ समाजमा।तर माधवीको विचल्ली हुने डरले आक्रलान्त छ। मानषले गाउमा सबैसमाजलाई वोलाई मुखियालाई माफिमाग्न बोलाउछ ,उ लौरो टेकेर आउन खोज्दा ढलेर भूईमा पर्नखोज्दा साईलोले थाम्छ।गाउको भिरालो पखेरोमा दुई गुटमुटिएर मर्दछन्। माधवी मनोदशामा व्याधित छन्,संकमण र प्राण पखेरु जीवनरक्षका बाउको मृत्यु वाकी जीवन एक्लो थियो ।उनलाइ संर्किण विचार मर्न नदिन गाउका अरु छोरीको व्याथा नहोस भन्न मन छ।तर यी सबै काम र उनको साहरा मानषमात्र थियो गाउमा।तैपनि एक्लो छोरी चेली र पुरुषको सहजता समाजले नपचाउने हुदा र माधवी बाबुको पीरमा निरहार अन्न त्याग्दा जीवन रक्षा र गुजरा सोची रहन्थीन। सम्भव थिएन माधवी?यसर्थ विधाताले ज्ञान दिए पनि सहजता नहुनु,जन्म दिए पनि कर्म नपाउनु,सोच भए पनि कार्य सिद्धि नहुनु,मन अलख्य धनि रहे पनि भौतिक र आर्थिक धनी नहुनु,विकास र प्रविधि असंख्य भएपनि क्रमबद्ध नरहनु पहाडका गरिवी भएका छन।स्रोत जविन गुजारा झुपडीका महल बनबुकिका औषधी,भिर पहराको पर्यावरण,देश दौडामा राजनेताकमि राख्ने विर नेपालीलाई टाकुरेहरुले बलाकृत गरिरहेका छन्।गुजराकानाममा युवाहरुलाई देशि विदेशी पैसाले साटेका र गरिवका खुन पसिना चाटेकालाई राष्ट्ले धिकार्नेछ आदि कुरा मानषले माधवीलाई सम्झाउछ।असिम चाह हुदाहुदै जीवन गुजार गृहस्थ घरजम सन्तान रेखदेख कला धर्म संस्कारमा त्यो दाम्पत्य रहिरहेको छ। सोचाईको समाधिमा नपरोश,होसमा बाचे। खण्ड : ज्ञ

ज्ञान भक्ति

ब्रम्हा हो जीव ज्ञान मार्गि मान्न्छन भने ।जीव माया ब्रम्हलाई नित्य तत्व भन्दछन भक्ति मागी वोल्दछन।।परमात्म स्वतन्त्र छ सगुण साकार ब्रम्ह अनुभव इन्द्रियबाट।भागवत स्वरुपत्यहि उपासक भक्त हो उस्तै छु आज ।।१

भक्त हुन योगी तपस्वि कर्मकाण्डी ज्ञानी सब।दिव्यानन्द अनन्तकाल सममको आफू समिप मन माफिक।।बुभ्mन पनि इश चाहिन्छ महापुरुष तिनै गुरु ब्रह। भौतिक विज्ञानले वस्तु प्रकट गर्छ गर्देन सृष्टि लय र क्षय ।।२

प्रकट सृष्टिकर्ता सर्वज्ञ शतिमान हे इश।ब्रहा विष्णु निराकार साक्षत हे परमानन्द।।भेरै अवतार शुष्म अकरण शरागति दिने अनुरात्त यि मन। विभिन्न अवतार ज्ञानी जन पालक प्रभो खुलाई देउ जीव ध्यान।।३

हे अकारणका कारण त्रिकाल घटावनसि ।परमहंश स्वामि सर्वज्ञ ममतामयि शक्ति भक्ति धारी।।निराकार इश गुरु म भक्त दासि बन्छु स्थान भनिदिनु ।अनन्त कारण शुद्धि भराई भक्तिम गाउ मन अर्पिनु ।।४

ज्ञान र ज्ञान योगः

तिमि झूल्छौ मायातित र मायिक विषयमा ज्ञान बन्दछ।शव्दात्मक र अनुभावात्मक पनि दुवै ज्ञान पर्दछ।।लेखिएको पुस्तक पढ्नु शाव्दिक ज्ञान दिन्छ मायिक।अनुभवात्मक प्रयोगात्मक तरीका जानेर बन्यो मायातित।।१

अनुभवात्मक ज्ञान दुई प्रकृत शाव्दिक र अनुभवात्मक।वेद शास्त्र अनुमोदन इश्वर कृपा सबै दिन्छ परमानन्द।।ज्ञानले सम्पन्न दिलाउछ अन्तमा ज्ञानीनै हुन्छ ठूलोपतन। ज्ञान नै प्यारो र भक्त छ कुनै भेद नगर्नु ।।२

ज्ञानी प्रिय छैन ज्ञानी मूर्ख हुदै ज्ञान प्रयत्नमा मर्दछ।इश्वर जान्न ज्ञान बुझदै दुसाहश दुखमा पर्दछ।। ज्ञानी नै निर्वाण पद हुदै ज्ञान होम्दै मूर्ख बन्दछ।त्यसैले ज्ञानी जगतका सिङ्गपुच्छर विनाको जन्तु बन्दछ।।३

ज्ञान विना मुक्ति छैन त्यस्तै मोक्ष हुनन पनि। ज्ञान समान अरु छैन त्याज्य शरिर धन दौलत पनि।।प्रभू नै ज्ञानी छन् ज्ञान जीवको साथ ज्ञानको नै जगत।शाव्दिक ज्ञान मित्था छ आधार बनाउनु अनुभव ज्ञान।।४

इश्वर जाने भनी भगवानबाट टाढा बनाउछ जनको।ठूलो विरोधि मित्थाभिमान छ जुन बढे पतन मनको।।शाव्दिक ज्ञानी श्रद्धयुक्त हुने मूर्ख भन्दा तल छ।शाव्दिक ज्ञानले साधाना गरि अज्ञान त्यसै हट्दछ।।५

ज्ञानी अज्ञानी दुवै मनको इश चिनि देव खोज्न नहिड।हटाउ अज्ञानीलाई वेद ज्ञानले आफूलाई चिन।। ज्ञानी विना इश्वरको अनुभव ज्ञानी हुदैन भक्ति गनुछ।इश र प्रेम ज्ञानीबाटै संभव छ अज्ञानी यहि खोज्दै मर्दछ।।६

इश प्रेमनै ज्ञानीमा छ अनुभवले बढोत्तरी जुन।भक्ति शून्य अज्ञानी नेता ज्ञानीअभिमानि ति हुन।। ज्ञानीले इशलाई भक्ति दिदै इश अभिमान दुर गर्दछ।विना भक्ति इश कहा मिल्ला परिश्रमले के लुटाउछ?७

हेर जीवात्म मेरो व्यभिचारीणिभक्तिमा ज्ञानी ब्रम्हभूत छ।कामना खतम दुख वियोग ब्रम्हभूत अवस्था हुदा। ज्ञानी पराभक्तिले इश ज्ञानी बढाउदै आत्म ज्ञानी पाएपछि।आंशिक ज्ञानी हुन्छ परभक्ति पुरा हुदै पूर्णज्ञानी गराउछ।।भे वा अभेद भक्ति जुन सोहि ज्ञानी हेर भक्ति पाउछ।।८

इश एकमात्र अनन्य भक्ति चेतन धारकमा बस्दछ। ज्ञानीले इशको आत्मासमान पयारो ज्ञानी भक्त छ।।भक्त जुन निराकार ब्रम्हको अभेद पिता माता गुरु भक्ति गर्दछ।कोही साकार भगवानको भेभक्ति ब्रम्ह भक्तिमा पर्दछ।।९

मेरो त्रिगुणतित मायाले तिमि लिन छौ भक्तिमा।भक्त सहित शरागत हुदा अरु माया मोह सञ्जाल टुट्दछ।।अनन्य मनले जो इश भक्ति त्यसै गर्दछ।सर्वसुलभ इशले भक्तलाई अटुट करुण गर्दछ।।१०

मेरो मन कोशिस जन्म जन्म शरणमा भज्न पाउ।सर्मपित हुदै शरणगति लिनु करुण म पाउ।।दिव्य रुप भक्त बनि चिन्न जान्न महसुश गरु।भक्तवत्सल बनि प्रविष्ट हुदै कोशिसमा रमाउ।।११

सर्ब व्यापक इश तिमि लेउ ज्ञानी र कर्मिको हेक्का।सारा कर्मदी उपशना गर्दछु अनन्य भाव दिलाई देउ।।संसार दुख सुख भोगाई यशमा क्षमा दिलाई।भरिदिनु कृपा इशले नाजान अबोल भक्त ठानि जगजगतलाई।।१२

इश तिम्रो समदर्शि भक्त बनि कृपामा समाहल्न।शरणमा आउने पथ दिनुआत्मा सेवा भलो दिएर।।शरणगतिद्यौ अनन्त जन्मको प।िपालक।संरक्षक तिमि कुमार्गको नाथ हे परिपालक।।१३

इश तिम्रो भक्तिले सब कुरा दिव्यज्ञान परोपकार।दुराचारी व्यभिचारी लोभ मोह ईष्र्या लगाई पार।।भनी गोप्यदान प्राणि विषे विकास प्रविधि देउ।मनसदा छ अन्तस्करणमा निवास वंश कुल धर्म थपिदेउ।।१४

सदा आननदमयी इशभक्तिले निवनस दिलमा।ज्ञान र भक्ति योगले सिंचित जीवनमुत्त सव जनमा।।साधाना चतुष्टय वन्धित पूर्ण विरक्त ज्ञान देउ।सगुण साकार इश भक्तिमा अन्तस्करण शुद्धि लेउ।।१५

भक्ति रहित ज्ञानको भराङ्ग चढि जाउ इशकाहा।पिर चिन्ता सन्देह नलेउ वन भक्त रक्षा छ जहा।।अर्मदित काम क्रोध लोभमा इश मार्ग रोक्छ।बाटो देखिएपनि खरानि तिम्रो ज्ञान नभई समाधिमा उड्छ।।१६

इश भक्ति नभएमा जीवनमुक्ति बन्धनमा पर्दछ। ज्ञानी मात्र परिपथ पूर्ण छ अन्य समाधिमा मर्दछ।।जहा गएपनि तिम्रो इश संगै भज शराणगति।सिक गुरुवाट मनन तिम्रो सदाचार जीवन रहदामाहा।।१७

भक्तिमा ज्ञान वैराग्य दुवै छ तव त पुजिन्छ।कृपा लिएर मोक्ष वन्धनमा पूर्णता चुलिन्छ।।कर्म ज्ञान भागवतधाममा छ भक्त यहि जान्दछ।मनन गर पिता पूर्खा सबै गए अव तिमिले भक्ति पाउनु छ।।१८

इश भक्तिनै अन्तमा छ जन्मनु भक्तिमा मर्नुछ।बन्धन छ इश कृपाकटाक्षले जीवन चल्दछ।।अप्राप्य खोजी सुख भनी विकास तिमि गर इशको सकाम कर्म रोजी जनजीवीका गर्दे गर।।१९इशको सृष्टि तिमि उत्कृष्ट छौ पूर्ण।पालन सौम्य सजावट हेर त लुकिरहेछ।।पालक हौ सदा पाउले कर्ममा भक्ति भाव जनाउ।सेवा सहस्र गरी जीवनमा नैतिकता सजाउ।।२०

८४ पुजा वा जंकु

गर िपुजन नर नारायणको श्रीबृद्धि ऐश्वर्य.

चिरकालजिवी अमर अजर ऐशको धार्य..

वंशज पुस्ता सब देखे भागवत नवाह पुजी.

डाकी भाई बान्धव संगोलमा गरी कर्मादी ।।

फूलप्रसाद अविरमा रथमा सन्तती पुराले.

तानी हर्षबढाई गरििदनु आसिक बुढिबुढाले..

नुहाई कानमा सुनमुन्द्रि मणि माणिक्याले.

नसके मोहले ढाकीदिनु सबै सेढाई भाईले ।।

ईच्छा केहि भए चिरकालको गरीदिनु वैरले.

निधि हुन अग्रज जननीका बसे बाचे चिरकालले..

अमुल्य पूर्खा स्याहार्नु अदम्य शाहस धैर्यताले.

नबोल्नु दुरवाच्य,अपाच्य जानु छ हामि सबले ।।

Dha धर्म :

साच्चै धर्म भन्नाले दैवि शक्ति, परमात्मा अथवा अदृश्य शक्तिमा गरिने विश्वास र त्यस्ता शक्तिहरू सँग सम्बन्धित नैतिक आचरण, व्यवहरार, मूल्य तथा मान्यता, सङ्घ संस्था, तथा पुरातन बिधिहरू पर्दछन्। कहिलेकाहिं आस्था अथवा विश्वास जस्ता शव्द पनि धर्मकै अर्थमा प्रयोग गरिन्छ। ओउमकार परिवार बृहद अर्थमा कसैले धर्मलाई ब्रम्हाण्ड र मानवको संबन्ध बारे सम्पूर्ण उत्तर मान्ने गर्दछन्। धर्म भनेको जिव वा मानवको स्वभाविक गुण आचरण संस्कार र धारण पद्धती सित सम्बन्धित हो। मानव सँस्कृतीको विकाश सँगै धर्मको अर्थ समाज र ब्यक्ति अनुसार फरक फरक अर्थमा पाइन्छ। कहिलेकाहीं, ूधर्मू शब्दलाई ूसंगठीत धर्मूको रूपमा पनि हेर्ने गरिन्छ। तर संवदनशिलता यति मात्र होईन । संगठीत धर्म भन्नाले त्यस्ता मानिसहरूको समुहलाई जनाउँछ जसले सँयुक्त रूपमा एउटै धर्म सँयुक्त रूपमा पालना गर्दछन्। यस्ता संगठनहरूलाई कहिलेकाहीं कानूनी अस्तित्व पनि प्राप्त हुन्छ। तर हिन्दु धर्मले मानविय पद्धतीमा अनुसरण ,जीवन यनपनको अनचार संहिता र भेद रहित सचेतन पनि भनेको छ। जस्तै दान,जप ,तप,योगा र काम पेशामा प्रतिबद्धता निख्खर पन चुस्त दुरुस्त आदि छन्। तोकिएको काम जनहित र आफनो आचारमा गरिनी कत्र्तव्य पनि धर्म हो।लिङ्ग जाती भेद राजनीती अध्यायान अनुसन्धान कृति प्रकाशन,न्याय,व्यपार सबैको बन्धन र चोखो पनको असल नियत मा अरुको अहित गर्नु हुनन भनि सनातनमा पाप दण्ड तोके पनि यि आचारमा बन्धन भित्र रम्न जान्नु र पूर्ण जीवनलाई गृहस्थ वा आम दुनिया सरह सरल र सरश बनाउनु लोभ क्तोध मोह रिस राग दम्भ त्याग्नु सबै कर्म धर्मका बिषय हुन।

धमिला मुहानका वाटाहरु(poor vision): हिड्दा ठेस लाग्ने उमेरमा बिग्रिएका बाटाहरु ।

रुन्चे निलडाम समेटीएका भोका वनिता लाटाहरु ।।

तालि सभा जुलुसमा भाषण पेट भोकै घाटा ।

तिमि त्यहि छौ उन्मुक्ति लेउ गरिव लाटा ।।१।। खान लाउन वासमा कमि घर परिवार जाहान ।

तानातान छ गरिवी सुखदुख अहंको गरि सामाना ।।

दिन गयो चाड पर्व संस्कार आयो झगडा त्यहि ।

फटाहा नेता दरिद्र मनका लमपट समाज बेर्छ त्यहि ।।२।। मागि खाने भाडो राजनितिको जन झुक्याउने खेल ।

परम्परा ढालि विकास कठै विदेसि सिको चाल ।।

तित्त छ जीन्दगी जीउने पछिका लाई छैन विकास ।

अध्यायान अनुसन्धान विपननताको प्रविधि रुग्छ निकास ।।३।। समिक्षा जीन्गीमा निष्कर्षका भावी निति रणनिति ।

चुनाव खर्चेर सात पुस्ता देशभक्त फुटाउने राजनिति।।

जन पाल्ने अन्न उद्यम शील प्रविधि खै नियम।

छाडा व्यवहार त्यागी राख समान यम नियम ।।४।। जन पक्ष समन्वय संघ संगठन चलाउ राजनेता ।

सामथ्र्य पहिचान स्रोत हिमाल पहाड मधेसिमा देउ सघियता ।।

निराशावादी नवनाउ वास्तविकता स्रोत विकास ल्याउ ।

आफनो आमा मन मुटुमा विदेशिको गाडी नहाकी आउ ।।५।। धमिलो मनमथिङ्गल तिम्र चिम्शा आखामा प्रभात लेउ ।

हिमाल न्यूरदैन मुहान सङ्गलो छ पहाड तराई देउ ।।

अमिला मन बह हुनेलाई अव्यक्त हदैसम्मको कानुनी कठघर देउ ।

विजवाट विरुवा उम्रन्छ वंश रहे नेता कहिल्यै नरमाउ ।।६।। फ्रोसा आवाज खवरदारी संगै तिमि अस्त जाउ ।

ज्योति र धिर वीरको पशिना श्रम प्यो फूलवामिा कहिल्यै नआउ ।।

सङ्गकल्प मृगतृष्ण चोखा मनमा एकता सदभाव् ल्याउ ।

स्वम् पूर्ण नेपाली बिग्रिएका धमिला बाटाहरु नवनाउ ।।७।।

धुव्र: पृथ्वीले सूर्यलाई परिक्रमा गर्ने सिलसिलामा पृथ्वीको धुरा। (मेरुदण्ड)को उत्तरी धुर्व९ल्यचतज एयभि०,दक्षिणी धुव्र्र९क्यगतज उयभि० को दुबै धुव्र्र तर्फका टुप्पाले अन्नत आकासमा देखाउछ। । एउटा विशाल वृत ९न्चभबत ऋष्चअभि० स्पष्ट बनाउछन् । वृतको परिधिमा पृथ्वीले बार्षिक ० डि.० मि ५०.३० से को कोणीय चापको गतिमा परिक्रमा गर्दे जादा २५८०० बर्षभो।। 1। । गणितिय ,शास्त्रिय शक्तिमा १ वृत पुरा समायवधिको हुन्छ । यसैलाई अयनाशं चक्र ९एचभअभकष्यलब िऋथअभि० पनि भनिन्छ ।।

यो चक्र पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्र९ऋभभिकतष्ब िउयभि ० को प्रतिनिधि धुव्र्र तारा हुदै घडिको विपरित दिशाबाट परिक्रको। । 2। । घुम्दा डराको तारा समूहमा पर्ने भेगा तारा,अल्फड्राकोनिक्स । तार हुदै पुनः २५८०० बर्ष पछाडि रहन्छ समय छ फिक्स ।। खगोलिय उत्तर दिशाको प्रतिनिधि धुव्र्र तारमा नै आएको । एक चक्र पुरा गर्छन यहि नै पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्रको । । 3। । वृत चक्र ९ऋष्चअगबिच ऋथअभि० बनि तारा समुह सबको। अयनाशं हुदै समय परिवर्तित छ हैन हठात मनुष्यको ।। सनातनिय श्रुति अनुसार समस्त ब्रहाण्डको पुरातन। उत्तरी धुव्र्र धुव्र्रतारा मात्रै हुन अरु त बुभm्नै कठिन ।। 4। । पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्र गतिको कारणबाट हर समय। परिवर्तनशिल छ परिवर्तन हुदैनन ब्रहाण्डको भय ।। धुव्र्र,स्थिर छ छैन अरुको यसप्रकारको पुरातन क्रिया। गतिशिल अवस्थामा भएका सबै किसिमका खगोलिय। । 5। । पिण्डहरुको टुप्पाले ब्रहाण्डको अनन्त अन्तरिक्षमा । आ–आफनै किसिमका धुव्र्रीय वृतहरु क्रमै बनाउदामा ।। पृथ्वीको उत्तरी धुव्र्र, ब्रहाण्डको उत्तरी धुव्र्र९ऋभभिकतष्ब िल्यचतज एयभि० । सन् २०५० सम्म ठिक तलमाथि सोझै रहने छ,गर गर्व । । 6। । वर्तमान् समयमा पृथ्वीको उत्तरी धुव्र्रमा उभिएर हेर्दा पनि। धुव्र्र तारा शिर माथि नै देखा पर्छन कति सत्यता छ अनि ।। आजकाल पृथ्वीको खगोलिय उत्तरी धुव्र्र धुव्र्र तारामा । रहेको छ बुझ ३००० बर्ष अगाडी उक्त धुव्र्र हुदामा। । 7। । अल्फाड्राकोनिक्स तारामा थियो र १२००० बर्ष पछाडी । उक्त धुव्र्र अभिजित९ख्भनब०नक्षत्र तारा समुहमा पुग्ने छ नी ।। २००० बर्ष अगाडी वसन्तविषुव विन्दु९ख्भचलब िभ्त्रगष्लयह०मेष। राशि तारा समुहको अश्विनी नक्षत्रमा रहेको थिया बिषेश। । 8। । तर वर्तमान समयमा उक्त बिन्दु मिनराशि तारा समुहमा। छ,धुव्र्रतारालाई सन्२०५०सम्म पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्रमा ।।9। ।

खण्ड : ध

धरणी:

मन स्वच्छ लिएर पवनमा शान्ति यी चैनहरु ।गरी स्वागत अन्जुलिमा लिईरहेका जनहरु।।राखि उच्च आकाक्ष चाहने वरबधूहरु।पुरा हवोस धरणीमा आफालिएका ईच्छाहरु ।।१

आउ धनमानतमष्तक सुतिरहेका कणहरु।लाय स्वच्छ मनको कन्दनी र जनैहरु।।बन विश्ब चाहनामा बैज्ञानिक डाक्टर।सिक बाच्न र बचाउन हुने छ ठूलो इच्छा।।२

सुत स्वच्छ निन्द्रमा सम्झिएर देवगण।उठ स्वच्छ विचार राखि दिनु बान्धबमा।।देउ आश्रय अति गरिव निम्नस्तर जन बुझेर।गराउ शिक्षा चेतना र विकास लिएर उच्च मन।।३

खुवाउ भोको पेटहरुमा लपेटा नदिईकन।आउ अति जून र घाम धरमा फलाउ धन।।देउ अर्ति सज्जन जनमा राखेर उच्च मन।नवहकाउ विना परिश्रमको चाहिदैन बरु धन ।।४

डाडाकाढा पहाडमा किरण जव आउला।रवि किरण जस्तै विकासले जा छाउला।।उच्चा आकाक्ष जनमाचढेर पो आउला।समय र विकास बाढि वनि छाउला।।५

ल्याउ उन्नत मल विउ छरेर वारि भरी।गर उननतखेति जनहो नेपाल देशै भरी।।हरियालि बन पनि धन हो ति डाडा भरी।हेर्छन परिहरु हामिलाई तिन छक्कपरि।।६

विश्वभरी गोर्खाली यो चिनाउला।अशान्ति भए देशमा हामि सबै मिलौला।।राखेनौ बिचारविकास भने उद्योग गरौला।पाएनौ इच्छा विकासको सिको यो चिनौला।।७

धरणीको इच्छाः

इच्छा नै ठूलो बल आत्मजनहरुको।तर मर्म बुझने हुदो रहेछ खै को?भोक प्यास हुरि वादल थामि उभिरहन्छ कहाँ।कलिला कोमल वृक्ष पिडा खपि रहेछन यहा।।१

लिएर उभि विचमा हुरि वतास कटान र भूक्षय।असिना बर्षा संहारको लहर पुकार छ वृक्ष।।तस्मात् निर्दयी बनि बन्चरो खूर्पा र हतियारहरु।रुदो छ वृक्ष सुसाई आवाज दिएर खोएर खै के गरु।।२

भन्दै देख्दै हो संहारको लहर पुकार्द छ लिखत वकित कुरा।टुक्रा वनि विलाउछ खस्छ फूलाई आफनो उर।।गर्दो हो आपद विपदमा विलौना नानाथरी।बोल्छ धूर्त मनुष्य आधा बाकि छ लाप्रे हरि।।३

राखेर प्रणाम उसविचमा नकाटि देउ हजुर।भन्दैछ विवेकी बनि धूर्त बनाउनु छ गजुर।।धर्म गर्छु भनि अरुको देहलाई नास्दछ।कमाउछु ऐश भनि नोबोल्ने बनस्पती मास्दछ।।४

मर्नु नै यदि छ भने सोचेर पो खै के भो।बाच्नु नै निर्दयता निर्लज्जा भो बाचेर पो खै के भो।।देख्नु छ दुर्जनको कालो अश्व बन्चरो।खानु केहि छैन चुसि बाकि रहने रणन्तरो।।५

बाच्नु छ केवल छेकि दिई अक्सिजन पानि।मर्नुपर्छ कलिलो शैसव भूर्ण नै वीज भएपनि।।कति रोइ विन्ति गर्दा आवज यो सुन्दैन।कति जिहे पनि सुरिलो कम्मर नथाकी बनाउछ घर दलिन।।६

गर्नु छ पवनसित मुस्कुराई ललाट बरु। इच्छानै हो धरणीमा ठूलो बचाउने बरु।।यस्तै थोत्रा कपटले धरणी उजाड बनाउला।लागि वाणसरि प्राणि धृणले पश्चताप छाउला।।७

देख्छौ तिम्रा नेत्रमा हाम्रा त बन्द वशका भए।गर्नु केहि सकिएना निर्दयीजनमा के गर्नु मैले हरे।।८

हामि उजाड बनाइएका जंगली भएका बनस्पति।दिउ श्राप बुज्रुक जनमा हाम्रै लक्ष्यमा भलो अति।।राख्नु पैतला धरणिमा हेर स्वर्ग अभि।हेर्नु औकात जनले अरुको इच्छा बुझेर अति।।९

तिम्रा जस्ता ललोट कपोल दम्पति र इच्छा जति।बुभ्mदैनौ छोरा भतिजा नाता इष्ट छन् कति।।तिम्रा जस्ता धूर्त र विश्वास नभएपनि।हाम्रो शुष्म अटलता धैर्यमा तिम्रो कठोरता छ नी।।१०

हाम्रो उपयोगिता मर्म बुझन खडा हुन चाडै अदालत।बृद्ध वयस्क शैसव सबै उपभोग्य तिमिमा छ त?राख विचारजन हो आवश्यकता भएका जति।नमारा कलिला पोथ्रा घास दाउरामा जे भएका अति।।११

रक्ष गयौ हाम्रो भने हामि पक्ष गुन दिउला।अक्सिजन औषधी बनि धनउपार्जन मा लिउला।।जोगाई धरणिमा जीव नीजीव समान।बाच्न सिक प्राणि जगमातमा यथासक्य ज्ञान मान।।१२

यहि कल्याण छ जनमा बाच्नु सार हो ।हानि अर्काको मात्र गर्छु भनि जिउनु धरणी कै भार भो।। पहाड मधेस तराइ सब हरियालि हामिले।गर रक्षा मित्रवत जीवन हाम्रो उपस्थिीले।।१३

धमिला मुहानका वाटाहरु(poor vision): हिड्दा ठेस लाग्ने उमेरमा बिग्रिएका बाटाहरु । रुन्चे निलडाम समेटीएका भोका वनिता लाटाहरु ।।तालि सभा जुलुसमा भाषण पेट भोकै घाटा । तिमि त्यहि छौ उन्मुक्ति लेउ गरिव लाटा ।।१।। खान लाउन वासमा कमि घर परिवार जाहान । तानातान छ गरिवी सुखदुख अहंको गरि सामाना ।। दिन गयो चाड पर्व संस्कार आयो झगडा त्यहि । फटाहा नेता दरिद्र मनका लमपट समाज बेर्छ त्यहि ।।२।। मागि खाने भाडो राजनितिको जन झुक्याउने खेल । परम्परा ढालि विकास कठै विदेसि सिको चाल ।। तित्त छ जीन्दगी जीउने पछिका लाई छैन विकास । अध्यायान अनुसन्धान विपननताको प्रविधि रुग्छ निकास ।।३।। समिक्षा जीन्गीमा निष्कर्षका भावी निति रणनिति । चुनाव खर्चेर सात पुस्ता देशभक्त फुटाउने राजनिति।। जन पाल्ने अन्न उद्यम शील प्रविधि खै नियम। छाडा व्यवहार त्यागी राख समान यम नियम ।।४।। जन पक्ष समन्वय संघ संगठन चलाउ राजनेता । सामथ्र्य पहिचान स्रोत हिमाल पहाड मधेसिमा देउ सघियता ।। निराशावादी नवनाउ वास्तविकता स्रोत विकास ल्याउ । आफनो आमा मन मुटुमा विदेशिको गाडी नहाकी आउ ।।५।। धमिलो मनमथिङ्गल तिम्र चिम्शा आखामा प्रभात लेउ । हिमाल न्यूरदैन मुहान सङ्गलो छ पहाड तराई देउ ।। अमिला मन बह हुनेलाई अव्यक्त हदैसम्मको कानुनी कठघर देउ । विजवाट विरुवा उम्रन्छ वंश रहे नेता कहिल्यै नरमाउ ।।६।। फ्रोसा आवाज खवरदारी संगै तिमि अस्त जाउ । ज्योति र धिर वीरको पशिना श्रम प्यो फूलवामिा कहिल्यै नआउ ।। सङ्गकल्प मृगतृष्ण चोखा मनमा एकता सदभाव् ल्याउ । स्वम् पूर्ण नेपाली बिग्रिएका धमिला बाटाहरु नवनाउ ।।७।।

29. धमिला मुहानका वाटाहरु(poor vision):

हिड्दा ठेस लाग्ने उमेरमा बिग्रिएका बाटाहरु । रुन्चे निलडाम समेटीएका भोका वनिता लाटाहरु ।।तालि सभा जुलुसमा भाषण पेट भोकै घाटा । तिमि त्यहि छौ उन्मुक्ति लेउ गरिव लाटा ।।१।। खान लाउन वासमा कमि घर परिवार जाहान । तानातान छ गरिवी सुखदुख अहंको गरि सामाना ।। दिन गयो चाड पर्व संस्कार आयो झगडा त्यहि । फटाहा नेता दरिद्र मनका लमपट समाज बेर्छ त्यहि ।।२।। मागि खाने भाडो राजनितिको जन झुक्याउने खेल । परम्परा ढालि विकास कठै विदेसि सिको चाल ।। तित्त छ जीन्दगी जीउने पछिका लाई छैन विकास । अध्यायान अनुसन्धान विपननताको प्रविधि रुग्छ निकास ।।३।। समिक्षा जीन्गीमा निष्कर्षका भावी निति रणनिति । चुनाव खर्चेर सात पुस्ता देशभक्त फुटाउने राजनिति।। जन पाल्ने अन्न उद्यम शील प्रविधि खै नियम। छाडा व्यवहार त्यागी राख समान यम नियम ।।४।। जन पक्ष समन्वय संघ संगठन चलाउ राजनेता । सामथ्र्य पहिचान स्रोत हिमाल पहाड मधेसिमा देउ सघियता ।। निराशावादी नवनाउ वास्तविकता स्रोत विकास ल्याउ । आफनो आमा मन मुटुमा विदेशिको गाडी नहाकी आउ ।।५।। धमिलो मनमथिङ्गल तिम्र चिम्शा आखामा प्रभात लेउ । हिमाल न्यूरदैन मुहान सङ्गलो छ पहाड तराई देउ ।। अमिला मन बह हुनेलाई अव्यक्त हदैसम्मको कानुनी कठघर देउ । विजवाट विरुवा उम्रन्छ वंश रहे नेता कहिल्यै नरमाउ ।।६।। फ्रोसा आवाज खवरदारी संगै तिमि अस्त जाउ । ज्योति र धिर वीरको पशिना श्रम प्यो फूलवामिा कहिल्यै नआउ ।। सङ्गकल्प मृगतृष्ण चोखा मनमा एकता सदभाव् ल्याउ । स्वम् पूर्ण नेपाली बिग्रिएका धमिला बाटाहरु नवनाउ ।।७।।

धुव्र

पृथ्वीले सूर्यलाई परिक्रमा गर्ने सिलसिलामा पृथ्वीको धुरा

९मेरुदण्ड०को उत्तरी धुर्व९ल्यचतज एयभि०,दक्षिणी धुव्र्र९क्यगतज उयभि० को दुबै धुव्र्र तर्फका टुप्पाले अन्नत आकासमा देखाउछ

एउटा विशाल वृत ९न्चभबत ऋष्चअभि० स्पष्ट बनाउछन् ।।

वृतको परिधिमा पृथ्वीले बार्षिक ० डि।० मि ५०।३० से को कोणीय चापको गतिमा परिक्रमा गर्दे जादा २५८०० बर्षभो

गणितिय ,शास्त्रिय शक्तिमा १ वृत पुरा समायवधिको हुन्छ

यसैलाई अयनाशं चक्र ९एचभअभकष्यलब िऋथअभि० पनि भनिन्छ ।। यो चक्र पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्र९ऋभभिकतष्ब िउयभि ० को प्रतिनिधि धुव्र्र तारा हुदै घडिको विपरित दिशाबाट परिक्रको

घुम्दा डराको तारा समूहमा पर्ने भेगा तारा,अल्फड्राकोनिक्स

तार हुदै पुनः २५८०० बर्ष पछाडि रहन्छ समय छ फिक्स ।।

खगोलिय उत्तर दिशाको प्रतिनिधि धुव्र्र तारमा नै आएको

एक चक्र पुरा गर्छन यहि नै पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्रको

वृत चक्र ९ऋष्चअगबिच ऋथअभि० बनि तारा समुह सबको

अयनाशं हुदै समय परिवर्तित छ हैन हठात मनुष्यको ।।

सनातनिय श्रुति अनुसार समस्त ब्रहाण्डको पुरातन

उत्तरी धुव्र्र धुव्र्रतारा मात्रै हुन अरु त बुभm्नै कठिन

पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्र गतिको कारणबाट हर समय

परिवर्तनशिल छ परिवर्तन हुदैनन ब्रहाण्डको भय ।।

धुव्र्र,स्थिर छ छैन अरुको यसप्रकारको पुरातन क्रिया

गतिशिल अवस्थामा भएका सबै किसिमका खगोलिय

पिण्डहरुको टुप्पाले ब्रहाण्डको अनन्त अन्तरिक्षमा

आ–आफनै किसिमका धुव्र्रीय वृतहरु क्रमै बनाउदामा ।।

पृथ्वीको उत्तरी धुव्र्र, ब्रहाण्डको उत्तरी धुव्र्र९ऋभभिकतष्ब िल्यचतज एयभि०

सन् २०५० सम्म ठिक तलमाथि सोझै रहने छ,गर गर्व

वर्तमान् समयमा पृथ्वीको उत्तरी धुव्र्रमा उभिएर हेर्दा पनि

धुव्र्र तारा शिर माथि नै देखा पर्छन कति सत्यता छ अनि ।।

आजकाल पृथ्वीको खगोलिय उत्तरी धुव्र्र धुव्र्र तारामा

रहेको छ बुझ ३००० बर्ष अगाडी उक्त धुव्र्र हुदामा

अल्फाड्राकोनिक्स तारामा थियो र १२००० बर्ष पछाडी

उक्त धुव्र्र अभिजित९ख्भनब०नक्षत्र तारा समुहमा पुग्ने छ नी ।।

२००० बर्ष अगाडी वसन्तविषुव विन्दु९ख्भचलब िभ्त्रगष्लयह०मेष

राशि तारा समुहको अश्विनी नक्षत्रमा रहेको थिया बिषेश

तर वर्तमान समयमा उक्त बिन्दु मिनराशि तारा समुहमा

छ,धुव्र्रतारालाई सन्२०५०सम्म पृथ्वीको खगोलिय धुव्र्रमा ।। ढकालटारः

वरपर छताछुलला छरिएका पुस्तक पत्रिका नियालेर हेरी रहेका छु ।टेबुल स्पर्शि न्याना ओछयानमा मनको चैन थिएन।ंउर्लिएका निला दह बहाउने मस्याङ्गदी तटवन्धनबाट विद्युत निकाल्ने काम भएकोले दोर्दि नदीको वगरमा थोरै पानि देखिन्थ्यो।शून्यतामा बाधिएको नयन विलकुल निकोटिन मुत्त चाहेको छातिलाई विरेचन चाहेपनि शुखग्रस्त जननीकाविच कृतिम हावाको संवेग वटुलेर ओठहरु फुरफुर थिए।भोकले छटपटाएक लामखुट्टे जीवन अर्पिएर संगित सुनाउथेरकैयन तपस्वी मनमथिङ्गगलका हाकिमहरु प्ैशा सोहोर्न कोलाहलमा चिचाहवटले सुस्ताएर थपडीविच नृत्य भर्दथे दारु,चारु र मास उद्दत कलोरव थियो।टाढावाट फूल वास्नाका पराग समेटेका माहुरी आफनै चाका भरी आफैले खाना नपाई डुल्दथे।त्यस्तै कलोनीका कर्मचारी सबै सेवा सुविधा आफूले खान नपाएको निहुमा प्रयत्नरत थिए।कोहि गफिन्थे,को तास नशा पानिमा थिए।जीवन नै के र ?प्रयत्नमा नै वित्दछ। ीवलकुल हप्काई मानमर्यादा डर उनि सन्त्रासले।

हुरीनै भनौ पदमुक्त अनी क्षणभंगुरता चचाचु पढेका राष्ट्सेवक लोकसेवाको वानि भन्दा भिन्न वानी कम देखिन्छ।स्वाभावै शान्त छ,कलिला अवोध छन् साथमा । विलकुल पिडालाई दवाएको मानसिकता विीच उर्लिएको न्यूनवैतानिक तृष्णहरु। हमि त विलकुल छाहारीमा वसेको रमिते हौ बन्छौ। जव उर्लिएर पिपलचौतारी ठोकिएको हावा वरउष्णता लिदै रनवन डुल्छ र टकराएर सुन्छ तर देखिदैन यस्तै हाम्रो हावापनि।अनुभव दिन्छ तर अनुभूति दिदैन यो वेतनमानले। ऋाखिर यहि त रहेछ प्राकृतिक छलीपना।अहो वरपर आवसमा टिनका छानाहरु र गुटुटु दौडने मुसााको आवजले वरिहेका छन्,आखिर दृश्यवलोकन नै त हो।तैपनि टोलाउने जागिरेको सोच,हेछु आफूविच वहेको हावा लुके जस्तै लाग्छ अनि फर्केर टाढा नियाल्ने गर्छ।मलाई नै नियालेर हेरि वसोका मनकामना र छिम्केश्वरीको काख त्रसादी बन्दीपुरको डाडाले घाम छेकेर जिस्काएका कर्मदा नदि तिरमा,वरपरको उतुङ्ग भिर,पहरा किन जिस्काउछन् धत्तेरी।आफै सोचाइमा लिन हुन्छु र मेरा समाधी मन मस्तिष्क टुटाउने आलोपालोको जागिर र देशभरी उजयालोको द्योतक बनि कार्यस्थल जान विलकुल मोहभंग हुदै हुरी वतास कानमा ल्याउछ।उनि उठि लाग्छु कर्मथलो।।

कोलाहलको मौनता हुदैन तर दृश्यस्पर्शि ति लालाओठहरु विच छचल्किने पापी मन रित्तो सिङ्गो संसारमा रित्तो खोक्रो भएपनि छटपटाउछ।अवोध बनेका हिमञ्चादित हिमश्रृखलाबाट उर्जा दिन आएको पानि विच रसाएर कलपन्छ।तर के थाहा?जुठिएर टोकिएका गालामा लागेको सिधुर,फमेहरी सभ्यता नुहाएको शरिर,पखालिएका अवयव सबै समेटेर आफू सफा र ताजा बनेर।उस्लाई के सम्झना र क्षणभंगुरतामा मिठा स्वच्छनदनको।मानवताको उद्दार चाहेका छाति विच लेप्सिएको यौन लिप्साहरु ऋावेग वायूसंगै सुकिटकमकाएको घर र अवयव लाज पचाएर चोखिन्छट।हर्षविभोर नयनका टकराउ बाध्यताको स्वार्थ सिक्रि समान छादिएर मनमा कैद छन।बारुली कम्मरको मर्कामा बजाइएका चुराहरुको झुनझुन आवाजले निलनगगनचुमिब पहाडविच उर्लाउनु अनयास नमाने पनि विचमा वहिरहनेपानि हावा धरणी र चन्द्रसू साक्षि थिए।धिक्कार छ कलपबृक्षका फल सन्तती झुले पनि कल्पनाको तरङ्गविच बन्ने प्रलययता र त्यागको लागि जनहरु मरी जान्छन् यो साश्वत जवनी हो।जीवनको यथार्थ।

जन्म जन्मान्तका अनेकान राग तृष्णले समेटिएको पापी लोभी लालसि दम्भि मन पहाडका गुरास र झुप्पाविच मह बनेर हिडेको माहुरी झै घमण्डका अवशेष वोकेर,वोकेफूलको वास्नामा तितेपाति विच पवनमा डुल्दथे।यस्तै जीवन्त अश्वधोडा सजावट लौकिक सुखसागरका सिपिहरु जन्माउने ति प्रलयकालिन हुदै लेकवेसि र द्यौरालीको सुसेली संगै आवाज सैगै व्यझन्थे जनहरु।सुन्यतामा बाधिएको मौनतामा भैतारिएको दौतरीको सहेली अनि मिठो सपनाका इहलौकिक कृतिम सुखमा दिन पर्खिएकाहरुलाई निम्ताएर,एकान्तको रोजगारी र कम्प्युटरकृत काममा ध्यान सोच विचार र प्रविधि साचेर।

कोल्टे फेर्न आतुर धरणी आफना स्थुल लुकाउन गौधुली संगै निस्वधता निम्ताउथिन।टाढावाट घर फर्केका कोकिल कौवा र चखेवा लामबद्ध भएर वासस्थान फकिन्थे त कोहि आवज दिएर अधेरी पर्खन्थे।पश्चिम दिशामा निम्न तैयार दिप सप्तरङ्गि राता किरणमा धूलोको कणमा समय बहदा हुने जस्तै थियो ।समयको त आदि अन्त थिएन यस्ले कसैलाई भेदभाव गर्देन आखिर जन्मनु मर्न दुवै यसका वशिभूत छन। यस्ता कालका लास्राहरु ब्नाउदै तेर्साउदै अधेरीको स्वागतपेक्षी विदाई थियो दिनको। म्ेधमाला विलाएर कालो वादलसंग पिरती लाउदै हराउथ्यो। पृथ्विका जीवात्मा निशाचरको चुगुल थिए।रातमा निम्तने खुसियाली,पवित्र पति परायण,कामेक्षु,भाडाका वा धनमा वलात उठेका लम्पटहरु आर्शिवाद लिन्थे होलान।तर नग्नताको शून्यतामा रुमालिएका जाघ कारणवस काखका प्रेम,अवयवका कर्म स्वार्थका लागि थिए,चाहे सन्तानको मोह वा मृगतृष्णा।स्वार र स्वारमा फेरी स्वास विणको गित थियो आवाज बासुरीको धुन भने बलत सारङ्गिको रेटाई ।अध्यारोमा रुमलिएको कृतिमता र उपमद्देयता सन्ततीको भूर्ण मात्र थिएन,हठात समयलाई बाधिएको उष्णता थिए।तर कर्म क्षेत्रका जागिरे यि सबै मोहका साक्षि र सुचक हुदैनन।

दिशाबोधको सार्थक पदीय पगरीमा ललाची अनुभूति लक्ष्य समेटेर संसार विचका दाम्पत्य खोजीमा कुशल गृहणी विच उत्क्षेदित वायू र समय चक्रमा पर्दछ ।यो भविष्यको निर्कोल हो,तथापी नागरिक अभिनन्दनको समारोह गोष्टि सेमिनार दायित्व निष्टावानको खोलहरु लुक्ने उ देश र जन प्रति लाग्नै पर्छ।त्यसैले त सरकारी ढुकुटी हलचलमा छ उ । भविष्यको मात्र नभई हालको फलप्रति समयमा चाह अनुसार जनतालाई पस्कने उ समय प्राप्तिका लागि ल्याइएको त्याग त्यौडको अवमुल्यन सहन गर्देन।तर रोचक चाविमा रम्ने उस्ले जलवायूका रोचक घटना दृश्यलाई समेट्छ र असल काम मात्र पारदर्शि गरि दरिद्रता,अभावमा ल्याई दिनु पर्छ।तर अनादी काल देखि ठूलाको कुरा सर्वसममवत हुने निर्णयमा अवाक हुने गुटनिटि र राजनितीको द्धारे उ सार्थभने देखिदैन,समयले उस्लाई पनि छाड्नै छैन।यहि कहि कतै खण्ड : न

नवरात्रि:

आश्विन शुक्ल पक्ष प्रतिपदाका दिन नवरात्रि आरम्भ घटस्थापना भनियो । यहा दुई महत्वपूर्ण कृत्य जमरा राख्ने,घट कलशको स्थापना आवाहन गरी देवी(देवताको हिन्दुले गरियो। जनले आत्मशुद्धि पश्चात् नदी, खोला, वगर गई चोखो बालुवा या पञ्चमाटो ल्याई दसैँ घरको विछ्याई ।पूजाकोठामा लिपपोतले जमरा उमार्न जौ छरि वैदिक यज्ञको चोखो मानिन्छ।।१।। अघि कोहि कालमा भगवतीलाई मन पर्ने वनस्पतिमा जमरा थियो जुन शुद्ध हो। पुजा कोठामा नजीकै माटोको विशुद्ध जलपूर्ण घडा ९कलश०को वरिपरि नौवटा देवीको स्वरूपको प्रतिमूर्ति स्थापित भयो ।। शुद गाईको गोबरले नौवटा देवीको वेदी आकारमा लेपन गरि घडाको वरिपरि जौ पनि उमारिने भयो। तव जलपूर्ण कलशमा पञ्चपल्लवको पात चढाइ अनन्त शक्तिस्वरूपा महाकाली ९संहार० जनाइयो ।।२।। महालक्ष्मी९सुरक्षा० र महासरस्वती ९सृष्टि०को पञ्चोपचारले पूजा दैनिक गरि जमरा घरमा राखियो । बुझि नवदुर्गाहरू स् प्रकति(पूर्व, चण्डिका(आग्नेय, भद्रकाली(दक्षिण, सर्वमङ्गला(वायव्य, वैष्णवी( उत्तर राखि । शिवप्रिया(ईशान, जगदम्बिका( जल, थल र आकाश। यी नामहरूले दुर्गाहरू अनय दिशाका अधिष्ठात्री देवीहरू आव्हा गरियो । हिन्दु धर्म, संस्कृति अनुसार घट कलशमै सम्पूर्ण देवीदेवता सप्तसागर, सप्तद्वीप, सम्पूर्ण नदी एवं तीर्थहरू गर्नु छ।बुझ त घटकलश अष्टमङ्गलका शुभ चिन्हहरूद्वारा समाहित गरिन्छ।। यसदिन घट कलश स्थापना गरी त्यसमै सम्पूर्ण देवीदेवता, तीर्थ, पावनतम नदी नाला, सप्त सागर, सप्त द्वीप आदि समाहित गरीन्छ। यहि दशैमा देवी भगवती जगदम्बा देवीस्थलहरूमा गई देवीदेवताहरूको पूजा(उपासना, पुकार तथा दर्शनमा भभैदिन्छ।।यहि दिन प्रत्येक नेपालीहरूका घरघरमा र देवीका मन्दिरहरूमाआस्था अनुरुप भगवती दुर्गाको पूजा, आराधना र प्रार्थनामान लागिन्छ ।पुज्दा शङ्ख, डमरू, घण्टी आदि बजाइ दुर्गासप्तशती (चण्डी०, स्त्रोत्ररत्नावली, कालिकास्तोत्र, दुर्गाकवच, श्रीमद्देवीभागवत् पाठ दैनिक पढिन्छ। दैनिक पूजा पञ्चायन पुज्नेले पनि पूजा गरिसकिएपछि प्रत्येक दिन बलि चाहिँ शास्त्रीय विधान अपनाईन्छ।कसैले घिरौला बलि दिइसकेपछि त कसै आवहनमा फूल प्रसाद चढाएर आवस्यक कार्य समापन भैजान्छ।।३।।

निश्च्छलः

सबैमा समान व्यवहार समान अवसर पाउने।कुनै जालझेल नभएको स्वाभिमानि हो निश्च्छल।सबै एकाकार गरि गास वास कपास पाउने मणिको निश्च्छल।बाच्ने बचाउने कलामा प्रेरणा पाउने नै जनविच निश्च्छल।।

लिइ सारा वायूलाइ उडिरहेछौ।केहि पिर ताप नहुने धनय निश्च्छल तिमि हौ।को ? तिमि विगार्दछौ जीवन पद्धतीको रिती।राखि विचार जनमा ल्याउ न्यायिक रिति।बदाली धारण जनहरुको औद्योगिक निति।। जमना यो छ बैज्ञानिक तिमि छौ खयाउटे।के संकट छ तिमिलाई र ठान्दैनौ रियाउटेश्रकिन विचार छैन तिम्रो न्यायमा देशका विरहरु।नसोध विदेशीलाई स्थिती बनाउ आफनो तिर।।

किन भन्दैनौ जनमा स्वच्छ तिम्रा ति कुराहरु।किन दिदैनौ प्राणिलाई स्वतन्त्र विचारका वृष्टिहरु।।

मै हु सज्जन सदभावको अघि रहेको स्थिती।साना ठूला सबैलाई ठान नेपालका सम्पति।।गर विकास देशमा सुधारी जोगाई सारा दम्पति।। हाक छोडछन भरौटे अल्छि र वेवकूफहरु।नरिसाउ झवाट् तिमि संवेदना भइ सिकाउ शिक्षा वरु।।

ठूलो धर्म जनको हितमा पर सेवा गरनु।ठूलो वेइजयत हो देशमा आफू ठूलो सम्झनु।।कति निस्के अरु कति बढ्छन् ब्रम्हाण्डको चापअरु।राख विचार मनमा विकास के मा सम्भव छ वरु।।देउ सममान हक इजयत देशकम गरिवलाइ अति।देउ ठूलो देन नविन विकासमा सफल अति।। हौ अडिग निश्च्छल आफू र अरुहरु।देउ सम्मान जाती पेशा वर्गका जनजिविका बरु।।

सधै सत्य मिठो बोल एकता भर बान्धवहरु विच।राखि सम्मान प्रविधिको ठूलो सम्भावना।।जान्दैन अनपढ आवश्यक त्यो हो निश्च्छल।मनु नै जन्मनुको सार हो निश्च्छल सेवा गरे यहा।।

नारी हाम्रो पौराणिक दर्शनले तोकिदिएका निति नियम र आचारको आधारमा नारी र पुरुक्षको विवाह (प्राणी–ग्रहण) भए पछि दुवैलाई अङ्ग मानिएको छ ।

एक विना अर्को अधुरो छ । बाचुञ्जेल जीवन निर्वाह गर्ने शिलशिलामा दाम्पतय प्रेम, आत्मिय प्रेम, मानविय प्रेम, मजवुरीको प्रेम एक आपसमा राखी जीवनलाई सार्थक बनाउने ईश्वरी वरादन हो ।

बाँच्ने अवधि सम्म सँगै समयको अन्तरालमा मरेपछि पनि स्वर्ग या नरकमा र पुन पुनर्जन्म हुँदा पनि सँगै नै हुन पाइन्छ भन्ने पौराणिक आस्थाको भरमा अन्ध विश्वास कायमै छ ।

यसै विश्वासमा आधारीत भएर हाम्रो परम्परा र संस्कार अनुसार हिनदु नारी रत्नमहरुले आफ्नो पति जति सुबै मुर्ख, आचारण र नैतिक हिन, किन नहोस् उसैको सेवा चाकडी र पति व्रता धर्ममा होमिएर आफुलाई दुःख रुपी ढापमा फसाई रहेका छन् ।

जुन पतिले आफ्नो पत्निलाई जीवित अवस्थामा रहँदा जीवनको हरेका अवस्थामा आत्मिय प्रेम ममता दर्शाउनु र आफ्नै हैशियत अनुसार गाँस बाँस कपासको आवश्यकता परिपुर्ति नगरीकन पतिकै कारणबाट पत्निले बाँचुञ्जेल दुःख, कष्ट र पीर चिन्ताको साथ आँशु बहाउदै तडपि–तडपि जीवन यापन गर्नुपर्ने अवस्थामा छन्, त्यस्ता नारीहरुले अधम रुपी जीउँदै मरेका नरपशुको सेवा चाकडी र सतित्वमा रहनु व्यर्थ छ । किनकी वर्तमान समय सार्थक भएमा मात्र सुनौला भविष्य बन्ने छ । खराब बस्तुको संग्रह गर्नु भनेको आफैलाई धोका दिनु हो ।

नेपाली :

हामी नेपाली बयस्क हुने पढ्ने बिहे गरि घरजममा रमाउने।हतारमा निर्णय गर्ने सन्तान भार र आर्थिक रुपमा किचिने।हार गुहार मागेर भौतरिने।बल्लतल्ल १ घर बनाउने।प्रकृति पिडित भएर रुने।गफिने भन्दा केहि छैन नानु।देश रोईरहेछ।आमा बाबु दाज्यू दिदि वंश परम्परा मरिरहेछ।वास छैन ।आपदमा वाचेको देख्छु म त।बोल्न हुदैन।के गर्ने टुलुलु हेर्ने काम हुदै छ।

नारीः

एउटै आमाको कोखबाट अन्धकार चिर्दे उनी।विभेद मान्यता र परम्पराको भिन्न छनी।।न्यायपूर्ण जीवन साथी सर्वस्व विश्वास छ नी।शरिर भिन्न प्रकृत इज्जत भौतिक घरायासी वनी।।१

पोल्टामा उपभोग्य ठानि पश्चताप आत्माग्लानी ।चेपारो पुत्र मोहमा बाचर्यन्छ नैतिकता वाद्यता बनि।।जवाफ हुदैन सासु ससुरा नन्द देवर इष्टदेव पनि।सहनु सन्तान प्राप्ति रम्नु समाजको मानव सभ्यता भयोनी।।२

हासेको नाचेको खेलेको सव नियाल्दा पुस्ता पनि।स्मरण उहि प्रसव पिडा संगै ममताको छाति पनि।। पोल्टा ढाटि लुकाएर च्यापियो च्याप्टीएछ।अत्याचारको योद्धामा उनी आत्म गौरव बाचिएछ।।३

ज्ञानेन्द्रियको फाचो चुस्तै शंका अविश्वासको दम्भ छ।निरर्थक बन्दै पत्रु जीवन निर्वाद आसु खस्दछ।।अविरल आसु विच जीवन यापन क्रिडास्थल बन्दछ।चुपचाप लाज पचाउदै शरिर बन्धक बनि सिपाही छ।।४

अपराध वोध जस्तै नाजवाफी निःसर्त बन्दछ।महानता थिचि हराएर भेटिएको जस्तो लाग्दछ।।अनुभव जीउदो अनुमान कठपुतली मान्छे हु की।चेत अनुभव गुमाएर सुद्धि हराएको मूर्दा हो की।।५

प्राप्ति वोध र अस्तित्वहीन संवाहक निमोही छ की।तेज कान्ति विहिन जीवन प्रतिवोध छ प्रष्ट बोकि।। मानि नमानी जोरजुलम चलाउने रित।मिल्यो रक्तविज भूर्ण ख्लीतकस्तो निमोही छ यो प्रित।।६

मनको पिर वह बोक्ने सन्तानको रुपले आमा अतुल।अपरिचित अनय निर्णयको असर्मथन खातिर।।सत्य के हो महान कार्य कुन बेकम्व बोलि तिरनिरासको सास्ति जीतमा किन ? नारी आखिर।।७

निर्यायक क्षण विसर्जनको प्राण आत्म बल खै।आत्म हिन निरिह असाहय ओछ्याईनु सधै।। लायक स्वेच्छा चमत्कार भविष्य मुक्ति खै?मिलेर बाच्ने प्रणय भावशून्य विवस ती किन सधै?८

तेजहिन जिङ्गरिङ्ग च्याप्टे धाखे शंकालु वेइमानीको आसन।बन्नु समाज के पुरुषत्व वटुल्छ सृष्टि कस्तो सनातन।।सहकार्य भाग्यमा हैन मुक्ति आपस्तको खुसि जन।आवेग हो तनको तनाव भावशून्य विवसता लाचारीपना।।९

विश्वासमा द्धटित घटनाको मर्म जन्मलेक्षमा राख्दै विद्रोहमा।जन्म धोका हैन सम्मान हो मन इच्छाको सौभाग्यमा।। रोदन शव्द विहिन छौ पुरुष पत्नीलाई जान दिन सम्मान।मौनता हैन भावुकता प्रसार गरि प्रिय वन हलुका सवै मन।।१०

अजूली भर इमानदारी र जिम्मेदारीको सरल छ जीवन।कठोर तृष्ण त्याग मनको टुङ्गोले सफल दाम्पत्य मन।।गोप्य राख हास्न वाच्न चाट्न चपाइएका बन्धन।बोझ हैन यूगको स्वप्लील शिक्षीत रोजगार बन।।११गौरवले अत्यचार नास्नु कालजेयी प्रेरणको कमाई। वीश्वास जीवनको पूर्ण रुप ज्ञान आधी सम्मान बनाई।।यात्रा विवेकको चिन्ता अपमान समाली लिनु घर।मूर्खलाई क्षमा सोझालाई सादा संसारीक तनावकोभर।।१२अमान्यलाई सामान्य गलत नजर बुझ लोकचार।मायाको ओतपोत अनिष्ठको समाधान छ सदाचार।।आत्म रक्षा भाव सम्मान प्रतिक्रिया बन्दै वयक्तिगत उर।विर्मश राख होस दम्पतिमा जुट अनिष्ट बन्छ दुर।।१३

नसोच हल्ला ज्यादति आतङ्ग आक्रमणको घर।हैन मानव किवंदन्ती मात्र हेर समाजको घरपरिवार।।लाज छैन युद्ध नै हो जीवन दमन हिसा बन्ने वचाउने खातिर।दवाईन्छ भाव दमन हुन्छ मन मन युक्त छ क्षण भङ्गरता किन आखिर।।१४

प्रतिफल प्रेम सौहर्द वा वलत प्रकृत यौनाङ्गा सवतिर।मानिन्छ भौतरिदै पूर्णस्वास्थ्य भोगिन्छ बन्दै सब काम पुरा।।दम्पति र सम्पति कन कष्ट व्याथा कथाको खातिर।व्यवहार जिम्मेवार आकुल आतुर समाज आखिर।।व्यथित बन्छीन उनी चटपटायछ जाग्छ निमेष।फेरी विर्सन्छ उहि प्रक्रिया मातृत्व पुरुषत्व बिषेस।।१५

नारी केः

उमेर गम्भिरता समयले एकै परिवारमा सधै सबै बस्दैनन्।छोराछोरीलाई मुक्त गरि असल काममा जव लगाउदैनन्।।गैर जीम्मेदार चारित्रिक कला हो रास लिला पनि।व्यवहार ज्ञान मूल र संगतमा दिगभ्रमित बन्छनी।।१

पवित्रातको अवगाल कसरतको बाझोपना बनाउछ है। सम्भव र सभ्य भन्दा पातकी यता रहन्छ यौन सुख भै।।पुरुष बोझ उन्मुक्ति ठानि डुल्छ घर रनवन।दमित यौनसत्ता उर्लिन्छ घरदैलो घृणित नारी हरघर।।२........

मानविय चेतना सेवा र इश भक्ति अन्तिम चेत।तर्क विवाद असहमति बुद्धि विचार शिथिल भेल।।मर्छ भावुकताशरिर मातृत्व वंश वृक्ष खातिर।शरिर ओछयान बनि भोगय नारीविना बाझो निझर।।३

लम्पट भावुकतामा अनिइच्छाको भोग्य र भोका तिर।अनिच्छामा कुलतले भोगे जस्तो हुन्छ वोध धेर।।मन र भावनाले नजितेको नारी पशुवत विवाह।औपचारिकतामा प्रिय साधु पुरुषमा नारी चण्डी धेर।।४

पत्नी जीवन साक्षि हुन अभिनय रिस रासलिला हैन।बुद्धिमान बनिनु गृहस्थ हातेमालो क्षण खुसि र चैन।।सहनु खरानीमा आगो हुनु प्रयत्नमा दुख संकट भोगिनु।युद्ध स्वच्छन्द मारपिट स्विकार्छ दम्भपूर्या समाजमा जेलिनु।।५

मन मस्तिष्क भावना चिताएको जिद्दि स्वाभाव हुदा।आमाको दुधको मूल्य भुल्दै स्वईच्छा धमण्डमा तिमि रम्दा।।नारीलाइ विज्ञापन बनाई अर्धनग्न सुन्दरता हडप दिलाई।लम्पट अन्यायी छलि धूर्त पुरुष चिनाउ तिमि सच्चाई।।६

उत्सुकता अनुभूति आनन्दी स्वप्नील त्यान्द्र त्याग छोरी।खुसि आपद जवरजस्तीको योद्धा बन शंका समाजको तोडि।।लाज धक एकान्त मद्दत नटान्नु निर्लिप्त चाह अवयवमा।वैधानिक परिवार स्वीकृती स्वस्फूर्त नारी विहल मनमा।।७मनको कुरा चाह भाव हावा मन जङ्गल समाज मान्दछ।शिक्षा प्रवन्ध हो तिमि सारथी लेखक यहि भन्दछ।।७

मस्तिष्कले चल्ने पुरुषलाई ऋदयमा हिडाउछीन नारी ।रोजाई कमजोरी भोगाई मार्दे शासित विश्वासी उनी।।वनस्पती सरह छेक्दै छाटिदै लाछिदै भाचिदै फल्दै प्रकृतीमा।प्रतिज्ञा मन वचन कर्मको साधना नहुदा क्षणिक दिर्घा उन्नतीमा।।८

सन्तान जन्माउने यन्त्र नभई भोगिने चाटिने लाटिने कोमलता।स्वनिर्णमा शिक्षा चेतन सुरक्षित स्वनिणित सहजता।।स्वार्थमा कटाउने आर्शिवाद र नृतिका सुख वशमा। हैन पाकेको फल नारी उठ व्यूझ उद्यमी वन होसमा।।९

नारी पनाः

हुर्केकी बढेकी उत्तेउलीवा निवस्त्रको एकान्त रम्नु ।वन पहाडमा फूलेका फूल वास्नामा जम्नु।।सखि सुन्दरी वसमा पारि मन लठ्निु।मनमा हुने लाजधक लुकाउदै प्रेम वास्नमय हुनु।।१

शरिरलाई सुगन्धित चन्दन शुसोभित पार्दे चन्द्र नयन हुनु।आर्कषण मोतिमाला पहिरीई अनारसरि दन्त टल्कनु।।मन्दमुस्कान लाज धक डर वेरिएका पितम्वर सरि।सामिप्यमा हल्का जवानी साट्ने भविष्य स्निग्ध हरि।।२

मिष्ठान्न फलफूल स्वादिला भोजनका तत्क्षण।सुन्दर र राम्रो बस्तुको भोग चाहले गरि लक्षण।।लाटिन्छ यौवन चाह मुस्कान स्पर्श पुरुष माझमा।हरिनाम त्याग्दै जन्म जन्मान्तर साच्छ जवानी भौतिक सुखमा।।३

दशिन्छ कृतिमता फस्ल्याङ्गफुस्लुङ्ग छताछुल्ला रिसाउदा।कस्कीन्छ यौवना शंकाका मन वहमा आफूभित्र लाटिदा।।सङ्गित कला धुन नृत्य उसै मधुर वोली पनि धुन।नवपालुवा हो जवानी एकान्तमा जुठिन्छ हरघडि जुन।।४

लाज धक संकोचमा नयन लत्याकलुत्रुक अवयव।जुध्छ नयन नजर मर्छ स्वस्कृती इच्छाले उर सव।।जोस फूर्ति प्रसन्नता भावका ओछिने सुचक सव।अधरताले चञ्चलता मार्दे जिम्मा उदास मन जिममा शयन।।५

उदघोष र प्रस्तुतिमा लुक्छ विनोदी स्वाभाव पनि।पराई सित पनि सचेत संकोच साटिन्छ रंगिन जवानी।।ओठको स्पर्श सुरीला औला अवयव पनि रसिक वनि।क्षणिक तादम्यता छ शरिर इच्छा मिचाई सामुहिकता पनि।।६

शरिर मान्दैन झन्नक्क उठेको रिस मुग्ध बन्दै विस्मृती।रुप आवज गति विम्व लुक्दछन् सोच चिन्ता कल्पना पनि।।ब्यूझिन्छ झल्यास लाजमा भुतुक्क परिवेश वनिन्छ ।भोक तिर्खा समय स्थान विस्मृत छन् सबै उसै टरिन्छ।।७

आफैलाई त्यागेर सर्मपित मर्ने बाच्ने मन।शरिर चेतना माझधारमा उभ्याउछ प्रेम झन।भावुक छ रिस आवेग अल्मलिनु भावुकता।गीत गफ एकान्तमा खुसि र अज्ञात त्रास।।८

रउसे आर्कषण रमाईलो बलियो कून?जाय जन्म आमा बाबू छैन भय रिस जुन।।कसैले नदेख्ने विरोध नहुने चर्चा वाहिर।रुप आवज मुक्त छ यौवन बाहदुर ।।९

अन्कन्टार बन भिर पहरा खतरा छ के?ह्रिसक जन्तु वनजङ्गल सबमा सम्भव जे।।भर विश्वास साहारा बाच्नु अर्थ के?समय स्थान काल जीवनमा अर्थ छ जे।।१०

विश्वास माया आस्थामा एकान्तीय बन्दछ।समाज जाय जन्म छलि यौवन विछौना बन्दछ।।सपना प्रेम हो तिमि हामी को पूर्णता।भावना बाकि रहदै समाज मान्छ जव संम्पूर्णता।।११

शरिर सम्पति संसार त्याग्छ प्रेम मोहले।मानसिक चिन्तन टाढा यौनपूर्णता रहनाले।।एकान्तमा साटि मर्छ शंका हट्छ मनको।सास आस बन्छ ढुक्क निस्फीक्रि मनको।।१२

यौन वरिपरि शारिरीक प्रेम जव नाच्दछ।भोग सन्तान र त्यस्को ततववोध मनुज पाउछ।।नारीका मधुर लोली वोली साटिन्छ।बन चौर घर जमिनमा श्रृगार सन्नतीमा प्रेम लाटिन्छ।।१३

नमस्कारः

मग्न मस्ति ठूलाहरु ति पक्कि पवनमा।नैतिकता आश्चर्य मानने स्वाठहरु गृहविश्राममा।।देश नरेश अनि उचच सोचाई र आकाक्षमा।आनन्दीत बन्ने गरिव कन्दराका साग सिस्नोमा।।१

बन्छु भनि उम्रिएका बर्षातका कलिला कोमलमा।ठूलो बन्नुपर्ने सेखि गर्नु पर्ने साहू र सन्तमा।।नमस्कार छ सबै देशमा रहेका बन्धुवान्धमा।।२

विश्वकर्मा पूजाः

नेपालीका धर्म तथा चाड९पर्वहरूको देश यहाँ हिन्दु, मुश्लिम, बौद्ध, इसाई सबै ।जाति९धर्मका मानिसहरूको आ९आफ्नै धर्म९कर्म, परम्परा छन्, चाड९पर्व मानने रमाउदै ।। पर्व धेरै सोनाम ल्होसार, ल्होसार, होली, रामनवमी, सागा९दावा, गुड९फ्राइडे, साकेवा। उस्तै टेण्डोङ९ह्लो९रूम९फात, जन्मामी, इद९उल९फितर, पाङ्ल्हाब्सोल, दूर्गा पूदा, लक्ष्मी पूजा, क्रिसमस, लोसुङ धेरै पूजा९।।१।।

पर्वहरू सबैले नेपाली एकता र भाइचाराको भावनाको हुन्छ वर्ष विश्वकर्म पूजन । सबै कार्यलय, कल९कारखाना, वाहन ज्यावल औजार प्रविधि कौसल शिपका पर्छ पुजन ।।

कलाका देव विश्वकर्मा परमेश्वरको वास्तुकार उनै ब्रह्माण्डभरिकै हुन भगवान । पृथ्वी तथा ब्रह्माण्डनै भगवान विश्वकर्माले सिर्जना अणु शस्त्र मिजाइलको इन्द्रको वज्र बनाउन ।।२।।

पूर्ण शिल्प कौशलमा उत्कृ रहेका मानिएको छ। अत भदवान विश्वकर्मालाई ब्रह्माण्डकै वास्तुकार हुन ।

नेपालमा विश्वकर्मा पूजा खुबै हर्सोल्लासको साथ एउटा पर्वको रूपमा सुन्दर ढङ्गले सजाएर पुजिन्छ।। पूजापछि आउने९जाने श्रद्धालु९भक्तजनलाई फलफूल प्रसाद दिइने र भोलिपल्ट पूजा ूर्ति सेलाउन पर्छ ।नेपाली खुबै श्रद्धा र भक्तिका साथमा पूजा९अर्चना गरि भक्तको आफ्नो कारोवार, व्यापार९ब्यवशाय हुन्छ।।३।।

यका विश्वकर्मा पूजा गरिन्जेली भगवानको आराधना, आरती, मन्त्र, भजन सुन्ने गरौ। पूजाको अब बेलुकीदेखि रातभरि नै भजन गीत बजाउने र नाच९गान गरिौ ।। तपाईको मनमा भगवान र पूजाप्रतिको श्रद्धा अनि भक्तिभन्दा नाच९गान र मनोरञ्जनको जोशले उसै समय अति नै सचेत हुनेछ ।

विश्वकर्मा पूजा प्रविधि र मेशिनरीहरूको पूजा नेपालमा असोज १ गतेलाई विश्वकर्मा दिवसको रूपमा मानिन्छ।।४।।

ardhana angira/vishokarma

विवाहादिषु यज्ञेषु गृहारामविधायके।

सर्वकर्मसु संपूज्यो विश्वकर्मा इति श्रुतम्॥

जगच्चक्षु विश्वकर्मन्नीश्वराय नमोनमः

नवरात्रि::

आश्विन शुक्ल पक्ष प्रतिपदाका दिन नवरात्रि आरम्भ घटस्थापना भनियो । यहा दुई महत्वपूर्ण कृत्य जमरा राख्ने,घट कलशको स्थापना आवाहन गरी देवी(देवताको हिन्दुले गरियो। जनले आत्मशुद्धि पश्चात् नदी, खोला, वगर गई चोखो बालुवा या पञ्चमाटो ल्याई दसैँ घरको विछ्याई ।पूजाकोठामा लिपपोतले जमरा उमार्न जौ छरि वैदिक यज्ञको चोखो मानिन्छ।।१।। अघि कोहि कालमा भगवतीलाई मन पर्ने वनस्पतिमा जमरा थियो जुन शुद्ध हो। पुजा कोठामा नजीकै माटोको विशुद्ध जलपूर्ण घडा ९कलश०को वरिपरि नौवटा देवीको स्वरूपको प्रतिमूर्ति स्थापित भयो ।। शुद गाईको गोबरले नौवटा देवीको वेदी आकारमा लेपन गरि घडाको वरिपरि जौ पनि उमारिने भयो। तव जलपूर्ण कलशमा पञ्चपल्लवको पात चढाइ अनन्त शक्तिस्वरूपा महाकाली ९संहार० जनाइयो ।।२।। महालक्ष्मी९सुरक्षा० र महासरस्वती ९सृष्टि०को पञ्चोपचारले पूजा दैनिक गरि जमरा घरमा राखियो । बुझि नवदुर्गाहरू स् प्रकति(पूर्व, चण्डिका(आग्नेय, भद्रकाली(दक्षिण, सर्वमङ्गला(वायव्य, वैष्णवी( उत्तर राखि । शिवप्रिया(ईशान, जगदम्बिका( जल, थल र आकाश। यी नामहरूले दुर्गाहरू अनय दिशाका अधिष्ठात्री देवीहरू आव्हा गरियो । हिन्दु धर्म, संस्कृति अनुसार घट कलशमै सम्पूर्ण देवीदेवता सप्तसागर, सप्तद्वीप, सम्पूर्ण नदी एवं तीर्थहरू गर्नु छ।बुझ त घटकलश अष्टमङ्गलका शुभ चिन्हहरूद्वारा समाहित गरिन्छ।। यसदिन घट कलश स्थापना गरी त्यसमै सम्पूर्ण देवीदेवता, तीर्थ, पावनतम नदी नाला, सप्त सागर, सप्त द्वीप आदि समाहित गरीन्छ। यहि दशैमा देवी भगवती जगदम्बा देवीस्थलहरूमा गई देवीदेवताहरूको पूजा(उपासना, पुकार तथा दर्शनमा भभैदिन्छ।।यहि दिन प्रत्येक नेपालीहरूका घरघरमा र देवीका मन्दिरहरूमाआस्था अनुरुप भगवती दुर्गाको पूजा, आराधना र प्रार्थनामान लागिन्छ ।पुज्दा शङ्ख, डमरू, घण्टी आदि बजाइ दुर्गासप्तशती (चण्डी०, स्त्रोत्ररत्नावली, कालिकास्तोत्र, दुर्गाकवच, श्रीमद्देवीभागवत् पाठ दैनिक पढिन्छ। दैनिक पूजा पञ्चायन पुज्नेले पनि पूजा गरिसकिएपछि प्रत्येक दिन बलि चाहिँ शास्त्रीय विधान अपनाईन्छ।कसैले घिरौला बलि दिइसकेपछि त कसै आवहनमा फूल प्रसाद चढाएर आवस्यक कार्य समापन भैजान्छ।।३।।

न्वागी खाने पुजा :

जननीमाता धरणीका चरचर जगत ईशको पहिलो चोटी.

चरु होमि देवगण,कुलायनमा चढाई शुद्ध पाक नया रोटि.

अन्न पशु उत्पादकत्व गाई गोरु जलथल व्योम तत्व..

देवी थापी केराकोपातमा दहि केरा चामल होम्ने सत्व ।।

पन्छाई भूतप्रेत किसिमका नागदेव धानको पुतली बनाई.

कुनै नया फसल फले पिच्छे खादा तिम्रा ईष्ट देव समाई..

हुन्छ बिउ अनिकालमा भने पनि फलदायक राम्रो जतन.

केरा चामल अन्नादीको धुपदिप सल्ला,शुद्ध ध्यूले होमन ।।

>dM

cl3 hGd x'bf efUo 5}7f] df ljlwn] h] n]lvG5 .ljgf >d cfkmgf] pBf]u TofUbf dfgj s] b]Vb5..>d g} dfg hGdsf] efUo ef]u wg hg lbg].>dn]g} ;bfrf/ sd{ g/kt]df ;w} k'lhg] ..!..

ljgf pBf]udf hGd}e/L l;Ëf] d'v s] k5{ .k"0o sfo{ ul/ af3n] d[u ef]hg sxf u5{ < dgf]/y x}g vfln k]6 ;'t]/ s] sfo{ k'/f jG5 .vfgf pBf]u ljgf Jofy{ x'G5 hg rfxgf Tolx eG5..@..

dgdf lgTo 1fg :jLsf/L j]b u'0fsf ;/L.nf6f jlgtf g]kfnL s[lif{ k}/jLdf cl3 al9.. laBfcEof;:t'tL lng] dgg dg j0f{g . Psfu} st} >dn] ;'v d'lSt Nofp5 ;'hg..#..

lrgL cfTdf k/dfTdf elSt d'lSt jf6f] lng' . l;ls k|ljwL TofUb} lx;f k|hftGqdf ;bf xf]ldg' ..kmf];f] cfZjf;g d'v tfSg] jflg ;'wf/L >ddf h]lng' .Toflu t[i0ff jfr] g]kfnL lw/ jL/ Psftfn] ldNg' ..$..

श्रीमति

साथि हो जीवनको भूषण सङ्गघको मित्र ।

लक्ष्मि हो दाम्पत्य घरको रहन्छ दिल भित्र ।।

लत्याई जन्मस्थल मानि पति परमेश्वर ।

शर्माउदै रमाउछीन खुस छन् इश्वर ।।१

चटकमटके चतुर पार्लिन पति वंश।

दौतार वनी सुखदुख यात्री खेप्दै जश।।

सुन्दर वक्षस्थल गुडिया स्तन वाचल।

घुम्टो ढाकि क्रिडा विर्सने र ढाक्ने आचल।।२

सोझी सादा रहे वश पारी राम्रो पति ।

परस्त्री लाग्ने पुरुषमा पार्ने दुर्गती।।

घरमा छेडछाड गरि भौतरिने पति ।

भञ्झट संम्झि परपुरुषको बन्छ दुर्गती।।३

दुखि दुव्लि सोच्ले वरु वारुली कम्मर।

पैह् िआभूषण अवयव शुरका अम्मर ।।

हृदय ठण्डा,जिद्दि नभएकाी अनुशासित यूवती।

वेश छ यहा जन्मजन्मान्तर रहन्छ सुमति,गति।।४

• $ k'hf jf h+s' M

u/l k'hg g/ gf/fo0fsf >La[l4 PZjo{

lr/sfnlhjL cd/ ch/ Pzsf wfo{

j+zh k':tf ;a bv efujt gjfx k'hL

8fsL efO{ afGwj ;+ufndf u/L sdf{bL ..

km"nk|;fb clj/df /ydf ;GttL k'/fn

tfgL xif{a9fO{ u/llbg' cfl;s a'l9a'9fn

g'xfO{ sfgdf ;'gd'lGb| dl0f dfl0fSofn

g;s dfxn 9fsLlbg' ;a} ;9fO{ efO{n ..

O{R5f slx eP lr/sfnsf u/Llbg' j}/n

lglw x'g cu|h hggLsf a; afr lr/sfnn

cd'No k"vf{ :ofxfg'{ cbDo zfx; w}o{tfn

gafNg' b'/jfRo,ckfRo hfg' 5 xfld ;an ..

२००७ साल

अन्न रागा खसी बोका घिउ मनखुसि खाने लुट्ने।घोडाचढी पेस्तोल बन्दुक खुकुरी लटिठले पिट्ने।। पद मान दर्जा गाउका सबैलाई तर्साउने घर गोठ लुट्ने । गाउघरै थर्काई प्रजातन्त्र बोल्दै टोल छिमेक कब्जामा जुट्ने।।१

शूरवीर मुक्तिसेना क्रान्तिका किल्ला सिमना बढाउदै।मौखिक लिखित सन्देश दिई अवरोधलाई वैरी छिनाउदै।।खाने खेल्ने कुदने बलियो सैन्य जील्ला थर्कमान।किल्ला कागडा हाने राण खातिरमुक्ति स्वर नाथ।।२

बन्दुक केप छुचि नाल चलाउने शूरविर सिपालु।धर्म र शस्त्र शास्त्रमा सिकारी खुकुरी अति विषालु।।जहर मिलाएर नल कुवा कुन्ज छेकि मार्ने राणहरु।शिक्षा चेतना मिलेमतो प्रजतन्त्र हडप्ने मुक्ति दापकहरु।।३

जनतालाई फुटाउन जुधाउन लडाउन मरिमेट्ने को ?शोषित निमुखा जातजाति देखाएर शोषित समूह भयो।।त्यस्तै शक्ति भएका जात वर्ग कूल धरान भात पानीका भए।वर्गिय सामान्ति चरीत्र भनी राणको छेडछाड भो नेता खातिर।।४

लेखनाथ पञ्चतन्त्र :

दिन्छ आफू पनि लिन्छ गुहय खोल्छ सोध्दछ।खाने खुवाउने गर्छ छ थरी मित्र चिन्नु छ।।१ लेखनाथ पञ्चतन्त्र

त पनि आगो म पवन आगो दुवैमा जलन।आचमा तेरो जडता बोल्छ मेरोमा चेतना।।तलाई देख्छन आखाले तर मलाई नदेख्ने । यसैले होला त तिमि पनि म कैले ननिभन्ने ।।१

>dM

cl3 hGd x'bf efUo 5}7f] df ljlwn] h] n]lvG5 .ljgf >d cfkmgf] pBf]u TofUbf dfgj s] b]Vb5..>d g} dfg hGdsf] efUo ef]u wg hg lbg].>dn]g} ;bfrf/ sd{ g/kt]df ;w} k'lhg] ..!..

ljgf pBf]udf hGd}e/L l;Ëf] d'v s] k5{ .k"0o sfo{ ul/ af3n] d[u ef]hg sxf u5{ < dgf]/y x}g vfln k]6 ;'t]/ s] sfo{ k'/f jG5 .vfgf pBf]u ljgf Jofy{ x'G5 hg rfxgf Tolx eG5..@..

dgdf lgTo 1fg :jLsf/L j]b u'0fsf ;/L.nf6f jlgtf g]kfnL s[lif{ k}/jLdf cl3 al9.. laBfcEof;:t'tL lng] dgg dg j0f{g . Psfu} st} >dn] ;'v d'lSt Nofp5 ;'hg..#..

lrgL cfTdf k/dfTdf elSt d'lSt jf6f] lng' . l;ls k|ljwL TofUb} lx;f k|hftGqdf ;bf xf]ldg' ..kmf];f] cfZjf;g d'v tfSg] jflg ;'wf/L >ddf h]lng' .Toflu t[i0ff jfr] g]kfnL lw/ jL/ Psftfn] ldNg' ..$..

श्रीमति

साथि हो जीवनको भूषण सङ्गघको मित्र ।

लक्ष्मि हो दाम्पत्य घरको रहन्छ दिल भित्र ।।

लत्याई जन्मस्थल मानि पति परमेश्वर ।

शर्माउदै रमाउछीन खुस छन् इश्वर ।।१

चटकमटके चतुर पार्लिन पति वंश।

दौतार वनी सुखदुख यात्री खेप्दै जश।।

सुन्दर वक्षस्थल गुडिया स्तन वाचल।

घुम्टो ढाकि क्रिडा विर्सने र ढाक्ने आचल।।२

सोझी सादा रहे वश पारी राम्रो पति ।

परस्त्री लाग्ने पुरुषमा पार्ने दुर्गती।।

घरमा छेडछाड गरि भौतरिने पति ।

भञ्झट संम्झि परपुरुषको बन्छ दुर्गती।।३

दुखि दुव्लि सोच्ले वरु वारुली कम्मर।

पैह् िआभूषण अवयव शुरका अम्मर ।।

हृदय ठण्डा,जिद्दि नभएकाी अनुशासित यूवती।

वेश छ यहा जन्मजन्मान्तर रहन्छ सुमति,गति।।४

• $ k'hf jf h+s' M

u/l k'hg g/ gf/fo0fsf >La[l4 PZjo{

lr/sfnlhjL cd/ ch/ Pzsf wfo{

j+zh k':tf ;a bv efujt gjfx k'hL

8fsL efO{ afGwj ;+ufndf u/L sdf{bL ..

km"nk|;fb clj/df /ydf ;GttL k'/fn

tfgL xif{a9fO{ u/llbg' cfl;s a'l9a'9fn

g'xfO{ sfgdf ;'gd'lGb| dl0f dfl0fSofn

g;s dfxn 9fsLlbg' ;a} ;9fO{ efO{n ..

O{R5f slx eP lr/sfnsf u/Llbg' j}/n

lglw x'g cu|h hggLsf a; afr lr/sfnn

cd'No k"vf{ :ofxfg'{ cbDo zfx; w}o{tfn

gafNg' b'/jfRo,ckfRo hfg' 5 xfld ;an ..

२००७ साल

अन्न रागा खसी बोका घिउ मनखुसि खाने लुट्ने।घोडाचढी पेस्तोल बन्दुक खुकुरी लटिठले पिट्ने।। पद मान दर्जा गाउका सबैलाई तर्साउने घर गोठ लुट्ने । गाउघरै थर्काई प्रजातन्त्र बोल्दै टोल छिमेक कब्जामा जुट्ने।।१

शूरवीर मुक्तिसेना क्रान्तिका किल्ला सिमना बढाउदै।मौखिक लिखित सन्देश दिई अवरोधलाई वैरी छिनाउदै।।खाने खेल्ने कुदने बलियो सैन्य जील्ला थर्कमान।किल्ला कागडा हाने राण खातिरमुक्ति स्वर नाथ।।२

बन्दुक केप छुचि नाल चलाउने शूरविर सिपालु।धर्म र शस्त्र शास्त्रमा सिकारी खुकुरी अति विषालु।।जहर मिलाएर नल कुवा कुन्ज छेकि मार्ने राणहरु।शिक्षा चेतना मिलेमतो प्रजतन्त्र हडप्ने मुक्ति दापकहरु।।३

जनतालाई फुटाउन जुधाउन लडाउन मरिमेट्ने को ?शोषित निमुखा जातजाति देखाएर शोषित समूह भयो।।त्यस्तै शक्ति भएका जात वर्ग कूल धरान भात पानीका भए।वर्गिय सामान्ति चरीत्र भनी राणको छेडछाड भो नेता खातिर।।४

ब्रहाण्ड सेढाईसेढाई

भरी चेतन उर्जा,समय र अनन्त आकाशका त्रिपक्षीय सह–अस्तित्वनै ब्रहाण्ड छ ।

मिली तीन शक्तिहरु सीमारहित,अव्यक्त आदि, मध्य र अन्त्यको नहुने,समस्त बन्छ ।।

विष्लेषण,अध्ययनमा दुई किसिमका ब्रहाण्ड कृयाशिल हुँदा एउटा स्थीर रहन्छ ।

दोस्रो अनन्त आकाश, समय र परमात्मा परमेश्वरको त्रिपक्ष मिली रहेको हुन्छ ।। १

यसरी अपरिवर्तनीय, घटवढ नहुने अनन्त र सनातनीय स्थीर पिण्ड रहन्छ ।

जहाँ भौतिक जड पिण्ड,निर्माण गर्न कच्चा पदार्थ सृष्टिले खेल्ने मैदान बन्छ ।।

उही पिण्डको उत्पत्ती, निर्माण र विनाश हुन्छ र गतिशील ब्रम्हाण्डसंचालन छ।

स्थिर,गतिशील ब्रहाण्डका प्रकृया संचालनले पृथ्वीको गोलामिक समस्त व्यष्टि छ ।। २

बुझ्नु गतिशील ब्रहाण्ड,पिण्ड,सृष्टि र जीव सृष्टिमा परीवर्तनशील,नाशवान बन्छ।

त्यहाँ वायु,गुरुत्वाकर्षण,शक्ति सन्तुलनमा पिण्ड सृष्टिका फरकपन,गति,दिशा,समय छ ।।

शक्तिले परीक्रमा आकाश,सौर्यमण्डल, राशीमण्डल, नक्षत्रमण्डल,तारामण्डलमा गति छ ।

आकाश गंगा, तारा,उप ब्रहाण्ड पृथ्वीबाट टाढा जड पिण्ड,आकार र प्रकाशयुक्त हुन्छ ।। ३

ब्रहाण्ड उत्पत्ती

नित्य काल व्रहाण्डका मूल प्रकृतिमा परा,अपरा प्रकृतिले संचालन रहन्छ ।

रही अपरा –जड) प्रकृति नास्ने समय –काल)मा व्रहाण्ड,पिण्ड सृष्टि नास्छ ।।

परिवर्तन भिन्न छन पिण्डहरु,सौर्य मण्डल र तारा मण्डलका चक्रमय भएछ ।

बसी आकाश परिधिमा घुमि,अदभुत अजङ्गको रित्तो, खोक्रो आवरण मानिएछ ।। १

सोही आवरणमा ईश्वर, समय र आकाशका अदृष्य मुर्ति,विषय,भाव,ज्ञान रहन्छ ।

विष्लेषण,गणितीय पद्धती बा उत्पत्ती तथा विनाशनै, गतिशील ब्रहाण्ड भनिन्छ ।।

उही पिण्ड सृष्टि तथा जीव सृष्टि र विविध विषयमा विज्ञान अनुसन्धान गर्नु छ ।

तथा व्याख्या गतिशील ब्रहाण्डलाइ सापेक्षतावादको गति सिद्धान्त विज्ञान खोज्छ ।। २

व्रहाण्डको फैलावट

चेतन शक्ति, समय, पदार्थ र जर्ड उर्जावाट खगोलिय गोल भरिएको छ ।

भरिपूर्ण अनन्त भण्डारनै दुरीको आधारवाट भित्रि र वाहिरि वहाण्ड बन्छ ।।

फैली सिमा रेखा २० अर्व प्रकास वर्षतक,सुदुर अन्तरिक्ष अनन्त सिमा छ ।

उहीवाट ताराको प्रकाश पृथ्वीमा आउने क्षेत्रलाई भित्री ब्रहाण्डा बुझ्नु पर्छ ।। १

सुदुर अन्तरिक्षवाट तारको प्रकाश पृथ्वीमा नआउने वाहिरी अन्तरिक्ष हुन्छ ।

घेरी भित्री वहाण्ड,वाहिरि वहण्डले चारै तर्फ बन्दी,पृथ्वी,वायुमण्ड रहन्छ ।।

रही परमेश्वरका मायावी शक्ति, परा र अपरा प्रकृतिका प्रतिविम्व किन छ ।

यी सनातन,सृजना ० शुन्य अवस्थाका निराकार रुप परव्रह साकार हुनुहुन्छ ।। २

शुन्य अवस्थाको ठाँउनै सृष्टि रचनामा रुप,दिन,शव्द,तनमात्रा,आकाश महाभूत यो ।

उही संहार कारिणी शक्ति समय, काल, परा अपरा शक्ति, प्रकृतिका स्वभाव र गुण जो ।।

रही अन्तस्करणमा वीर्यरुपी इच्छाशक्ति,समयले दिने कर्म,प्रधान परिवर्तन रहन्छ।

तनमात्राहरु शब्द,स्पर्श, रुप,रस,गन्ध र महाभूतहरु वायू,,अग्नी,जल,पृथ्वी सृजीन्छ ।। ३

बिज्ञान यही प्रकृति,महतत्व,अहंकार,पञ्चतनमात्र सहित अस्ट जड प्रकृतिमा रहन्छ ।

मिलि १० इन्द्रिय,मन,पञ्चमहाभूतका २७ विषयमा सबै तत्वले परमाणु समान छ ।।

धेरै व्रहाण्डहरु प्रकृतिका कारण का पनि कारण अक्षर (व्रह),ब्रहाण्डकोष जान्नु छ ।

उही पुरुष,परमात्मा,ईश,भगवानको धामस्वरुप,सार तत्व चेतन उर्जा ज्ञान शिक्षा बन्छ ।। ४

प्रकाशमय काञ्चन क्षेत्र र्ईशको बासस्थान र जीवात्माको परमधाम हो ।

जहाँ सूर्य,ताराहरु,कुनै पिण्डहरुको प्रकाश नपुग्ने सूर्यको प्रकाश नभएको ।।

अन्धकार पछि रङ्गिन प्रकाशले झिलिमिली क्षेत्रनै काञ्चन क्षेत्र भनियो ।

यही आत्माको वास,स्वर्गलोक, ब्रहालोक, विष्णुलोक, शिवलोक, बुझियो ।। १

बनि १ भाग वायूले बाटुलो, टोकरी र सुन्तला आकार ब्रहाण्ड मिली नाना रत्नहरु ।

सतहमा तारामण्डल, आकाश गंगा, तारापुञ्ज, निहारीका र वासस्थानका ताराहरु ।।

नजिकमै सौर्यमण्डल , ग्रह , प्राकृतिक उपग्रह, लामपुच्र्छे तारा, उल्का पिण्डको वास ।

मिलि ब्रहाण्डमा ८८ समुहका तारामण्डल र सौर्य मण्डल,आकाशगंगा केन्द्र निवास ।। १

आध्यात्मिक बैज्ञानिक दर्शन

बिचारी ब्रहाण्डलाई परमात्मा ब्रम्हाले निर्माण गरी आकाश, वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी पनी ।

राशी , नक्षत्र , शिशुमार चक्र, सौर्य, सप्तऋषि मण्डल, धु्रब र लोकालोकहरु बनाएका छ नी ।।

उही मह तत्व, अंहकार, पञ्चमाहभुत, इन्द्रीय, मन, बुद्धि, भुतसर्ग, पञ्चपर्वअविधा, सृर्जी सार ।

प्राणी, वनस्पति, किट,पतङ्ग, मानिस, १४ ऋषिहरु, देवता, पितृ, गन्धर्व, अप्सरा, यक्ष, राक्षसका हार ।। १,

सिद्धचरण, विद्याधर, किन्नर, किम्पुरुष, अश्वमुख, आदि सबै सृष्टिकर्ता ब्रहालेनै उत्पति गराएका ।

सृष्टिकर्ता ब्रहाको हालको समय र चालु श्वेतकल्पको समय,पछि निललोहित कल्पको बताएका ।।

सृष्टि आदि चेतन तत्व,उर्जा शक्ति,ईश्वरीय दैवी अंशले जन्मपछि मृत्यु र मृत्यु पछिपुर्नजन्म छ ।

जीवका आत्मातत्वनै जीवात्मा र प्राणी तथा वनस्पतिको आधारभुत मुल स्तम्भले काल,सृष्टि बन्छ ।। २

सृष्टिका पिण्ड पछि दिवा र रात्रिकल्प पछि प्रक्रिया समाप्तमा प्राणी र वनस्पतिमा चेतनतत्व –जीवात्मा) ।

पछि ब्रहासँग एकाकार भई सृष्टिको प्रक्रिया अन्तर्गत स्वत प्रकृतिमानै सत्य युग उत्पति लिन तत्व ।।

समय चक्रमा सृष्टि,आयु,प्रकृति प्रलय र कालखण्डको समय शुरु,रुद्र शक्ति,अनि समाप्ती अग्निकाण्ड ।

ध्वस्त छ ब्रहाण्ड पछि निर्माणको परा र अपरा प्रकृतिबाट शुरु भै श्वेतकल्पका चौकडीमहायुग खण्ड ।। ३

भौतिक बैज्ञानिक दर्शन

थियो समस्त ब्रहाण्डको शुन्य परिधी, समय र अनन्त आकाश सनातनिय शुरु र अन्त्य नभएको ।

समय,चक्र अन्तरमा स्वउत्पन्न बादल तथा नेबुलाको आँधि, तुफानबाट पिण्ड सृष्टिको निर्माण यो ।।

बनी ब्रहाण्डमा महाविष्फोटन –अग्निकाण्ड) निरन्तारमा आकाश गंगा उप–ब्रहाण्डमा सौर्यमण्डल हो ।

जहाँ पृथ्वीमा जीव सृष्टिको प्रकृयाले सौर्य मण्डल, पृथ्वीमा प्राणी तथा वनस्पति बाँच्न अनुकुल भो ।। १

क्रमश चेतन तत्व प्रकृति अन्तर्गतका पञ्चमाहभुतको समिकरणबाट उब्जि प्रकृतीमय शक्ति बन्छ ।

पछि पिण्ड,सृष्टि,चेतना रहित जड तत्व,अनेकौ जीव सृष्टि,समय अन्तरिक्षको गर्भमा लुकिरहेका छ ।।

जब जड पदार्थबाट उब्जि चेतन उर्जा शक्ति बायु मण्डलमा नै हराउछ पुन भेट कहाँ कहिले हुने ।

तब प्राणीकोपुर्नजन्म नहुने र,पृथ्वीमा सोही प्राणीको उत्पति,जीव सृष्टिको प्रक्रिया समाप्त भैजाने ।। २

तर समय सालमा पृथ्वीमा घट्ने नियमित घटनाक्रमहरु बाढी, पहिरो, ज्वालामुखि विस्फोटन बनी ।

भूकम्प, सामुन्द्रिक आँधि, तेजावी वर्षा, वनजंगलमा आगलागी, सुख्खा खडेरी, जनतामा धर्म छ नासिने ।।

पद,सत्ता,धनको लडाई, रसायन युद्ध, अनिकाल, माहामारीमा प्राणी र वनस्पति भिय वनाश भै रहन्छन् ।

यहाँ ब्रहाण्ड भित्रका विषयवस्तु तथा सृष्टिको उत्पति र विनाशको विषयमा संचालन भविष्यवाणी छैनन् ।। २

पछि क्रमश खगोलिय पिण्ड सृष्टि हुन्छ,ब्रहाण्डको आकार, पिण्ड श्रृष्टि निस्कृय भै चराचरमा छ ।

मिली ताराका कालो छिद्र,हावा र धुलो नासी सबै ब्रहाण्डका पिण्ड र जीव सृष्टिहरुको मृत्यु बन्छ ।।

जहाँ ब्रहाण्डको आकार सिमित छ,अब साँघुरीन्छ र ब्रहाण्डमा बिशाल तातो शक्तिशाली आगो हुन्छ ।

त्यही पिण्डमात्र बाँकी छ,अबको सृष्टि गति,समय चक्र शुरु हुने अवस्था निरन्तर ब्रम्हाण्ड सृष्टि छ ।। ३

विनित ःसेढाई

समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।

पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।

चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।

शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १

न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।

सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।

नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।

चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २

छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।

तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३

बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।

हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।

बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।

हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १

बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।

उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।

संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।

छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २

ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –

छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।

यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।

फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।

जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १

अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।

भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।

रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।

चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २

अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।

यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।

बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।

यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३

ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–

चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।

रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।

रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।

के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १

देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।

प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।

कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।

जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २

गति ः

बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।

बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।

गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।

क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।

कर्म ः

कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।

यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।

जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।

नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १

परिवर्तन ः

किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।

फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।

काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।

रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १

यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।

खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २

आर्कषण ः

बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।

बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।

निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।

तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।

म,मेरो ः

जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।

बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।

उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।

जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १

हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।

जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।

बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।

वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २

अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।

जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।

नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।

विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।

विकर्षण ः

किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।

कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।

उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।

टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १

गतिशील ः

आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।

सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।

सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।

सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १

ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।

गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।

बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।

जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २

यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।

जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।

फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।

बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३

सकाम कर्म ः

आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।

छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।

समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।

किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १

निस्काम कर्म ः

उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।

कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।

सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।

देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १

जन्म ः

हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।

ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।

न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।

कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १

यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।

जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।

जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।

जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २

मृत्यु ः

जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।

अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।

हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।

बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १

सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।

निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।

होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।

प्रलय ः

यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।

रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।

न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।

छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १

जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।

जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।

निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।

साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २

प्रलय ः

ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।

चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।

प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।

ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४

सार्थक तत्व ः

हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।

समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।

सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।

स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १

सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।

अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।

समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।

सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २

चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।

जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३

साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः

यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।

हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।

पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।

मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १

निराकार सृष्ट्रि ः

समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।

उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।

त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।

साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १

विर्य ः

स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।

लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।

क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।

प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १

यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।

जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।

सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।

मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २

बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।

उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।

वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।

जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३

चेतना ः

बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।

नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।

यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।

रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १

जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।

चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।

ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।

बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २

चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।

अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।

रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।

बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३

हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।

शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।

जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।

उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४

बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।

त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।

जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।

अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५

यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।

जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६

पदार्थको उत्पत्ति

जग त परमात्मा परमेश्वरको साकार रुप विशाल शुन्य आकाश –स्थिर व्रहाण्ड) भयो ।

खाली ठाँउको उत्पति (स्थापित) भै सकेपछि अनन्त आकाश भित्रै उत्पति र विकशित यो ।।

यहाँ प्रदुषण जम्मा भएको ओस, धुलोका, कण,पदार्थलाई बादल गतिशीलतामा रहि रह्यो ।

बनी भौतिक,रासायनिक परिवर्तनमा हिलियम, हाइड्रोजन, नाइट्रोजन ग्याँसहरु निरन्तरता हो ।। १

यो कृया प्रतिक्रियाले शक्तिशाली तापक्रम,वाक्लो गहुङ्गो आगो को ज्वाला उत्पति व्रहाण्ड छ ।

मिलिे वादलले रासायनिक, भौतिक परिवर्तनका प्रकृयाका पिण्डहरुमा पदार्थको जन्म भएको छ ।।

जुन आणविक उर्जा,शक्ति र विनाश त प्रकृयाको निरन्तरता सूर्य र तारा क्रमश सेलाउदै गए ।

उही पृथ्वी ,मंगल ,चन्द्रमा वृहस्पति शनिश्चर, अरुण, वरुण, यममा प्रणाी तथा वनस्पति रहे ।। २

बिराट पुरुषको शरीर अन्तर्गत

व्रहाण्ड पुरुष र विद्यामान आकाशको अक्षांशमा अनुसार रहन्छन् ।

१ शिर आकाशमा धु्रर्र्र्र्व्र,सत्य र २ घाटीमा जन ३ छाती तपलोक छन् ।।

४ स्तन मर्हलोक५ ह्दय स्वर्ग ६ नाभी अन्तरिक्ष लोक मिलि रहेको छ ।

७ कम्मर व्रहाण्डकाभू–(पृथ्वी) भू–मण्डल र सौर्य मण्डल प्रकाश,तारा यही छ ।। १

८ कम्मर मुनि अतल ९ जाङघा वितल १० घुडा सूतललोक रहेका छन् ।

११ पिडौला तलातल १२ गोलिगाठो महातल ब्रम्हाण्डको आकासमानै छन् ।।

१३ खुट्टाको एण्डी रसातललोक १४ पैतला पातललोक सृष्टि जीव जस्तैे छन् ।

यहाँ पुरुषरुपमा लम्ब र परलम्वता र अक्षांस मिलि आकासमा रहेको बुझिन्छ ।। २

अरु लोक

यही व्रहाण्डमा नरकलोकको स्थान तीन लोक (भू–मण्डल,अन्तरिक्ष र स्वर्गलोक) रहे ।

यीनै लोेक भित्र दक्षिण पृथ्वी,तल पानी,माथी नभको भागमा अग्नी स्वात पितृगण रहे ।।

उहि वंश र परिवारको उद्धारले मंगल कामना छ,नरकमा सूर्य देवताका छोरा विराजीत ।

पितृ राज भगवान यम र सैन्य वलका साथ यमदुतहरुले मत्र्यमण्डलबाट लिएर गर्ने प्रीत ।। १

अकाल मरेका प्राणीका जीवात्माले पूर्व जन्ममा भए गरिएका पूर्व कर्मको डण्ड सजया छ ।

उही यातना गृहलाई नरक यमराज र चित्र गुप्तको प्रशासन जीवात्माहरु नरक लोकमा छ ।।

जन्ममा कर्मले नरक, स्वर्ग मोक्षधाम जीवात्मा –आत्मा तत्व) लाई अरु लोक खटाईन्छ ।।

जहाँ पूर्वको जन्ममा कर्महरुको संगालो पूर्नजन्ममा उत्तम तथा निचयोनीमा प्रवेश बत्ताईन्छ ।। २

यातना गृह –नरक) का नामहरु ः– तामिस्र, अन्ध तामिस्र, रौरव, महारौरव, कुम्भि पाक ।

कालसुत्र, असिपत्रवन, सुकरमूख, अन्धकुप, कृर्मि भोजन, सनदंश, तप्तसुर्मि, व्रजकण्टकशाल्लाली ।।

वैतरणी, पुयोद, प्राणरोध, विशसन, लाल भक्ष, सारमैयादन, अवीचि, अयपान, क्षर कर्दम ।

रक्षोगयाभोजन शुलप्रेत, दन्दशुक, अवटनिरोधन, पयोवर्तन, सुचिमूख, यातना भोग छ ।।

नरक लोक भन्ने ठाउँ पृथ्वी –मत्र्यमण्डल) को दक्षिणी ध्रुर्व मा नै छ र गरेर अति सम्पन्न तथा विपन्न ।

अवस्थामा रहि समय अवस्था अनुसार कर्मको फल भोग गरिरहनु पर्दछ ।

सहारा दिनेवाला कोहि पनि हुँदैनन् । समय छदै होस गरौ ।

संसार

दृष्य संसार –

यो संसार अन्तर्गत अपरा –जड) प्रकृति हुन,आँखाले देख्न र इन्द्रियहरुले अनुभव गर्न सकिन्छ ।

आकाश, वायू, जल, अग्नि, पृथ्वी र सौर्यका रहने ग्रहहरु तथा उल्का र उल्का पिण्डहरु हुन्छ ।।

तारा, तारापुञ्ज, तारासमूह, नक्षत्र, राशी र आकाश गंगा, जीवात्मा प्राणी किट,पतङ्ग,वनस्पति सब ।

परा र अपरा प्रकृति,ज्ञान तथा विज्ञानमा मानिसले गर्ने वैज्ञानिक आविस्कार तथा निर्माण कार्य तब ।। १ ।

समय –काल) गति,कर्म र परिवर्तनमा सञ्चालित र समयको अन्तरालमा क्षणिक तथा नाशवान यी ।

बिज्ञान दृश्य र द्रष्टा छन् सवै महाभूतमानै समय अनुसार विलय हुन्छन् र दृशय ससार छ प्रभावी ।। २।

अदृष्य संसार –

यहाँ संसार अन्तर्गत परा –चेतना) प्रकृतिले चराचर जगतको विजरुप शक्ती सृष्टीको स्वरुप रहे ।

यीनै चेतना प्रकृति जुन श्रोतकेन्द्र परमात्मा परमेश्वर छन,मानव अन्तस्करण वाट अनुभव गरिन्ने ।।

रही अद्वैत भावमा,ज्ञान, वैराग्य र भक्तिको मध्ययम सृजी अनुभव गर्न र नाशवान शरीर भित्र छ ।

जनको लुकेर वसेको अन्तर आत्मा लाई परमात्मा भगवानमा एकाकार गरी लाएक दृष्य नै हुन्छ ।। १

आत्मा साक्षात्कारभएर एकाकारमा लिन भैे निराकार शक्ति शून्यमा र निरन्तर जाग्रित बन्छ ।

जुन अज, अविनाशी, अजन्मा व्रहाण्ड अदभूत विषय र शक्ति, मानवका मन,मस्तिष्कमा बस्छ ।।

पृथ्वीका मानिसमा पुण्य अवसर र सामथ्र्य नरही अभ्यास गरि भगवानमा एकाकार भई जनमा छ ।

हुन सकियला तर व्रहाण्डको नजिक पुगेर वुझ्न जानकारी लिन केहि मात्रामा सम्भव होला ।

परमात्मा परमेश्वर भगवानको अंश मानिसको अन्तर आत्मा मिलि अंश र वंशको परिवार होला ।। २

व्रहण्ण्ड, परा र अपरा प्रकृति ले समय,गति, कर्म वाट सृष्टि स्थिती र लय भई निराकार रुपमा छ ।

रही परव्रहका प्रतिनिधीका साकार रुप रजोगुणी व्रहा । सत्व गुणी विष्णु र तमो गुणी महेश्वर रहन्छ ।।

मायावी संकल्पका कार्यरुप क्रमशः महासरास्वती, महालक्ष्मी, महाकालीको कृपा समयनुसार चलिरहन्छ ।

यही कल्पौ कल्प सयममा सृष्टि सृजनाले रातदिन पृथ्विमा शरिरको संचय,गतिले,प्राणी बनस्पती पृथिवमा छ ।। ३

शक्ति

परब्रह ः—

जग जगत र दुवै प्रकृतिमा व्रहाण्ड संचालनकर्ता,आत्माको महासागर,परमात्मा छ कुन ।

उनै परमेश्वर मुल प्रकृति, जुन उत्पती र विनाश सनातन देखि अव्यक्त छ,परब्रम्हा रहुन ।।

प्राणीह्दयमा रहने, व्रहाण्ड व्याप्ति, भिन्न नाउँका भक्तका स्तुती, आराधाना शून्य शक्तिमा ।

साकार (सगुण) अवस्थामा व्रहाण्ड आधार र आकारका निराकार (र्निगुण) स्वरुपको कणमा ।। १

महेश्वर ः—

चलि समय –काल) वा संहारकारणी शक्तिले ज्ञेय अज्ञेय जग जगत संचालन गर्नुहुन्छ ।

जाय जन्म र जीवन पलि फक्रि सबै परिवर्तनको केन्द्र विन्दु निती,बिधीमा पालनरहन्छ ।।

लिई सकाम,वृत र चित्तका उज्याला दण्ड वा यहलीला उजागरमा हजारौ नामबाट किर्तन ।

संस्मरण भक्तजनका धारण र पूँजा आराधाना, स्तूति सुकृत्य,योग शक्ति पुञ्जकाल पुरुष जान ।। १

बिष्णु ः—

व्रहाले सृर्जी आत्मा तत्वको तरङ्ग जग जीवात्माका नाशवान क्रम,शरीरको संचालन छ ।

स्थवर जङ्गम,प्राणी,वनस्पती जगतलाई स्थान,मान,पालनपोषण गर्ने, निति नियम रहन्छ ।।

सृर्जी सत्य प्राण,विषयवस्तु जन्म गुजराको सस्थापन रुप पिपल,काँस,शालिकग्राम पुजीन्छ ।

भिन्नै नामले याजकमा कृपा र भक्तजनहरुले पूँजा आराधाना हिमद्यु शक्तिपुञ्ज हुनुहुन्छ ।। १

ब्रहा ः—

अज्ञात जन्म,ब्रहाण्डको शुन्य आकाशमा,खगोलिय पिण्डहरु र गतिविधि प्रभू संचालनकर्ता ।

भरी जन्म,जीवात्माको उत्पतीमा प्राणनै आत्मतत्वको रुप प्राणी र वनस्पतीको हर्ताभर्ता ।।

हो सृष्ट्री,उत्पती,संचालनकर्ता सबै लोक र देवताहरुको निवासका व्यवस्थापक मूलकर्ता ।

ब्रहा, बिष्णु, महेश्वर,योग मायावीशक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी, महाकालीका शक्तिदाता ।। १

पुरुष ः—

रही अदृश्य वृर्य शक्ति,आत्म तत्व –विज रुप) सृर्जी चराचर व्रहाण्ड व्यप्ती,स्वप्रकाशित ।

जागी जेय जन्म र जीव छ,उही प्राणी र वनस्पती अल्पकाल सजीव रही वाचि जीवनसित ।।

सनातन पुरुष र प्रकृतिको मिलन नै जग सृष्टिको क्रमैे छ र जीवन्त चलिनै रहने पुरुषप्रित ।

आमा उनै हिरण्यगर्भ उही,लाखौ यत्न तप गरी जन्मले भोग गरी कालमा वित्छ माटोसित ।। १

प्रकृति ः—

ब्रम्हाले सृष्टि संचालक रही आधार परा –चेतना) र अपरा –जड) प्रकृतिका गुणरुपी छन ।

उही मायावी रंग सत्व, रज, तमनै प्राणी, वनस्पती र पदार्थको जगतमा जगत्र रहन्छन ।।

धारी रुप,आकार, वोली अन्तर सम्वन्ध, तौल, उर्जा शक्ति, गुरुत्वाकर्षण शक्ति भरिपूर्ण ।

यत्रतत्र क्षेत्रमा बिबिध विषय वस्तुको उत्पती,एक विषय वस्तुमा दुई वस्तुको उत्पती सम्पूर्ण ।। १

आत्मा ः—

आत्मा परव्रहको वंश हुनाले प्राणी वनस्पती सम्पूर्ण जीवन चेतना पनी शक्तिले भरपूर्ण ।

भरी चैत्यन्य स्वरुप उसैको तरङ्गले बास परव्रहमा रहने आत्माको महासागर छ सम्पूर्ण ।।

विभिन्न जग जगत र व्रहाण्डमा सृष्टि,चेतना,स्वरुप,अवस्थाले जीवात्माधारीे सृजना छ ।

बनी चैतन्य स्वरुप,साक्षीपुरुष,चेतना तत्व नै आत्मा एक छ सूर्य अग्नि पर्यावरण बन्दछ ।। १

सृष्टि

सृष्टि ः

छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।

जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।

पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।

चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १

बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।

निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।

गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।

शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २

उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।

जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।

गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।

उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३

विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।

बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।

पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।

गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४

व्यष्टि सृष्टि ः–

यो पिण्ड सृष्टि हो,आकाशमा समयको अन्तरमा स्वनिर्माणहुने चेतना नभएका व्यष्टि जडले ।

पदार्थको खगोलिए भिन्न आकारका पिण्डहरु सृष्टि र ब्रहाण्डमा नै बिग बैंङ्ग सिद्धान्तमा हराउने ।।

मिलि व्यष्टि सृष्टिको प्रकृयामा हाइड्रोजन र हिलियम ,वायु,यौगिक पदार्थहरु कारक तत्व रहन्छ ।

यस व्यष्टि सृष्टिमा प्रथम योनी स्थावर (वनस्पति) योनि,सृष्टि तमोगुणबाट सत्वगुणी बनी जान्छ ।।

समष्टि सृष्टि सत्वगुणबाट तमोगुण तर्फ घटदा,व्यष्टि सृष्टि –ब्रहाण्ड, पिण्ड) मा जीवको सृष्टिमा ।

प्रवाह उब्जि सो देखि स्वेदजा, जरायुजा र अण्डाजा सम्म प्रकृतिमाताका त्रिगुण (सत्व, रज, तम) मा ।।

बनि रङ्गिन तरङ्गले परमात्मा,सूर्यका प्रतिविम्व रुपी अंशबाट जीवहरुको सृष्टि गतिशील सदा चल्छ ।

सारा शुक्ष्म रुपका जीवहरुको गतिविधि तमोगुणबाट शुरु भएर सत्वगुण तर्फ विकाश हुदैँ जान्छ ।

प्राकृत सृष्टि ः–

जुटी ब्राहाण्डमा सृष्टि,सञ्चालन तत् कडी र तत्वहरुको उत्पति नै प्राकृत सृष्टि बन्दछ ।

मिली सनातनिय दैवि शक्ति,समय,क्रमले सञ्चालीत छ,जसमा प्रकृति, महतत्व, अंहकार छ ।।

भिन्न पञ्चतनमात्रा, पञ्चमाहभुत, अन्तस्करण र इन्द्रिय मिली सृष्टि प्रकृत बनि रहि रहन्छ ।

यही प्रकृतिका समग्रनै प्राकृत छन सबै सत्य र सनातनी कारक तत्वले सृष्टि क्रम बनिरहन्छ ।। १

वैकृत सृष्टि ः–

अन्त्य भई प्राकृत सृष्टि संरचना,चेतनतत्वको प्रतिविम्व बाकी जडतत्व नीवासमा संकल्प छ ।

विकल्प,स्त्री र पुरुष, भाले र पोथी साथै वायु र परागको यौगिक सम्मिलनमा नै उत्पति हुन्छ ।।।

चराचर,प्राणी,वनस्पति, मानव पशुपक्षि, किटपतंग, देवता, यक्ष, राक्षस, गन्धर्वका सृष्टि चल्छ ।

बाकी किन्नर, किन्नरी, किँपुरुष, अश्वमुख ईत्यादि सबै वैकृत सृष्टि समय नै सञ्चालन छ ।। १

सूर्य (अग्नी) र परब्रहको अन्र्तसम्बन्ध के छ त ?

जानी भौतिक विज्ञान त सूर्यका आकाश गंगा तारापुञ्जको सदस्य बुझिदिनु ।

भलोका लागी उत्पत्ती भए दिने मझौला पहेलो प्रकाश दिप्त तारा पिण्ड बनिन। ।।

बिबिध ग्याँसको विशाल भण्डार, दैनिक आणविक उर्जा उत्पादन छ, भु मण्डलमा ।

जीवन दिने प्राणी र वनस्पत्तीमा शक्ति प्राप्त हुने अग्नी तत्ववाट समस्त जग धरामा ।। १

भरी जीवित र गतिशील हुदै, मृत्यूतक पञ्चमहाभूतको आश्रय प्रकृतिक प्रकृया छ ।

गरी पालन पोषणले निर्भर अस्तित्व क्षणिक र नाशवान मृत्युतक बाचीबसि रहेछ ।।

यीनै परब्रह समस्त ब्रहाण्डको नायक अपरा र परा प्रकृतिलाई संचालन कत्र्ता,हत्र्ता ।

उ निराकार र साकार,जन्म, मरण नभएका, अविनाशी, सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा सुकर्ता ।। २,

बुझ समय,काल पुरुष,ब्रहाण्ड निर्माण,परब्रहको आविश्कार सूर्य (अग्नी) देवः भने ।

सूर्यनै हिरण्य गर्भ, सुत्रात्माले समस्त वेद, पूराण, उपनिषद आत्मको सृष्टिकर्ता जाने ।।

शक्ति ,सृष्टिमा सूर्य छन निरन्तर आत्मा चेतनमा सन्तानको रक्षक स्रोत मन्त्रण भजे ।

निरन्तर समय खबरदारी र देबहरु कार्य संचालनमा जीवधारी शरिर मन बचनले जपे ।। ३

https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Hari_prasad_sedhaynne.wikipedia.org/wiki/सेढाई https://ne.wikipedia.org/s/fxdv ,https://www.facebook.com/sedhayn/notifications/ हरिनाम

अध्धयाय १

बिषयहरु ः

१. देवता कसलाई मान्ने ?

२. दैवी सत्ता सञ्चालन

३. कलीsedhyn

४. पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र

५. जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध

६. शरीर ः

७. मानिस मरिसकेपछि ?

८. पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?

९.जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)

१०. जीवनको अवस्था

क.नाशवान शरीरः—

ख.विना शरीरः—

ग.शूक्ष्म शरीर –

घ.आत्मा

ड.आत्माबाट उत्पत्ति

च.जीवनको उपयोगिता

११.जग जगत

देवता कसलाई मान्ने ?

यहाँ कुनै श्रोतवाट संञ्चालित,शक्तिलाई देवता भनिन्छ ।

साकार र निराकार,चेतनपुञ्जका कण अवस्थामा रहन्छन ।।

यी शक्तिका पुञ्जलाई असंख्य नामले सम्वोधन गरीएकोछ ।।

भू–मण्डलमा ३३ कोटि (करोड) देवताहरु भनि बताएका छ ।। १

सनातन शास्त्र वेद,पुराणह,धर्महरुमा वर्णन गरिएको पाईन्छ ।

ऋषिहरुले आविस्कार गरिएका मन्त्रमा चेतन शक्ति छरिन्छ ।।

जडपदार्थ तथा जडशक्तिको विषयमा ज्ञान व्याख्या गरिएको छ ।

विभिन्न किसिमका नामधारी देवताहरुलाई वोलाउन,पुजागर्नु पर्छ ।। २

देव खुशी गराउन,वरदानमाग्न आदि विविध प्रयोजनमा आवहान हुन्छ ।

यी उपयोग गर्नको लागि फरक –फरक मन्त्रको आविस्कार बताईन्छ ।।

जुन शक्ति वा देवतालाई आवहान गर्नुछ उहि मन्त्रवाट सम्वोधन जुन ।

सम्झदा आफुसामु आउने साकार वा निराकार को शक्ति नै देवता हुन ।। ३

देवताहरुको शक्ति,दृश्य र अदृश्यमानै निमेषभर शव्द, रुप तथा आकार ।

आई स्वजनमा जुन रुपमाआई व्रहाण्डको मुलशक्ति चेतनपुञ्जले साकार ।।

शस्त्र शास्त्रमा सम्वोधन गर्दा परव्रह, परमात्मापरमेश्वर, ईश्वर भनिन्छ ।

प्राणी,वनस्पति,देवताजगतको सृष्टिमा सवै चेतन पुञ्जका अंश,साकार रुप हुन ।। ४

एउटै गोलामिक सतहमा रुप,अङ्ग, एकैढिक्का र एउटै प्रकृति स्वभावमा छ ।

भू–मण्डलमा पानीको समुन्द्र रहेको छ,उही जीव संम्भव रहि रहन्छ ।।

यसैवाट कुहिरो,वादल,शित,तुषारो,हिउ र पानीको अवस्थामा उही रहन्छ ।

त्यसै गरी समस्त व्रहाण्ड चेतन सत्ताको समुन्द्र हो,यसैमा जड,प्रकृती छ ।।५

समुन्द्र भित्रमा पिण्ड,जीव र देवताका सृष्टिहरु गतिशील रहेका छन ।

व्यक्तिले कर्म,आचारण लाई अनुसाशित,संयम पुर्वक अंङ्गीकार गदछनर्् ।।

मानिस पनि ऋषि र देवता चेतनपुञ्जमा एकाकार हुनु पुरुषार्थमा छ ।

जुन अध्यात्मविज्ञान मार्फत खोजी गर्दै ज्ञान सफलतामा पुग्न सकिन्छ । ६

दैवी सत्ता सञ्चालन

गरी ईश्वरीय दैवि सत्ता संचालनको विधि विधान र नियमानुसार छ ।

ब्रहा चराचर जगतको सृष्टि,सृजनाका,ेरचना मात्र गर्ने,कृपा रहन्छ ।।

भगवान विष्णुले सृजना गरिएका जीव तथा प्राणीहरुलाई बाँच्न खान ।

लगाउन, हुर्कन,वढन र गाँस, बास, कपासको व्यवस्थाले मिलाउन ।। १

महादेव शिवले प्राणी,वनस्पति सबैको जीवन मरण,डण्ड,सजाय पुरस्कार ।

हरहिसावको लेखा श्रेष्ता अभिलेख राखि सृष्टि संरचनाको दैनिक कर्म ।

चल्छ व्यवस्था मिलाइएको छ की देखेर आउने कोही भेटिन्न ?के मर्म ।।

ब्रहा लोकसम्मका प्राणीहरु नाशवान भएको हुनाले समयानुसारका जन्म ।

मरण,क्रिया कर्म हेरी समय चक्र चल्ने भइनै रहन्छ बुन धर्म र के अधर्म ।। २

समय युग, धर्म र आयुको आधारबाट सत्य, त्रेता, द्वापर, कली चार युग छ ।

चार युगको एक चौकडी युग अर्थात महायुग बनाई, ७१ वटा महायुग बन्छ ।।

यहिको समयलाई एक मन्वन्तर, एक मनुको समय र त्यस्ता १४ वटा हुन्छ ।

मनुको समय अवधि बराबर सृष्टि कर्ता बहाको एक दिनको समय निर्धारणछ ।। २

बहाको दिनको समयमा सबै भुत प्राणीहरुको जन्म र उत्पति हुन्छ ।

बहाको रातको समयमा सबै विनास र प्रलयमा दुख,पिर बनिरहन्छ ।।

यही क्रमानुसार बहाको आफ्नो जीवन अवधि पूरा हुन १०० वर्ष लाग्दछ ।

एक बहाको आयु १०० वर्ष पूरा भएपछि अर्काे बहाको जन्म हुन्छ ।। ३

दैवि विधान अनुसार उत्पति (जन्म) परिवर्तन एक सांश्वत नियम बन्छ ।

पञ्च महाभूत वा प्रकृति बाहेकका प्राणी वनस्पति सबै नाशवान छन् ।

एक अवस्था बाट अर्काे अवस्थामा जानु नै क्रान्ति,परिवर्तन,जीवन हो ।

चाहे रासायनीक,भौतिक युगलाई सत्य अवस्थाबाट सुरु गरी असल रह्यो ।। ४

वस्तुहरुको अस्तित्व क्रमशः युगधर्म अनुसार घटाउँदै घटाउँदै जान्छ ।

असत्य अवस्थामा पु¥याएर युगको अन्त्य तथा विनास,प्रलय गर्नुपर्ने छ ।।

सत्ता संचालनकहरुको नियम भएको हुनाले युगानुसार क्रियाकलाप मानवमा ।

आहार विहार आचरण तथा आयुमा समेत फरक पर्दै जानु स्वभाविक जीवमा ।। ५

सत्य युगका मानवहरुको प्राणको वासस्थान आफ्नै शरीरको हाडमा छ ।

(हड्डी) भएको हुनाले उनीहरु लामो समय सम्म तपस्या,देवाराधाना वस्छ ।।

गरी लाखौं यत्न धेरैवर्ष सम्म बाच्न सक्ने दिर्घाजीवी सोच भक्ति गरे ।

आजका मानवको प्राणको बासस्थान अन्न भएको हुनाले छोटो आयु भए ।। ६

यी रोगी तपस्या गर्न नसक्ने अवस्थाका, युग धर्मानुसार भएको हो ।

मानवले जुन युगमा जुन समयमा जन्म लिन्छ सोही युगको धर्म भो ।।

आचरण अनुसार आफुमा युग धर्म लागु हुन्छ ,यो यथार्थ सत्य हा ।

एकको स्वभावलाई अर्काेले बाठो बनि बदल्न खोज्नु आफै मुर्ख बन्नु हो । ७

कली

हाल कलीयुग ५११० वर्षमा छ,कलिको धर्मा,हाहाकार दुस्कर्महरु छ ।

सत्यको कुनै अस्तीत्व नरही मानिसहरु उन्मत छाडा बेधर्मि बन्छ ।।

कर्म के हो ? अकर्म के हो ? बुद्धि विवेकले कामनै गर्न छोड्दछ ।

जनको आचरण निती नियमलाई विर्सेर पैसा मात्र जम्मा गर्ने हुन्छ ।। १

बिर्सि तपस्या रुपी ध्यानमा मग्नले,भौतिक उन्नतीको विकासे छ ।

चरम सिमा नै नाघी,मानिस पैसाको दासले,पाय त हुने थियो र छ ।।

भन्ने मुल मन्त्रमा पैसा संचितीमा लागि जता ततै भौतारी बाँच्छन् ।

आपसमा हत्या, लुटपाट, बलात्कार, झगडा, लडाई व्यक्तिस्वार्थी जन ।। २

राष्ट्रमा अवनती भइनैरहन्छ,युगले दुषित वातावरणलाई सफागर्न सक्दैन ।

तब,पुन सत्य युगको शुभारम्भ गरी धर्म स्थापना गर्नको लागि जगाउन ।।

महायुगको अन्त्यमा प्रलय गराई पृथ्वीमा रहेको दुषित पदार्थ हटाउने मन ।

उही काम कल्की नाम गरेको अवतारले भगवानबाट हुने रक्षित छ सब जन ।।३

यहि सकाम र रितका प्रकारले ब्रहाको समय चक्र समाप्त हुँदै फेरिन्छ ।

एक ब्रहाको पदावदी समाप्त भई,अर्काे ब्रहाको उत्पती र श्री उही चल्छ ।।

परमेश्वरले, त्रिगुणमयी योग मायाको आधारमा जग जाय जन्म गर्नु हुन्छ ।

पृथ्वी नवग्रह तारा उल्का पिण्ड, आदि बाहेक आजको भौतिक, विज्ञान रहन्छ ।। ४

वेदअनुसारमा विभिन्न लोकहरुको दर्शन तथा अध्यान गर्न जनले सकेको छैन् ।

तथ्य,याद पृथ्वीबाट धेरै टाढाको अदृस्य क्षेत्र भएको र मानव मस्तिष्कमा रहदैन ।।

बिज्ञानबाट टाढाको विषय वस्तु,पृथ्वी,लोकहरु,जन्म लिनु र मर्नु कष्टमा चल्दछ ।

यहाँ समयमा पनि जन्मनु र मर्न नपर्ने वर्तमान जीवनमा मोक्ष प्राप्त जन चाहन्छ ।। ५

परमधाममा बास बस्नको लागि, बौद्धिक विधान,सर्तकर्म,परोपकारका कार्या गर्छ ।

गरिएका कर्महरुको फल भगवानमा नै समर्पण गरी हर समय आफ्नो वृत्ति भर्छ ।।

विकासमा भगवानको स्तुती जप पाठ पूजा, आराधाना, भजन श्रवण कृर्तन गरी ।

मोक्षको अधिकारी,जीवले मेरो धाम प्राप्त गर्छ,श्रीमदभागवत गीतामा पाठ गरीन्छ ।।

गीतामा उल्लेख गरिएको,सूर्य चन्द्र तारा मण्डल,जहाँ कसैको पनि प्रकाश नपुग्ने ।

नसक्ने स्वयं तेजोमय, झलझलाकार भएको क्षेत्रलाई काञ्चन क्षेत्र बन्छ सायुज्ने ।।

वहाँ,यही परमेश्वरको परमधाम हो,जहाँ गति मति,निती र विधानले जन धन पुज्ये ।

जीवन,जेय जन्म र हरण मरण सबैमा मुक्ति र सुखदायक प्रसन्नता छ गन्येमान्ये ।।

सत्य युगको सुरु र कलीयुगको आखिरी समयसम्मको महायुगका अवस्थामा ।

पृथ्वीमा धर्म स्थापना,कामको शिलशिला,जीवनचक्र यापन गर्नेे पात्र साविकमा ।।

युग,घटना,क्रमलाई लिएर आफ्नो भूमिका,आउने समयमा उनै महापुरुष पनि ।

ऋषि, व्यास, देवि भगवती र घटनाहरुको पुनरावृत्तिमा लोक समुदायसहज बनि ।।

नौलो, नयाँ, छैन, होइन, यी सबै विगत कालमा नै निर्धारण भई आएका क्रम ।

कार्यक्रम र विषय वस्तुहरु,व्यक्ति विशेषको ज्ञान, अनुभव र दृष्टिकोणका अनुक्रम ।।

अज्ञानको,समुदायहरु भ्रममा परी,निवारणमा सतसँग आध्यात्मिक दर्शनको चिन्तन ।

मनन्,सद बुद्धि,विचार,ज्ञान,अभ्यास र समत्व बृद्धिको यथार्थ वस्तुको गर्नु मनन ।।

नजिक पुग,संसार परिवर्तनशील र नाशवान छ, देखिएको वस्तु सबै असत्य छ ।

क्षण भङ्गुर हो, एक भन्दा अर्काे वस्तुको सृजना गरिएको छैन, यथार्थ बुझने बन्छ ।।

सबै एकबाट अर्काेमा भिन्न छन्, उस्तै उस्तै देख्नु अनुभवको कमि हो, तिमी सोच ।

जे,जति बुझछौ स्वजन हो,जीव नाशवान छ जन्मने मर्छ,व्यर्थ नहोउ तिमी सधै वाँच ।।

नयाँ सृष्टि संरचनाको व्यवस्था कल्प कल्पान्तर सम्म कायम रही रहन्छ ।

उही अपरा र परा प्रकृतिको त्रिगुणमयी माया सत्व, रज, तम, गुण बन्छ ।।

यही जीवरुपलाई जन्म जन्मान्तरको चक्रमा प्रवेश गराई स्थुल शरीर चल्छ ।

त्यहीबाट गरिएका कर्मको आधारमा दण्ड सजाय पुरस्कार आदि व्यवस्था छ ।।

चालु स्वर्ग लोक र नरकलोकको व्यवस्था र सत्यलोक ब्रहाण्डीय न्यायलय हो ।

नरक लोकयातना क्षेत्र हो,स्वर्गमा देवलोक र पितृ लोकको पनि छुटै स्थान भयो ।।

जहाँ पितृहरु आफ्नो संस्कार अनुसारको कर्मको फल भोग गरेर सुख पूर्वक छन की ।

शान्तिको वातावरण वा द्धिविधामा,कोही फर्कि आएन एकिन के लेखु कहाँ रहन्छन् ती ।।

भू—लोक (पृथ्वी) देखि स्वर्गलोक सम्मका क्षत्रेहरुका प्राणीहरु नाशवान र क्षणिक छन् ।

यहाँ जीवको जन्म,मृत्यु भइनै रहन्छ,पृथ्वीमा गरिएका असल कर्मका फलको प्रभाव रहन्छ ।।

कर्मले पितृ र देवता पनि स्वर्गमा सुख सयल गर्दछ्न् वा पुण्य समाप्त भएपछि जन्मन्छन् ।

मरणको घेरामा घुमी,ईन्द्र र यमलोकमा यमराज, चित्रगुप्त जिम्माको काम कर्तव्य गर्छन ।।

कलि देवः र उनका निष्टामा बौद्धिक विधान अनुसार आफै कर्मले जन्मको क्रिय गर्दछन् ।

चराचर जगतको गहना रुपी प्राणी,वनस्पतिमा जीवन चक्र विकासमा तत्व विज (विउ)मा छन् ।।

प्रकृति उत्पादन गर्दछिन् ,जीव विज्ञानको सिमा भन्दा बाहिरको विषय वस्तु बनि रहेको छन ।

विकाशित मानवले हाड, छाला, रगत, मासु भएको कुनै प्राणीको निर्माण गर्न सकेका छैनन् ।।

विज तत्व प्राणी तथा वनस्पति सबैमा बाचुञ्जेल रही,विजको विकशित रुप स्थुल शरीर बन्यो ।

प्राणी र स्थुल शरीरमा बास गर्ने आत्मा छुट्टै तत्व,जीवन चक्र परा प्रकृतिमा निर्भर हुन्छ त्यो ।।

भनिन्छ स्थुल शरीर नाश छ,आत्मा अमर छ ,प्रकृतिको वातावरण अनुसार स्थुल शरीरको रहनेभो ।

श्रृजना र विनाश भइ नै रहन्छ,को किन बनाउछ,बिज्ञान त क्षम्य शाहसदेखि हैराननै रहि गो ।।

पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र

बुझे दैवि शासन सत्ता सञ्चालनको सब नियमित प्रक्रियामा योगमाया रुपी प्रकृतिको ।

माध्यमबाट समय समयमा दैवि शक्ति सम्पन्न महापुरुष युग पुरुष ऋषी महर्षीहरु जो ।।

आफ्नो पुर्व, निर्धारित कार्यक्रम अनुसार केही समयको लागि निश्चित उद्देश्य पूरा गर्न ।

भू—मण्डलीय यात्रानै,जीवन यात्राको घटना क्रम र संयोग हुने पृथ्वीका ठाउँ ठाउँमा पर्ने ।। १

पवित्र तिर्थस्थल र पुण्य धामको नाम,सयम समाप्त भएपछि पुन साविक ठाउँमा फर्कि ।

पवित्र स्थलनै,मानव समुदायको ज्ञान, अनुभव र बुद्धि आधारमा भौतिक संरचना बनाई ।।

सनातन देखि मृत्युपछि मोक्ष प्राप्त गर्ने तिर्थस्थलको रुपमा पूजा आराधाना गर्ने गर्दछन् ।

आस्तीक भावना भएका,हेयमा देवत्व रहेका मानव समुदायमा यही नै परम्परा कायम छन् । २

पृथ्वीमा रहेका,बनेका सबै पवित्र तिर्थ,धाम तथा मन्दिरहरुले मोक्ष प्राप्त गराउँदैनन् ।

सदाचार,मोक्ष,सनातनको लागि समभावको बाटो खुल्ला गर्ने,जागृत,धारण प्रेरणादिन्छन् ।।

अज्ञानको कारणबाट आफूसँग लुकेर बसेको आस्था,आस्तीक भावनालाई जाग्रीत गराई ।

समभाव र तत्व ज्ञान प्राप्त गरी,धैर्यमा सार्मथ्यवान बन्नको लागि गति,नितीध्येय जगाई ।। ३

भिन्न मोक्ष,तिर्थस्थल र पवित्र धामहरुको आत्मा दर्शन गर्नु भनेको, यात्राको माध्यम बनि ।

धरा र जगको सुख, दुःख, ज्ञान वैराग्यको शिक्षा चेतनामा अनुभव प्राप्त गर्नु सुखद मन होनी ।

यात्रा,धारण,प्राप्तीमा गरिएका अनुभवबाट बुद्धिलाई सुख विवेकतर्फ उन्मुख हुन शक्ति मिल्दछ ।

यसबाट बुृद्धि स्थीर,शुद्ध बनी विवेकबाट अन्तर आत्मामो तत्व ज्ञानको पुञ्जप्रकाश उत्पन्न हुन्छ ।। ४

दिव्य,सोही प्रकाशले जीव र जीवन यात्रामा के हो, भनि विश्लेषण गरी दिव्य धामतर्फ उन्मुख बन्छ ।

जीवनै जन्म मरणको बन्धनबाट भय,मुक्तिको छुटकारा पाउदा प्रेरणा प्रदान भई मोक्षले देह त्याग्छ ।।

संस्मरण,अनुमान,यात्रा गर्नु नै अनुभवले सुख प्राप्ती ज्ञान हो,यहि ज्ञानबाट नै वैराग्य र भक्ति जन्मन्छ ।

उही मोक्षको आधिकारी बनी,यावत जन्म मरण र सुख दुखको सागर जनले सहजै तर्न,तराउन सक्छ ।। ५

सबै अन्तर आत्माबाट निस्किएको आत्माको आवाज संकल्पलाई मन वचन कर्मले समाजमा दिनु ।

व्यवहारमा उतार्नु, धारण गर्नु नै धर्म बन्छ,व्यक्तिका संकल्पलाई धारण गरी,कर्म उसको हितमा लिनु ।।

नाउँबाट धर्मको नाउँ राखि,गौतम बुद्धको नाउँबाट बौद्ध धर्म, रजनिशको नाउँबाट रजनिस धर्म रहेकी ।

जिसस क्राइस्टको नाउँबाट क्रिस्चीयन धर्म, कुरान नाना ग्रन्थ र धर्म मूलतः यसैगरी सृजीए,बने ती ।।६

हिमद्युःवेदले मान्यता दिएका तीस किसिमका हिन्दुका संकल्पलाई संनातन धर्म भने ।

मूल,आदि सबै धर्मको मूल सार तत्व भनेको भू—तलमा रहेका प्राणी समुदायलाई बने ।।

हानी नोक्सान हुने काम नगर्नु, अर्थात परोपकार सम्बन्धी सबै किसिमका कामहरु गर्नु ।

सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा निराकार निर्विकल्प, परमेश्वरमा जवाफदेही हुनु ,समभावमा पर्नु ।। ७

धर्म हो,चार वेदको सार तत्वमा पनि परोपकारं पुण्ययाम, पापायां, परपिडनम जनित ।

सम्पूर्ण भूत प्राणीलाई फाइदा नहुने किसिमको काम गर्नु प्राणीको चित्त दुखाउनु फलित ।।

हेय,निजको नोक्सान हुने काम गरिदिनु पाप हो, बर्जित दुख कष्ट दायक पापी भनिएको छ ।

क्षणिक वा दुरगामी प्रभाव कुभाव,विचार,संस्कार गरिवी,शोषण नीति र न्यायनै पाप हुन्छ ।। ८

धारण,धर्म ठूलो वा सानो छैनन्, ज्ञानको दृष्टिमा सबै धर्मको अस्तित्व बराबरी, छ रहन्छ ।

कारण,हेर्ने व्यक्तिको सोचाई, स्वभाव, संगतमा मात्र फरक हुन आई धर्मको विषयमा बन्छ ।।

मत मतान्तर र सबै धर्मका आस्थाको केन्द्र विन्दु दिव्यधाम एउटै हो धर्मालम्बीको पथ,कुन? ।

हिँड्ने बाटो फरक छन् ,उपयुक्त छ,उतैबाट हिँड हस्तछेप नगर्नु,सबै अधिकार समान हुन ।। ९

जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध

जन्म दिनु, लिनु र मर्नु अवस्थाको परिवर्तन नै जीवको जीवन हो र यो चलिरहन्छ ।

कहिले अन्तरिक्ष,यमलोक,स्वर्गलोक त कहिले पृथ्वीमा,कर्म क्षेत्र बनाई हिड्छ यो ।।

हो,यहाँ नै गरिएका सम्पूर्ण कर्महरुको मूल्याङ्कन यमलोकका पदाधिकारीहरुबाट जाँची ।

निरीक्षण गरी गराई फलको भोग गर्नुको लागि सबै लोकहरुमा उसले गरेका परिक्ष यी ।। १

प्रारब्ध कर्मको आधारमा जीवलाई घुमाई रहन्छ, यही नै अवस्थामा मानिसले भोग्नु छ ।

गरिएका सकाम अथवा निस्काम कर्महरुको फल अर्काे जन्ममा भोग गर्न वा मोक्ष पाउछ ।।

मोक्ष्ाँ कारक तत्व भएको हुनाले समभाव, समदर्शी र समत्वबुद्धिको आधारमा परोपकार छ ।

बहुजन हितायको भावनामा गरिएको निष्काम कर्मबाट अती पुण्य प्राप्त भै देहावसान हुन्छ ।। २

मृतयुमा दिव्यधामतर्फ प्रस्थान गर्छ ,उ जन्म मरणको परिवर्तनबाट अब छुटकरा पाउछ ।

मृत्यु शैयामा छटपटाई रहेको जिर्ण जर्जर अवस्थाको शरीरबाट प्राणरुपी वायुले उ अशक्त छ ।।

शरीरमा रहेका सार तत्व रुपी जीवात्मालाई बाहिर अन्तरिक्षमा निकाली सकेपछि अव मृत्यु बन्छ ।

शरीरको मृत्यु भैसकेपछि, अर्काे देहधारी गर्भमा जीवको प्रवेश नभएको अवस्थासम्म प्रेतात्मा हुन्छ ।। ३

जीवरुप आत्मा विना शरीरबाट अन्तरिक्षमा वायुको रुपमा घुमी योनी खोजी रहन्छ ।

एउटा शरीरबाट छुटकारा पाउनु अर्काे शरीरमा प्रवेश नर्गनु अथवा देहमा नजाने छ ।।

देह समावेश नभएको समय अवधि अन्तरिक्षको अवस्था,उ के के हो? बुझ्नु कहाँ छ ।

अनुमानमा रोमान्चित विशव जगत जनले निजी,संस्कारगरी चित्त,धारणमा बुझाउछ ।। ४

जीव,मानिसको जन्म कर्म र आचरण सम्बन्धमा व्याख्या गर्ने गरुड पुराणको भनाई छ ।

मतमा शरीरको मृत्यु भएको समयदेखि १३ दिनको समयसम्म घरपरिवाका सदस्यमा रहन्छ ।।

वंशहरुले पितृको लागि जुन कर्म यज्ञहरु गरिदिन्छन् यसैबाट वायुमण्डल (अन्तरिक्ष) मा जान्छ ।

नयाँ शरीरको निर्माण भएर जीव रुप आत्मा (प्रेतात्मा) उक्त शरीरमा प्रवेश गरी उही रहन्छ ।।५

सबै इन्द्रियहरु समावेश भएको एक चेतन गतिशील शरीर बन्दछ ।

सोही शरीरबाट साविक जन्मामा गरिएको कर्महरुको फलको नतिजा भोग छ ।।

नरकलोक र स्वर्गलोकमा तोकिएको समय अवधिसम्म दुःख,सुःखको भोग्छ ।

भोग समाप्त भएपछि पुन पृथ्वीमा जन्म लिई जीवात्माको नाशवान शरीर चलिरहन्छ ।।६

मरेको मानिसको सदगत वा (१३ दिनसम्मको कृया हुननसके) उसले वायू बन्छ ।

जीवित अवस्थामा जस्तो सुकै राम्रो वा नराम्रो कर्म गरेता पनि उही घुम्नु छ ।।

देहधारी रुपले स्वर्ग, नर्कको भोग गर्न नपाई,वायु मडलमा नै प्रेतात्मा भएरको हुन्छ ।

युगौ युगसम्म भड्किरहन्छ,न त उसको शरीरको निर्माण,सुख, दुःखको स्वर्ग नर्क छ ।। ७

अपरा रुपी जड प्रकृति र परारुपी चेतना प्रकृतिको माध्यमबाट पृथ्वीका स्थवरजंगममा ।

प्राणी तथा वनस्पतिको सृजना र विनास बारम्बार भइ नै रहने हुनाले स्वर्ग,नर्क लोकमा ।।

जग वा लोकको आवश्यकता नै छैन्, बिज्ञानले त, यो केबल भ्रम मात्र हो ठान्दछ ।

प्रमाण,सत्य तथ्य र भन्ने दखिन्न,खालि कथनका नास्तीक मतालम्बीहरुको कथन छ ।। ८

शरीर ः

बुझ जीवात्मा (आत्मा) को बासस्थान प्राणी र वनस्पतिको शरीर हो यहाँ ।

जानी शरीर अन्तर्गत विभिन्न,तह,तप्का र किसिमका रुपहरु पर्छन् सृष्टिमा ।। १

हो ,शरीरबाट अलग भएको आत्मा विना शरीरमा र शुक्ष्म शरीरमा रहन्छ ।

बहा, विष्णु, महेश्वरले जीवात्माको शरीरलाई परा,अपरा प्रकृतिको जिम्मा छ ।।

वर्तमान शरीरको लागी नाफा नोक्सान जे हुन्छ जो गरिन्छ सबै प्रकृतिबाट हुन्छ ।

पूर्व जन्मको फल (प्रारब्ध) अनुसार नै छ,भगवानले थपघट गरिदिने समभव कहा छ् ।। २

मानिसको शरीरबाट नै प्राणीमा रहने आत्मा (जीवात्मा) परमात्मा हुदैं ।

परमेश्वरमा एकाकार भएर रहने,मानिसको शरीरबाट नै आत्मा रुमलिदै ।।

अन्य पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग तथा वनस्पतिको शरीरमा विचरण गरी घुम्दै ।

जन्ममरणको चक्रमा घुमि मानिसको शरीर बाट नै आत्मा विना शरीर हुदैं ।। ३

आत्मा भएर प्रेतात्माको रुपमा वायु मण्डलमा भड्कीरहन सक्दछ मानिसको ।

शरीरबाट नै आत्मा भ्रमण,शुक्ष्म शरीर धारणा गरेर नरक लोक र स्वर्ग लोकको ।।

तसर्थ जीवात्मालाई प्रकृतिको त्रीगुणमयी माया र उसैको शरीरमा रहेको आफ्नै छ ।

इन्द्रिय, मन तथा बुद्धिको आधारमा जहा पठाउन खोज्यो त्यही नै पठाउन सकिन्छ । ४

मानव जीवन अमूल्य र दुर्लभ छ उही चेतना प्रकृतिले बाँस बसुञ्जेल गर्दछ ।

नाशवान शरीर जीवित रहने हँुदा शरीरलाई हर प्रकारबाट पवित्र राख्नु पर्दछ ।।

मन र बुद्धिको परम कर्तव्य हुन आउँछ,जीवात्मा बास बसेको नाशवान शरीर ।

मरेर शरीरबाट आत्मा अलग भै सकेपछि र प्रणीका योनी र गर्भमा प्रवेश पीर ।। ५

भड्की आत्मा,जन्म नगरेको समयसम्म आत्मा विना शरीरमा दुर्गतीमा रहने भो ।

यस्तो अवस्थामा वायु मण्डल र अन्तरिक्ष (आकाश) नै जीवात्माको बासस्थान हो ।।

नाशवान शरीरबाट जीवात्मा (आत्मा) अलग भै निजको कपडा रुपी शरीरले फेर्छ ।

पूर्व जन्ममा गरिएका कर्महरुको संञ्चित फल (प्रारब्ध) भोग गर्नाको लागि नरक जान्छ ।। ६

अन्य लोक, पितृ लोक तथा देवलोकहरुमा रहने आत्मा शुक्ष्म शरीरमा उही रहन्छन् ।

मानिसको शरीरबाट मात्रै जीवात्माले विना शरीर भएर अन्तरिक्षमा शुक्ष्म शरीर बन्छ ।।

यावत भएर नरक लोक स्वर्गलोकमा रहन्छ,जन्म जन्मान्तरको यो अभ्यासपछि उ बन्छ ।

जीवात्मा परमधाम पुग्दछ,अन्य प्राणी तथा वनस्पतिबाट योनीका गर्भ मात्रै बदलिरहन्छ ।। ७

मोक्ष प्राप्त गर्न सक्ने अधिकार मानव शरीरलाई रहन्छ, मानव चोला दुर्लभ र अमुल्य बन्छ ।

स्वर्गमा बस्ने देवताहरु पनि मानिसको जन्म लिएर परमधाम पुग्नको लागि लालयित हुन्छन् ।

किनकी देवताहरु आ–आफ्ना पूर्व पुण्यको प्रभाव बाँकि रहुञ्जेल मात्र स्वर्गलेकमा बस्दछन् ।

पुण्य समाप्त भएपछि जन्म मरणको साहारा पृथ्वी (मत्र्य मण्डल) मा लिनै,काल समय पर्छन् ।। ८

आत्मा र परमात्माको मिलनलाई योग (+) भनिन्छ, यो अवसर प्राप्त गर्नको लागि सन्त ।

साधु, महात्मा पुुरुषहरुको संगत गर्ने सत शास्त्रहरुको चिन्तन, मनन, अध्ययन, ध्यानको मन छ ।।

समर्पण तथा खोजबाट प्राप्त गर्न, सकिन्छ योग कै माध्यमबाट मानिसको शरीरमा रहने भो ।

आत्मा परमात्मा परमेश्वरमा गएर मिल्दछ,दान ,आचार,कर्म यही नै जीवात्माको मुक्ति हो ।। ९

प्राण्ीको साथमा चेतना प्रकृति चैतन्य स्वरुप आत्मा रहेको अवस्थासम्म जागृत प्राणी बन्छ ।

जीवित रही, शरीरबाट चेतना प्रकृति बाहिर गएपछि नाशवान शरीर,देह त्यागी उ मर्छ ।।

टुटी चेतना त्यति बेला सन्तान स्त्री, छोरा, छोरी, वंश नाता कुटुम्ब स्फूर्त रुने कराउने छन् ।

निश्वास मुर्दा शरीरलाई दाजु भाइ छिमेकीबाट श्मशानघाटमा लगी दाहा संस्कार गन्र्नेछन ।।१०

छुट्छ सबै किसिमका व्यवहारहरुको सम्पर्क नै बन्द हुन्छ,पुन ः अर्काे नयाँ संसार बन्छ ।

को र के जान्छ संगै,अध्याय सुरु र यहि नै परिवर्तन बनि लासमा तासै वा धन त्यागीन्छ ।। ११

हो, खगोलीय पिण्डहरुमा समय समयमा ठूला ठूला विस्फोटनले अन्तरालमा फुट्दछन् ।

टुक्रा टुक्रा हुन्छन्, पुन जोडिन्छन्,स्वतन्त्र रुपमा रहन्छन्,यही नै परिवर्तन बनी रित चल्छन् ।

हेर खगोलिय पिण्डहरु आर्कषण, विकर्षण, स्थीर,गति र परिवर्तनले आधारित,सञ्चालित छन् ।

के प्राणी तथा वनस्पति गति कर्म र खाना,उही गति,रित र विधान परिवर्तनमा आधारित छन् । १२

मानिसको शरीरमा आत्माको बास रहने भएको कारणबाट शरीरको बाहिरी तथा भित्री छ ।

अन्तस्करणलाई हर समय सफा, शुद्ध, पवित्र हुँदा शरीरलाई सफा राख्नु भौतिक तथा आध्यात्मिक ।।

दुवैकोणबाट अनिवार्य र उपयोगी,अपवित्रको कारणबाट मन तथा शरीरमा रोगका किटाण्ुा नवसुन् ।

शरीरको मयललाई समय अनुकुल पानीले नुहाए झै, मन मस्तिष्कमा रहेको सांसरिक मयल नासुन ।। १३

अध्यायानलाई द्धापर युगको उत्तर्राधको समयमा महाभारत नामले चिनारी नाटक मञ्चनमा ।

के श्री कृष्ण भगवान र अर्जुनको सम्वादरुपी श्रीमद् भागवत गिता अमृत पिउनु पर्छ जीवनमा । १४

सृष्टिमा चराचर (गति भएका र नभएका) तथा स्थावर, जंगम सबै महाभूतहरु ।

परा र अपरा प्रकृतिको अधिनमा रही,उनै परमेश्वरका कृपा भगवानले सृष्टिहरु ।।

सबै किसिमको काम परा र अपरा (चेतना र जड) प्रकृतिको जिम्मामा सुम्पिनु बरु ।

प्राणी तथा वनस्पतिका विषयमा जे गर्छ जे हुन्छ सबै प्रकृतिमा आधारित हो अरु ।। १

मानिसको लागि भगवानले आफ्नो तर्फबाट फलानोले दुःख पायो कठै विचरा !

भनि उसको प्रारब्धको कर्म,कमाई बाहेक अन्य केही थपि दिनु हुँदैन,धर्म सारा ।।

तव मानिसको भौतिक सहयोग कर्मको आधारमा प्रकृतिमा निर्भर परि रहन्छ ।

भगावनबाट हैन,उ त केवल साक्षीको रुपमा टुलुटुलु हैसियत हेरिरहनु हुन्छ ।। २

मानिसहरु सबै पूर्व जन्ममा गरिएका फल,कर्मको फलको कमाई वर्तमान समयमा ।

कर्म प्रधान भएर भोगिरहेका छ,सबै चराचर जगतका स्थावर,जंगम समयको साथमा ।।

अन्तरालमा नाश भएर हराउँछन् ,परिवर्तनबाट नयाँ सृष्टिको संरचना तयार हुँदै छ ।

शरीरमा रहने कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय, मन,अहंकारले जीवात्मालाई सकाम कर्मफल बन्छ ।। ३

सबै माध्यमबाट कर्म बन्धनमा फसायर जन्म मरणको चक्रमा घुमाई रहन्छ ।

पार्थिव शरीरलाई निर्वाह गर्ने शिलशिलामा इन्द्रियले खोज्ने सुख सुविधा लिन्छ ।।

भोगादीको लागि संग्रह गरिने गाँस, बाँस, कपासको आपूर्ति,कला तथा विज्ञानले ।

ज्ञान,आविष्कार गरेका मानवीय उपयोगी यश, आराम,मनोरञ्जनका अवयवहरुले ।। ४

भौतिक सुख सुविधा,सामानहरुमा चञ्चलमन र इन्द्रियको प्रभाव पर्न जान्छ ।

व्यक्तिको पारिवारिक माया, मोह, र अल्पवृद्धिको कारणबाट नाशवान बनिन्छ ।।

शरीरलाईनै आत्मा सम्झिएर आफ्नो पार्थिक शरीरको लागि प्रर्याप्त हुने थियो ।

उही भन्ने लालसाको तृष्णारुपी अग्निको लागि भोगरुपी समिधा अर्पण गरीदियो ।। ५

अमेर,समयको फल स्वरुप शरीरमा जीवात्माले बास बसुञ्जेल उमेर ढल्दैजाँन्छ ।

बल,बर्कतले बुढेसकालमा इन्द्रिय सिथिल भएर ज्ञान, वैराग्य र भक्ति प्राप्त भैरहन्छ ।।

आत्मा साक्षत्कार नभएको समय सम्म डडेलो (दावालन)को तृष्णारुपी अग्निमा जल्छ ।

चञ्चल मन, मस्तिष्कलाई तडपी तडपी,शिथिल स्थूल र मन आत्माले दौडाई रहन्छ ।। ६

जीव उ,शरीरमा रहने इन्द्रियदेखि टाढा मन छ,मन देखि टाढा बुद्धिले बृति चाहन्छ ।

बुद्धि देखि टाढा आत्मा छ,आत्मा देखि टाढा परमात्मा भगवान छन् ,अब उही जाग्छ ।।

तसर्थ आत्माले बुद्धिलाई बुद्धिले मनलाई, मनले इन्द्रियलाई बसमा राख्न सक्नुपर्दछ ।

बुद्धिका अधिनमा इन्द्रिया,मन नभएको कारणबाट शरीरमा रहने आत्माले जगाउनु पर्छ ।। ७

जन्म जन्मान्तरमा शरीर रुपी कपडा बदलिनु बाध्य छ, र चौरासी लाख योनीमा ।

चक्रमा जीवात्मा घुमी ,मन र बुद्धिले आफ्नै शरीरमा सँगै बसेको ज्ञान लिनुमा ।।

अन्तरआत्मालाई चिनी,आत्मा साक्षत्कार हुनको लागि सन्त महात्माहरु सिकाउनु ।

संगत,सत शास्त्र आदिको अध्ययन, चिन्तन, मनन तथा खोज विना व्यक्तिमा हुनु ।। ८

रहेको बुद्धि मन्द भई शरीरमा लुकेर बसेका जीवन रुपी उर्जाको शक्तिलाई चिन ।

लिई प्रकाशमा नबदली,जीन्दगी अन्धकारमा भड्की दुखमा रहन्छ,त्याहा नहिड ।।

मन तथा बुद्धिलाई बसमा राखेर ज्ञान, वैराग्य, भक्तिको सद अभ्यासबाट बुझ जन ।

आत्मा साक्षात्कार भएपछि मात्र एक शरीरमा बस्ने जीवात्मालाई अर्काे भन्ने नठान ।। ९

शरीरमा बस्ने जीवात्माले आत्मा, अन्तर, आत्मा, भूतात्मा, प्रेतात्मा, देवात्मा ।

पितृआत्मा तथा जीवात्माको एक आपसमा चिनारी भै आफ्नो श्रोत केन्द्रतहमा ।।

परमात्मा भगवान प्रति जवाफदेहि भएर उनैको स्वरुपमा समर्पित हुनु छ ।

उनैले मोक्ष दिनु र चौरासी लाख योनीको जन्म मरणबाट जीवात्मा छुटनु पर्छ ।। १०

जीवले छुटकारा पाई,नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा रहँदा आफ्नो बंश साँच्छ ।

परम्परा अनुसारका आचरण, संत्सग तथा आस्तिक विषय वस्तुमा जिज्ञासाले बाँच्छ ।।

जगमा खोज, खनुसन्धान सतशास्त्रको अध्ययनले आदिबाट कर्मगरी बिषय भोग्छ ।

इन्द्रिय मनप्रति÷मन, बुद्धि प्रति । बुद्धि आत्मा प्रति÷आत्मा परमात्मा भगवान प्रति जाग्छ ।। ११

जीव समर्पित भएर आत्माको बसमा इन्द्रिय तथा मन, बद्धि समर्पित भैरहन्छ ।

साक्षत्कार भएपछि जीवात्मा (प्राणीमा रहने आत्मा) निराकार, निराधारमा जाग्छ ।।

सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा परमात्माको स्वरुपमा फर्कन्छ, यहिनै परिवर्तनको अन्त्य बन्छ ।

तब स्थिर मन,बुद्धि र अंहमा जकडिएको जीव लोभ,मेह वास्नामा जेलीएको हुन्छ ।। १२

सृष्टिका पिता बहाले जीवात्माको सृजना गरी परा र अपरा प्रकृतिको दिन्छन् ।

जिम्मामा छोडी दिएका,दुवै प्रकृतिको मिलन तथा भाले र पोथीको कृयाबन्छन् ।।

हो,सम्भोगबाट ज्ञानेन्द्रिय कर्म इन्द्रिय मन, बुद्धि अहंकार तथा आत्मा सहितले ।

जागी यहो खगोलिय पिण्ड (पृथ्वी) मा नाशवान शरीर लिएर जीवको जन्म हुन्छ ।। १३

जीव (प्राणी) मा आत्माको बास हुदा कारणबाट आत्मालाई जीवात्मा भनिएको कि ।

परमआत्मा ब्रहा बाट प्रकृतिमा र प्रकृतिबाट प्राणीमा प्रवेश गरी अन्त्यमा मिलिछ नी ।।

मानवको शरीरबाट ब्रहा मा नै फर्किएर मिल्नु नै जीवको जीवनको यात्रा अन्त्य भयो ।

कुरो त ज्ञान हो,सत्यको हो?प्रमाण उस्तै छ,जीव मानवको व्यवहार उस्तै त रह्यो ।। १४

परा प्रकृति परमात्मा भगवानको स्वरुप बनि,चराचर ब्रहाण्डलाई परिवर्तन बुझियो ।

गती र कर्मको आधारमा सृष्टि सञ्चालनकर्ता तथा रचयीता रजोगुणले युक्त भयो ।।

ब्रहाले अपरा प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको स्थुल शरीरमा जीवात्माको शरमा छ त्यो ।

जीव (प्राणीको) शरीरमा बास बस्ने नाशवान शरीरलाई छोटो छोटो समय बाच्ने भयो ।। १५

के? को? लागि जीवन्त राख्ने अमर तत्व आत्माको आफ्नै स्वरुपबाट सृजना छ ।

फैली अपराप्रकृतिमा सर्वव्यापक रुपमा कहाँ कुन रुप,गुणले कर्मफल छोड्दछ ।।

विद्यमान भौतिक जड वस्तुमा विद्युतीयतरङ्ग पठाए पछि निर्जिव वस्तु (पदार्थ) पनि ।

हुन्छ सजिव र प्राणी जगतमा जीवात्मा रुपी आत्मालाई नाशवान जड वस्तुमा छ नी ।। १६

आत्माशक्ति (विद्युतीय तरङ्ग) उर्जाशक्ति प्राणीका २ लिङ्ग मध्ये पुलिङ्गको वीर्यमा जान्छ ।

उही प्रवेश गराएर स्त्री लिङ्गको रजरुपी उर्वरा माटोको गर्भमा सुरक्षित रहिरहन्छ ।।

तब पछि जड प्रकृति (अपरा) को माध्यमबाट ५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रियहरुमा रही ।

मन वृद्धि अहंकार सहितको नाशवान शरीर जन्मी सोही हुन्छ,आत्मकेन्द्रनै शिराभई ।। १७

निजै शरीरमा साकार रुप गरेका भगवान श्री विष्णुमा रहने सबै किसिमका गुण ।

स्वभावहरु विराजमान रही,प्राणी र सृष्टिको शरीर नै भगवानको साकाररुप सगुण ।।

उनै भगवानले प्रयोगकर्ता, बनी शरीर साध्य कि साधन,यसैबाट साध्य पूरुषार्थ बन्दछ ।

जब जीवात्मा साविक जन्मको कपडा रुपी शरीरलाई परिवर्तनको माध्यमबाट फेरिन्छ ।। १८

शरिर बदलेर नयाँ योनीको गर्भमा पुनर्जन्म भई गर्भमा रहँदाको उ आमाको स्वभावमा ।

आहार, विहार कर्म र साविक जन्ममा उसबाट शरीरका इन्द्रिय तथा मन, बुद्धि, अहंकारमा ।।

हुने र गरिएका सकाम कर्मको आधारशीलाको नतिजाले नै वर्तमान जन्मको लागि शरीरका ।

बुद्धि, आयु र कर्मको किटान गरी अपरा प्रकृतिले आमाको योनीबाट हुन की जन्म गराएका ।। १९

जीवको पालन पोषणको काम अपरा प्रकृतिबाट चलिरहेको हुन्छ ।

बाबु, आमा त मानौ केवल कर्तव्य कर्मका निमित्त मात्र हुन्छन् ।।

वितेका प्रारब्धको र्कमको फलमानै वर्तमान समयको वंश, कुल छ ।

घर घरान, सुख, दुःख, आस्तिक, नास्तिक धनि, गरीव, रोगी उही छ ।। २०

हाय निरोगी, ठग, मुर्ख, हत्यारा, सज्जन, ज्ञानी, महात्मा, वैज्ञानिक पनि ।

कुनै विषयका ज्ञाता, प्रतिभाशाली तथा महान व्यक्तित्वको भोगाई छ नी ।।

हो यस विषयमा कसैले कसैलाई मूल्याङ्गन गरी वाङ्गा टिङ्गा प्रस्तुती गरे ।

गरी अमूल्य मानव चोलाको प्राप्ति समयलाई वरवाद गर्नु निन्दा हो अरे ।। २०

घृणरुपी डढेलोमा आफैलाई सल्काई,वर्तमान शरीर र आफू (आत्मा) लाई ।

रची प्यारो र पवित्र,मानिसलाई अन्य प्राणी (जीवात्मा) को मारेर शरीरलाई ।।

परमात्मा भगवान रुपी देवि देवताको नाउमा जीवात्मा ठानी रहेको शरीरलाई ।

हेय र द्धैषमा काट मार गरेर बलि चढाउन अधिकार र जीव हर्नु छैन तिमी भाई ।। २१ ।।

यी परमात्मा भगवानले जीवात्माको नाशवान शरीरको रगत मासु त खादै खादैनन् ।

बुझ एक जीवात्माले अर्काे जीवात्माको शरीरको अवयव मासु रगत पनि चाहदैनन् ।।

मासु र रगत खाने त एक जीवित शरीरलाई अर्काे जीवित शरीरले नाशवानले खाने ।

जो शरीर पालन पोाण गरी केही समय बलियो बनाउको लागि मात्र खाने हो,जाने ।। २२

परम्परालाई अज्ञान र तमोगुणले ज्ञानलाई ढाकीएको अवस्थादेखि चालु गरिएको छ ।

प्राणीको मृत्यु पछि जीवित अवस्थाको शरीर,स्वभावले मासु निमित्त बने खान हुन्छ ।।

मरेका शरीर, कसैको भोजन बनाए पनि नवनाए पनि नाश भई सढेर माटोनै बन्छ ।

पञ्च महाभूतमा नै विलाउने हुँदा खान,पाप दोष,जीवात्मा कर्म बन्धन किन बन्छ ।। २३

मुक्तिका लागि बाटो दिई,जीवित शरीरमा चेतना प्रकृति आत्माको बास रहि रहनाले ।

सो आत्मालाई घर रुपी शरीरमा बसे दिनु बसीरहन,शरीरलाई मारेर आत्मामा वस्नाले ।।

नधपाउनु,भरुलमा ठूलो अपराध हो ,जीवात्मा गर्भमा रहे पालन पोषण गर्ने काम गर्नु ।

सत्व गुण रुपी भगवान श्री विष्णुको पराप्रकृतिको रेखदेखमा अपराप्रकृतिमा गरिदिनु ।। २४

बुझि,तत् समयमा मृत्यु त कोही गर्भमा,जन्म भैसकेपछि ,जवानी अवस्थामा मर्नु पर्छ ।

कोहीले पूर्ण आयु भोग गर्नु, दुर्घटनमा पर्नुमा पूर्व प्रारब्ध अनुशारका कर्मका भोग हुन्छ ।।

आधार त जीवात्माले शरीर बदल्ने काम हो,सृष्टि संरचनामा परिवर्तन भई रहने छ ।

समय र सन्तुलन कायम राख्नको लागि जन्म गराइएका वस्ूतुलाई नाश,परिवर्तन बन्छ ।। २५

यीे काममा तमोगुण रुपी भगवान श्री शिवले, सृष्टि संहारक, विनाश कर्ता छन् भनिन्छ ।

मानिस,प्राणीको नाशवान शरीरलाई छोटो अवधिमा,प्राणमो जीवनीय शक्ति प्राप्य नै रहन्छ ।।

आत्मा नै परमात्मा भगवानको अंश बनी प्राणीको शरीरमा बास बसुञ्जेल परमधाम छैन ।

धाम पुग्न नसकेको समयसम्मा जीवात्मा हुन्छ,जीव (प्राणी) मर्छ जीवात्मा कजर अमर छ ।। २६

जीवमा रहने जीवात्मा, परमात्मा भगवान प्रति सधैं उत्तरदायी भएर भगवानमा नै समावेश छ ।

सधै एउटै स्वरुपमा बस्ने उसको स्वभाव त ब्रहाबाट उत्पन्न भएको जीवात्मा कालान्तर रहन्छ ।।

पछि परमात्मा भगवानमा समावेश हुने नै, जीवात्माले जन्म र मृत्युको चक्रबाट छुटकारा पाउछ ।

मोक्ष हुनु, बैकुण्ठधाम जानु ,पार्थिव शरीर मृत्यु हुँदा शरीरमा रहने अष्ट प्रकृति (पृथ्वी, जल, वायु, अग्नि, आकाश, तथा मन, बुद्धि अहंकार)बन्छ ।। २७

यी तत्वहरु उनै उनै तत्वमा परिवर्तन भएर विलिन हुदै,जीवात्मा नाशवान शरीरबाट छुट्टिन्छ ।

शरीरमा रहने कर्म इन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय तथा मन बुद्धि अहंकारले जीवात्मालाई कर्म बन्धनमा पार्छ ।।

फसाएर जन्म, मरण, स्वर्ग, नरक पृथ्वी र विभिन्न गर्भका योनीमा एक यात्रीसरह भ्रमण गराउछ् ।

जीवात्मा निर्दाेष शक्तिले नाशवान शरीरले धन सम्पत्ति स्रग्रह गर्न लालसामा मनलाई डोहोराउछ ।। २८

सबै गरिएका सकाम कर्म बन्धनबाट दोषी भएर पुन –पुन कर्म बन्धनमा फसि लड्कीरहन्छन् ।

कर्मबन्धन दलदलमा,बाँधिएर ढापमा फसिरहन्छन,निश्काम कर्मको माध्यम बाट नै आत्मा रहन्छन् ।।

उही देह,आत्मा सबै कर्म बन्धन र मुक्तिका सकाम बुझि नश्वर शरिर जीव मोक्षमा टकमकाउछ ।

साक्षात्कार आत्मा भएर जीवात्मालाई परम धाम पुग्न लामो समय नपर्खी ब्यूझाई साक्षत्कार बन्छ ।। २९

आत्मासँग नाशवान शरीर, शरीरसँग कपडा, कपडासँग पं्राकृतिक वनस्पतिको पनि ।

गहिरो सम्बन्धले एक अर्काका पूरक बनि शरीर र प्राणलाई जोगाउन,जतन गर्दछनी ।।

बढी समयसम्म खपाउनको लागि अन्न, फलफूल, सागपात, चुस्ने चपाउने, पिउने, चाट्ने ।

चार किसिमका अन्न र वनस्पतिका वर्ग (समूह) खाद्दन्न हरु साथ साथै घाम पानी छेक्ने ।। ३०

ओत लाग्न, तातो चिसो, अवस्थाबाट बचाउन सकिने बस्ने ठाउँको र आवश्यकता सबै ।।

रही आत्माले कपडारुपी शरीर हजारौको संख्यमा अनन्त समयसम्म कर्म बदली रहे गौरबै ।।

बदल्दै शरीर च्यातिन्छ, फाट्दछ,शरीर मर्छ तर आत्मा मर्दैन,उ अजर अमर बनि अस्तित्व ।

शरीरमा बसुञ्जेल,बोल्न, हाँस्न, खेल्न हिँड्न,सक्रिय शारीरिक,मानसिक सबै कर्मबोध तत्व ।। ३१

कर्ममा शरीरले,सयौंको संख्यामा प्राकृतिक वनस्पतिबाट विज्ञानको प्रविधिले उत्पादन गरी ।

नाना रङ्गी विरङ्गी कपडाहरु इन्द्रिय तथा मनको वशंमा परेर इच्छा अनुसार बदली हरघरी ।।

जीवित अवस्था (आत्मा रहेसम्म) सम्ममा लगाई,कपडा र शरीरमा फरक दर्शाउदै रहन्छ ।

या कपडा चाडै फाट्दछ,छिटो नाश हुन्छ तर शरीर कपडाको भन्दा लामो समयपछि फाट्छ ।। ३२

यहि, नाशवान पञ्चमहाभूतको अस्तित्वमा निर्माण समयको अन्तरालमा विलिन हुदैं जान्छ ।

नाश भएर जाने र अन्न तथा वनस्पतिबाट पालन पोषणको शरीरलाई नाशवान शरीर बन्छ ।।

प्राकृत , त्रीगुणमय शरीर नामाकरण भई आत्माले आत्मालाई चिनेपछि ज्ञानको ढोका खुल्दछ ।

पथनै अस्थायी जीवनलाई ज्योर्तिमयको रुपमा देखी,आफूमा चेतना प्रकृतिको तरङ्गमा आफै छ ।। ३३

कठिन कर्मले निरन्तर अभ्यासमा रहँदा सफल भई शरीरको कपडा र आत्माको शरीरलाई चिन्छ ।

बुझी नश्वर शरिर,उही चेतनापुञ्ज र कर्मका हुने गुण दोष र सकाम हुदा ज्ञान शिप जगाउनु छ ।।

विश्लेषण गरी समयको अन्तरालमा देहबाट चेतना प्रकृति उडेर गएपछि शरीर पनि बुझ त के रहन्छ ।

कपडा सरह नै निर्जीव र निरर्थक वस्तु बनी मन वा आत्मा कहाँ छ, बुझि जगमा बताउने वायू बहन्छ ।। ३४

मानिस मरिसकेपछि ?

समिपका श्रीमती छोरा छोरी नाता घरपरिवारका आफन्तहरू देह त्याग पछि ।

मरेको व्यक्तिको गुण, अवगुण, रूप, रङ्ग, अनुहार कायालाई हेरी चिचाई बसि ।।

गुण सम्झेर रुन कराउने,दोष थोपरेर बहकाउने हडबडाउने शोकउही थाल्दछन् ।

ज्यू,हजुर,फूल अविर माला र सलामी बत्तिमा दाग बत्तिले माटोमा बिलाउछन् ।। १

यो निर्जीव शरीर (लाश) एकातर्फ÷मन, बुद्धि, अहंकार अर्काे तर्फ÷जीवात्मा हो ।

अर्काेतर्फ÷जीवित अवस्थामा उसले गरेका साकाम तथा निस्काम कर्मका फल भो ।।

पाप, पुण्य, एक घर व्यवहारिक सांसारिक विषयवस्तु अर्काे शरीरका नातामा ।

श्रीमती छोरा, छोरी, नाती, नातीना, पलाती, खलाती र अरु बेग्लै अवस्थामा ।। २

रही,जीवात्माले कपडा बदल्ने चोला अभ्यास गर्दा उक्त घर परिवारमा बेहाल ।

चिहिल विहील, विचल्ली बन्छ,वातावरण कोलाहलपूर्ण करुणामय छ,लौ समाल ।।

निर्जीव शरीर (लास) लाई वन्धुवर्ग छिमेकीले श्मशान घाटमा लगेर दाह संस्कारले ।।

बिधि,रीति, रिवाज जमीनमा गाड्नेगरी गिद्वलाई खुवाउने÷आगोमा डढाउने गरिन्छ । ३

शरीरमा पहिला रहने जड प्रकृति मन, बुद्धि, अहंकार आकाश महाभूतको बाँस कहाँ ।

वायुमण्डलमा नै विलयी अन्य जड प्रकृति अर्थात पञ्चमहाभूत –आकाशमा की उहाँ ।।

जल, वायु, पथ्वी, अग्नि आ–आफ्नो महाभूतमा गएर मिली,आहार, निन्द्रा, भय मैथुनयी ।

सबै काम, कोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य÷अथ, स्नायु मण्डलसहितको ज्ञानेन्द्रिय तथापी ।। ४

अहो मेरो र म नासी,बल प्रणय,माया मोह नासी हर्छ को,जान्छ कुन निवास ताक्दछन् ।

कर्मइन्द्रिय सबै लाससँगै निदाई,जुम्रा, उपियाहरु लासलाई छोडेर बाहिर भाग्नछन् ।।

संगका बशिभूत आश,संग्रह र विग्रहकहाँ लुक्यो कलिबशमा परि उम्को कुन जीव यो छ ।

शरीरको जीवात्मा (आत्मा) कृया कर्म नसकी दिन,पे्रतात्मा भई,घरमा ति घुमि नै रहन्छ ।। ५

हाय शरीर छदाँ श्रीमती, छोरा,बन्धु वर्गबाट १३ दिन भित्रको कृया नाम सिद्धि कर्म गरिसके ।

पछि भनी प्रेतात्माले शुक्ष्म शरीर धारण गरी उसैको पूर्व शरीरले जीवित अवस्था मृत बके ।।

भए गरेका शुभ, अशुभ कर्मको फलको पोको (बाटो खर्च) बोकेर वैदिक न्यालयका दूत जुन ।

डरलाग्दा सिपाही (यमदुत) का रोहवरमा नरक र स्वर्ग लोकको क्षणिक यात्रामा अगाडी रहुन ।। ६

त्यागी आफ्ना पूर्व शरीरका, नाताका बंशजका जीवात्मा रहने ठाउँमा शुक्ष्म शरीर धारीले ।

आत्मा भेटी त्यो ठाउँमा,पितृ आत्मा नरकलोक र स्वर्गलोकमा दुःख कष्टादी र भोग योगले ।।

ऐश्वर्यको समय विताई पुन पूर्व साविक जन्ममा गरिएका कर्मका सञ्चित फल (प्रारब्ध)को ।

जुन आधारमा पृथ्वीका धनि, गरीव, उच्च तथा निच जाति जे जस्तोमा जन्म लिनु पर्ने भो ।।७

सच छ, मानिसकै योनीका गर्भमा पितृ आत्मा लिई जन्म छ,मर्छ, स्वर्ग, नरक पृथ्वीमा भड्किन्छ ।

विधि,रितनै जीवात्मा परमात्मा भगवानसँग एकाकार रही,उ जन्म र मरण भइ नै रहनेछ ।

नित्य जीवात्मा परमात्मा परमेश्वरसँग मिलन,वियोग हुने साधन मानिसकै शरीरबाट हो र ।

के जीवजन्तु किट पतङ्ग आदिका शरीरबाट मानिसको दुर्लभ शरीरको जीवात्मा परमधाम छ र ।। ८

बिज्ञान पुग्न सके भला,न पुन ८४ लाख योनीे चक्रमा,मानिसको शरीर र कर्मका जीवात्मा ।

कर्म बन्धनमा बाधि,पशुको जीवात्मा कर्म बन्धनमा नबाधिनु,जीवात्माले छुट्नु छिटो शरीरमा ।।

के कुन मात्र वदलीन्छ, कि जीवात्माले परमगतीपाउनु नै मानव शरीरबाट नै हो र छ संम्भव ।

मित्थक र ज्ञान कुन छ प्रविधी कस्ले चाल्छ,शस्त्र सास्त्र वा साधना कुन बुझि गरु हामी गौरव ।। ९

छैन,मानिस म¥यो कुनै कारणवस,कि कर्म हुन सकेन,अब त्यो शरीरमा रहने जीवात्मा कहाँ बस्छ ।

कुन शुक्ष्म शरीर धारण गरी, नरक तथा स्वर्ग लोकको दुःख सुखदीको अनुभव वा पुनर्जन्म पाउछ ।।

किन,त्यो जीवात्मा वायु मण्डलमा नै पिशाच प्रेतात्मा भएर अनन्त समयसम्म भड्की सधै रहन्छ ।

कुन पिशाचले जीवित मानिसलाई तर्साई,विभिध हानी कामहरु गरेर मानिसलाई चिन्तित बनाउँदछ ।।१०

पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?

मानिसको शरीरबाट नै शरीरमा रहने जीवात्मा (आत्मा) लाई परमात्मा परमेशवरसँग ।

समावेश गर्न सकिने भएबाट आगामी जन्ममा उक्त जीवात्मालाई कुन हैसियतको रंग ।।

शरीरमा प्रवेश गराउने हो,मोक्ष गराउने भन्ने विषयमा वर्तमान शरीरका मन, बुद्धि, अहंकार ।

फल बुद्धिमानले फलित कर्मको आधारमा जहा जुन योनीको गर्भमा प्रवेश गर्न चाह अपार ।। १

ईच्छा प्रवेशले वर्तमान समयका कर्म नै पुनर्जन्म, परमधाम कारक तत्व हुन आउँछ ।

साविक कर्मको फल अनुसार जीवात्मा बाधिने कर्म बन्धनमा रहने हुँदा व्यक्ति आफैछ ।।

भविष्यमा के भएर कसरी रहनेमा रोजेर आफुसँग बस्ने जीवात्मा अवस्थामा राख्न सकिन्छ ।

जीवनका चार पुरुषार्थ, धर्म, अर्थ, काम, मोक्षका कर्तव्य कर्ममा क्रियाशील अनुसार रहन्छ ।। २

विषयवस्तुका,आध्यात्मिक चिन्तन,निश्काम कर्म,योगीको अभ्यास,मनलाई परमात्मा जोडी ।

ईशको स्वरुपमा एकाकार हुनको लागि नाशवान शरीरको अन्तिम समय भगवानमा मोडी ।।

कल्पन,गाथा,भजन गाउनु हरिकृर्तन गर्नु नै परमधाम जाने सुगम मार्ग,लोभ मोह बास्ना छोडीे ।

सांसारिक विषयवस्तुका सकामी कर्ममा रमाएर धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको अभिलासा प्राप्त गरी ।। ३

मनलगाई मानवीय व्यवहार गर्दै, ईश्वरीय सत्ताका भिन्न देवि देवताहरुको पूजा आराधनामा ।

मनगर्दै जानुमा विद्या र धनले सम्पन्न भएको वंश परिवारमा जीवात्माले जन्म लिन्छ जीवमा ।।

गुण शरीरले भौतिक ऐश्वर्य भोगले,पुनर्जन्म वारम्बार भइ,रमाइलो अवसर पनि वित्छ क्षणमा ।

आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्तर्गत आधारभूत संरचनाका विषय वासना रुपी कामले लीप्तमा ।। ४

क्रोध, लोभ, मोह, मद मात्सर्य प्रीय ठानी आत्मालाइ ईश्वर नै शरीर हो भनि शरीरको मोह ।

सधै आफू र आफ्नाको लागि सत्कर्म अथवा दुस्कर्म जस्तो सामु आई उसैमा रमाउदाको जोहो ।।

अरुलाई ठगेर, खोसेर, चित्त दुखाएर बलत तरिकाबाट भएपनि धनसम्पत्ति, आर्जन गरी सुख भो ।

सुविधा ऐश्वर्यको भोग गर्ने व्यक्तिको जीवात्मा त कर्म बन्धनले निच योनीका गर्भमा प्रवेश जो ।। ५

बिर्सि सतसङ्गको नाउँ नै नभएको दुराचारी, गरीव तथा महत्वकाक्षीहिन, पाखन्डि व्यक्तिहरुका ।

घर परिवारमा जीवात्माको जन्म छ,जीवात्माले बारम्बार नाजुक अवस्थाको घर परिवार जन्मका ।।

मरणको जन्म लिन्छ,,यो निजै कर्मको फल (प्रारम्भ) ले प्रोत्साहीत गरिएको कर्म,यहलौकिक शरीर छ ।

उही पालन पोषण तथा रक्षा गर्ने र सकभर प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको शरीरमा रहने भगवान भज्छ ।। ६

जीवात्मा (आत्मा) लाई परमधाम त असल कर्म गरेर कर्म कै संस्कारबाट असल, धनी, दानी भनियो ।

धर्मात्मा,कूल घरानका जीवात्मालाई जन्म लिने काम उपयोगी रही,यो सबै काम वर्तमान शरीर रह्यो ।।

जीवका मन, बुद्धि, चित्त तथा अहंकारबाट नै सार्थक हुने,मरेपछि भगवानले कहाँ पु¥याउनु हुन्छ ?

स्वर्ग, नरक, बैकुण्ठ भन्ने होइन, शरीर जीवित हुदा जीवात्मालाई पठाउने कर्ममा नै कल्याण हुनेछ ।। ७

प्रकृतिका सत्य, रज, तम मानिस यी तीनै गुणमा आधारित प्रकृति स्वभाव अनुसार बाध्य,कर्ममा छ ।

मन, बुद्धि, अहंकार तत्वमा स्वभावको हैकम जमाउने हुँदा व्यक्तिमा सात्यिक गुणको प्रवेश भएको हुन्छ ।।

ज्ञान आध्यात्मिक,विज्ञानको विषयमा चिन्तन, मनन, परोपकार सम्बन्धी कार्यहरु र अरु प्राणीमा जस्तै ।

हेर्ने दृष्टिकोण, समभाव, समदर्शीमा आधारित छ, तत्व ज्ञान प्राप्त गर्ने खोजीमा व्यक्तिमा पनि उस्तै ।। ८

जब मानिसमा रजो गुणको प्रवेश भएमा उद्योग, व्यवसाय, विभिन्न किसिमका आय मूलक कामले ।

दत्तचित्त,एकाग्र कार्यक्रम,लगनशिलता,बुझि शिप र सृजनशील कार्यको योजनामा काम बनाउने ।।

तमोगुण को प्रवेश भएमा ठगीमा आधारित निचकर्म तथा खराब आचरणको संगत, लडाइ, झगडामा ।

काटमार विनाशमय लिलाहरुले प्रोत्साहित,भई निन्दा तिरस्कार, गाली अपमान र प्रकृति अकल्याणमा ।। ९

यही शरीरमा आत्माको बासस्थानहुदा मन्दिर हो,गर पालन पोषण बाचेर जीवन चलाउ ।

निर्वाह यथेष्ट प्रकृतिले व्यवस्था मिलाएको छ, नाशवान शरीर प्रकृतिमा जगाऊ ।।

प्राप्य कृषिजन्य वनस्पति तथा अन्नले जीवात्माको मन्दिरको प्राण बचाँई लक्ष्मी बोलाउ ।

अन्न नै लक्ष्मी हो,बसि रहेर अल्छी बनेर लक्ष्मी प्राप्तीमा जाग कर्मले श्रम फहराउ ।। १०

श्रम शारीरिक तथा वौद्धिक वर्गमो समय र शरीरको अवस्था अनुसार जगाउन सकिन्छ ।

रजोगुण प्रधान भएका ब्रहाले प्राणीलाई कर्म प्रधान बनाएर श्रृष्टीको श्री गणेश गर्नसिकाउछ ।।

संसार गतिशील र परिवर्तनशील छ, कर्म विना गति र गति विना परिवर्तन सम्भव हुदैन ।

मानिसले जीवात्माकोे घर रुपी नाशवान शरीरलाई,जीवन्त राखी गाँस, बाँस, कपासक पाईदैन ।। ११

अन्य मानिस तथा जीवजन्तुको हिंसा र कसैको चित्त (मन) दुख्ने कर्म बाहेक अन्य नमार ।

शारीरिक, बौद्धिक, मानसिक, जुनसुकै जस्तोसुकै कर्महरु पनि आफ्नो शरीरको अवस्थासार ।।

समयानुकुल आफूसँग भएको शीप तथा ज्ञान, विज्ञानको आधारमा जो सामु आईपर्छ श्रम गर ।

त्यसलाई शिरोधार्य गरी कर्तव्य पथमा अगाडि बढ्ी कर्तव्य कर्म शरीरको पालन पोषण हरघर ।। १२

रक्षाको लागि लक्ष्मी रुपी अन्नको संग्रहको साथ साथै शरीरमा बसेको जीवात्मा जिलाई ।

परमात्मा भगवानमा समाविष्ट गर्नको लागि योगाभ्यासको माध्यमबाट परम पितामा भाई ।।

परमात्मा परमेश्वरप्रति समर्पित भएर बाच्नु नै प्रमुख कर्ममा जीवनको सारतत्व अडेको छ ।

केही छैन र हुदैन कुविचार।खालि हातमा सन्तान वंश अहित छ,जाग तिमि कहा कसरी बाच्नु छ ।। १३

जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)

सृष्टि,अपरा (जड प्रकृति) आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, तथा मन, बुद्धि अहंकार यी ।

सुझि जसलाई अष्ट प्रकृतिका समिश्रण तथा समिकरणबाट प्राणीको हाड, छाला, मासु बनी ।।

उही रांै, रगत, शरीरमा रहने विभिन्न किसिमका तरल पदार्थ तथा शारीरिक यन्त्रहरुको संगम ।

यही निर्माण जड प्रकृतिको वा पूर्व जन्मको ज्ञान,तप र भोगाईको दण्डले हो की छ अरु माध्यम ।। १

परा (चेतना प्रकृति) ब्रहाण्ड संञ्चालनकर्ता जसलाई सर्वव्यापक, सर्वद«ष्टा, निराकार पनि भनियो ।

निराधार, सर्वज्ञ आदि नाउँबाट बोलीने प्राणीको चर्मचक्षुबाट देख्न अनुभव गर्न नसकिने अदृश्य त्यो ।।

कुन दैवि शक्तिबाट निस्कने प्रकाशपुञ्जको तरङ्ग जसको स्पर्श प्राप्त भएपछि जड प्रकृतिले गती लिने ।

पं्राणीमा वायुको संचार गर्ने, प्राणशक्ति, जीवनिय शक्ति जसलाई आत्माको नाउँबाट बोलिन्छ, बक दिने ।। २

चेतना प्रकृति ब्रहाण्डमा व्याप्त छ र सृष्टि संरचनाको विज नै चेतना प्रकृति हो ,जुन पुरुष पनि ।

पुकारी जपिन्छ,अपरा प्रकृतिबाट निर्माण भएको प्राणी तथा वनस्पतिको सार तत्व वीर्यमा जीवन छ नी ।।

चेतना प्रकृतिको तरङ्ग (प्राणी शक्ति–आत्मा) प्रवेश भएपछि प्राणी जगतमा भाले र पोथी, जनाईन्छ ।

वनस्पति जगतमा वायु र पराग सेचनको अनुकुल मिलनको माध्यमबाट गर्भमा हुने अनुकुल रहन्छ ।। ३

उही जलवायुमा विजाङ्कुर अर्थात प्राणी र वनस्पतिको जन्म तथा उत्पत्ति हुनु स्वाभिक बन्छ ।

जन्ममरणको प्रक्रियामा बाँच्ने अवधि, प्रकृतिको गुण, प्राणीको स्वभाव शरीर निर्माण वीजमा छ ।।

समय र समागममा गर्भमा प्राप्त हुने पोषक तत्व तथा मांशपेशीको आधारमा लामो,छोटो आयु छ ।

बाच्ने निर्धारण हुन्छ, तोकिएको समय सिमामा देहत्याग गर्नु अनिवार्य मृत्युको कारण सत्य रहन्छ ।। ४

जुनसुकै प्राणी आहार, निन्द्र, भए, मैथूनको कर्म बन्धनमा बाधिन्छ र सोही कर्म चल्छ ।

काम बन्धनलाई विवेकशील बुद्धिले सहि मार्गमा उपयोग गरी छिटो अथवा ढिलो बन्दछ ।।

समयको अन्तरालमा साविक अवस्थामा प्राण शक्ति (आत्मा) जहाँबाट निस्किएर स्थुलमा छ ।

पार्थिव शरीर, तथा सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश गरेर विभिन्न किसिमका योनीहरुमा जन्म लिँदै छ ।। ५

वीज एक यात्री बटुवाको रुपमा विभिन्न गर्भहरुमा भ्रमण गर्दै बुद्धी, ज्ञान, वैराग्य चाल्दै ।

किन र को माध्यमबाट साविकको मूल घरमा फर्कने अवस्थाको समय सम्म यात्रा थाल्दै ।।

जीवात्माले जीवन यात्रामा छोटो समयमा जन्म मरण भै नाशवान शरीर परिवर्तन हुन्छ ।

यो धुरा र चक्र निर्माण भएको जीवित अवस्था नै प्राणीको जीवन बनी सकल संभव छ ।। ६

जीवनको अवस्था

नाशवान शरीरः—

पार्थिव,स्थूल,त्रिगुणमय शरीरले साविक जन्म जन्मान्तरमा शरीरबाट चल्छ ।

कर्मबन्धनका शुभाशूभ फल अनुसार पूर्व संञ्चित संस्कार (प्रारब्ध) को नतिजा हुन्छ ।।

भोगको फल पृथ्वीमा जीवित अवस्थामानै जीवन यापन छ अवधि शरीर र वीर्यसंग ।

सबै नाता, कुटुम्बहरु, परिधिमा रहेर देह विर्सजन गरिन्छ उ नाशवान शरीर मर्दछ ।। १

विना शरीरः—

पार्थिव शरीरमा रहने चेतना प्रकृति उडेर वायूमण्डलमा छ,मृत उ ।

शरीरलाई उसैका नाता, कुटुम्ब, दाजूभाई रुपी समाजले मृत लाश हु ।।

श्मशान घाटमा लगेर आ–आफ्नो संस्कार अनुसार लासलाई खाक छ ।

जमिनमा गाड्ने, आगोमा डढाउने, काटेर टुक्रा–टुक्रा बनाई गिद्दलाई दिन्छ ।। १

जब संस्कार गरी सकिया,सनातन वेदको आधारमा काजक्रिया भएन ।

काजक्रिया हुँदा हुँदै पूर्व समाप्ति हुन नसकेको समयसम्म काम रहेन ।।

पार्थिव शरीरमा रहने जीवात्मा, शरीर नाश भएपछि क्रियाकर्म सक्नुपर्छ ।

कर्मक्रियादी नभएको दिनसम्मको उ के कामका लागि भनिने प्रेतात्मा बन्छ ।। २

काजक्रिया सम्पन्नले वैद्धिक विधान अनुसार अब सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश हुनुपर्छ ।

क्रिया नभएको समयसम्मको अवस्था विना शरीरकोे प्रेतात्मा,अन्तरिक्ष (वायुमण्डल)मा डुल्छ ।।

विचरण भई।हावाको रुपमा प्राणी त शंका डरलाई तर्साउँछ दुःख सधै दिन्छ ।

प्रेतात्माले सुक्ष्म शरीर र स्थलु शरीरमा प्रवेश गरी कुल,वंश र सन्तान सताउछ ।। ३

उ त शरीर निर्माण नभएपछि पूर्वजन्मका कमाईहरुको फल पनि के भोग्छ ।

स्वर्ग नरक वा पृथ्वीमा बसी फलको भोग गर्ने अधिकार प्रेतात्मालाई कहाँ छ ।। ४

शूक्ष्म शरीर –

पार्थिव शरीर नाशभएर वैदिक विधानबाट काज कृया समाप्त जब हुन्छ ।

५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रिय एकमन र जीवात्मा सहितको शुक्ष्म शरीर छ ।।

व्यक्ति (आत्मा) लाई पूर्व जन्ममा गरिएका सकाम तथा निस्काम कर्म हुन्छ ।

वन्धनको फल भोग गर्नको लागि नरक र स्वर्गलोक तर्फ स्वतह हुन्छ (लगिन्छ) ।।५

सो स्थानमा शुक्ष्म शरीर धारीको रुपमा तोकिएको समय सम्म बस्छ ।

पाप पुण्यका फल भोग गरी सकेपछि पुनः वितेका कर्म सस्कार (प्रारव्ध) रहन्छ ।।

फल भोग गर्न उत्तम तथा निच योनिहरुमा नाशवान शरीरको चौंरासी पर्छ ।

लाख जुनी अन्गर्ततका गर्भमा पृथ्वीमा सुक्ष्म आत्मालाई भड्की पठाइन्छ ।। ६

यसरी स्थुल शरीरमा इन्द्रिय, मन बुद्धिको कर्म बन्धनमा अनुबन्धित छ ।

आत्मारुपी जीवात्माले जीवन चक्रमा तीन चरण पार गरी भ्रमणमा पर्छ ।।

जीवात्मलाई भू—मण्डल, अन्तरिक्ष तथा स्वर्ग र नरकलोकहरुमा डुल्छ ।

यात्रा,आवात जावत गराउने शक्ति प्रारब्ध कर्म र वर्तमान समयनै बन्छ ।। ७

बुझ ल समय बलवान छ र भू —मण्डलको प्रकृति अनुसारको चल्दछ ।

लय,प्रलयमा सबै कान्ति क्षय र नाशभौतिक सृष्टि समयमा आधारित छ ।।८

आत्मा

देखिने समस्थ ब्रहाण्डमा सर्वव्यापक रुपको चेतन शक्तिलाई आत्मा भनिन्छ ।

सृष्टिको प्रक्रियामा यसका साकार रुप अनेकमा यो निराकारमा नै रहि रहन्छ ।।

निराकारबाट साकार, साकारबाट निराकारमा फेरिनु हुनु आत्माको विशेषता हो ।।

साकार सृष्टिमा आत्मालाई जीवात्मा, पितृआत्मा, देवात्मा, पे्रतात्मा, भूतात्मा भयो ।। १

परमात्मा आदि विभिन्न नाउँबाट सम्बोधन गरि,आत्मा सृष्टिको समयमा (वर्तमान समय) ।

बनि साकार अवस्थामा र सृष्टिको विनास पछि निराकार अवस्थामा कला र प्रलयमा ।। २

आत्माबाट उत्पत्ति

जुन चेतना प्रकृतिबाट निस्किएको ज्योर्तिमय तरङ्ग नै आत्मा जाग्ने भयो ।

यो सर्वव्याक, सर्वदृष्टा, निराकार, निराधार तथा आगोले डडाउन नसक्ने हो ।।

हावाले सुकाउन, पानीले गलाउन, हतियारले काट्न नसक्ने आत्मा रहि रहयो ।

तब जीवात्माका साश्वत विशेषताहरु,चेतना प्रकृतिको अदृष्य रुपमा रहेका ।। १

संस्मरणमा भगवान परमेश्वरको आरधना गरि सारकार रुप सृष्टि चलेको ।

संरचनाका मालिक रजोगुण युक्त भएका चर्तुमूख श्री ब्रहाजीमा रहेको ।।

सृष्टि पालनकर्ता सत्वगुण रुपी भगवान श्री विष्णु र सृष्टि संहारकर्ता यी ।

तमोगुणरुपी भगवान श्री महेश्वर तथा उनीहरुकै गुणबाट उत्पन्न भए ती ।।२

सबै योगमाया रुपी शक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी र महाकाली पनि ।

असख्यं देवी भगवतीहरु नारी रत्न, परा,अपरा प्रकृतिको अधिनमा छ नी ।।

प्राणी तथा वनस्पतिमा जड प्रकृति र चेतना प्रकृतिको समिश्रणबाट बनी ।

जीव गतिशील छ,प्राणीको शरीरमा रहेको जीवात्मा, निराकार रुप होनी ।। ३

आत्माशक्ति प्रति उत्तरदायी जवाफ देही हुँदा प्राणीले भगवान मान्छ ।

निराका परमेश्वरको साकार अथवा निराकार रुप सम्झि भजन गर्दछ ।।

समावेश वा एकाकारको अवस्थामा (निराकार) समावेश हुन उ सक्दैन ।

भई संलग्न,प्रयासमा जन्म जन्मान्तरसम्म क्रमजारी रहने छ,तर पाउन्न ।।

प्राणीले जीवित अवस्थामा गरिने आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनादीले व्याप्त ।

ती कर्महरु लाई जीवात्माले साक्षीको रुपमा हेरी रहने र शरीरमा लिप्त ।।

आत्मा (जीवात्मा) अलग भई सकेपछि अगाडिका पार्थिव शरीरमा के छ ।

जीवनमा गरिएका कर्महरु ले बर्तमान समयको भाग्य निर्धारण कसरी हुन्छ ।। ४

कुन सहयोग गरिदिने,कारणले पूर्व सञ्चित सस्कार रुपि कर्म बन्धनमा छ ।

जीवात्मा (आत्मा¬¬) बाँधिएर नै बसी रहने र शूभाशूभ कर्मको फलभोग मिल्छ ।।

किन जीवात्मा धारीशरीर माध्यमबनि साक्षीको रुपमा रहेको होला आत्माको ।

अब भड्की कस्तो सक्रियतामा जीवात्माले फल भोग र्गछ बुझ प्राण र प्राणीको ।। ५

अनुमान पार्थिव शरीरले निर्वाह गर्ने, कर्म हरुको माध्यमबाट जीवात्माका प्रमाण ।

बसेको साबिकको घर (स्वरुप) मा फर्कन को लागी पूर्व संञ्चित हुदैन के अनुमान ।।

वर्तमान समयमा शरीर बाट गरिने कर्महरुको सम्पूर्ण जवाफदेही मन नै किन हो ।

नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा जीवात्मा साक्षीको रुपमा रहन्छ यही आधार भयो ।। ६

बुझ जीवात्माले कुनै पनि किसिमको कर्म गर्दैन,कर्महरु कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय चाल्छ ।

मन, बुद्धि, अंहकार चित्त तथा सत्व, रज, तम गुणका एकआपसमा मिलि हुने कर्म छ ।।

अन्तरसम्बन्धकोे प्रभावबाट समयको गति अनुकुलमा जीवात्म प्रमाण साक्षि भइरहन्छ ।

सबै कर्महरुलाई केवल टुलुटुलु ऊही कर्म गर्ने, गराइदिने, गरिदिने वाला पनि किन बन्छ ।। ७

हो,प्रारब्ध कर्मलाई थपघट गरिदिन्न र पार्थिव शरीरले गरिदिएको कर्म बन्धनमा उ छ ।

जीवात्मा बाँधिएको छ,सोही कारणबाट प्रारब्ध कर्मको फल भोग गर्नको लागि पर्नुपर्छ ।।

जन्म र मरणको प्रकृया मार्फत क्रमशः शरीर परिर्वतन गरि अन्तस्करणले अन्तरभाव दिन्छ ।

यो कर्म गर्न हुन्छ, यो कर्म गर्न हुँदैनभनि खबरदारी गर्दा गर्दै पनि इन्दि«यले अरुमा जगाउछ ।। ८

मन बुद्धीको प्रभावले साक्षी रुपी जीवात्मालाई नराम्रा कर्महरुमा फसाँउछ ।

फलस्वरुप जीवात्माले जन्म जन्मान्तर सम्म क्रमशः शरीर बदल्दै भोग गर्छ ।।

जीवात्मा स्थूल शरीरमा रहेका इन्दि«य तथा मन बुद्धी अंहकारका बसमा पर्छ ।

चौरासी योनीका विभिन्न योनीहरुमा जन्म लिएर जन्ममरणको घुमाउरो बन्दछ ।। ९

भोग चक्रमा भौतारिई,ज्ञान, बुद्धि, विवेक र अनुभवको माध्यमबाट रुप नियाल्छ ।

आफ्नो स्वरुपको आभास नाशवान शरीरलाई प्राप्त भएपछि भगवान खोजीमा पर्छ ।।

तब आफ्नै स्वरुपको खोजी गर्दा गर्दै ज्ञान र वैराग्याबाट भक्तिरुपी समाधी जगाउछ ।

अमर आत्मामा सर्मपित गरेपछि जीवात्मा चेतना प्रकृतिको स्वरुपमा प्रवेश गर्दछ ।। १०

सुझ बुझले सोही अवस्थानै जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बनि आत्मा जान्ने हो ।

यहिबाट जीव (मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को जीवन यात्रा नै समाप्त हुने भो ।।

अब मुझि र चेतनाले शरीरमा जन्म लिनु र मर्नुको अवस्था नै मेटि सफल बन्छ ।

प्रमाण प्रमेय त छैन,बुझाई लेखेको छु,स्वजन बिद्धत्तका अनुसन्धान बन्न पनि सक्छ ।। ११

जीवनको उपयोगिता

मानिसले पृथ्वीको जुनसुकै भागमा बसोबास गर्दै आएता पनि पृथ्वीको उपज ।

धरातल र जलवायु अनुसार उत्पादन भएका वनस्पति जन्य र प्राणी छ सुझबुझ ।।

खाध्य पदार्थ को परिकारबाट नाशवान शरीरको पालन पोषण गरी जीवन चलाउछ ।

गुजराको निर्वाहा जीवित समय सम्म गरि समाज,वंश,सन्तानले उ खुसि रहन्छ ।। १

मानिस,पशुपंक्षीमा, किट, पतङ्ग र प्राणी जगत, आहारा, निन्द्रा भय, मैथून कर्म ।

उही एउटै धरातलमा बाँचि,संरचना एकै,सबैको जीवात्मा एउटै साझा छ के मर्म ।।

फरक तत्व त मानसिक उर्जा र सङ्कल्पको,बुद्धि तथा विवेकको,ज्ञान र विज्ञान हो ।

चेतन,मोक्ष मार्ग को खोजी गरी आफ्नै पुराना घरमा गएर बस्नु,मानिसनै ईश्वर भयो ।। २

फरक विषय वस्तुमा आधारित,अन्य र कर्म व्यवहारमा अमुल्य मानव चोला रह्यो ।

सर्मपण गरी समय र श्रम बिना बाँच्नु एक निकृष्ट, अति तुच्छ जीवन विताउनु हो ।

आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्र्तगत पशुको जीवनमा र मानिसमा केही फरक हुदैन ।

ह्ृदयमा दया,मनमा डर, आँखामा लाजमा बाँचे त्यस्ता व्याक्तिहरुको जन्म व्यर्थ छैन ।। ३

भौतिक स्वरुपमा मात्र फरक,चराचर जगत चेतना प्रकृति र जड प्रकृतिबाट भरिएकोछ ।

न,यहाँ कुनै प्राणी तथा वनस्पतिको बिज (बिउ) कसै बाट उमारिदिन आवश्यक रहेनछ ।।

उर्मान खोजेर उम्रदैन,किन?पृथ्वीको धरातलीय बनोट, हावापानी, तातो, चिसोले भूगर्भ छ ।

माटो,भू—मण्डलका हरेक कुना कुनामा प्राणी र वनस्पतिको विजारोपण प्रकृतिबाट नै हुन्छ ।। ४

समयसारिणीमा उम्रदै नाश हुदैँ गई,यो सृष्टिको निरन्तरता,हित परायको क्रम रह्यो ।

क्रममा प्राणी अण्डजा, जरायूजा र स्वेदजा प्रणालीमा उत्पति भइ नाशवान शरीर छ यो ।।

पालन पोषणका लागि आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनका आधारभूत स्तम्भमा कृयाशिल हुँदा ।

दैनिक उपभोग्य खाद्य सामाग्री आपूर्ति गर्न प्रकृतिले नै उद्भिज्जा प्रणाली अन्र्तगत रहँदा ।। ५

वनस्पतिलाई पृथ्वीमा उमारेर तितो, टर्रो, गुलियो, अमिलो, पिरो र नुनिलो आदिका स्वाद ।

छ किसिमका रसमा फूल तथा फल र अन्न, साग सब्जी आदि लाई पूर्णतामा रस पराग ।।

उत्पादन गरी प्रकृति सँग रहेका सत्व, रज, तम गुण समेत यीनै रसमा संलग्न पूर्ण छ ।

प्राणीको पालन पोषण गरी क्षणीक जीवन उत्र्सग गराउनको प्रकृतिकै जिम्मा लगाएछ ।। ६

चेतना निवास प्रकृति स्वरुप,सोहि अवस्थामा जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बताइएको हो ।

जसबाट जीव(मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को शरिर जन्म,मरण यात्रा नै क्षय,समाप्त हुदै गयो । ७

जग जगत

जान चराचर जगतको प्रकृतिमा विउको भण्डार भरिपूर्ण हुन्छ ।

बुझ प्राणीको शरीरमा र वनस्पतिको बोट विरुवामा के के रहन्छ ।।

चेतना प्रकृति भरिभराउ भई साथमा बास बसुन्जेल प्राणीको भाले ।

संग पोथीको,वनस्पतिले वायु र परागसेचनको माध्यमले वंश फैलनाले ।। १

क्रम समय सहवासमा विस्तार,सन्तानको जन्माउने काम चलिरहनाले ।

क्षण भंङ्गुर जीवन सञ्चालन गर्नको लागि गाँस, बास, कपासमा बाच्नाले ।। २

प्राणीको गती नै रोकिन्छ,की सामाग्री अन्तर्गतको सात्यिक, राजसी, तामसीमा ।

खान, पिन र पालन पोषणबाट सक्षम बनाइएको क्षण भङ्गुर शरीरले लिप्तउसैमा ।।

समय,अवस्थाका निर्वाहा गर्ने काम क्रोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य उही जाग्दछ ।

विषयमा प्रभाव पार्ने प्रकृतिका सत्व, रज, तम, गुणबाट पर्ने प्रभाव यीनै माग्दछ ।। ३

शरीरको अङ्ग प्रत्याङ्गको स्वाभावको आधारमा क्षण भंगुर नाशवान शरीर त्यो ।

भौतिक तथा आध्यात्मिक सामाग्रीको संग्रहले पालन पोषण,यहभोग विलासको ।।

उही क्षण भंगुर शरीरको माध्यमबाट जीवात्मालाई परमात्मामा लय गराउ छ ।

जीवनका चार पूराषार्थ जसलाई धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको त्यागी अल्पदो रहेछ ।। ४

बुझ्न पुरुषार्थका आधार स्तम्भलाई विजमन्त्रको रुपमा अंङ्गिकार गर्नुृ ।

अनाहक कसैको चित्त (मन) नदुखाइकन मानवीय कर्म, व्यवहार नधर्नुृृ ।।

शिप,उद्योग व्यवसाय, धर्मका निती नियम अन्तर्गतमा रहेर साचोमा कर्म ।

सहि अर्थमा सक्दो भौतिकमा,आध्यात्मिक सम्पत्ति कमाउनु जम्मा हो धर्म ।। ५

प्राप्ति, जीवनलाई सार्थक बनाउने र प्राणीहरुको सहयोगमा लागि सधै ।

उद्योगधन्दा सञ्चालनले कमाईएको धनबाट विश्वका विपुल सुख सुविधै ।।

भोग गरी लोक समाजको लागि सेवामूलक कल्याणकारी काम गर्नै धन्दा ।

जगमा मोक्ष प्राप्ती,अधिकारी बनेर स्थूल शरीरलाई विर्सजन गर्नु मन्द ।। ६

यही मानवको कल्याण र जीवनलाई सदुपयोग गर्ने माध्यम बन्छ ।

जागी,यसैबाट जीवात्मा परमात्मा भगवानको खोजीमा लाग्नु छ ।।

जीवात्माका मूल बासस्थान नै परमात्मा बस्ने,जेय जन्म त हो ।

बुझि कारण मानिसहरुमा भिन्न किसिमका प्रकृतिका गुणको ।। ७

जीव स्वभाव अनुसार बाल्यकालदेखि अथवा प्रौढ समय सम्म ।

जीवनभर परमात्मा परमेश्वर भगवानको चिन्तन मनन ध्यानमा ।।

जप तप उपाशनाले शरीरमा रहने इन्द्रिय, मन, बुद्धिमा नै बस्ने ।

आत्माको अधिनस्थमा आवाज सुनी,जीवमा हुने जीवात्माले खोज्ने ।। ८

यो बाटो कुन छ,जवानी,शारीरिक बल, भौतिक धन सम्पत्ति कुन ।

मानसिक बल,उन्माद र छाडा भएका अवस्थामा परमपिता जागुन ।।

परमात्मा भगवानलाई निन्दा र तिरस्कार नगर,आपत विपत टर्छ ।

आई परेको र मर्ने अवस्था,डरमा मानिस जातको प्राणीलाई करै छ ।। ९

ब्रहाण्ड एउटै प्रकृति (परा र अपरा) को साझा फूलबारी बुझनु ।

एकमाली (ईश्वर) उनैको हेरचाह,रखवारी,सिंचाई गर्ने चौकीदार हुनु ।।

प्रकृतिको फुलबारीमा रहने सत्व, रज, तम, गुणका बोट विरुवा (प्राणी) ।

वनस्पतिको लागि भूत, भविष्य,वर्तमान समयानुसार गती, कर्मका कुरुवा ।। १०

परिवर्तनको शुत्रबाट मन,काम नगरेर पूराना बोट विरुवा (प्राणी वा वनस्पति)मा ।

छाटकाट (जन्म मृत्यु) बाट नष्ट गरी,नयाँ विउ (जन्म) तथा वेर्ना (जीवात्मा) सबमा ।।

अनुकुल व्याड निर्माण गरी सार्ने हुर्काउने (गर्भ) काम त्रिगुणमयी माली (ईश्वर) हुन ।

प्रकृति नाउँको हातबाट हुने र भइरहने कला र जीम्मा छ । माली (भगवान) बुझ्छ जुन ।। ११

महत्वकांक्षा तथा मनोरञ्जन एवं कर्तव्य कर्मको शिलशिलामा लाग्ग्छ को ।

भगवान (मालि) कै शरीरबाट उत्पति भएको विज पृथ्वीको भौगोलिक हुने भो ।।

वातावरणमा घुलमिल भएर नाशवान शरीरको मृत्युपछि मालिकै शरीरमा मिल्छ ।

प्रवेश गरी शुन्य अवस्थामा विलाउन नै जीवात्मा (विज) को मुख्य विशेषता हुन्छ । १२

१२.शक्ति

देखियो वर्तमान गतिशील ब्रहाण्ड शक्तिपुञ्जबाट सञ्चालित छ ।

चेतना र जड शक्तिका दुई पाटा र यी दुवैको समिकरणबाट चल्छ ।।

जीव सृष्टिको निरन्तरता कायमै बनि चेतनशक्ति सनातनीय बनेछ ।

ब्रम्ह्ाँको उत्पत्ति तथा विनाश आदि र अन्त्यको विषयमा वेद त बोल्छ ।।

तर पुराणहरु अनविज्ञ छ,प्रमाण नहुँदा सनातनीयनै भन्न को सक्छ? ।। १

बुझ्छु किन आत्मा र जीवात्मा शक्तिकै अंश बनि जीवात्मासित छ ।

हो,शक्तिबाट आत्मा र जीवात्माको उत्पत्तिमा परिवर्तन शक्ति हुन्छ ।।

शक्ति निराकार र आत्मा,जीवात्माहरुपनि निराकारमा नै बन्छ् ।

शक्ति फैलिदा जीव सृष्टि,उत्पत्ति र शक्ति खुम्चिदा सृष्टिको विनाश छ ।। २

समस्त ब्रहाण्डको मालिक नै शक्ति बनि सबै धर्म शास्त्रहरुले सुझाउछ ।

भाषामा ईश्वर, भगवान, परमात्मा, परमेश्वर, अल्ला भनी पुकार गर्दछन् ।। ३

जड शक्ति समय र पदार्थ रुपमा आधारित भएर ब्रहाण्डमा चल्दछ ।

पिण्ड सृष्टिको विनाश भई,शुन्य अन्तरिक्षमा यो शक्ति शुषुप्त रहन्छ ।

अन्तरिक्षको भण्डारमा विभिन्न किसिमका पदार्थहरुको उत्पत्ति हुन्छन् ।

कालन्तरपछि क्रमशः विनाश हुने प्रक्रिया निरन्तर दोहोरिदै चलि रहन्छ ।। ४

समय र पदार्थको क्रमको अन्तरालमा अन्तरिक्षमा द्यष्न द्यबलन देखि द्यष्न ऋचगलअज छ ।

द्यष्न ऋचगलअज देखि द्यष्न द्यबलन सम्मका क्उबअभ त्ष्mभ का घटनाक्रमका श्रृंखलामा छ ।।

समय अन्तर्गत दोहोरिदै रहन्छन् र जीव सृष्टिको आधार पञ्चमहाभूत नै भयो ।

पिण्डको भौगोलिक वातावरण अनुकुल र प्रतिकुलमा आधारित भएर चलिरहयो ।। ५

वनस्पति जगतका विभिन्न वंशका बोटविरुवाहरुमा रुप, रंग, स्वाद, गन्धको ।

नरम, कडा, विष, अमृत आदिको प्रभूत्व कायम हुदै ब्रम्हाण्ड स्थायी चलेको ।।

प्राणी जगतमा पञ्चमहाभूतमा प्रकृतिको गुण (सत्व, रज, तम) समावेश भई ।

गुणको मात्रा अनुसार प्राणीको स्वभाव,दोष लाभमा फरक किसिमको देखाई ।। ६

प्रकृति (पञ्चमहाभूत) र पुरुष (चेतनशक्ति) को तारतम्य छ जीवसृष्टि जगको ।

गतिशील रहि सृष्टि कालखण्डमा शक्तिका रश्मिहरु समस्त ब्रहाण्डभरिएको ।।

आत्माबाट अन्तरिक्षमा छ,पुण्यवान शरीरका जीवात्माहरु शरीरको देहवासन (परिवर्तन)मा ।

पछि आत्मामा प्रवेश गरी जीव सृष्टि विनाश काल खण्डमा समस्त जीवात्मा ।। ७

मिलि आत्मामा एकाकार भएर निराकारमा छ शक्तिको स्वरुप फेरिन्छ ।

यसरी ब्रम्हाण्डमा क्रमशः साकारबाट निराकारमा परिवर्तन हुन्छ ।।

सूर्य र पानीबाट बाफ बनि वायुले अन्तरिक्षमा ढुवानी हुने गर्दछ ।

बाफ वायुमण्डलमा क्रमश ः सेलाउँदै जाँदा बादलको रुप लिन्छ ।।

प्रकृतिको नियमानुसार पृथ्वीमा वर्षा भई खोला र नदीको रुप छ ।

गतिशील हुँदै संर्घषमय यात्रामा समुन्द्रमा सफा,पेयको रुपमा छ ।।

पानीलाई समुन्द्रबाट अन्तरिक्षमा र अन्तरिक्षबाट भू–मण्डल हुने क्रम ।

फेरी समुन्द्रमा नै प्रवेश गराउने कारक तत्व वायु र सूर्य बन्न अनुक्रम ।।

थामी वनस्पति जगतमा बोट विरुवा तथा भीमकाय रुखहरुको जराले धरा ।

जमिनबाट खाद्य सामाग्री समग्र वृक्षको टुप्पा टुप्पामा र समस्त साख र जरा ।।

लवण र बृद्धि रुखैभरी एकै नासले अविछिन्न रुपले रस, रसादी वितरण ।

सामाग्रीहरु आपूर्ति छ शक्तिको मलिन अंश र पञ्चमहाभूतीय समिकरण ।।

समुन्द्रबाट नै बाफ बनेझै शरीरमा रहने जीवात्मा पनि शरीरबाट ।

मिलि आत्मा हुँदै शक्तिमा एकाकार जीवात्माहरुको परिवर्तन हुन्छ ।।

शरीर र शक्तिको क्षणिक सम्बन्ध जुन सनातनीय बनि क्रममा छ ।

यस्तै प्राण र जीवमा आत्मा शक्ति बुझ्नु रि विधि सनातननै बन्छ ।।

क . शक्ति चक्र ः

नाशवान संसारमा मर्नु, पुनर्जन्म लिनु र अनुभवहरु बटुलिरहनु हो ।

चौरासी लाख जन्ममा रमाइरहनु,समय क्रममो समाप्ति मर्ने भयो ।।

पछि पृथ्वी, चन्द्रमा, सूर्य, तारा,खगोलिय जड पिण्डहरु नाशवान भयो ।

प्रकृतिमा मिलि धुलो,खरानी अन्तरिक्षमा हराए पृथ्वी (संसार)मा बिलायो ।।

बुझि प्रकृतिको शुक्ष्म तत्व– सत्व, रज, तम गुणमा रहेहुन् ।

पदार्थको शुक्ष्म तत्व – परमाणु र यसमा रहने टुक्रिने जुन ।।

इलेक्ट्रोन घुमि चक्र, प्रोटोन उहि र न्युट्रोन न्यूकिल्यसमा रहुन् ।

प्रोटोन केन्द्रमा, न्युट्रोन तटस्थ र इलेक्ट्रोन केन्द्रको वरिपरि घुमरहुन ।। १

शक्ति र आत्मा एउटै तत्व हो,जीवात्मा उसैको वंश शाखः हो ।

प्राणी र वनस्पति जगत चलयमान छ यो आत्मा तत्वको रह्यो ।।

अंश जीव (प्राणी) को शरीरमाहुने अवधि सम्मलाई जीवात्मा भनिन्छ ।

अन्तरिक्षमा जीवात्माको बासस्थान सनातन पञ्चमहाभूतियमा बस्छ ।।

भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत अनुकूल वातावरणमा बासस्थान हुन्छ ।

पञ्चमहाभूतिय समिकरणबाट उत्पत्ति हुने शरीरले जीवात्मामा छ ।।

यी धारणा गर्ने जीवात्माधारी प्राणी अण्डजा, जरायुजा, स्वेद्जा जुन ।

छुट्याई जातका, मानव, पशु, पंक्षि, किट, पतंग आदि धराका हुन् ।।

भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत उत्पत्ति हुने गणना गर्न नसकिने गण ।

उद्भिज्जा वनस्पति जगका जाति, प्रजातिमा मलिन चेतनाका अंश हुन् ।।

अन्तरिक्षमा बासस्थान भएका बायवीय र प्रकाशकीय शरीरधारीहरु ।

ज्ञात अज्ञात भूत, प्रेत,वायू, पिशाच, गणका यावत जीवात्माहरू ।।

लोक,पाताल क्षेत्रमा रहने सम्पूर्ण प्राण,राक्षस गणका जीवात्माहरू ।

पितृ गणका जीवात्माहरु,नरक,स्वर्ग,चन्द र अन्तरिक्ष लोकमा यी ।

घुम्ने,रहने जीवात्मा र अन्य आत्माहरूमा शक्ति चक्र बस्छन् ती ।।

सबै स्वर्गीय आनन्दमय क्षेत्रमा बस्ने सम्पूर्ण देवताहरुका आत्माहरू ।

प्रारब्धमा,नरक क्षेत्रमा रहने दुखि सम्पूर्ण यातनाभोगी जीवात्माहरू ।।

ईति

अध्याय २

१.अन्तस्करणका अंगहरु ः–

क.काम

ख, क्रोध

ग, लोभ

घ, मोह

ड., मद

च, माश्चर्य

छ, राग

ज, द्धेष

२ शरीरको संरचना

अ. पञ्चतन मात्रा – ५

क, शब्द

ख, स्पर्श

ग, रुप

घ, रस

ड्, गन्ध

आ. पञ्चमहाभूत – ५

क– आकाश

ख, वायु

ग, अग्नि

घ, जल

ड., पृथ्वी (माटो)

इ.पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५

क– हात

ख, मुख

ग, पाउ

घ, मलद्वार

ड., लिङ्ग

ई.पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५

क– कान

ख, छाला

ग, आँखा

घ, जिब्रो

ड., नाक

उ.अन्तस्करण – ४

क– मन

ख, बुद्धि

ग, अहंकार

घ, चित्त (ईच्छा)

ऊ.प्रकृतिका गुण – ३

क– सत्व

ख, रज

ग, तम

ए.समय – १

क– काल

एै.जीवात्मा – १

क– ईश्वरको अंश (शक्ति)

क्रम ः

गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।

हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।

मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।

बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।

शरीरको संरचना

रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।

पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।

जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।

पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।

बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।

प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।

घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।

वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।

अन्तस्करणका अंगहरु ः– काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, माश्चर्य, राग, द्धेष हुन् ।

शरीरको संरचना

पञ्चतन मात्रा – ५ – शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध

पञ्चमहाभूत – ५ – आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)

पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५ – हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग

पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५ – कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक

अन्तस्करण – ४ – मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा)

प्रकृतिका गुण – ३ – सत्व, रज, तम

समय – १ – काल

जीवात्मा – १ – ईश्वरको अंश (शक्ति)

क्रम ः

गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।

हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।

मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।

बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।

शरीरको संरचना

रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।

पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।

जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।

पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।

बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।

प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।

घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।

वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।

माथि उल्लेख गरिएका २९ तत्वबाट पार्थिव शरीर केही समयको लागि जीवन्त भई गतिशील हुन्छ ।

सृष्टिमा रमाउँछ । धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको उत्तराधिकारी बन्दछ ।

क्रम ः

गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।

हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।

मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।

बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।

शरीरको संरचना

रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।

पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी ९माटो०मा ।।

जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।

पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।

बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त ९ईच्छा० बाहेक ।

प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।

घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।

वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश ९शक्ति०अरणी र कारणी ।।

सृष्टि ः

छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।

जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।

पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।

चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १

बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।

निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।

गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।

शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २

उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।

जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।

गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।

उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३

विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।

बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।

पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।

गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४

विनित ः

समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।

पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।

चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।

शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १

न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।

सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।

नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।

चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २

छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।

तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३

बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।

हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।

बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।

हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १

बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।

उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।

संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।

छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २

ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –

छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।

यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।

फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।

जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १

अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।

भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।

रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।

चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २

अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।

यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।

बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।

यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३

ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–

चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।

रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।

रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।

के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १

देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।

प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।

कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।

जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २

गति ः

बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।

बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।

गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।

क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।

कर्म ः

कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।

यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।

जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।

नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १

परिवर्तन ः

किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।

फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।

काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।

रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १

यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।

खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २

आर्कषण ः

बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।

बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।

निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।

तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।

म,मेरो ः

जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।

बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।

उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।

जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १

हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।

जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।

बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।

वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २

अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।

जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।

नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।

विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।

विकर्षण ः

किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।

कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।

उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।

टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १

गतिशील ः

आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।

सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।

सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।

सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १

ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।

गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।

बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।

जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २

यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।

जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।

फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।

बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३

सकाम कर्म ः

आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।

छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।

समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।

किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १

निस्काम कर्म ः

उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।

कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।

सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।

देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १

जन्म ः

हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।

ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।

न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।

कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १

यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।

जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।

जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।

जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २

मृत्यु ः

जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।

अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।

हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।

बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १

सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।

निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।

होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।

 स्वभाविक रुपले मृत्यु हुन नपाएका मानिसको मृत्यु प्राकृतिक प्रकोप, यातायात साधन लड्नु, ठोकिनु, डुब्नु जल्नु, खस्नु विद्युतइी सक तथा मानिस र अन्य प्रणीबाट अस्वभाविक किसिमले हुने गर्दछ । अस्वभाविक मृत्युको बढ्ने दरमा वर्तमान कलियुगमा बढ्दै गइरहेको छ ।

प्रलय ः

यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।

रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।

न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।

छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १

जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।

जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।

निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।

साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २

सार्थक तत्व ः

हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।

समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।

सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।

स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १

सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।

अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।

समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।

सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २

चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।

जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३

साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः

यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।

हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।

पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।

मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १

निराकार सृष्ट्रि ः

समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।

उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।

त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।

साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १

विर्य ः

स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।

लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।

क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।

प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १

यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।

जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।

सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।

मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २

बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।

उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।

वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।

जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३

प्रलय ः

ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।

चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।

प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।

ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४

चेतना ः

बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।

नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।

यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।

रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १

जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।

चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।

ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।

बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २

चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।

अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।

रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।

बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३

हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।

शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।

जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।

उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४

बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।

त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।

जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।

अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५

यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।

जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६

सृष्टि ः

छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।

जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।

पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।

चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १

बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।

निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।

गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।

शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २

उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।

जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।

गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।

उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३

विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।

बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।

पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।

गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४

विनित ः

समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।

पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।

चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।

शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १

न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।

सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।

नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।

चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २

छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।

तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३

बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।

हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।

बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।

हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १

बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।

उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।

संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।

छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २

ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –

छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।

यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।

फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।

जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १

अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।

भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।

रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।

चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २

अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।

यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।

बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।

यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३

ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–

चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।

रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।

रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।

के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १

देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।

प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।

कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।

जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २

गति ः

बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।

बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।

गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।

क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।

कर्म ः

कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।

यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।

जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।

नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १

परिवर्तन ः

किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।

फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।

काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।

रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १

यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।

खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २

आर्कषण ः

बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।

बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।

निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।

तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।

म,मेरो ः

जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।

बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।

उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।

जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १

हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।

जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।

बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।

वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २

अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।

जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।

नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।

विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।

विकर्षण ः

किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।

कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।

उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।

टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १

गतिशील ः

आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।

सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।

सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।

सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १

ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।

गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।

बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।

जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २

यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।

जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।

फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।

बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३

सकाम कर्म ः

आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।

छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।

समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।

किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १

निस्काम कर्म ः

उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।

कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।

सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।

देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १

जन्म ः

हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।

ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।

न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।

कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १

यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।

जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।

जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।

जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २

मृत्यु ः

जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।

अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।

हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।

बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १

सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।

निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।

होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।

प्रलय ः

यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।

रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।

न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।

छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १

जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।

जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।

निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।

साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २

प्रलय ः

ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।

चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।

प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।

ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४

सार्थक तत्व ः

हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।

समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।

सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।

स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १

सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।

अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।

समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।

सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २

चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।

जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३

साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः

यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।

हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।

पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।

मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १

निराकार सृष्ट्रि ः

समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।

उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।

त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।

साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १

विर्य ः

स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।

लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।

क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।

प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १

यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।

जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।

सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।

मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २

बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।

उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।

वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।

जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३

चेतना ः

बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।

नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।

यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।

रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १

जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।

चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।

ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।

बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २

चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।

अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।

रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।

बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३

हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।

शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।

जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।

उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४

बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।

त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।

जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।

अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५

यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।

जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६

पदार्थको उत्पत्ति

जग त परमात्मा परमेश्वरको साकार रुप विशाल शुन्य आकाश –स्थिर व्रहाण्ड) भयो ।

खाली ठाँउको उत्पति (स्थापित) भै सकेपछि अनन्त आकाश भित्रै उत्पति र विकशित यो ।।

यहाँ प्रदुषण जम्मा भएको ओस, धुलोका, कण,पदार्थलाई बादल गतिशीलतामा रहि रह्यो ।

बनी भौतिक,रासायनिक परिवर्तनमा हिलियम, हाइड्रोजन, नाइट्रोजन ग्याँसहरु निरन्तरता हो ।। १

यो कृया प्रतिक्रियाले शक्तिशाली तापक्रम,वाक्लो गहुङ्गो आगो को ज्वाला उत्पति व्रहाण्ड छ ।

मिलिे वादलले रासायनिक, भौतिक परिवर्तनका प्रकृयाका पिण्डहरुमा पदार्थको जन्म भएको छ ।।

जुन आणविक उर्जा,शक्ति र विनाश त प्रकृयाको निरन्तरता सूर्य र तारा क्रमश सेलाउदै गए ।

उही पृथ्वी ,मंगल ,चन्द्रमा वृहस्पति शनिश्चर, अरुण, वरुण, यममा प्रणाी तथा वनस्पति रहे ।। २

बिराट पुरुषको शरीर अन्तर्गत

व्रहाण्ड पुरुष र विद्यामान आकाशको अक्षांशमा अनुसार रहन्छन् ।

१ शिर आकाशमा धु्रर्र्र्र्व्र,सत्य र २ घाटीमा जन ३ छाती तपलोक छन् ।।

४ स्तन मर्हलोक५ ह्दय स्वर्ग ६ नाभी अन्तरिक्ष लोक मिलि रहेको छ ।

७ कम्मर व्रहाण्डकाभू–(पृथ्वी) भू–मण्डल र सौर्य मण्डल प्रकाश,तारा यही छ ।। १

८ कम्मर मुनि अतल ९ जाङघा वितल १० घुडा सूतललोक रहेका छन् ।

११ पिडौला तलातल १२ गोलिगाठो महातल ब्रम्हाण्डको आकासमानै छन् ।।

१३ खुट्टाको एण्डी रसातललोक १४ पैतला पातललोक सृष्टि जीव जस्तैे छन् ।

यहाँ पुरुषरुपमा लम्ब र परलम्वता र अक्षांस मिलि आकासमा रहेको बुझिन्छ ।। २

अरु लोक

यही व्रहाण्डमा नरकलोकको स्थान तीन लोक (भू–मण्डल,अन्तरिक्ष र स्वर्गलोक) रहे ।

यीनै लोेक भित्र दक्षिण पृथ्वी,तल पानी,माथी नभको भागमा अग्नी स्वात पितृगण रहे ।।

उहि वंश र परिवारको उद्धारले मंगल कामना छ,नरकमा सूर्य देवताका छोरा विराजीत ।

पितृ राज भगवान यम र सैन्य वलका साथ यमदुतहरुले मत्र्यमण्डलबाट लिएर गर्ने प्रीत ।। १

अकाल मरेका प्राणीका जीवात्माले पूर्व जन्ममा भए गरिएका पूर्व कर्मको डण्ड सजया छ ।

उही यातना गृहलाई नरक यमराज र चित्र गुप्तको प्रशासन जीवात्माहरु नरक लोकमा छ ।।

जन्ममा कर्मले नरक, स्वर्ग मोक्षधाम जीवात्मा –आत्मा तत्व) लाई अरु लोक खटाईन्छ ।।

जहाँ पूर्वको जन्ममा कर्महरुको संगालो पूर्नजन्ममा उत्तम तथा निचयोनीमा प्रवेश बत्ताईन्छ ।। २

यातना गृह –नरक) का नामहरु ः– तामिस्र, अन्ध तामिस्र, रौरव, महारौरव, कुम्भि पाक ।

कालसुत्र, असिपत्रवन, सुकरमूख, अन्धकुप, कृर्मि भोजन, सनदंश, तप्तसुर्मि, व्रजकण्टकशाल्लाली ।।

वैतरणी, पुयोद, प्राणरोध, विशसन, लाल भक्ष, सारमैयादन, अवीचि, अयपान, क्षर कर्दम ।

रक्षोगयाभोजन शुलप्रेत, दन्दशुक, अवटनिरोधन, पयोवर्तन, सुचिमूख, यातना भोग छ ।।

नरक लोक भन्ने ठाउँ पृथ्वी –मत्र्यमण्डल) को दक्षिणी ध्रुर्व मा नै छ र गरेर अति सम्पन्न तथा विपन्न ।

अवस्थामा रहि समय अवस्था अनुसार कर्मको फल भोग गरिरहनु पर्दछ ।

सहारा दिनेवाला कोहि पनि हुँदैनन् । समय छदै होस गरौ ।

संसार

दृष्य संसार –

यो संसार अन्तर्गत अपरा –जड) प्रकृति हुन,आँखाले देख्न र इन्द्रियहरुले अनुभव गर्न सकिन्छ ।

आकाश, वायू, जल, अग्नि, पृथ्वी र सौर्यका रहने ग्रहहरु तथा उल्का र उल्का पिण्डहरु हुन्छ ।।

तारा, तारापुञ्ज, तारासमूह, नक्षत्र, राशी र आकाश गंगा, जीवात्मा प्राणी किट,पतङ्ग,वनस्पति सब ।

परा र अपरा प्रकृति,ज्ञान तथा विज्ञानमा मानिसले गर्ने वैज्ञानिक आविस्कार तथा निर्माण कार्य तब ।। १ ।

समय –काल) गति,कर्म र परिवर्तनमा सञ्चालित र समयको अन्तरालमा क्षणिक तथा नाशवान यी ।

बिज्ञान दृश्य र द्रष्टा छन् सवै महाभूतमानै समय अनुसार विलय हुन्छन् र दृशय ससार छ प्रभावी ।। २।

अदृष्य संसार –

यहाँ संसार अन्तर्गत परा –चेतना) प्रकृतिले चराचर जगतको विजरुप शक्ती सृष्टीको स्वरुप रहे ।

यीनै चेतना प्रकृति जुन श्रोतकेन्द्र परमात्मा परमेश्वर छन,मानव अन्तस्करण वाट अनुभव गरिन्ने ।।

रही अद्वैत भावमा,ज्ञान, वैराग्य र भक्तिको मध्ययम सृजी अनुभव गर्न र नाशवान शरीर भित्र छ ।

जनको लुकेर वसेको अन्तर आत्मा लाई परमात्मा भगवानमा एकाकार गरी लाएक दृष्य नै हुन्छ ।। १

आत्मा साक्षात्कारभएर एकाकारमा लिन भैे निराकार शक्ति शून्यमा र निरन्तर जाग्रित बन्छ ।

जुन अज, अविनाशी, अजन्मा व्रहाण्ड अदभूत विषय र शक्ति, मानवका मन,मस्तिष्कमा बस्छ ।।

पृथ्वीका मानिसमा पुण्य अवसर र सामथ्र्य नरही अभ्यास गरि भगवानमा एकाकार भई जनमा छ ।

हुन सकियला तर व्रहाण्डको नजिक पुगेर वुझ्न जानकारी लिन केहि मात्रामा सम्भव होला ।

परमात्मा परमेश्वर भगवानको अंश मानिसको अन्तर आत्मा मिलि अंश र वंशको परिवार होला ।। २

व्रहण्ण्ड, परा र अपरा प्रकृति ले समय,गति, कर्म वाट सृष्टि स्थिती र लय भई निराकार रुपमा छ ।

रही परव्रहका प्रतिनिधीका साकार रुप रजोगुणी व्रहा । सत्व गुणी विष्णु र तमो गुणी महेश्वर रहन्छ ।।

मायावी संकल्पका कार्यरुप क्रमशः महासरास्वती, महालक्ष्मी, महाकालीको कृपा समयनुसार चलिरहन्छ ।

यही कल्पौ कल्प सयममा सृष्टि सृजनाले रातदिन पृथ्विमा शरिरको संचय,गतिले,प्राणी बनस्पती पृथिवमा छ ।। ३

शक्ति

परब्रह ः—

जग जगत र दुवै प्रकृतिमा व्रहाण्ड संचालनकर्ता,आत्माको महासागर,परमात्मा छ कुन ।

उनै परमेश्वर मुल प्रकृति, जुन उत्पती र विनाश सनातन देखि अव्यक्त छ,परब्रम्हा रहुन ।।

प्राणीह्दयमा रहने, व्रहाण्ड व्याप्ति, भिन्न नाउँका भक्तका स्तुती, आराधाना शून्य शक्तिमा ।

साकार (सगुण) अवस्थामा व्रहाण्ड आधार र आकारका निराकार (र्निगुण) स्वरुपको कणमा ।। १

महेश्वर ः—

चलि समय –काल) वा संहारकारणी शक्तिले ज्ञेय अज्ञेय जग जगत संचालन गर्नुहुन्छ ।

जाय जन्म र जीवन पलि फक्रि सबै परिवर्तनको केन्द्र विन्दु निती,बिधीमा पालनरहन्छ ।।

लिई सकाम,वृत र चित्तका उज्याला दण्ड वा यहलीला उजागरमा हजारौ नामबाट किर्तन ।

संस्मरण भक्तजनका धारण र पूँजा आराधाना, स्तूति सुकृत्य,योग शक्ति पुञ्जकाल पुरुष जान ।। १

बिष्णु ः—

व्रहाले सृर्जी आत्मा तत्वको तरङ्ग जग जीवात्माका नाशवान क्रम,शरीरको संचालन छ ।

स्थवर जङ्गम,प्राणी,वनस्पती जगतलाई स्थान,मान,पालनपोषण गर्ने, निति नियम रहन्छ ।।

सृर्जी सत्य प्राण,विषयवस्तु जन्म गुजराको सस्थापन रुप पिपल,काँस,शालिकग्राम पुजीन्छ ।

भिन्नै नामले याजकमा कृपा र भक्तजनहरुले पूँजा आराधाना हिमद्यु शक्तिपुञ्ज हुनुहुन्छ ।। १

ब्रहा ः—

अज्ञात जन्म,ब्रहाण्डको शुन्य आकाशमा,खगोलिय पिण्डहरु र गतिविधि प्रभू संचालनकर्ता ।

भरी जन्म,जीवात्माको उत्पतीमा प्राणनै आत्मतत्वको रुप प्राणी र वनस्पतीको हर्ताभर्ता ।।

हो सृष्ट्री,उत्पती,संचालनकर्ता सबै लोक र देवताहरुको निवासका व्यवस्थापक मूलकर्ता ।

ब्रहा, बिष्णु, महेश्वर,योग मायावीशक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी, महाकालीका शक्तिदाता ।। १

पुरुष ः—

रही अदृश्य वृर्य शक्ति,आत्म तत्व –विज रुप) सृर्जी चराचर व्रहाण्ड व्यप्ती,स्वप्रकाशित ।

जागी जेय जन्म र जीव छ,उही प्राणी र वनस्पती अल्पकाल सजीव रही वाचि जीवनसित ।।

सनातन पुरुष र प्रकृतिको मिलन नै जग सृष्टिको क्रमैे छ र जीवन्त चलिनै रहने पुरुषप्रित ।

आमा उनै हिरण्यगर्भ उही,लाखौ यत्न तप गरी जन्मले भोग गरी कालमा वित्छ माटोसित ।। १

प्रकृति ः—

ब्रम्हाले सृष्टि संचालक रही आधार परा –चेतना) र अपरा –जड) प्रकृतिका गुणरुपी छन ।

उही मायावी रंग सत्व, रज, तमनै प्राणी, वनस्पती र पदार्थको जगतमा जगत्र रहन्छन ।।

धारी रुप,आकार, वोली अन्तर सम्वन्ध, तौल, उर्जा शक्ति, गुरुत्वाकर्षण शक्ति भरिपूर्ण ।

यत्रतत्र क्षेत्रमा बिबिध विषय वस्तुको उत्पती,एक विषय वस्तुमा दुई वस्तुको उत्पती सम्पूर्ण ।। १

आत्मा ः—

आत्मा परव्रहको वंश हुनाले प्राणी वनस्पती सम्पूर्ण जीवन चेतना पनी शक्तिले भरपूर्ण ।

भरी चैत्यन्य स्वरुप उसैको तरङ्गले बास परव्रहमा रहने आत्माको महासागर छ सम्पूर्ण ।।

विभिन्न जग जगत र व्रहाण्डमा सृष्टि,चेतना,स्वरुप,अवस्थाले जीवात्माधारीे सृजना छ ।

बनी चैतन्य स्वरुप,साक्षीपुरुष,चेतना तत्व नै आत्मा एक छ सूर्य अग्नि पर्यावरण बन्दछ ।। १

सृष्टि

व्यष्टि सृष्टि ः–

यो पिण्ड सृष्टि हो,आकाशमा समयको अन्तरमा स्वनिर्माणहुने चेतना नभएका व्यष्टि जडले ।

पदार्थको खगोलिए भिन्न आकारका पिण्डहरु सृष्टि र ब्रहाण्डमा नै बिग बैंङ्ग सिद्धान्तमा हराउने ।।

मिलि व्यष्टि सृष्टिको प्रकृयामा हाइड्रोजन र हिलियम ,वायु,यौगिक पदार्थहरु कारक तत्व रहन्छ ।

यस व्यष्टि सृष्टिमा प्रथम योनी स्थावर (वनस्पति) योनि,सृष्टि तमोगुणबाट सत्वगुणी बनी जान्छ ।।

समष्टि सृष्टि सत्वगुणबाट तमोगुण तर्फ घटदा,व्यष्टि सृष्टि –ब्रहाण्ड, पिण्ड) मा जीवको सृष्टिमा ।

प्रवाह उब्जि सो देखि स्वेदजा, जरायुजा र अण्डाजा सम्म प्रकृतिमाताका त्रिगुण (सत्व, रज, तम) मा ।।

बनि रङ्गिन तरङ्गले परमात्मा,सूर्यका प्रतिविम्व रुपी अंशबाट जीवहरुको सृष्टि गतिशील सदा चल्छ ।

सारा शुक्ष्म रुपका जीवहरुको गतिविधि तमोगुणबाट शुरु भएर सत्वगुण तर्फ विकाश हुदैँ जान्छ ।

प्राकृत सृष्टि ः–

जुटी ब्राहाण्डमा सृष्टि,सञ्चालन तत् कडी र तत्वहरुको उत्पति नै प्राकृत सृष्टि बन्दछ ।

मिली सनातनिय दैवि शक्ति,समय,क्रमले सञ्चालीत छ,जसमा प्रकृति, महतत्व, अंहकार छ ।।

भिन्न पञ्चतनमात्रा, पञ्चमाहभुत, अन्तस्करण र इन्द्रिय मिली सृष्टि प्रकृत बनि रहि रहन्छ ।

यही प्रकृतिका समग्रनै प्राकृत छन सबै सत्य र सनातनी कारक तत्वले सृष्टि क्रम बनिरहन्छ ।। १

वैकृत सृष्टि ः–

अन्त्य भई प्राकृत सृष्टि संरचना,चेतनतत्वको प्रतिविम्व बाकी जडतत्व नीवासमा संकल्प छ ।

विकल्प,स्त्री र पुरुष, भाले र पोथी साथै वायु र परागको यौगिक सम्मिलनमा नै उत्पति हुन्छ ।।।

चराचर,प्राणी,वनस्पति, मानव पशुपक्षि, किटपतंग, देवता, यक्ष, राक्षस, गन्धर्वका सृष्टि चल्छ ।

बाकी किन्नर, किन्नरी, किँपुरुष, अश्वमुख ईत्यादि सबै वैकृत सृष्टि समय नै सञ्चालन छ ।। १

सूर्य (अग्नी) र परब्रहको अन्र्तसम्बन्ध के छ त ?

जानी भौतिक विज्ञान त सूर्यका आकाश गंगा तारापुञ्जको सदस्य बुझिदिनु ।

भलोका लागी उत्पत्ती भए दिने मझौला पहेलो प्रकाश दिप्त तारा पिण्ड बनिन। ।।

बिबिध ग्याँसको विशाल भण्डार, दैनिक आणविक उर्जा उत्पादन छ, भु मण्डलमा ।

जीवन दिने प्राणी र वनस्पत्तीमा शक्ति प्राप्त हुने अग्नी तत्ववाट समस्त जग धरामा ।। १

भरी जीवित र गतिशील हुदै, मृत्यूतक पञ्चमहाभूतको आश्रय प्रकृतिक प्रकृया छ ।

गरी पालन पोषणले निर्भर अस्तित्व क्षणिक र नाशवान मृत्युतक बाचीबसि रहेछ ।।

यीनै परब्रह समस्त ब्रहाण्डको नायक अपरा र परा प्रकृतिलाई संचालन कत्र्ता,हत्र्ता ।

उ निराकार र साकार,जन्म, मरण नभएका, अविनाशी, सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा सुकर्ता ।। २,

बुझ समय,काल पुरुष,ब्रहाण्ड निर्माण,परब्रहको आविश्कार सूर्य (अग्नी) देवः भने ।

सूर्यनै हिरण्य गर्भ, सुत्रात्माले समस्त वेद, पूराण, उपनिषद आत्मको सृष्टिकर्ता जाने ।।

शक्ति ,सृष्टिमा सूर्य छन निरन्तर आत्मा चेतनमा सन्तानको रक्षक स्रोत मन्त्रण भजे ।

निरन्तर समय खबरदारी र देबहरु कार्य संचालनमा जीवधारी शरिर मन बचनले जपे ।। ३

https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Hari_prasad_sedhaynne.wikipedia.org/wiki/सेढाई https://ne.wikipedia.org/s/fxdv ,https://www.facebook.com/sedhayn/notifications/ हरिनाम

अध्धयाय १

बिषयहरु ः

१. देवता कसलाई मान्ने ?

२. दैवी सत्ता सञ्चालन

३. कलीsedhyn

४. पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र

५. जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध

६. शरीर ः

७. मानिस मरिसकेपछि ?

८. पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?

९.जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)

१०. जीवनको अवस्था

क.नाशवान शरीरः—

ख.विना शरीरः—

ग.शूक्ष्म शरीर –

घ.आत्मा

ड.आत्माबाट उत्पत्ति

च.जीवनको उपयोगिता

११.जग जगत

देवता कसलाई मान्ने ?

यहाँ कुनै श्रोतवाट संञ्चालित,शक्तिलाई देवता भनिन्छ ।

साकार र निराकार,चेतनपुञ्जका कण अवस्थामा रहन्छन ।।

यी शक्तिका पुञ्जलाई असंख्य नामले सम्वोधन गरीएकोछ ।।

भू–मण्डलमा ३३ कोटि (करोड) देवताहरु भनि बताएका छ ।। १

सनातन शास्त्र वेद,पुराणह,धर्महरुमा वर्णन गरिएको पाईन्छ ।

ऋषिहरुले आविस्कार गरिएका मन्त्रमा चेतन शक्ति छरिन्छ ।।

जडपदार्थ तथा जडशक्तिको विषयमा ज्ञान व्याख्या गरिएको छ ।

विभिन्न किसिमका नामधारी देवताहरुलाई वोलाउन,पुजागर्नु पर्छ ।। २

देव खुशी गराउन,वरदानमाग्न आदि विविध प्रयोजनमा आवहान हुन्छ ।

यी उपयोग गर्नको लागि फरक –फरक मन्त्रको आविस्कार बताईन्छ ।।

जुन शक्ति वा देवतालाई आवहान गर्नुछ उहि मन्त्रवाट सम्वोधन जुन ।

सम्झदा आफुसामु आउने साकार वा निराकार को शक्ति नै देवता हुन ।। ३

देवताहरुको शक्ति,दृश्य र अदृश्यमानै निमेषभर शव्द, रुप तथा आकार ।

आई स्वजनमा जुन रुपमाआई व्रहाण्डको मुलशक्ति चेतनपुञ्जले साकार ।।

शस्त्र शास्त्रमा सम्वोधन गर्दा परव्रह, परमात्मापरमेश्वर, ईश्वर भनिन्छ ।

प्राणी,वनस्पति,देवताजगतको सृष्टिमा सवै चेतन पुञ्जका अंश,साकार रुप हुन ।। ४

एउटै गोलामिक सतहमा रुप,अङ्ग, एकैढिक्का र एउटै प्रकृति स्वभावमा छ ।

भू–मण्डलमा पानीको समुन्द्र रहेको छ,उही जीव संम्भव रहि रहन्छ ।।

यसैवाट कुहिरो,वादल,शित,तुषारो,हिउ र पानीको अवस्थामा उही रहन्छ ।

त्यसै गरी समस्त व्रहाण्ड चेतन सत्ताको समुन्द्र हो,यसैमा जड,प्रकृती छ ।।५

समुन्द्र भित्रमा पिण्ड,जीव र देवताका सृष्टिहरु गतिशील रहेका छन ।

व्यक्तिले कर्म,आचारण लाई अनुसाशित,संयम पुर्वक अंङ्गीकार गदछनर्् ।।

मानिस पनि ऋषि र देवता चेतनपुञ्जमा एकाकार हुनु पुरुषार्थमा छ ।

जुन अध्यात्मविज्ञान मार्फत खोजी गर्दै ज्ञान सफलतामा पुग्न सकिन्छ । ६

दैवी सत्ता सञ्चालन

गरी ईश्वरीय दैवि सत्ता संचालनको विधि विधान र नियमानुसार छ ।

ब्रहा चराचर जगतको सृष्टि,सृजनाका,ेरचना मात्र गर्ने,कृपा रहन्छ ।।

भगवान विष्णुले सृजना गरिएका जीव तथा प्राणीहरुलाई बाँच्न खान ।

लगाउन, हुर्कन,वढन र गाँस, बास, कपासको व्यवस्थाले मिलाउन ।। १

महादेव शिवले प्राणी,वनस्पति सबैको जीवन मरण,डण्ड,सजाय पुरस्कार ।

हरहिसावको लेखा श्रेष्ता अभिलेख राखि सृष्टि संरचनाको दैनिक कर्म ।

चल्छ व्यवस्था मिलाइएको छ की देखेर आउने कोही भेटिन्न ?के मर्म ।।

ब्रहा लोकसम्मका प्राणीहरु नाशवान भएको हुनाले समयानुसारका जन्म ।

मरण,क्रिया कर्म हेरी समय चक्र चल्ने भइनै रहन्छ बुन धर्म र के अधर्म ।। २

समय युग, धर्म र आयुको आधारबाट सत्य, त्रेता, द्वापर, कली चार युग छ ।

चार युगको एक चौकडी युग अर्थात महायुग बनाई, ७१ वटा महायुग बन्छ ।।

यहिको समयलाई एक मन्वन्तर, एक मनुको समय र त्यस्ता १४ वटा हुन्छ ।

मनुको समय अवधि बराबर सृष्टि कर्ता बहाको एक दिनको समय निर्धारणछ ।। २

बहाको दिनको समयमा सबै भुत प्राणीहरुको जन्म र उत्पति हुन्छ ।

बहाको रातको समयमा सबै विनास र प्रलयमा दुख,पिर बनिरहन्छ ।।

यही क्रमानुसार बहाको आफ्नो जीवन अवधि पूरा हुन १०० वर्ष लाग्दछ ।

एक बहाको आयु १०० वर्ष पूरा भएपछि अर्काे बहाको जन्म हुन्छ ।। ३

दैवि विधान अनुसार उत्पति (जन्म) परिवर्तन एक सांश्वत नियम बन्छ ।

पञ्च महाभूत वा प्रकृति बाहेकका प्राणी वनस्पति सबै नाशवान छन् ।

एक अवस्था बाट अर्काे अवस्थामा जानु नै क्रान्ति,परिवर्तन,जीवन हो ।

चाहे रासायनीक,भौतिक युगलाई सत्य अवस्थाबाट सुरु गरी असल रह्यो ।। ४

वस्तुहरुको अस्तित्व क्रमशः युगधर्म अनुसार घटाउँदै घटाउँदै जान्छ ।

असत्य अवस्थामा पु¥याएर युगको अन्त्य तथा विनास,प्रलय गर्नुपर्ने छ ।।

सत्ता संचालनकहरुको नियम भएको हुनाले युगानुसार क्रियाकलाप मानवमा ।

आहार विहार आचरण तथा आयुमा समेत फरक पर्दै जानु स्वभाविक जीवमा ।। ५

सत्य युगका मानवहरुको प्राणको वासस्थान आफ्नै शरीरको हाडमा छ ।

(हड्डी) भएको हुनाले उनीहरु लामो समय सम्म तपस्या,देवाराधाना वस्छ ।।

गरी लाखौं यत्न धेरैवर्ष सम्म बाच्न सक्ने दिर्घाजीवी सोच भक्ति गरे ।

आजका मानवको प्राणको बासस्थान अन्न भएको हुनाले छोटो आयु भए ।। ६

यी रोगी तपस्या गर्न नसक्ने अवस्थाका, युग धर्मानुसार भएको हो ।

मानवले जुन युगमा जुन समयमा जन्म लिन्छ सोही युगको धर्म भो ।।

आचरण अनुसार आफुमा युग धर्म लागु हुन्छ ,यो यथार्थ सत्य हा ।

एकको स्वभावलाई अर्काेले बाठो बनि बदल्न खोज्नु आफै मुर्ख बन्नु हो । ७

कली

हाल कलीयुग ५११० वर्षमा छ,कलिको धर्मा,हाहाकार दुस्कर्महरु छ ।

सत्यको कुनै अस्तीत्व नरही मानिसहरु उन्मत छाडा बेधर्मि बन्छ ।।

कर्म के हो ? अकर्म के हो ? बुद्धि विवेकले कामनै गर्न छोड्दछ ।

जनको आचरण निती नियमलाई विर्सेर पैसा मात्र जम्मा गर्ने हुन्छ ।। १

बिर्सि तपस्या रुपी ध्यानमा मग्नले,भौतिक उन्नतीको विकासे छ ।

चरम सिमा नै नाघी,मानिस पैसाको दासले,पाय त हुने थियो र छ ।।

भन्ने मुल मन्त्रमा पैसा संचितीमा लागि जता ततै भौतारी बाँच्छन् ।

आपसमा हत्या, लुटपाट, बलात्कार, झगडा, लडाई व्यक्तिस्वार्थी जन ।। २

राष्ट्रमा अवनती भइनैरहन्छ,युगले दुषित वातावरणलाई सफागर्न सक्दैन ।

तब,पुन सत्य युगको शुभारम्भ गरी धर्म स्थापना गर्नको लागि जगाउन ।।

महायुगको अन्त्यमा प्रलय गराई पृथ्वीमा रहेको दुषित पदार्थ हटाउने मन ।

उही काम कल्की नाम गरेको अवतारले भगवानबाट हुने रक्षित छ सब जन ।।३

यहि सकाम र रितका प्रकारले ब्रहाको समय चक्र समाप्त हुँदै फेरिन्छ ।

एक ब्रहाको पदावदी समाप्त भई,अर्काे ब्रहाको उत्पती र श्री उही चल्छ ।।

परमेश्वरले, त्रिगुणमयी योग मायाको आधारमा जग जाय जन्म गर्नु हुन्छ ।

पृथ्वी नवग्रह तारा उल्का पिण्ड, आदि बाहेक आजको भौतिक, विज्ञान रहन्छ ।। ४

वेदअनुसारमा विभिन्न लोकहरुको दर्शन तथा अध्यान गर्न जनले सकेको छैन् ।

तथ्य,याद पृथ्वीबाट धेरै टाढाको अदृस्य क्षेत्र भएको र मानव मस्तिष्कमा रहदैन ।।

बिज्ञानबाट टाढाको विषय वस्तु,पृथ्वी,लोकहरु,जन्म लिनु र मर्नु कष्टमा चल्दछ ।

यहाँ समयमा पनि जन्मनु र मर्न नपर्ने वर्तमान जीवनमा मोक्ष प्राप्त जन चाहन्छ ।। ५

परमधाममा बास बस्नको लागि, बौद्धिक विधान,सर्तकर्म,परोपकारका कार्या गर्छ ।

गरिएका कर्महरुको फल भगवानमा नै समर्पण गरी हर समय आफ्नो वृत्ति भर्छ ।।

विकासमा भगवानको स्तुती जप पाठ पूजा, आराधाना, भजन श्रवण कृर्तन गरी ।

मोक्षको अधिकारी,जीवले मेरो धाम प्राप्त गर्छ,श्रीमदभागवत गीतामा पाठ गरीन्छ ।।

गीतामा उल्लेख गरिएको,सूर्य चन्द्र तारा मण्डल,जहाँ कसैको पनि प्रकाश नपुग्ने ।

नसक्ने स्वयं तेजोमय, झलझलाकार भएको क्षेत्रलाई काञ्चन क्षेत्र बन्छ सायुज्ने ।।

वहाँ,यही परमेश्वरको परमधाम हो,जहाँ गति मति,निती र विधानले जन धन पुज्ये ।

जीवन,जेय जन्म र हरण मरण सबैमा मुक्ति र सुखदायक प्रसन्नता छ गन्येमान्ये ।।

सत्य युगको सुरु र कलीयुगको आखिरी समयसम्मको महायुगका अवस्थामा ।

पृथ्वीमा धर्म स्थापना,कामको शिलशिला,जीवनचक्र यापन गर्नेे पात्र साविकमा ।।

युग,घटना,क्रमलाई लिएर आफ्नो भूमिका,आउने समयमा उनै महापुरुष पनि ।

ऋषि, व्यास, देवि भगवती र घटनाहरुको पुनरावृत्तिमा लोक समुदायसहज बनि ।।

नौलो, नयाँ, छैन, होइन, यी सबै विगत कालमा नै निर्धारण भई आएका क्रम ।

कार्यक्रम र विषय वस्तुहरु,व्यक्ति विशेषको ज्ञान, अनुभव र दृष्टिकोणका अनुक्रम ।।

अज्ञानको,समुदायहरु भ्रममा परी,निवारणमा सतसँग आध्यात्मिक दर्शनको चिन्तन ।

मनन्,सद बुद्धि,विचार,ज्ञान,अभ्यास र समत्व बृद्धिको यथार्थ वस्तुको गर्नु मनन ।।

नजिक पुग,संसार परिवर्तनशील र नाशवान छ, देखिएको वस्तु सबै असत्य छ ।

क्षण भङ्गुर हो, एक भन्दा अर्काे वस्तुको सृजना गरिएको छैन, यथार्थ बुझने बन्छ ।।

सबै एकबाट अर्काेमा भिन्न छन्, उस्तै उस्तै देख्नु अनुभवको कमि हो, तिमी सोच ।

जे,जति बुझछौ स्वजन हो,जीव नाशवान छ जन्मने मर्छ,व्यर्थ नहोउ तिमी सधै वाँच ।।

नयाँ सृष्टि संरचनाको व्यवस्था कल्प कल्पान्तर सम्म कायम रही रहन्छ ।

उही अपरा र परा प्रकृतिको त्रिगुणमयी माया सत्व, रज, तम, गुण बन्छ ।।

यही जीवरुपलाई जन्म जन्मान्तरको चक्रमा प्रवेश गराई स्थुल शरीर चल्छ ।

त्यहीबाट गरिएका कर्मको आधारमा दण्ड सजाय पुरस्कार आदि व्यवस्था छ ।।

चालु स्वर्ग लोक र नरकलोकको व्यवस्था र सत्यलोक ब्रहाण्डीय न्यायलय हो ।

नरक लोकयातना क्षेत्र हो,स्वर्गमा देवलोक र पितृ लोकको पनि छुटै स्थान भयो ।।

जहाँ पितृहरु आफ्नो संस्कार अनुसारको कर्मको फल भोग गरेर सुख पूर्वक छन की ।

शान्तिको वातावरण वा द्धिविधामा,कोही फर्कि आएन एकिन के लेखु कहाँ रहन्छन् ती ।।

भू—लोक (पृथ्वी) देखि स्वर्गलोक सम्मका क्षत्रेहरुका प्राणीहरु नाशवान र क्षणिक छन् ।

यहाँ जीवको जन्म,मृत्यु भइनै रहन्छ,पृथ्वीमा गरिएका असल कर्मका फलको प्रभाव रहन्छ ।।

कर्मले पितृ र देवता पनि स्वर्गमा सुख सयल गर्दछ्न् वा पुण्य समाप्त भएपछि जन्मन्छन् ।

मरणको घेरामा घुमी,ईन्द्र र यमलोकमा यमराज, चित्रगुप्त जिम्माको काम कर्तव्य गर्छन ।।

कलि देवः र उनका निष्टामा बौद्धिक विधान अनुसार आफै कर्मले जन्मको क्रिय गर्दछन् ।

चराचर जगतको गहना रुपी प्राणी,वनस्पतिमा जीवन चक्र विकासमा तत्व विज (विउ)मा छन् ।।

प्रकृति उत्पादन गर्दछिन् ,जीव विज्ञानको सिमा भन्दा बाहिरको विषय वस्तु बनि रहेको छन ।

विकाशित मानवले हाड, छाला, रगत, मासु भएको कुनै प्राणीको निर्माण गर्न सकेका छैनन् ।।

विज तत्व प्राणी तथा वनस्पति सबैमा बाचुञ्जेल रही,विजको विकशित रुप स्थुल शरीर बन्यो ।

प्राणी र स्थुल शरीरमा बास गर्ने आत्मा छुट्टै तत्व,जीवन चक्र परा प्रकृतिमा निर्भर हुन्छ त्यो ।।

भनिन्छ स्थुल शरीर नाश छ,आत्मा अमर छ ,प्रकृतिको वातावरण अनुसार स्थुल शरीरको रहनेभो ।

श्रृजना र विनाश भइ नै रहन्छ,को किन बनाउछ,बिज्ञान त क्षम्य शाहसदेखि हैराननै रहि गो ।।

पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र

बुझे दैवि शासन सत्ता सञ्चालनको सब नियमित प्रक्रियामा योगमाया रुपी प्रकृतिको ।

माध्यमबाट समय समयमा दैवि शक्ति सम्पन्न महापुरुष युग पुरुष ऋषी महर्षीहरु जो ।।

आफ्नो पुर्व, निर्धारित कार्यक्रम अनुसार केही समयको लागि निश्चित उद्देश्य पूरा गर्न ।

भू—मण्डलीय यात्रानै,जीवन यात्राको घटना क्रम र संयोग हुने पृथ्वीका ठाउँ ठाउँमा पर्ने ।। १

पवित्र तिर्थस्थल र पुण्य धामको नाम,सयम समाप्त भएपछि पुन साविक ठाउँमा फर्कि ।

पवित्र स्थलनै,मानव समुदायको ज्ञान, अनुभव र बुद्धि आधारमा भौतिक संरचना बनाई ।।

सनातन देखि मृत्युपछि मोक्ष प्राप्त गर्ने तिर्थस्थलको रुपमा पूजा आराधाना गर्ने गर्दछन् ।

आस्तीक भावना भएका,हेयमा देवत्व रहेका मानव समुदायमा यही नै परम्परा कायम छन् । २

पृथ्वीमा रहेका,बनेका सबै पवित्र तिर्थ,धाम तथा मन्दिरहरुले मोक्ष प्राप्त गराउँदैनन् ।

सदाचार,मोक्ष,सनातनको लागि समभावको बाटो खुल्ला गर्ने,जागृत,धारण प्रेरणादिन्छन् ।।

अज्ञानको कारणबाट आफूसँग लुकेर बसेको आस्था,आस्तीक भावनालाई जाग्रीत गराई ।

समभाव र तत्व ज्ञान प्राप्त गरी,धैर्यमा सार्मथ्यवान बन्नको लागि गति,नितीध्येय जगाई ।। ३

भिन्न मोक्ष,तिर्थस्थल र पवित्र धामहरुको आत्मा दर्शन गर्नु भनेको, यात्राको माध्यम बनि ।

धरा र जगको सुख, दुःख, ज्ञान वैराग्यको शिक्षा चेतनामा अनुभव प्राप्त गर्नु सुखद मन होनी ।

यात्रा,धारण,प्राप्तीमा गरिएका अनुभवबाट बुद्धिलाई सुख विवेकतर्फ उन्मुख हुन शक्ति मिल्दछ ।

यसबाट बुृद्धि स्थीर,शुद्ध बनी विवेकबाट अन्तर आत्मामो तत्व ज्ञानको पुञ्जप्रकाश उत्पन्न हुन्छ ।। ४

दिव्य,सोही प्रकाशले जीव र जीवन यात्रामा के हो, भनि विश्लेषण गरी दिव्य धामतर्फ उन्मुख बन्छ ।

जीवनै जन्म मरणको बन्धनबाट भय,मुक्तिको छुटकारा पाउदा प्रेरणा प्रदान भई मोक्षले देह त्याग्छ ।।

संस्मरण,अनुमान,यात्रा गर्नु नै अनुभवले सुख प्राप्ती ज्ञान हो,यहि ज्ञानबाट नै वैराग्य र भक्ति जन्मन्छ ।

उही मोक्षको आधिकारी बनी,यावत जन्म मरण र सुख दुखको सागर जनले सहजै तर्न,तराउन सक्छ ।। ५

सबै अन्तर आत्माबाट निस्किएको आत्माको आवाज संकल्पलाई मन वचन कर्मले समाजमा दिनु ।

व्यवहारमा उतार्नु, धारण गर्नु नै धर्म बन्छ,व्यक्तिका संकल्पलाई धारण गरी,कर्म उसको हितमा लिनु ।।

नाउँबाट धर्मको नाउँ राखि,गौतम बुद्धको नाउँबाट बौद्ध धर्म, रजनिशको नाउँबाट रजनिस धर्म रहेकी ।

जिसस क्राइस्टको नाउँबाट क्रिस्चीयन धर्म, कुरान नाना ग्रन्थ र धर्म मूलतः यसैगरी सृजीए,बने ती ।।६

हिमद्युःवेदले मान्यता दिएका तीस किसिमका हिन्दुका संकल्पलाई संनातन धर्म भने ।

मूल,आदि सबै धर्मको मूल सार तत्व भनेको भू—तलमा रहेका प्राणी समुदायलाई बने ।।

हानी नोक्सान हुने काम नगर्नु, अर्थात परोपकार सम्बन्धी सबै किसिमका कामहरु गर्नु ।

सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा निराकार निर्विकल्प, परमेश्वरमा जवाफदेही हुनु ,समभावमा पर्नु ।। ७

धर्म हो,चार वेदको सार तत्वमा पनि परोपकारं पुण्ययाम, पापायां, परपिडनम जनित ।

सम्पूर्ण भूत प्राणीलाई फाइदा नहुने किसिमको काम गर्नु प्राणीको चित्त दुखाउनु फलित ।।

हेय,निजको नोक्सान हुने काम गरिदिनु पाप हो, बर्जित दुख कष्ट दायक पापी भनिएको छ ।

क्षणिक वा दुरगामी प्रभाव कुभाव,विचार,संस्कार गरिवी,शोषण नीति र न्यायनै पाप हुन्छ ।। ८

धारण,धर्म ठूलो वा सानो छैनन्, ज्ञानको दृष्टिमा सबै धर्मको अस्तित्व बराबरी, छ रहन्छ ।

कारण,हेर्ने व्यक्तिको सोचाई, स्वभाव, संगतमा मात्र फरक हुन आई धर्मको विषयमा बन्छ ।।

मत मतान्तर र सबै धर्मका आस्थाको केन्द्र विन्दु दिव्यधाम एउटै हो धर्मालम्बीको पथ,कुन? ।

हिँड्ने बाटो फरक छन् ,उपयुक्त छ,उतैबाट हिँड हस्तछेप नगर्नु,सबै अधिकार समान हुन ।। ९

जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध

जन्म दिनु, लिनु र मर्नु अवस्थाको परिवर्तन नै जीवको जीवन हो र यो चलिरहन्छ ।

कहिले अन्तरिक्ष,यमलोक,स्वर्गलोक त कहिले पृथ्वीमा,कर्म क्षेत्र बनाई हिड्छ यो ।।

हो,यहाँ नै गरिएका सम्पूर्ण कर्महरुको मूल्याङ्कन यमलोकका पदाधिकारीहरुबाट जाँची ।

निरीक्षण गरी गराई फलको भोग गर्नुको लागि सबै लोकहरुमा उसले गरेका परिक्ष यी ।। १

प्रारब्ध कर्मको आधारमा जीवलाई घुमाई रहन्छ, यही नै अवस्थामा मानिसले भोग्नु छ ।

गरिएका सकाम अथवा निस्काम कर्महरुको फल अर्काे जन्ममा भोग गर्न वा मोक्ष पाउछ ।।

मोक्ष्ाँ कारक तत्व भएको हुनाले समभाव, समदर्शी र समत्वबुद्धिको आधारमा परोपकार छ ।

बहुजन हितायको भावनामा गरिएको निष्काम कर्मबाट अती पुण्य प्राप्त भै देहावसान हुन्छ ।। २

मृतयुमा दिव्यधामतर्फ प्रस्थान गर्छ ,उ जन्म मरणको परिवर्तनबाट अब छुटकरा पाउछ ।

मृत्यु शैयामा छटपटाई रहेको जिर्ण जर्जर अवस्थाको शरीरबाट प्राणरुपी वायुले उ अशक्त छ ।।

शरीरमा रहेका सार तत्व रुपी जीवात्मालाई बाहिर अन्तरिक्षमा निकाली सकेपछि अव मृत्यु बन्छ ।

शरीरको मृत्यु भैसकेपछि, अर्काे देहधारी गर्भमा जीवको प्रवेश नभएको अवस्थासम्म प्रेतात्मा हुन्छ ।। ३

जीवरुप आत्मा विना शरीरबाट अन्तरिक्षमा वायुको रुपमा घुमी योनी खोजी रहन्छ ।

एउटा शरीरबाट छुटकारा पाउनु अर्काे शरीरमा प्रवेश नर्गनु अथवा देहमा नजाने छ ।।

देह समावेश नभएको समय अवधि अन्तरिक्षको अवस्था,उ के के हो? बुझ्नु कहाँ छ ।

अनुमानमा रोमान्चित विशव जगत जनले निजी,संस्कारगरी चित्त,धारणमा बुझाउछ ।। ४

जीव,मानिसको जन्म कर्म र आचरण सम्बन्धमा व्याख्या गर्ने गरुड पुराणको भनाई छ ।

मतमा शरीरको मृत्यु भएको समयदेखि १३ दिनको समयसम्म घरपरिवाका सदस्यमा रहन्छ ।।

वंशहरुले पितृको लागि जुन कर्म यज्ञहरु गरिदिन्छन् यसैबाट वायुमण्डल (अन्तरिक्ष) मा जान्छ ।

नयाँ शरीरको निर्माण भएर जीव रुप आत्मा (प्रेतात्मा) उक्त शरीरमा प्रवेश गरी उही रहन्छ ।।५

सबै इन्द्रियहरु समावेश भएको एक चेतन गतिशील शरीर बन्दछ ।

सोही शरीरबाट साविक जन्मामा गरिएको कर्महरुको फलको नतिजा भोग छ ।।

नरकलोक र स्वर्गलोकमा तोकिएको समय अवधिसम्म दुःख,सुःखको भोग्छ ।

भोग समाप्त भएपछि पुन पृथ्वीमा जन्म लिई जीवात्माको नाशवान शरीर चलिरहन्छ ।।६

मरेको मानिसको सदगत वा (१३ दिनसम्मको कृया हुननसके) उसले वायू बन्छ ।

जीवित अवस्थामा जस्तो सुकै राम्रो वा नराम्रो कर्म गरेता पनि उही घुम्नु छ ।।

देहधारी रुपले स्वर्ग, नर्कको भोग गर्न नपाई,वायु मडलमा नै प्रेतात्मा भएरको हुन्छ ।

युगौ युगसम्म भड्किरहन्छ,न त उसको शरीरको निर्माण,सुख, दुःखको स्वर्ग नर्क छ ।। ७

अपरा रुपी जड प्रकृति र परारुपी चेतना प्रकृतिको माध्यमबाट पृथ्वीका स्थवरजंगममा ।

प्राणी तथा वनस्पतिको सृजना र विनास बारम्बार भइ नै रहने हुनाले स्वर्ग,नर्क लोकमा ।।

जग वा लोकको आवश्यकता नै छैन्, बिज्ञानले त, यो केबल भ्रम मात्र हो ठान्दछ ।

प्रमाण,सत्य तथ्य र भन्ने दखिन्न,खालि कथनका नास्तीक मतालम्बीहरुको कथन छ ।। ८

शरीर ः

बुझ जीवात्मा (आत्मा) को बासस्थान प्राणी र वनस्पतिको शरीर हो यहाँ ।

जानी शरीर अन्तर्गत विभिन्न,तह,तप्का र किसिमका रुपहरु पर्छन् सृष्टिमा ।। १

हो ,शरीरबाट अलग भएको आत्मा विना शरीरमा र शुक्ष्म शरीरमा रहन्छ ।

बहा, विष्णु, महेश्वरले जीवात्माको शरीरलाई परा,अपरा प्रकृतिको जिम्मा छ ।।

वर्तमान शरीरको लागी नाफा नोक्सान जे हुन्छ जो गरिन्छ सबै प्रकृतिबाट हुन्छ ।

पूर्व जन्मको फल (प्रारब्ध) अनुसार नै छ,भगवानले थपघट गरिदिने समभव कहा छ् ।। २

मानिसको शरीरबाट नै प्राणीमा रहने आत्मा (जीवात्मा) परमात्मा हुदैं ।

परमेश्वरमा एकाकार भएर रहने,मानिसको शरीरबाट नै आत्मा रुमलिदै ।।

अन्य पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग तथा वनस्पतिको शरीरमा विचरण गरी घुम्दै ।

जन्ममरणको चक्रमा घुमि मानिसको शरीर बाट नै आत्मा विना शरीर हुदैं ।। ३

आत्मा भएर प्रेतात्माको रुपमा वायु मण्डलमा भड्कीरहन सक्दछ मानिसको ।

शरीरबाट नै आत्मा भ्रमण,शुक्ष्म शरीर धारणा गरेर नरक लोक र स्वर्ग लोकको ।।

तसर्थ जीवात्मालाई प्रकृतिको त्रीगुणमयी माया र उसैको शरीरमा रहेको आफ्नै छ ।

इन्द्रिय, मन तथा बुद्धिको आधारमा जहा पठाउन खोज्यो त्यही नै पठाउन सकिन्छ । ४

मानव जीवन अमूल्य र दुर्लभ छ उही चेतना प्रकृतिले बाँस बसुञ्जेल गर्दछ ।

नाशवान शरीर जीवित रहने हँुदा शरीरलाई हर प्रकारबाट पवित्र राख्नु पर्दछ ।।

मन र बुद्धिको परम कर्तव्य हुन आउँछ,जीवात्मा बास बसेको नाशवान शरीर ।

मरेर शरीरबाट आत्मा अलग भै सकेपछि र प्रणीका योनी र गर्भमा प्रवेश पीर ।। ५

भड्की आत्मा,जन्म नगरेको समयसम्म आत्मा विना शरीरमा दुर्गतीमा रहने भो ।

यस्तो अवस्थामा वायु मण्डल र अन्तरिक्ष (आकाश) नै जीवात्माको बासस्थान हो ।।

नाशवान शरीरबाट जीवात्मा (आत्मा) अलग भै निजको कपडा रुपी शरीरले फेर्छ ।

पूर्व जन्ममा गरिएका कर्महरुको संञ्चित फल (प्रारब्ध) भोग गर्नाको लागि नरक जान्छ ।। ६

अन्य लोक, पितृ लोक तथा देवलोकहरुमा रहने आत्मा शुक्ष्म शरीरमा उही रहन्छन् ।

मानिसको शरीरबाट मात्रै जीवात्माले विना शरीर भएर अन्तरिक्षमा शुक्ष्म शरीर बन्छ ।।

यावत भएर नरक लोक स्वर्गलोकमा रहन्छ,जन्म जन्मान्तरको यो अभ्यासपछि उ बन्छ ।

जीवात्मा परमधाम पुग्दछ,अन्य प्राणी तथा वनस्पतिबाट योनीका गर्भ मात्रै बदलिरहन्छ ।। ७

मोक्ष प्राप्त गर्न सक्ने अधिकार मानव शरीरलाई रहन्छ, मानव चोला दुर्लभ र अमुल्य बन्छ ।

स्वर्गमा बस्ने देवताहरु पनि मानिसको जन्म लिएर परमधाम पुग्नको लागि लालयित हुन्छन् ।

किनकी देवताहरु आ–आफ्ना पूर्व पुण्यको प्रभाव बाँकि रहुञ्जेल मात्र स्वर्गलेकमा बस्दछन् ।

पुण्य समाप्त भएपछि जन्म मरणको साहारा पृथ्वी (मत्र्य मण्डल) मा लिनै,काल समय पर्छन् ।। ८

आत्मा र परमात्माको मिलनलाई योग (+) भनिन्छ, यो अवसर प्राप्त गर्नको लागि सन्त ।

साधु, महात्मा पुुरुषहरुको संगत गर्ने सत शास्त्रहरुको चिन्तन, मनन, अध्ययन, ध्यानको मन छ ।।

समर्पण तथा खोजबाट प्राप्त गर्न, सकिन्छ योग कै माध्यमबाट मानिसको शरीरमा रहने भो ।

आत्मा परमात्मा परमेश्वरमा गएर मिल्दछ,दान ,आचार,कर्म यही नै जीवात्माको मुक्ति हो ।। ९

प्राण्ीको साथमा चेतना प्रकृति चैतन्य स्वरुप आत्मा रहेको अवस्थासम्म जागृत प्राणी बन्छ ।

जीवित रही, शरीरबाट चेतना प्रकृति बाहिर गएपछि नाशवान शरीर,देह त्यागी उ मर्छ ।।

टुटी चेतना त्यति बेला सन्तान स्त्री, छोरा, छोरी, वंश नाता कुटुम्ब स्फूर्त रुने कराउने छन् ।

निश्वास मुर्दा शरीरलाई दाजु भाइ छिमेकीबाट श्मशानघाटमा लगी दाहा संस्कार गन्र्नेछन ।।१०

छुट्छ सबै किसिमका व्यवहारहरुको सम्पर्क नै बन्द हुन्छ,पुन ः अर्काे नयाँ संसार बन्छ ।

को र के जान्छ संगै,अध्याय सुरु र यहि नै परिवर्तन बनि लासमा तासै वा धन त्यागीन्छ ।। ११

हो, खगोलीय पिण्डहरुमा समय समयमा ठूला ठूला विस्फोटनले अन्तरालमा फुट्दछन् ।

टुक्रा टुक्रा हुन्छन्, पुन जोडिन्छन्,स्वतन्त्र रुपमा रहन्छन्,यही नै परिवर्तन बनी रित चल्छन् ।

हेर खगोलिय पिण्डहरु आर्कषण, विकर्षण, स्थीर,गति र परिवर्तनले आधारित,सञ्चालित छन् ।

के प्राणी तथा वनस्पति गति कर्म र खाना,उही गति,रित र विधान परिवर्तनमा आधारित छन् । १२

मानिसको शरीरमा आत्माको बास रहने भएको कारणबाट शरीरको बाहिरी तथा भित्री छ ।

अन्तस्करणलाई हर समय सफा, शुद्ध, पवित्र हुँदा शरीरलाई सफा राख्नु भौतिक तथा आध्यात्मिक ।।

दुवैकोणबाट अनिवार्य र उपयोगी,अपवित्रको कारणबाट मन तथा शरीरमा रोगका किटाण्ुा नवसुन् ।

शरीरको मयललाई समय अनुकुल पानीले नुहाए झै, मन मस्तिष्कमा रहेको सांसरिक मयल नासुन ।। १३

अध्यायानलाई द्धापर युगको उत्तर्राधको समयमा महाभारत नामले चिनारी नाटक मञ्चनमा ।

के श्री कृष्ण भगवान र अर्जुनको सम्वादरुपी श्रीमद् भागवत गिता अमृत पिउनु पर्छ जीवनमा । १४

सृष्टिमा चराचर (गति भएका र नभएका) तथा स्थावर, जंगम सबै महाभूतहरु ।

परा र अपरा प्रकृतिको अधिनमा रही,उनै परमेश्वरका कृपा भगवानले सृष्टिहरु ।।

सबै किसिमको काम परा र अपरा (चेतना र जड) प्रकृतिको जिम्मामा सुम्पिनु बरु ।

प्राणी तथा वनस्पतिका विषयमा जे गर्छ जे हुन्छ सबै प्रकृतिमा आधारित हो अरु ।। १

मानिसको लागि भगवानले आफ्नो तर्फबाट फलानोले दुःख पायो कठै विचरा !

भनि उसको प्रारब्धको कर्म,कमाई बाहेक अन्य केही थपि दिनु हुँदैन,धर्म सारा ।।

तव मानिसको भौतिक सहयोग कर्मको आधारमा प्रकृतिमा निर्भर परि रहन्छ ।

भगावनबाट हैन,उ त केवल साक्षीको रुपमा टुलुटुलु हैसियत हेरिरहनु हुन्छ ।। २

मानिसहरु सबै पूर्व जन्ममा गरिएका फल,कर्मको फलको कमाई वर्तमान समयमा ।

कर्म प्रधान भएर भोगिरहेका छ,सबै चराचर जगतका स्थावर,जंगम समयको साथमा ।।

अन्तरालमा नाश भएर हराउँछन् ,परिवर्तनबाट नयाँ सृष्टिको संरचना तयार हुँदै छ ।

शरीरमा रहने कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय, मन,अहंकारले जीवात्मालाई सकाम कर्मफल बन्छ ।। ३

सबै माध्यमबाट कर्म बन्धनमा फसायर जन्म मरणको चक्रमा घुमाई रहन्छ ।

पार्थिव शरीरलाई निर्वाह गर्ने शिलशिलामा इन्द्रियले खोज्ने सुख सुविधा लिन्छ ।।

भोगादीको लागि संग्रह गरिने गाँस, बाँस, कपासको आपूर्ति,कला तथा विज्ञानले ।

ज्ञान,आविष्कार गरेका मानवीय उपयोगी यश, आराम,मनोरञ्जनका अवयवहरुले ।। ४

भौतिक सुख सुविधा,सामानहरुमा चञ्चलमन र इन्द्रियको प्रभाव पर्न जान्छ ।

व्यक्तिको पारिवारिक माया, मोह, र अल्पवृद्धिको कारणबाट नाशवान बनिन्छ ।।

शरीरलाईनै आत्मा सम्झिएर आफ्नो पार्थिक शरीरको लागि प्रर्याप्त हुने थियो ।

उही भन्ने लालसाको तृष्णारुपी अग्निको लागि भोगरुपी समिधा अर्पण गरीदियो ।। ५

अमेर,समयको फल स्वरुप शरीरमा जीवात्माले बास बसुञ्जेल उमेर ढल्दैजाँन्छ ।

बल,बर्कतले बुढेसकालमा इन्द्रिय सिथिल भएर ज्ञान, वैराग्य र भक्ति प्राप्त भैरहन्छ ।।

आत्मा साक्षत्कार नभएको समय सम्म डडेलो (दावालन)को तृष्णारुपी अग्निमा जल्छ ।

चञ्चल मन, मस्तिष्कलाई तडपी तडपी,शिथिल स्थूल र मन आत्माले दौडाई रहन्छ ।। ६

जीव उ,शरीरमा रहने इन्द्रियदेखि टाढा मन छ,मन देखि टाढा बुद्धिले बृति चाहन्छ ।

बुद्धि देखि टाढा आत्मा छ,आत्मा देखि टाढा परमात्मा भगवान छन् ,अब उही जाग्छ ।।

तसर्थ आत्माले बुद्धिलाई बुद्धिले मनलाई, मनले इन्द्रियलाई बसमा राख्न सक्नुपर्दछ ।

बुद्धिका अधिनमा इन्द्रिया,मन नभएको कारणबाट शरीरमा रहने आत्माले जगाउनु पर्छ ।। ७

जन्म जन्मान्तरमा शरीर रुपी कपडा बदलिनु बाध्य छ, र चौरासी लाख योनीमा ।

चक्रमा जीवात्मा घुमी ,मन र बुद्धिले आफ्नै शरीरमा सँगै बसेको ज्ञान लिनुमा ।।

अन्तरआत्मालाई चिनी,आत्मा साक्षत्कार हुनको लागि सन्त महात्माहरु सिकाउनु ।

संगत,सत शास्त्र आदिको अध्ययन, चिन्तन, मनन तथा खोज विना व्यक्तिमा हुनु ।। ८

रहेको बुद्धि मन्द भई शरीरमा लुकेर बसेका जीवन रुपी उर्जाको शक्तिलाई चिन ।

लिई प्रकाशमा नबदली,जीन्दगी अन्धकारमा भड्की दुखमा रहन्छ,त्याहा नहिड ।।

मन तथा बुद्धिलाई बसमा राखेर ज्ञान, वैराग्य, भक्तिको सद अभ्यासबाट बुझ जन ।

आत्मा साक्षात्कार भएपछि मात्र एक शरीरमा बस्ने जीवात्मालाई अर्काे भन्ने नठान ।। ९

शरीरमा बस्ने जीवात्माले आत्मा, अन्तर, आत्मा, भूतात्मा, प्रेतात्मा, देवात्मा ।

पितृआत्मा तथा जीवात्माको एक आपसमा चिनारी भै आफ्नो श्रोत केन्द्रतहमा ।।

परमात्मा भगवान प्रति जवाफदेहि भएर उनैको स्वरुपमा समर्पित हुनु छ ।

उनैले मोक्ष दिनु र चौरासी लाख योनीको जन्म मरणबाट जीवात्मा छुटनु पर्छ ।। १०

जीवले छुटकारा पाई,नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा रहँदा आफ्नो बंश साँच्छ ।

परम्परा अनुसारका आचरण, संत्सग तथा आस्तिक विषय वस्तुमा जिज्ञासाले बाँच्छ ।।

जगमा खोज, खनुसन्धान सतशास्त्रको अध्ययनले आदिबाट कर्मगरी बिषय भोग्छ ।

इन्द्रिय मनप्रति÷मन, बुद्धि प्रति । बुद्धि आत्मा प्रति÷आत्मा परमात्मा भगवान प्रति जाग्छ ।। ११

जीव समर्पित भएर आत्माको बसमा इन्द्रिय तथा मन, बद्धि समर्पित भैरहन्छ ।

साक्षत्कार भएपछि जीवात्मा (प्राणीमा रहने आत्मा) निराकार, निराधारमा जाग्छ ।।

सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा परमात्माको स्वरुपमा फर्कन्छ, यहिनै परिवर्तनको अन्त्य बन्छ ।

तब स्थिर मन,बुद्धि र अंहमा जकडिएको जीव लोभ,मेह वास्नामा जेलीएको हुन्छ ।। १२

सृष्टिका पिता बहाले जीवात्माको सृजना गरी परा र अपरा प्रकृतिको दिन्छन् ।

जिम्मामा छोडी दिएका,दुवै प्रकृतिको मिलन तथा भाले र पोथीको कृयाबन्छन् ।।

हो,सम्भोगबाट ज्ञानेन्द्रिय कर्म इन्द्रिय मन, बुद्धि अहंकार तथा आत्मा सहितले ।

जागी यहो खगोलिय पिण्ड (पृथ्वी) मा नाशवान शरीर लिएर जीवको जन्म हुन्छ ।। १३

जीव (प्राणी) मा आत्माको बास हुदा कारणबाट आत्मालाई जीवात्मा भनिएको कि ।

परमआत्मा ब्रहा बाट प्रकृतिमा र प्रकृतिबाट प्राणीमा प्रवेश गरी अन्त्यमा मिलिछ नी ।।

मानवको शरीरबाट ब्रहा मा नै फर्किएर मिल्नु नै जीवको जीवनको यात्रा अन्त्य भयो ।

कुरो त ज्ञान हो,सत्यको हो?प्रमाण उस्तै छ,जीव मानवको व्यवहार उस्तै त रह्यो ।। १४

परा प्रकृति परमात्मा भगवानको स्वरुप बनि,चराचर ब्रहाण्डलाई परिवर्तन बुझियो ।

गती र कर्मको आधारमा सृष्टि सञ्चालनकर्ता तथा रचयीता रजोगुणले युक्त भयो ।।

ब्रहाले अपरा प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको स्थुल शरीरमा जीवात्माको शरमा छ त्यो ।

जीव (प्राणीको) शरीरमा बास बस्ने नाशवान शरीरलाई छोटो छोटो समय बाच्ने भयो ।। १५

के? को? लागि जीवन्त राख्ने अमर तत्व आत्माको आफ्नै स्वरुपबाट सृजना छ ।

फैली अपराप्रकृतिमा सर्वव्यापक रुपमा कहाँ कुन रुप,गुणले कर्मफल छोड्दछ ।।

विद्यमान भौतिक जड वस्तुमा विद्युतीयतरङ्ग पठाए पछि निर्जिव वस्तु (पदार्थ) पनि ।

हुन्छ सजिव र प्राणी जगतमा जीवात्मा रुपी आत्मालाई नाशवान जड वस्तुमा छ नी ।। १६

आत्माशक्ति (विद्युतीय तरङ्ग) उर्जाशक्ति प्राणीका २ लिङ्ग मध्ये पुलिङ्गको वीर्यमा जान्छ ।

उही प्रवेश गराएर स्त्री लिङ्गको रजरुपी उर्वरा माटोको गर्भमा सुरक्षित रहिरहन्छ ।।

तब पछि जड प्रकृति (अपरा) को माध्यमबाट ५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रियहरुमा रही ।

मन वृद्धि अहंकार सहितको नाशवान शरीर जन्मी सोही हुन्छ,आत्मकेन्द्रनै शिराभई ।। १७

निजै शरीरमा साकार रुप गरेका भगवान श्री विष्णुमा रहने सबै किसिमका गुण ।

स्वभावहरु विराजमान रही,प्राणी र सृष्टिको शरीर नै भगवानको साकाररुप सगुण ।।

उनै भगवानले प्रयोगकर्ता, बनी शरीर साध्य कि साधन,यसैबाट साध्य पूरुषार्थ बन्दछ ।

जब जीवात्मा साविक जन्मको कपडा रुपी शरीरलाई परिवर्तनको माध्यमबाट फेरिन्छ ।। १८

शरिर बदलेर नयाँ योनीको गर्भमा पुनर्जन्म भई गर्भमा रहँदाको उ आमाको स्वभावमा ।

आहार, विहार कर्म र साविक जन्ममा उसबाट शरीरका इन्द्रिय तथा मन, बुद्धि, अहंकारमा ।।

हुने र गरिएका सकाम कर्मको आधारशीलाको नतिजाले नै वर्तमान जन्मको लागि शरीरका ।

बुद्धि, आयु र कर्मको किटान गरी अपरा प्रकृतिले आमाको योनीबाट हुन की जन्म गराएका ।। १९

जीवको पालन पोषणको काम अपरा प्रकृतिबाट चलिरहेको हुन्छ ।

बाबु, आमा त मानौ केवल कर्तव्य कर्मका निमित्त मात्र हुन्छन् ।।

वितेका प्रारब्धको र्कमको फलमानै वर्तमान समयको वंश, कुल छ ।

घर घरान, सुख, दुःख, आस्तिक, नास्तिक धनि, गरीव, रोगी उही छ ।। २०

हाय निरोगी, ठग, मुर्ख, हत्यारा, सज्जन, ज्ञानी, महात्मा, वैज्ञानिक पनि ।

कुनै विषयका ज्ञाता, प्रतिभाशाली तथा महान व्यक्तित्वको भोगाई छ नी ।।

हो यस विषयमा कसैले कसैलाई मूल्याङ्गन गरी वाङ्गा टिङ्गा प्रस्तुती गरे ।

गरी अमूल्य मानव चोलाको प्राप्ति समयलाई वरवाद गर्नु निन्दा हो अरे ।। २०

घृणरुपी डढेलोमा आफैलाई सल्काई,वर्तमान शरीर र आफू (आत्मा) लाई ।

रची प्यारो र पवित्र,मानिसलाई अन्य प्राणी (जीवात्मा) को मारेर शरीरलाई ।।

परमात्मा भगवान रुपी देवि देवताको नाउमा जीवात्मा ठानी रहेको शरीरलाई ।

हेय र द्धैषमा काट मार गरेर बलि चढाउन अधिकार र जीव हर्नु छैन तिमी भाई ।। २१ ।।

यी परमात्मा भगवानले जीवात्माको नाशवान शरीरको रगत मासु त खादै खादैनन् ।

बुझ एक जीवात्माले अर्काे जीवात्माको शरीरको अवयव मासु रगत पनि चाहदैनन् ।।

मासु र रगत खाने त एक जीवित शरीरलाई अर्काे जीवित शरीरले नाशवानले खाने ।

जो शरीर पालन पोाण गरी केही समय बलियो बनाउको लागि मात्र खाने हो,जाने ।। २२

परम्परालाई अज्ञान र तमोगुणले ज्ञानलाई ढाकीएको अवस्थादेखि चालु गरिएको छ ।

प्राणीको मृत्यु पछि जीवित अवस्थाको शरीर,स्वभावले मासु निमित्त बने खान हुन्छ ।।

मरेका शरीर, कसैको भोजन बनाए पनि नवनाए पनि नाश भई सढेर माटोनै बन्छ ।

पञ्च महाभूतमा नै विलाउने हुँदा खान,पाप दोष,जीवात्मा कर्म बन्धन किन बन्छ ।। २३

मुक्तिका लागि बाटो दिई,जीवित शरीरमा चेतना प्रकृति आत्माको बास रहि रहनाले ।

सो आत्मालाई घर रुपी शरीरमा बसे दिनु बसीरहन,शरीरलाई मारेर आत्मामा वस्नाले ।।

नधपाउनु,भरुलमा ठूलो अपराध हो ,जीवात्मा गर्भमा रहे पालन पोषण गर्ने काम गर्नु ।

सत्व गुण रुपी भगवान श्री विष्णुको पराप्रकृतिको रेखदेखमा अपराप्रकृतिमा गरिदिनु ।। २४

बुझि,तत् समयमा मृत्यु त कोही गर्भमा,जन्म भैसकेपछि ,जवानी अवस्थामा मर्नु पर्छ ।

कोहीले पूर्ण आयु भोग गर्नु, दुर्घटनमा पर्नुमा पूर्व प्रारब्ध अनुशारका कर्मका भोग हुन्छ ।।

आधार त जीवात्माले शरीर बदल्ने काम हो,सृष्टि संरचनामा परिवर्तन भई रहने छ ।

समय र सन्तुलन कायम राख्नको लागि जन्म गराइएका वस्ूतुलाई नाश,परिवर्तन बन्छ ।। २५

यीे काममा तमोगुण रुपी भगवान श्री शिवले, सृष्टि संहारक, विनाश कर्ता छन् भनिन्छ ।

मानिस,प्राणीको नाशवान शरीरलाई छोटो अवधिमा,प्राणमो जीवनीय शक्ति प्राप्य नै रहन्छ ।।

आत्मा नै परमात्मा भगवानको अंश बनी प्राणीको शरीरमा बास बसुञ्जेल परमधाम छैन ।

धाम पुग्न नसकेको समयसम्मा जीवात्मा हुन्छ,जीव (प्राणी) मर्छ जीवात्मा कजर अमर छ ।। २६

जीवमा रहने जीवात्मा, परमात्मा भगवान प्रति सधैं उत्तरदायी भएर भगवानमा नै समावेश छ ।

सधै एउटै स्वरुपमा बस्ने उसको स्वभाव त ब्रहाबाट उत्पन्न भएको जीवात्मा कालान्तर रहन्छ ।।

पछि परमात्मा भगवानमा समावेश हुने नै, जीवात्माले जन्म र मृत्युको चक्रबाट छुटकारा पाउछ ।

मोक्ष हुनु, बैकुण्ठधाम जानु ,पार्थिव शरीर मृत्यु हुँदा शरीरमा रहने अष्ट प्रकृति (पृथ्वी, जल, वायु, अग्नि, आकाश, तथा मन, बुद्धि अहंकार)बन्छ ।। २७

यी तत्वहरु उनै उनै तत्वमा परिवर्तन भएर विलिन हुदै,जीवात्मा नाशवान शरीरबाट छुट्टिन्छ ।

शरीरमा रहने कर्म इन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय तथा मन बुद्धि अहंकारले जीवात्मालाई कर्म बन्धनमा पार्छ ।।

फसाएर जन्म, मरण, स्वर्ग, नरक पृथ्वी र विभिन्न गर्भका योनीमा एक यात्रीसरह भ्रमण गराउछ् ।

जीवात्मा निर्दाेष शक्तिले नाशवान शरीरले धन सम्पत्ति स्रग्रह गर्न लालसामा मनलाई डोहोराउछ ।। २८

सबै गरिएका सकाम कर्म बन्धनबाट दोषी भएर पुन –पुन कर्म बन्धनमा फसि लड्कीरहन्छन् ।

कर्मबन्धन दलदलमा,बाँधिएर ढापमा फसिरहन्छन,निश्काम कर्मको माध्यम बाट नै आत्मा रहन्छन् ।।

उही देह,आत्मा सबै कर्म बन्धन र मुक्तिका सकाम बुझि नश्वर शरिर जीव मोक्षमा टकमकाउछ ।

साक्षात्कार आत्मा भएर जीवात्मालाई परम धाम पुग्न लामो समय नपर्खी ब्यूझाई साक्षत्कार बन्छ ।। २९

आत्मासँग नाशवान शरीर, शरीरसँग कपडा, कपडासँग पं्राकृतिक वनस्पतिको पनि ।

गहिरो सम्बन्धले एक अर्काका पूरक बनि शरीर र प्राणलाई जोगाउन,जतन गर्दछनी ।।

बढी समयसम्म खपाउनको लागि अन्न, फलफूल, सागपात, चुस्ने चपाउने, पिउने, चाट्ने ।

चार किसिमका अन्न र वनस्पतिका वर्ग (समूह) खाद्दन्न हरु साथ साथै घाम पानी छेक्ने ।। ३०

ओत लाग्न, तातो चिसो, अवस्थाबाट बचाउन सकिने बस्ने ठाउँको र आवश्यकता सबै ।।

रही आत्माले कपडारुपी शरीर हजारौको संख्यमा अनन्त समयसम्म कर्म बदली रहे गौरबै ।।

बदल्दै शरीर च्यातिन्छ, फाट्दछ,शरीर मर्छ तर आत्मा मर्दैन,उ अजर अमर बनि अस्तित्व ।

शरीरमा बसुञ्जेल,बोल्न, हाँस्न, खेल्न हिँड्न,सक्रिय शारीरिक,मानसिक सबै कर्मबोध तत्व ।। ३१

कर्ममा शरीरले,सयौंको संख्यामा प्राकृतिक वनस्पतिबाट विज्ञानको प्रविधिले उत्पादन गरी ।

नाना रङ्गी विरङ्गी कपडाहरु इन्द्रिय तथा मनको वशंमा परेर इच्छा अनुसार बदली हरघरी ।।

जीवित अवस्था (आत्मा रहेसम्म) सम्ममा लगाई,कपडा र शरीरमा फरक दर्शाउदै रहन्छ ।

या कपडा चाडै फाट्दछ,छिटो नाश हुन्छ तर शरीर कपडाको भन्दा लामो समयपछि फाट्छ ।। ३२

यहि, नाशवान पञ्चमहाभूतको अस्तित्वमा निर्माण समयको अन्तरालमा विलिन हुदैं जान्छ ।

नाश भएर जाने र अन्न तथा वनस्पतिबाट पालन पोषणको शरीरलाई नाशवान शरीर बन्छ ।।

प्राकृत , त्रीगुणमय शरीर नामाकरण भई आत्माले आत्मालाई चिनेपछि ज्ञानको ढोका खुल्दछ ।

पथनै अस्थायी जीवनलाई ज्योर्तिमयको रुपमा देखी,आफूमा चेतना प्रकृतिको तरङ्गमा आफै छ ।। ३३

कठिन कर्मले निरन्तर अभ्यासमा रहँदा सफल भई शरीरको कपडा र आत्माको शरीरलाई चिन्छ ।

बुझी नश्वर शरिर,उही चेतनापुञ्ज र कर्मका हुने गुण दोष र सकाम हुदा ज्ञान शिप जगाउनु छ ।।

विश्लेषण गरी समयको अन्तरालमा देहबाट चेतना प्रकृति उडेर गएपछि शरीर पनि बुझ त के रहन्छ ।

कपडा सरह नै निर्जीव र निरर्थक वस्तु बनी मन वा आत्मा कहाँ छ, बुझि जगमा बताउने वायू बहन्छ ।। ३४

मानिस मरिसकेपछि ?

समिपका श्रीमती छोरा छोरी नाता घरपरिवारका आफन्तहरू देह त्याग पछि ।

मरेको व्यक्तिको गुण, अवगुण, रूप, रङ्ग, अनुहार कायालाई हेरी चिचाई बसि ।।

गुण सम्झेर रुन कराउने,दोष थोपरेर बहकाउने हडबडाउने शोकउही थाल्दछन् ।

ज्यू,हजुर,फूल अविर माला र सलामी बत्तिमा दाग बत्तिले माटोमा बिलाउछन् ।। १

यो निर्जीव शरीर (लाश) एकातर्फ÷मन, बुद्धि, अहंकार अर्काे तर्फ÷जीवात्मा हो ।

अर्काेतर्फ÷जीवित अवस्थामा उसले गरेका साकाम तथा निस्काम कर्मका फल भो ।।

पाप, पुण्य, एक घर व्यवहारिक सांसारिक विषयवस्तु अर्काे शरीरका नातामा ।

श्रीमती छोरा, छोरी, नाती, नातीना, पलाती, खलाती र अरु बेग्लै अवस्थामा ।। २

रही,जीवात्माले कपडा बदल्ने चोला अभ्यास गर्दा उक्त घर परिवारमा बेहाल ।

चिहिल विहील, विचल्ली बन्छ,वातावरण कोलाहलपूर्ण करुणामय छ,लौ समाल ।।

निर्जीव शरीर (लास) लाई वन्धुवर्ग छिमेकीले श्मशान घाटमा लगेर दाह संस्कारले ।।

बिधि,रीति, रिवाज जमीनमा गाड्नेगरी गिद्वलाई खुवाउने÷आगोमा डढाउने गरिन्छ । ३

शरीरमा पहिला रहने जड प्रकृति मन, बुद्धि, अहंकार आकाश महाभूतको बाँस कहाँ ।

वायुमण्डलमा नै विलयी अन्य जड प्रकृति अर्थात पञ्चमहाभूत –आकाशमा की उहाँ ।।

जल, वायु, पथ्वी, अग्नि आ–आफ्नो महाभूतमा गएर मिली,आहार, निन्द्रा, भय मैथुनयी ।

सबै काम, कोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य÷अथ, स्नायु मण्डलसहितको ज्ञानेन्द्रिय तथापी ।। ४

अहो मेरो र म नासी,बल प्रणय,माया मोह नासी हर्छ को,जान्छ कुन निवास ताक्दछन् ।

कर्मइन्द्रिय सबै लाससँगै निदाई,जुम्रा, उपियाहरु लासलाई छोडेर बाहिर भाग्नछन् ।।

संगका बशिभूत आश,संग्रह र विग्रहकहाँ लुक्यो कलिबशमा परि उम्को कुन जीव यो छ ।

शरीरको जीवात्मा (आत्मा) कृया कर्म नसकी दिन,पे्रतात्मा भई,घरमा ति घुमि नै रहन्छ ।। ५

हाय शरीर छदाँ श्रीमती, छोरा,बन्धु वर्गबाट १३ दिन भित्रको कृया नाम सिद्धि कर्म गरिसके ।

पछि भनी प्रेतात्माले शुक्ष्म शरीर धारण गरी उसैको पूर्व शरीरले जीवित अवस्था मृत बके ।।

भए गरेका शुभ, अशुभ कर्मको फलको पोको (बाटो खर्च) बोकेर वैदिक न्यालयका दूत जुन ।

डरलाग्दा सिपाही (यमदुत) का रोहवरमा नरक र स्वर्ग लोकको क्षणिक यात्रामा अगाडी रहुन ।। ६

त्यागी आफ्ना पूर्व शरीरका, नाताका बंशजका जीवात्मा रहने ठाउँमा शुक्ष्म शरीर धारीले ।

आत्मा भेटी त्यो ठाउँमा,पितृ आत्मा नरकलोक र स्वर्गलोकमा दुःख कष्टादी र भोग योगले ।।

ऐश्वर्यको समय विताई पुन पूर्व साविक जन्ममा गरिएका कर्मका सञ्चित फल (प्रारब्ध)को ।

जुन आधारमा पृथ्वीका धनि, गरीव, उच्च तथा निच जाति जे जस्तोमा जन्म लिनु पर्ने भो ।।७

सच छ, मानिसकै योनीका गर्भमा पितृ आत्मा लिई जन्म छ,मर्छ, स्वर्ग, नरक पृथ्वीमा भड्किन्छ ।

विधि,रितनै जीवात्मा परमात्मा भगवानसँग एकाकार रही,उ जन्म र मरण भइ नै रहनेछ ।

नित्य जीवात्मा परमात्मा परमेश्वरसँग मिलन,वियोग हुने साधन मानिसकै शरीरबाट हो र ।

के जीवजन्तु किट पतङ्ग आदिका शरीरबाट मानिसको दुर्लभ शरीरको जीवात्मा परमधाम छ र ।। ८

बिज्ञान पुग्न सके भला,न पुन ८४ लाख योनीे चक्रमा,मानिसको शरीर र कर्मका जीवात्मा ।

कर्म बन्धनमा बाधि,पशुको जीवात्मा कर्म बन्धनमा नबाधिनु,जीवात्माले छुट्नु छिटो शरीरमा ।।

के कुन मात्र वदलीन्छ, कि जीवात्माले परमगतीपाउनु नै मानव शरीरबाट नै हो र छ संम्भव ।

मित्थक र ज्ञान कुन छ प्रविधी कस्ले चाल्छ,शस्त्र सास्त्र वा साधना कुन बुझि गरु हामी गौरव ।। ९

छैन,मानिस म¥यो कुनै कारणवस,कि कर्म हुन सकेन,अब त्यो शरीरमा रहने जीवात्मा कहाँ बस्छ ।

कुन शुक्ष्म शरीर धारण गरी, नरक तथा स्वर्ग लोकको दुःख सुखदीको अनुभव वा पुनर्जन्म पाउछ ।।

किन,त्यो जीवात्मा वायु मण्डलमा नै पिशाच प्रेतात्मा भएर अनन्त समयसम्म भड्की सधै रहन्छ ।

कुन पिशाचले जीवित मानिसलाई तर्साई,विभिध हानी कामहरु गरेर मानिसलाई चिन्तित बनाउँदछ ।।१०

पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?

मानिसको शरीरबाट नै शरीरमा रहने जीवात्मा (आत्मा) लाई परमात्मा परमेशवरसँग ।

समावेश गर्न सकिने भएबाट आगामी जन्ममा उक्त जीवात्मालाई कुन हैसियतको रंग ।।

शरीरमा प्रवेश गराउने हो,मोक्ष गराउने भन्ने विषयमा वर्तमान शरीरका मन, बुद्धि, अहंकार ।

फल बुद्धिमानले फलित कर्मको आधारमा जहा जुन योनीको गर्भमा प्रवेश गर्न चाह अपार ।। १

ईच्छा प्रवेशले वर्तमान समयका कर्म नै पुनर्जन्म, परमधाम कारक तत्व हुन आउँछ ।

साविक कर्मको फल अनुसार जीवात्मा बाधिने कर्म बन्धनमा रहने हुँदा व्यक्ति आफैछ ।।

भविष्यमा के भएर कसरी रहनेमा रोजेर आफुसँग बस्ने जीवात्मा अवस्थामा राख्न सकिन्छ ।

जीवनका चार पुरुषार्थ, धर्म, अर्थ, काम, मोक्षका कर्तव्य कर्ममा क्रियाशील अनुसार रहन्छ ।। २

विषयवस्तुका,आध्यात्मिक चिन्तन,निश्काम कर्म,योगीको अभ्यास,मनलाई परमात्मा जोडी ।

ईशको स्वरुपमा एकाकार हुनको लागि नाशवान शरीरको अन्तिम समय भगवानमा मोडी ।।

कल्पन,गाथा,भजन गाउनु हरिकृर्तन गर्नु नै परमधाम जाने सुगम मार्ग,लोभ मोह बास्ना छोडीे ।

सांसारिक विषयवस्तुका सकामी कर्ममा रमाएर धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको अभिलासा प्राप्त गरी ।। ३

मनलगाई मानवीय व्यवहार गर्दै, ईश्वरीय सत्ताका भिन्न देवि देवताहरुको पूजा आराधनामा ।

मनगर्दै जानुमा विद्या र धनले सम्पन्न भएको वंश परिवारमा जीवात्माले जन्म लिन्छ जीवमा ।।

गुण शरीरले भौतिक ऐश्वर्य भोगले,पुनर्जन्म वारम्बार भइ,रमाइलो अवसर पनि वित्छ क्षणमा ।

आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्तर्गत आधारभूत संरचनाका विषय वासना रुपी कामले लीप्तमा ।। ४

क्रोध, लोभ, मोह, मद मात्सर्य प्रीय ठानी आत्मालाइ ईश्वर नै शरीर हो भनि शरीरको मोह ।

सधै आफू र आफ्नाको लागि सत्कर्म अथवा दुस्कर्म जस्तो सामु आई उसैमा रमाउदाको जोहो ।।

अरुलाई ठगेर, खोसेर, चित्त दुखाएर बलत तरिकाबाट भएपनि धनसम्पत्ति, आर्जन गरी सुख भो ।

सुविधा ऐश्वर्यको भोग गर्ने व्यक्तिको जीवात्मा त कर्म बन्धनले निच योनीका गर्भमा प्रवेश जो ।। ५

बिर्सि सतसङ्गको नाउँ नै नभएको दुराचारी, गरीव तथा महत्वकाक्षीहिन, पाखन्डि व्यक्तिहरुका ।

घर परिवारमा जीवात्माको जन्म छ,जीवात्माले बारम्बार नाजुक अवस्थाको घर परिवार जन्मका ।।

मरणको जन्म लिन्छ,,यो निजै कर्मको फल (प्रारम्भ) ले प्रोत्साहीत गरिएको कर्म,यहलौकिक शरीर छ ।

उही पालन पोषण तथा रक्षा गर्ने र सकभर प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको शरीरमा रहने भगवान भज्छ ।। ६

जीवात्मा (आत्मा) लाई परमधाम त असल कर्म गरेर कर्म कै संस्कारबाट असल, धनी, दानी भनियो ।

धर्मात्मा,कूल घरानका जीवात्मालाई जन्म लिने काम उपयोगी रही,यो सबै काम वर्तमान शरीर रह्यो ।।

जीवका मन, बुद्धि, चित्त तथा अहंकारबाट नै सार्थक हुने,मरेपछि भगवानले कहाँ पु¥याउनु हुन्छ ?

स्वर्ग, नरक, बैकुण्ठ भन्ने होइन, शरीर जीवित हुदा जीवात्मालाई पठाउने कर्ममा नै कल्याण हुनेछ ।। ७

प्रकृतिका सत्य, रज, तम मानिस यी तीनै गुणमा आधारित प्रकृति स्वभाव अनुसार बाध्य,कर्ममा छ ।

मन, बुद्धि, अहंकार तत्वमा स्वभावको हैकम जमाउने हुँदा व्यक्तिमा सात्यिक गुणको प्रवेश भएको हुन्छ ।।

ज्ञान आध्यात्मिक,विज्ञानको विषयमा चिन्तन, मनन, परोपकार सम्बन्धी कार्यहरु र अरु प्राणीमा जस्तै ।

हेर्ने दृष्टिकोण, समभाव, समदर्शीमा आधारित छ, तत्व ज्ञान प्राप्त गर्ने खोजीमा व्यक्तिमा पनि उस्तै ।। ८

जब मानिसमा रजो गुणको प्रवेश भएमा उद्योग, व्यवसाय, विभिन्न किसिमका आय मूलक कामले ।

दत्तचित्त,एकाग्र कार्यक्रम,लगनशिलता,बुझि शिप र सृजनशील कार्यको योजनामा काम बनाउने ।।

तमोगुण को प्रवेश भएमा ठगीमा आधारित निचकर्म तथा खराब आचरणको संगत, लडाइ, झगडामा ।

काटमार विनाशमय लिलाहरुले प्रोत्साहित,भई निन्दा तिरस्कार, गाली अपमान र प्रकृति अकल्याणमा ।। ९

यही शरीरमा आत्माको बासस्थानहुदा मन्दिर हो,गर पालन पोषण बाचेर जीवन चलाउ ।

निर्वाह यथेष्ट प्रकृतिले व्यवस्था मिलाएको छ, नाशवान शरीर प्रकृतिमा जगाऊ ।।

प्राप्य कृषिजन्य वनस्पति तथा अन्नले जीवात्माको मन्दिरको प्राण बचाँई लक्ष्मी बोलाउ ।

अन्न नै लक्ष्मी हो,बसि रहेर अल्छी बनेर लक्ष्मी प्राप्तीमा जाग कर्मले श्रम फहराउ ।। १०

श्रम शारीरिक तथा वौद्धिक वर्गमो समय र शरीरको अवस्था अनुसार जगाउन सकिन्छ ।

रजोगुण प्रधान भएका ब्रहाले प्राणीलाई कर्म प्रधान बनाएर श्रृष्टीको श्री गणेश गर्नसिकाउछ ।।

संसार गतिशील र परिवर्तनशील छ, कर्म विना गति र गति विना परिवर्तन सम्भव हुदैन ।

मानिसले जीवात्माकोे घर रुपी नाशवान शरीरलाई,जीवन्त राखी गाँस, बाँस, कपासक पाईदैन ।। ११

अन्य मानिस तथा जीवजन्तुको हिंसा र कसैको चित्त (मन) दुख्ने कर्म बाहेक अन्य नमार ।

शारीरिक, बौद्धिक, मानसिक, जुनसुकै जस्तोसुकै कर्महरु पनि आफ्नो शरीरको अवस्थासार ।।

समयानुकुल आफूसँग भएको शीप तथा ज्ञान, विज्ञानको आधारमा जो सामु आईपर्छ श्रम गर ।

त्यसलाई शिरोधार्य गरी कर्तव्य पथमा अगाडि बढ्ी कर्तव्य कर्म शरीरको पालन पोषण हरघर ।। १२

रक्षाको लागि लक्ष्मी रुपी अन्नको संग्रहको साथ साथै शरीरमा बसेको जीवात्मा जिलाई ।

परमात्मा भगवानमा समाविष्ट गर्नको लागि योगाभ्यासको माध्यमबाट परम पितामा भाई ।।

परमात्मा परमेश्वरप्रति समर्पित भएर बाच्नु नै प्रमुख कर्ममा जीवनको सारतत्व अडेको छ ।

केही छैन र हुदैन कुविचार।खालि हातमा सन्तान वंश अहित छ,जाग तिमि कहा कसरी बाच्नु छ ।। १३

जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)

सृष्टि,अपरा (जड प्रकृति) आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, तथा मन, बुद्धि अहंकार यी ।

सुझि जसलाई अष्ट प्रकृतिका समिश्रण तथा समिकरणबाट प्राणीको हाड, छाला, मासु बनी ।।

उही रांै, रगत, शरीरमा रहने विभिन्न किसिमका तरल पदार्थ तथा शारीरिक यन्त्रहरुको संगम ।

यही निर्माण जड प्रकृतिको वा पूर्व जन्मको ज्ञान,तप र भोगाईको दण्डले हो की छ अरु माध्यम ।। १

परा (चेतना प्रकृति) ब्रहाण्ड संञ्चालनकर्ता जसलाई सर्वव्यापक, सर्वद«ष्टा, निराकार पनि भनियो ।

निराधार, सर्वज्ञ आदि नाउँबाट बोलीने प्राणीको चर्मचक्षुबाट देख्न अनुभव गर्न नसकिने अदृश्य त्यो ।।

कुन दैवि शक्तिबाट निस्कने प्रकाशपुञ्जको तरङ्ग जसको स्पर्श प्राप्त भएपछि जड प्रकृतिले गती लिने ।

पं्राणीमा वायुको संचार गर्ने, प्राणशक्ति, जीवनिय शक्ति जसलाई आत्माको नाउँबाट बोलिन्छ, बक दिने ।। २

चेतना प्रकृति ब्रहाण्डमा व्याप्त छ र सृष्टि संरचनाको विज नै चेतना प्रकृति हो ,जुन पुरुष पनि ।

पुकारी जपिन्छ,अपरा प्रकृतिबाट निर्माण भएको प्राणी तथा वनस्पतिको सार तत्व वीर्यमा जीवन छ नी ।।

चेतना प्रकृतिको तरङ्ग (प्राणी शक्ति–आत्मा) प्रवेश भएपछि प्राणी जगतमा भाले र पोथी, जनाईन्छ ।

वनस्पति जगतमा वायु र पराग सेचनको अनुकुल मिलनको माध्यमबाट गर्भमा हुने अनुकुल रहन्छ ।। ३

उही जलवायुमा विजाङ्कुर अर्थात प्राणी र वनस्पतिको जन्म तथा उत्पत्ति हुनु स्वाभिक बन्छ ।

जन्ममरणको प्रक्रियामा बाँच्ने अवधि, प्रकृतिको गुण, प्राणीको स्वभाव शरीर निर्माण वीजमा छ ।।

समय र समागममा गर्भमा प्राप्त हुने पोषक तत्व तथा मांशपेशीको आधारमा लामो,छोटो आयु छ ।

बाच्ने निर्धारण हुन्छ, तोकिएको समय सिमामा देहत्याग गर्नु अनिवार्य मृत्युको कारण सत्य रहन्छ ।। ४

जुनसुकै प्राणी आहार, निन्द्र, भए, मैथूनको कर्म बन्धनमा बाधिन्छ र सोही कर्म चल्छ ।

काम बन्धनलाई विवेकशील बुद्धिले सहि मार्गमा उपयोग गरी छिटो अथवा ढिलो बन्दछ ।।

समयको अन्तरालमा साविक अवस्थामा प्राण शक्ति (आत्मा) जहाँबाट निस्किएर स्थुलमा छ ।

पार्थिव शरीर, तथा सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश गरेर विभिन्न किसिमका योनीहरुमा जन्म लिँदै छ ।। ५

वीज एक यात्री बटुवाको रुपमा विभिन्न गर्भहरुमा भ्रमण गर्दै बुद्धी, ज्ञान, वैराग्य चाल्दै ।

किन र को माध्यमबाट साविकको मूल घरमा फर्कने अवस्थाको समय सम्म यात्रा थाल्दै ।।

जीवात्माले जीवन यात्रामा छोटो समयमा जन्म मरण भै नाशवान शरीर परिवर्तन हुन्छ ।

यो धुरा र चक्र निर्माण भएको जीवित अवस्था नै प्राणीको जीवन बनी सकल संभव छ ।। ६

जीवनको अवस्था

नाशवान शरीरः—

पार्थिव,स्थूल,त्रिगुणमय शरीरले साविक जन्म जन्मान्तरमा शरीरबाट चल्छ ।

कर्मबन्धनका शुभाशूभ फल अनुसार पूर्व संञ्चित संस्कार (प्रारब्ध) को नतिजा हुन्छ ।।

भोगको फल पृथ्वीमा जीवित अवस्थामानै जीवन यापन छ अवधि शरीर र वीर्यसंग ।

सबै नाता, कुटुम्बहरु, परिधिमा रहेर देह विर्सजन गरिन्छ उ नाशवान शरीर मर्दछ ।। १

विना शरीरः—

पार्थिव शरीरमा रहने चेतना प्रकृति उडेर वायूमण्डलमा छ,मृत उ ।

शरीरलाई उसैका नाता, कुटुम्ब, दाजूभाई रुपी समाजले मृत लाश हु ।।

श्मशान घाटमा लगेर आ–आफ्नो संस्कार अनुसार लासलाई खाक छ ।

जमिनमा गाड्ने, आगोमा डढाउने, काटेर टुक्रा–टुक्रा बनाई गिद्दलाई दिन्छ ।। १

जब संस्कार गरी सकिया,सनातन वेदको आधारमा काजक्रिया भएन ।

काजक्रिया हुँदा हुँदै पूर्व समाप्ति हुन नसकेको समयसम्म काम रहेन ।।

पार्थिव शरीरमा रहने जीवात्मा, शरीर नाश भएपछि क्रियाकर्म सक्नुपर्छ ।

कर्मक्रियादी नभएको दिनसम्मको उ के कामका लागि भनिने प्रेतात्मा बन्छ ।। २

काजक्रिया सम्पन्नले वैद्धिक विधान अनुसार अब सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश हुनुपर्छ ।

क्रिया नभएको समयसम्मको अवस्था विना शरीरकोे प्रेतात्मा,अन्तरिक्ष (वायुमण्डल)मा डुल्छ ।।

विचरण भई।हावाको रुपमा प्राणी त शंका डरलाई तर्साउँछ दुःख सधै दिन्छ ।

प्रेतात्माले सुक्ष्म शरीर र स्थलु शरीरमा प्रवेश गरी कुल,वंश र सन्तान सताउछ ।। ३

उ त शरीर निर्माण नभएपछि पूर्वजन्मका कमाईहरुको फल पनि के भोग्छ ।

स्वर्ग नरक वा पृथ्वीमा बसी फलको भोग गर्ने अधिकार प्रेतात्मालाई कहाँ छ ।। ४

शूक्ष्म शरीर –

पार्थिव शरीर नाशभएर वैदिक विधानबाट काज कृया समाप्त जब हुन्छ ।

५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रिय एकमन र जीवात्मा सहितको शुक्ष्म शरीर छ ।।

व्यक्ति (आत्मा) लाई पूर्व जन्ममा गरिएका सकाम तथा निस्काम कर्म हुन्छ ।

वन्धनको फल भोग गर्नको लागि नरक र स्वर्गलोक तर्फ स्वतह हुन्छ (लगिन्छ) ।।५

सो स्थानमा शुक्ष्म शरीर धारीको रुपमा तोकिएको समय सम्म बस्छ ।

पाप पुण्यका फल भोग गरी सकेपछि पुनः वितेका कर्म सस्कार (प्रारव्ध) रहन्छ ।।

फल भोग गर्न उत्तम तथा निच योनिहरुमा नाशवान शरीरको चौंरासी पर्छ ।

लाख जुनी अन्गर्ततका गर्भमा पृथ्वीमा सुक्ष्म आत्मालाई भड्की पठाइन्छ ।। ६

यसरी स्थुल शरीरमा इन्द्रिय, मन बुद्धिको कर्म बन्धनमा अनुबन्धित छ ।

आत्मारुपी जीवात्माले जीवन चक्रमा तीन चरण पार गरी भ्रमणमा पर्छ ।।

जीवात्मलाई भू—मण्डल, अन्तरिक्ष तथा स्वर्ग र नरकलोकहरुमा डुल्छ ।

यात्रा,आवात जावत गराउने शक्ति प्रारब्ध कर्म र वर्तमान समयनै बन्छ ।। ७

बुझ ल समय बलवान छ र भू —मण्डलको प्रकृति अनुसारको चल्दछ ।

लय,प्रलयमा सबै कान्ति क्षय र नाशभौतिक सृष्टि समयमा आधारित छ ।।८

आत्मा

देखिने समस्थ ब्रहाण्डमा सर्वव्यापक रुपको चेतन शक्तिलाई आत्मा भनिन्छ ।

सृष्टिको प्रक्रियामा यसका साकार रुप अनेकमा यो निराकारमा नै रहि रहन्छ ।।

निराकारबाट साकार, साकारबाट निराकारमा फेरिनु हुनु आत्माको विशेषता हो ।।

साकार सृष्टिमा आत्मालाई जीवात्मा, पितृआत्मा, देवात्मा, पे्रतात्मा, भूतात्मा भयो ।। १

परमात्मा आदि विभिन्न नाउँबाट सम्बोधन गरि,आत्मा सृष्टिको समयमा (वर्तमान समय) ।

बनि साकार अवस्थामा र सृष्टिको विनास पछि निराकार अवस्थामा कला र प्रलयमा ।। २

आत्माबाट उत्पत्ति

जुन चेतना प्रकृतिबाट निस्किएको ज्योर्तिमय तरङ्ग नै आत्मा जाग्ने भयो ।

यो सर्वव्याक, सर्वदृष्टा, निराकार, निराधार तथा आगोले डडाउन नसक्ने हो ।।

हावाले सुकाउन, पानीले गलाउन, हतियारले काट्न नसक्ने आत्मा रहि रहयो ।

तब जीवात्माका साश्वत विशेषताहरु,चेतना प्रकृतिको अदृष्य रुपमा रहेका ।। १

संस्मरणमा भगवान परमेश्वरको आरधना गरि सारकार रुप सृष्टि चलेको ।

संरचनाका मालिक रजोगुण युक्त भएका चर्तुमूख श्री ब्रहाजीमा रहेको ।।

सृष्टि पालनकर्ता सत्वगुण रुपी भगवान श्री विष्णु र सृष्टि संहारकर्ता यी ।

तमोगुणरुपी भगवान श्री महेश्वर तथा उनीहरुकै गुणबाट उत्पन्न भए ती ।।२

सबै योगमाया रुपी शक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी र महाकाली पनि ।

असख्यं देवी भगवतीहरु नारी रत्न, परा,अपरा प्रकृतिको अधिनमा छ नी ।।

प्राणी तथा वनस्पतिमा जड प्रकृति र चेतना प्रकृतिको समिश्रणबाट बनी ।

जीव गतिशील छ,प्राणीको शरीरमा रहेको जीवात्मा, निराकार रुप होनी ।। ३

आत्माशक्ति प्रति उत्तरदायी जवाफ देही हुँदा प्राणीले भगवान मान्छ ।

निराका परमेश्वरको साकार अथवा निराकार रुप सम्झि भजन गर्दछ ।।

समावेश वा एकाकारको अवस्थामा (निराकार) समावेश हुन उ सक्दैन ।

भई संलग्न,प्रयासमा जन्म जन्मान्तरसम्म क्रमजारी रहने छ,तर पाउन्न ।।

प्राणीले जीवित अवस्थामा गरिने आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनादीले व्याप्त ।

ती कर्महरु लाई जीवात्माले साक्षीको रुपमा हेरी रहने र शरीरमा लिप्त ।।

आत्मा (जीवात्मा) अलग भई सकेपछि अगाडिका पार्थिव शरीरमा के छ ।

जीवनमा गरिएका कर्महरु ले बर्तमान समयको भाग्य निर्धारण कसरी हुन्छ ।। ४

कुन सहयोग गरिदिने,कारणले पूर्व सञ्चित सस्कार रुपि कर्म बन्धनमा छ ।

जीवात्मा (आत्मा¬¬) बाँधिएर नै बसी रहने र शूभाशूभ कर्मको फलभोग मिल्छ ।।

किन जीवात्मा धारीशरीर माध्यमबनि साक्षीको रुपमा रहेको होला आत्माको ।

अब भड्की कस्तो सक्रियतामा जीवात्माले फल भोग र्गछ बुझ प्राण र प्राणीको ।। ५

अनुमान पार्थिव शरीरले निर्वाह गर्ने, कर्म हरुको माध्यमबाट जीवात्माका प्रमाण ।

बसेको साबिकको घर (स्वरुप) मा फर्कन को लागी पूर्व संञ्चित हुदैन के अनुमान ।।

वर्तमान समयमा शरीर बाट गरिने कर्महरुको सम्पूर्ण जवाफदेही मन नै किन हो ।

नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा जीवात्मा साक्षीको रुपमा रहन्छ यही आधार भयो ।। ६

बुझ जीवात्माले कुनै पनि किसिमको कर्म गर्दैन,कर्महरु कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय चाल्छ ।

मन, बुद्धि, अंहकार चित्त तथा सत्व, रज, तम गुणका एकआपसमा मिलि हुने कर्म छ ।।

अन्तरसम्बन्धकोे प्रभावबाट समयको गति अनुकुलमा जीवात्म प्रमाण साक्षि भइरहन्छ ।

सबै कर्महरुलाई केवल टुलुटुलु ऊही कर्म गर्ने, गराइदिने, गरिदिने वाला पनि किन बन्छ ।। ७

हो,प्रारब्ध कर्मलाई थपघट गरिदिन्न र पार्थिव शरीरले गरिदिएको कर्म बन्धनमा उ छ ।

जीवात्मा बाँधिएको छ,सोही कारणबाट प्रारब्ध कर्मको फल भोग गर्नको लागि पर्नुपर्छ ।।

जन्म र मरणको प्रकृया मार्फत क्रमशः शरीर परिर्वतन गरि अन्तस्करणले अन्तरभाव दिन्छ ।

यो कर्म गर्न हुन्छ, यो कर्म गर्न हुँदैनभनि खबरदारी गर्दा गर्दै पनि इन्दि«यले अरुमा जगाउछ ।। ८

मन बुद्धीको प्रभावले साक्षी रुपी जीवात्मालाई नराम्रा कर्महरुमा फसाँउछ ।

फलस्वरुप जीवात्माले जन्म जन्मान्तर सम्म क्रमशः शरीर बदल्दै भोग गर्छ ।।

जीवात्मा स्थूल शरीरमा रहेका इन्दि«य तथा मन बुद्धी अंहकारका बसमा पर्छ ।

चौरासी योनीका विभिन्न योनीहरुमा जन्म लिएर जन्ममरणको घुमाउरो बन्दछ ।। ९

भोग चक्रमा भौतारिई,ज्ञान, बुद्धि, विवेक र अनुभवको माध्यमबाट रुप नियाल्छ ।

आफ्नो स्वरुपको आभास नाशवान शरीरलाई प्राप्त भएपछि भगवान खोजीमा पर्छ ।।

तब आफ्नै स्वरुपको खोजी गर्दा गर्दै ज्ञान र वैराग्याबाट भक्तिरुपी समाधी जगाउछ ।

अमर आत्मामा सर्मपित गरेपछि जीवात्मा चेतना प्रकृतिको स्वरुपमा प्रवेश गर्दछ ।। १०

सुझ बुझले सोही अवस्थानै जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बनि आत्मा जान्ने हो ।

यहिबाट जीव (मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को जीवन यात्रा नै समाप्त हुने भो ।।

अब मुझि र चेतनाले शरीरमा जन्म लिनु र मर्नुको अवस्था नै मेटि सफल बन्छ ।

प्रमाण प्रमेय त छैन,बुझाई लेखेको छु,स्वजन बिद्धत्तका अनुसन्धान बन्न पनि सक्छ ।। ११

जीवनको उपयोगिता

मानिसले पृथ्वीको जुनसुकै भागमा बसोबास गर्दै आएता पनि पृथ्वीको उपज ।

धरातल र जलवायु अनुसार उत्पादन भएका वनस्पति जन्य र प्राणी छ सुझबुझ ।।

खाध्य पदार्थ को परिकारबाट नाशवान शरीरको पालन पोषण गरी जीवन चलाउछ ।

गुजराको निर्वाहा जीवित समय सम्म गरि समाज,वंश,सन्तानले उ खुसि रहन्छ ।। १

मानिस,पशुपंक्षीमा, किट, पतङ्ग र प्राणी जगत, आहारा, निन्द्रा भय, मैथून कर्म ।

उही एउटै धरातलमा बाँचि,संरचना एकै,सबैको जीवात्मा एउटै साझा छ के मर्म ।।

फरक तत्व त मानसिक उर्जा र सङ्कल्पको,बुद्धि तथा विवेकको,ज्ञान र विज्ञान हो ।

चेतन,मोक्ष मार्ग को खोजी गरी आफ्नै पुराना घरमा गएर बस्नु,मानिसनै ईश्वर भयो ।। २

फरक विषय वस्तुमा आधारित,अन्य र कर्म व्यवहारमा अमुल्य मानव चोला रह्यो ।

सर्मपण गरी समय र श्रम बिना बाँच्नु एक निकृष्ट, अति तुच्छ जीवन विताउनु हो ।

आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्र्तगत पशुको जीवनमा र मानिसमा केही फरक हुदैन ।

ह्ृदयमा दया,मनमा डर, आँखामा लाजमा बाँचे त्यस्ता व्याक्तिहरुको जन्म व्यर्थ छैन ।। ३

भौतिक स्वरुपमा मात्र फरक,चराचर जगत चेतना प्रकृति र जड प्रकृतिबाट भरिएकोछ ।

न,यहाँ कुनै प्राणी तथा वनस्पतिको बिज (बिउ) कसै बाट उमारिदिन आवश्यक रहेनछ ।।

उर्मान खोजेर उम्रदैन,किन?पृथ्वीको धरातलीय बनोट, हावापानी, तातो, चिसोले भूगर्भ छ ।

माटो,भू—मण्डलका हरेक कुना कुनामा प्राणी र वनस्पतिको विजारोपण प्रकृतिबाट नै हुन्छ ।। ४

समयसारिणीमा उम्रदै नाश हुदैँ गई,यो सृष्टिको निरन्तरता,हित परायको क्रम रह्यो ।

क्रममा प्राणी अण्डजा, जरायूजा र स्वेदजा प्रणालीमा उत्पति भइ नाशवान शरीर छ यो ।।

पालन पोषणका लागि आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनका आधारभूत स्तम्भमा कृयाशिल हुँदा ।

दैनिक उपभोग्य खाद्य सामाग्री आपूर्ति गर्न प्रकृतिले नै उद्भिज्जा प्रणाली अन्र्तगत रहँदा ।। ५

वनस्पतिलाई पृथ्वीमा उमारेर तितो, टर्रो, गुलियो, अमिलो, पिरो र नुनिलो आदिका स्वाद ।

छ किसिमका रसमा फूल तथा फल र अन्न, साग सब्जी आदि लाई पूर्णतामा रस पराग ।।

उत्पादन गरी प्रकृति सँग रहेका सत्व, रज, तम गुण समेत यीनै रसमा संलग्न पूर्ण छ ।

प्राणीको पालन पोषण गरी क्षणीक जीवन उत्र्सग गराउनको प्रकृतिकै जिम्मा लगाएछ ।। ६

चेतना निवास प्रकृति स्वरुप,सोहि अवस्थामा जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बताइएको हो ।

जसबाट जीव(मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को शरिर जन्म,मरण यात्रा नै क्षय,समाप्त हुदै गयो । ७

जग जगत

जान चराचर जगतको प्रकृतिमा विउको भण्डार भरिपूर्ण हुन्छ ।

बुझ प्राणीको शरीरमा र वनस्पतिको बोट विरुवामा के के रहन्छ ।।

चेतना प्रकृति भरिभराउ भई साथमा बास बसुन्जेल प्राणीको भाले ।

संग पोथीको,वनस्पतिले वायु र परागसेचनको माध्यमले वंश फैलनाले ।। १

क्रम समय सहवासमा विस्तार,सन्तानको जन्माउने काम चलिरहनाले ।

क्षण भंङ्गुर जीवन सञ्चालन गर्नको लागि गाँस, बास, कपासमा बाच्नाले ।। २

प्राणीको गती नै रोकिन्छ,की सामाग्री अन्तर्गतको सात्यिक, राजसी, तामसीमा ।

खान, पिन र पालन पोषणबाट सक्षम बनाइएको क्षण भङ्गुर शरीरले लिप्तउसैमा ।।

समय,अवस्थाका निर्वाहा गर्ने काम क्रोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य उही जाग्दछ ।

विषयमा प्रभाव पार्ने प्रकृतिका सत्व, रज, तम, गुणबाट पर्ने प्रभाव यीनै माग्दछ ।। ३

शरीरको अङ्ग प्रत्याङ्गको स्वाभावको आधारमा क्षण भंगुर नाशवान शरीर त्यो ।

भौतिक तथा आध्यात्मिक सामाग्रीको संग्रहले पालन पोषण,यहभोग विलासको ।।

उही क्षण भंगुर शरीरको माध्यमबाट जीवात्मालाई परमात्मामा लय गराउ छ ।

जीवनका चार पूराषार्थ जसलाई धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको त्यागी अल्पदो रहेछ ।। ४

बुझ्न पुरुषार्थका आधार स्तम्भलाई विजमन्त्रको रुपमा अंङ्गिकार गर्नुृ ।

अनाहक कसैको चित्त (मन) नदुखाइकन मानवीय कर्म, व्यवहार नधर्नुृृ ।।

शिप,उद्योग व्यवसाय, धर्मका निती नियम अन्तर्गतमा रहेर साचोमा कर्म ।

सहि अर्थमा सक्दो भौतिकमा,आध्यात्मिक सम्पत्ति कमाउनु जम्मा हो धर्म ।। ५

प्राप्ति, जीवनलाई सार्थक बनाउने र प्राणीहरुको सहयोगमा लागि सधै ।

उद्योगधन्दा सञ्चालनले कमाईएको धनबाट विश्वका विपुल सुख सुविधै ।।

भोग गरी लोक समाजको लागि सेवामूलक कल्याणकारी काम गर्नै धन्दा ।

जगमा मोक्ष प्राप्ती,अधिकारी बनेर स्थूल शरीरलाई विर्सजन गर्नु मन्द ।। ६

यही मानवको कल्याण र जीवनलाई सदुपयोग गर्ने माध्यम बन्छ ।

जागी,यसैबाट जीवात्मा परमात्मा भगवानको खोजीमा लाग्नु छ ।।

जीवात्माका मूल बासस्थान नै परमात्मा बस्ने,जेय जन्म त हो ।

बुझि कारण मानिसहरुमा भिन्न किसिमका प्रकृतिका गुणको ।। ७

जीव स्वभाव अनुसार बाल्यकालदेखि अथवा प्रौढ समय सम्म ।

जीवनभर परमात्मा परमेश्वर भगवानको चिन्तन मनन ध्यानमा ।।

जप तप उपाशनाले शरीरमा रहने इन्द्रिय, मन, बुद्धिमा नै बस्ने ।

आत्माको अधिनस्थमा आवाज सुनी,जीवमा हुने जीवात्माले खोज्ने ।। ८

यो बाटो कुन छ,जवानी,शारीरिक बल, भौतिक धन सम्पत्ति कुन ।

मानसिक बल,उन्माद र छाडा भएका अवस्थामा परमपिता जागुन ।।

परमात्मा भगवानलाई निन्दा र तिरस्कार नगर,आपत विपत टर्छ ।

आई परेको र मर्ने अवस्था,डरमा मानिस जातको प्राणीलाई करै छ ।। ९

ब्रहाण्ड एउटै प्रकृति (परा र अपरा) को साझा फूलबारी बुझनु ।

एकमाली (ईश्वर) उनैको हेरचाह,रखवारी,सिंचाई गर्ने चौकीदार हुनु ।।

प्रकृतिको फुलबारीमा रहने सत्व, रज, तम, गुणका बोट विरुवा (प्राणी) ।

वनस्पतिको लागि भूत, भविष्य,वर्तमान समयानुसार गती, कर्मका कुरुवा ।। १०

परिवर्तनको शुत्रबाट मन,काम नगरेर पूराना बोट विरुवा (प्राणी वा वनस्पति)मा ।

छाटकाट (जन्म मृत्यु) बाट नष्ट गरी,नयाँ विउ (जन्म) तथा वेर्ना (जीवात्मा) सबमा ।।

अनुकुल व्याड निर्माण गरी सार्ने हुर्काउने (गर्भ) काम त्रिगुणमयी माली (ईश्वर) हुन ।

प्रकृति नाउँको हातबाट हुने र भइरहने कला र जीम्मा छ । माली (भगवान) बुझ्छ जुन ।। ११

महत्वकांक्षा तथा मनोरञ्जन एवं कर्तव्य कर्मको शिलशिलामा लाग्ग्छ को ।

भगवान (मालि) कै शरीरबाट उत्पति भएको विज पृथ्वीको भौगोलिक हुने भो ।।

वातावरणमा घुलमिल भएर नाशवान शरीरको मृत्युपछि मालिकै शरीरमा मिल्छ ।

प्रवेश गरी शुन्य अवस्थामा विलाउन नै जीवात्मा (विज) को मुख्य विशेषता हुन्छ । १२

१२.शक्ति

देखियो वर्तमान गतिशील ब्रहाण्ड शक्तिपुञ्जबाट सञ्चालित छ ।

चेतना र जड शक्तिका दुई पाटा र यी दुवैको समिकरणबाट चल्छ ।।

जीव सृष्टिको निरन्तरता कायमै बनि चेतनशक्ति सनातनीय बनेछ ।

ब्रम्ह्ाँको उत्पत्ति तथा विनाश आदि र अन्त्यको विषयमा वेद त बोल्छ ।।

तर पुराणहरु अनविज्ञ छ,प्रमाण नहुँदा सनातनीयनै भन्न को सक्छ? ।। १

बुझ्छु किन आत्मा र जीवात्मा शक्तिकै अंश बनि जीवात्मासित छ ।

हो,शक्तिबाट आत्मा र जीवात्माको उत्पत्तिमा परिवर्तन शक्ति हुन्छ ।।

शक्ति निराकार र आत्मा,जीवात्माहरुपनि निराकारमा नै बन्छ् ।

शक्ति फैलिदा जीव सृष्टि,उत्पत्ति र शक्ति खुम्चिदा सृष्टिको विनाश छ ।। २

समस्त ब्रहाण्डको मालिक नै शक्ति बनि सबै धर्म शास्त्रहरुले सुझाउछ ।

भाषामा ईश्वर, भगवान, परमात्मा, परमेश्वर, अल्ला भनी पुकार गर्दछन् ।। ३

जड शक्ति समय र पदार्थ रुपमा आधारित भएर ब्रहाण्डमा चल्दछ ।

पिण्ड सृष्टिको विनाश भई,शुन्य अन्तरिक्षमा यो शक्ति शुषुप्त रहन्छ ।

अन्तरिक्षको भण्डारमा विभिन्न किसिमका पदार्थहरुको उत्पत्ति हुन्छन् ।

कालन्तरपछि क्रमशः विनाश हुने प्रक्रिया निरन्तर दोहोरिदै चलि रहन्छ ।। ४

समय र पदार्थको क्रमको अन्तरालमा अन्तरिक्षमा द्यष्न द्यबलन देखि द्यष्न ऋचगलअज छ ।

द्यष्न ऋचगलअज देखि द्यष्न द्यबलन सम्मका क्उबअभ त्ष्mभ का घटनाक्रमका श्रृंखलामा छ ।।

समय अन्तर्गत दोहोरिदै रहन्छन् र जीव सृष्टिको आधार पञ्चमहाभूत नै भयो ।

पिण्डको भौगोलिक वातावरण अनुकुल र प्रतिकुलमा आधारित भएर चलिरहयो ।। ५

वनस्पति जगतका विभिन्न वंशका बोटविरुवाहरुमा रुप, रंग, स्वाद, गन्धको ।

नरम, कडा, विष, अमृत आदिको प्रभूत्व कायम हुदै ब्रम्हाण्ड स्थायी चलेको ।।

प्राणी जगतमा पञ्चमहाभूतमा प्रकृतिको गुण (सत्व, रज, तम) समावेश भई ।

गुणको मात्रा अनुसार प्राणीको स्वभाव,दोष लाभमा फरक किसिमको देखाई ।। ६

प्रकृति (पञ्चमहाभूत) र पुरुष (चेतनशक्ति) को तारतम्य छ जीवसृष्टि जगको ।

गतिशील रहि सृष्टि कालखण्डमा शक्तिका रश्मिहरु समस्त ब्रहाण्डभरिएको ।।

आत्माबाट अन्तरिक्षमा छ,पुण्यवान शरीरका जीवात्माहरु शरीरको देहवासन (परिवर्तन)मा ।

पछि आत्मामा प्रवेश गरी जीव सृष्टि विनाश काल खण्डमा समस्त जीवात्मा ।। ७

मिलि आत्मामा एकाकार भएर निराकारमा छ शक्तिको स्वरुप फेरिन्छ ।

यसरी ब्रम्हाण्डमा क्रमशः साकारबाट निराकारमा परिवर्तन हुन्छ ।।

सूर्य र पानीबाट बाफ बनि वायुले अन्तरिक्षमा ढुवानी हुने गर्दछ ।

बाफ वायुमण्डलमा क्रमश ः सेलाउँदै जाँदा बादलको रुप लिन्छ ।।

प्रकृतिको नियमानुसार पृथ्वीमा वर्षा भई खोला र नदीको रुप छ ।

गतिशील हुँदै संर्घषमय यात्रामा समुन्द्रमा सफा,पेयको रुपमा छ ।।

पानीलाई समुन्द्रबाट अन्तरिक्षमा र अन्तरिक्षबाट भू–मण्डल हुने क्रम ।

फेरी समुन्द्रमा नै प्रवेश गराउने कारक तत्व वायु र सूर्य बन्न अनुक्रम ।।

थामी वनस्पति जगतमा बोट विरुवा तथा भीमकाय रुखहरुको जराले धरा ।

जमिनबाट खाद्य सामाग्री समग्र वृक्षको टुप्पा टुप्पामा र समस्त साख र जरा ।।

लवण र बृद्धि रुखैभरी एकै नासले अविछिन्न रुपले रस, रसादी वितरण ।

सामाग्रीहरु आपूर्ति छ शक्तिको मलिन अंश र पञ्चमहाभूतीय समिकरण ।।

समुन्द्रबाट नै बाफ बनेझै शरीरमा रहने जीवात्मा पनि शरीरबाट ।

मिलि आत्मा हुँदै शक्तिमा एकाकार जीवात्माहरुको परिवर्तन हुन्छ ।।

शरीर र शक्तिको क्षणिक सम्बन्ध जुन सनातनीय बनि क्रममा छ ।

यस्तै प्राण र जीवमा आत्मा शक्ति बुझ्नु रि विधि सनातननै बन्छ ।।

क . शक्ति चक्र ः

नाशवान संसारमा मर्नु, पुनर्जन्म लिनु र अनुभवहरु बटुलिरहनु हो ।

चौरासी लाख जन्ममा रमाइरहनु,समय क्रममो समाप्ति मर्ने भयो ।।

पछि पृथ्वी, चन्द्रमा, सूर्य, तारा,खगोलिय जड पिण्डहरु नाशवान भयो ।

प्रकृतिमा मिलि धुलो,खरानी अन्तरिक्षमा हराए पृथ्वी (संसार)मा बिलायो ।।

बुझि प्रकृतिको शुक्ष्म तत्व– सत्व, रज, तम गुणमा रहेहुन् ।

पदार्थको शुक्ष्म तत्व – परमाणु र यसमा रहने टुक्रिने जुन ।।

इलेक्ट्रोन घुमि चक्र, प्रोटोन उहि र न्युट्रोन न्यूकिल्यसमा रहुन् ।

प्रोटोन केन्द्रमा, न्युट्रोन तटस्थ र इलेक्ट्रोन केन्द्रको वरिपरि घुमरहुन ।। १

शक्ति र आत्मा एउटै तत्व हो,जीवात्मा उसैको वंश शाखः हो ।

प्राणी र वनस्पति जगत चलयमान छ यो आत्मा तत्वको रह्यो ।।

अंश जीव (प्राणी) को शरीरमाहुने अवधि सम्मलाई जीवात्मा भनिन्छ ।

अन्तरिक्षमा जीवात्माको बासस्थान सनातन पञ्चमहाभूतियमा बस्छ ।।

भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत अनुकूल वातावरणमा बासस्थान हुन्छ ।

पञ्चमहाभूतिय समिकरणबाट उत्पत्ति हुने शरीरले जीवात्मामा छ ।।

यी धारणा गर्ने जीवात्माधारी प्राणी अण्डजा, जरायुजा, स्वेद्जा जुन ।

छुट्याई जातका, मानव, पशु, पंक्षि, किट, पतंग आदि धराका हुन् ।।

भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत उत्पत्ति हुने गणना गर्न नसकिने गण ।

उद्भिज्जा वनस्पति जगका जाति, प्रजातिमा मलिन चेतनाका अंश हुन् ।।

अन्तरिक्षमा बासस्थान भएका बायवीय र प्रकाशकीय शरीरधारीहरु ।

ज्ञात अज्ञात भूत, प्रेत,वायू, पिशाच, गणका यावत जीवात्माहरू ।।

लोक,पाताल क्षेत्रमा रहने सम्पूर्ण प्राण,राक्षस गणका जीवात्माहरू ।

पितृ गणका जीवात्माहरु,नरक,स्वर्ग,चन्द र अन्तरिक्ष लोकमा यी ।

घुम्ने,रहने जीवात्मा र अन्य आत्माहरूमा शक्ति चक्र बस्छन् ती ।।

सबै स्वर्गीय आनन्दमय क्षेत्रमा बस्ने सम्पूर्ण देवताहरुका आत्माहरू ।

प्रारब्धमा,नरक क्षेत्रमा रहने दुखि सम्पूर्ण यातनाभोगी जीवात्माहरू ।।

ईति

अध्याय २

१.अन्तस्करणका अंगहरु ः–

क.काम

ख, क्रोध

ग, लोभ

घ, मोह

ड., मद

च, माश्चर्य

छ, राग

ज, द्धेष

२ शरीरको संरचना

अ. पञ्चतन मात्रा – ५

क, शब्द

ख, स्पर्श

ग, रुप

घ, रस

ड्, गन्ध

आ. पञ्चमहाभूत – ५

क– आकाश

ख, वायु

ग, अग्नि

घ, जल

ड., पृथ्वी (माटो)

इ.पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५

क– हात

ख, मुख

ग, पाउ

घ, मलद्वार

ड., लिङ्ग

ई.पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५

क– कान

ख, छाला

ग, आँखा

घ, जिब्रो

ड., नाक

उ.अन्तस्करण – ४

क– मन

ख, बुद्धि

ग, अहंकार

घ, चित्त (ईच्छा)

ऊ.प्रकृतिका गुण – ३

क– सत्व

ख, रज

ग, तम

ए.समय – १

क– काल

एै.जीवात्मा – १

क– ईश्वरको अंश (शक्ति)

क्रम ः

गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।

हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।

मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।

बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।

शरीरको संरचना

रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।

पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।

जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।

पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।

बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।

प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।

घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।

वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।

अन्तस्करणका अंगहरु ः– काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, माश्चर्य, राग, द्धेष हुन् ।

शरीरको संरचना

पञ्चतन मात्रा – ५ – शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध

पञ्चमहाभूत – ५ – आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)

पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५ – हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग

पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५ – कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक

अन्तस्करण – ४ – मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा)

प्रकृतिका गुण – ३ – सत्व, रज, तम

समय – १ – काल

जीवात्मा – १ – ईश्वरको अंश (शक्ति)

क्रम ः

गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।

हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।

मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।

बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।

शरीरको संरचना

रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।

पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।

जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।

पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।

बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।

प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।

घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।

वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।

माथि उल्लेख गरिएका २९ तत्वबाट पार्थिव शरीर केही समयको लागि जीवन्त भई गतिशील हुन्छ ।

सृष्टिमा रमाउँछ । धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको उत्तराधिकारी बन्दछ ।

क्रम ः

गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।

हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।

मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।

बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।

शरीरको संरचना

रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।

पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी ९माटो०मा ।।

जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।

पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।

बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त ९ईच्छा० बाहेक ।

प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।

घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।

वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश ९शक्ति०अरणी र कारणी ।।

सृष्टि ः

छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।

जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।

पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।

चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १

बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।

निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।

गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।

शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २

उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।

जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।

गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।

उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३

विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।

बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।

पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।

गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४

विनित ः

समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।

पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।

चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।

शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १

न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।

सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।

नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।

चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २

छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।

तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३

बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।

हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।

बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।

हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १

बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।

उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।

संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।

छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २

ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –

छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।

यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।

फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।

जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १

अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।

भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।

रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।

चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २

अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।

यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।

बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।

यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३

ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–

चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।

रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।

रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।

के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १

देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।

प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।

कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।

जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २

गति ः

बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।

बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।

गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।

क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।

कर्म ः

कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।

यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।

जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।

नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १

परिवर्तन ः

किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।

फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।

काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।

रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १

यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।

खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २

आर्कषण ः

बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।

बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।

निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।

तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।

म,मेरो ः

जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।

बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।

उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।

जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १

हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।

जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।

बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।

वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २

अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।

जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।

नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।

विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।

विकर्षण ः

किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।

कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।

उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।

टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १

गतिशील ः

आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।

सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।

सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।

सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १

ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।

गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।

बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।

जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २

यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।

जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।

फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।

बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३

सकाम कर्म ः

आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।

छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।

समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।

किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १

निस्काम कर्म ः

उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।

कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।

सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।

देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १

जन्म ः

हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।

ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।

न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।

कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १

यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।

जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।

जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।

जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २

मृत्यु ः

जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।

अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।

हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।

बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १

सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।

निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।

होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।

 स्वभाविक रुपले मृत्यु हुन नपाएका मानिसको मृत्यु प्राकृतिक प्रकोप, यातायात साधन लड्नु, ठोकिनु, डुब्नु जल्नु, खस्नु विद्युतइी सक तथा मानिस र अन्य प्रणीबाट अस्वभाविक किसिमले हुने गर्दछ । अस्वभाविक मृत्युको बढ्ने दरमा वर्तमान कलियुगमा बढ्दै गइरहेको छ ।

प्रलय ः

यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।

रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।

न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।

छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १

जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।

जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।

निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।

साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २

सार्थक तत्व ः

हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।

समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।

सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।

स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १

सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।

अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।

समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।

सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २

चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।

जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३

साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः

यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।

हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।

पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।

मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १

निराकार सृष्ट्रि ः

समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।

उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।

त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।

साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १

विर्य ः

स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।

लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।

क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।

प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १

यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।

जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।

सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।

मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २

बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।

उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।

वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।

जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३

प्रलय ः

ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।

चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।

प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।

ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४

चेतना ः

बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।

नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।

यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।

रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १

जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।

चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।

ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।

बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २

चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।

अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।

रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।

बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३

हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।

शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।

जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।

उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४

बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।

त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।

जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।

अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५

यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।

जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६

सृष्टि ः

छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।

जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।

पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।

चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १

बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।

निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।

गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।

शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २

उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।

जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।

गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।

उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३

विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।

बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।

पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।

गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४

विनित ः

समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।

पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।

चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।

शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १

न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।

सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।

नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।

चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २

छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।

तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३

बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।

हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।

बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।

हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १

बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।

उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।

संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।

छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २

ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –

छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।

यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।

फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।

जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १

अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।

भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।

रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।

चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २

अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।

यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।

बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।

यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३

ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–

चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।

रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।

रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।

के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १

देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।

प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।

कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।

जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २

गति ः

बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।

बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।

गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।

क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।

कर्म ः

कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।

यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।

जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।

नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १

परिवर्तन ः

किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।

फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।

काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।

रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १

यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।

खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २

आर्कषण ः

बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।

बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।

निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।

तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।

म,मेरो ः

जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।

बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।

उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।

जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १

हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।

जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।

बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।

वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २

अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।

जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।

नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।

विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।

विकर्षण ः

किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।

कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।

उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।

टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १

गतिशील ः

आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।

सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।

सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।

सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १

ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।

गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।

बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।

जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २

यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।

जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।

फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।

बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३

सकाम कर्म ः

आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।

छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।

समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।

किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १

निस्काम कर्म ः

उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।

कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।

सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।

देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १

जन्म ः

हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।

ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।

न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।

कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १

यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।

जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।

जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।

जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २

मृत्यु ः

जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।

अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।

हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।

बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १

सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।

निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।

होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।

प्रलय ः

यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।

रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।

न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।

छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १

जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।

जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।

निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।

साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २

प्रलय ः

ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।

चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।

प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।

ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४

सार्थक तत्व ः

हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।

समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।

सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।

स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १

सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।

अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।

समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।

सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २

चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।

जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३

साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः

यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।

हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।

पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।

मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १

निराकार सृष्ट्रि ः

समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।

उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।

त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।

साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १

विर्य ः

स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।

लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।

क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।

प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १

यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।

जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।

सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।

मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २

बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।

उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।

वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।

जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३

चेतना ः

बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।

नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।

यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।

रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १

जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।

चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।

ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।

बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २

चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।

अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।

रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।

बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३

हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।

शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।

जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।

उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४

बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।

त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।

जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।

अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५

यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।

जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६

पदार्थको उत्पत्ति

जग त परमात्मा परमेश्वरको साकार रुप विशाल शुन्य आकाश –स्थिर व्रहाण्ड) भयो ।

खाली ठाँउको उत्पति (स्थापित) भै सकेपछि अनन्त आकाश भित्रै उत्पति र विकशित यो ।।

यहाँ प्रदुषण जम्मा भएको ओस, धुलोका, कण,पदार्थलाई बादल गतिशीलतामा रहि रह्यो ।

बनी भौतिक,रासायनिक परिवर्तनमा हिलियम, हाइड्रोजन, नाइट्रोजन ग्याँसहरु निरन्तरता हो ।। १

यो कृया प्रतिक्रियाले शक्तिशाली तापक्रम,वाक्लो गहुङ्गो आगो को ज्वाला उत्पति व्रहाण्ड छ ।

मिलिे वादलले रासायनिक, भौतिक परिवर्तनका प्रकृयाका पिण्डहरुमा पदार्थको जन्म भएको छ ।।

जुन आणविक उर्जा,शक्ति र विनाश त प्रकृयाको निरन्तरता सूर्य र तारा क्रमश सेलाउदै गए ।

उही पृथ्वी ,मंगल ,चन्द्रमा वृहस्पति शनिश्चर, अरुण, वरुण, यममा प्रणाी तथा वनस्पति रहे ।। २

बिराट पुरुषको शरीर अन्तर्गत

व्रहाण्ड पुरुष र विद्यामान आकाशको अक्षांशमा अनुसार रहन्छन् ।

१ शिर आकाशमा धु्रर्र्र्र्व्र,सत्य र २ घाटीमा जन ३ छाती तपलोक छन् ।।

४ स्तन मर्हलोक५ ह्दय स्वर्ग ६ नाभी अन्तरिक्ष लोक मिलि रहेको छ ।

७ कम्मर व्रहाण्डकाभू–(पृथ्वी) भू–मण्डल र सौर्य मण्डल प्रकाश,तारा यही छ ।। १

८ कम्मर मुनि अतल ९ जाङघा वितल १० घुडा सूतललोक रहेका छन् ।

११ पिडौला तलातल १२ गोलिगाठो महातल ब्रम्हाण्डको आकासमानै छन् ।।

१३ खुट्टाको एण्डी रसातललोक १४ पैतला पातललोक सृष्टि जीव जस्तैे छन् ।

यहाँ पुरुषरुपमा लम्ब र परलम्वता र अक्षांस मिलि आकासमा रहेको बुझिन्छ ।। २

अरु लोक

यही व्रहाण्डमा नरकलोकको स्थान तीन लोक (भू–मण्डल,अन्तरिक्ष र स्वर्गलोक) रहे ।

यीनै लोेक भित्र दक्षिण पृथ्वी,तल पानी,माथी नभको भागमा अग्नी स्वात पितृगण रहे ।।

उहि वंश र परिवारको उद्धारले मंगल कामना छ,नरकमा सूर्य देवताका छोरा विराजीत ।

पितृ राज भगवान यम र सैन्य वलका साथ यमदुतहरुले मत्र्यमण्डलबाट लिएर गर्ने प्रीत ।। १

अकाल मरेका प्राणीका जीवात्माले पूर्व जन्ममा भए गरिएका पूर्व कर्मको डण्ड सजया छ ।

उही यातना गृहलाई नरक यमराज र चित्र गुप्तको प्रशासन जीवात्माहरु नरक लोकमा छ ।।

जन्ममा कर्मले नरक, स्वर्ग मोक्षधाम जीवात्मा –आत्मा तत्व) लाई अरु लोक खटाईन्छ ।।

जहाँ पूर्वको जन्ममा कर्महरुको संगालो पूर्नजन्ममा उत्तम तथा निचयोनीमा प्रवेश बत्ताईन्छ ।। २

यातना गृह –नरक) का नामहरु ः– तामिस्र, अन्ध तामिस्र, रौरव, महारौरव, कुम्भि पाक ।

कालसुत्र, असिपत्रवन, सुकरमूख, अन्धकुप, कृर्मि भोजन, सनदंश, तप्तसुर्मि, व्रजकण्टकशाल्लाली ।।

वैतरणी, पुयोद, प्राणरोध, विशसन, लाल भक्ष, सारमैयादन, अवीचि, अयपान, क्षर कर्दम ।

रक्षोगयाभोजन शुलप्रेत, दन्दशुक, अवटनिरोधन, पयोवर्तन, सुचिमूख, यातना भोग छ ।।

नरक लोक भन्ने ठाउँ पृथ्वी –मत्र्यमण्डल) को दक्षिणी ध्रुर्व मा नै छ र गरेर अति सम्पन्न तथा विपन्न ।

अवस्थामा रहि समय अवस्था अनुसार कर्मको फल भोग गरिरहनु पर्दछ ।

सहारा दिनेवाला कोहि पनि हुँदैनन् । समय छदै होस गरौ ।

संसार

दृष्य संसार –

यो संसार अन्तर्गत अपरा –जड) प्रकृति हुन,आँखाले देख्न र इन्द्रियहरुले अनुभव गर्न सकिन्छ ।

आकाश, वायू, जल, अग्नि, पृथ्वी र सौर्यका रहने ग्रहहरु तथा उल्का र उल्का पिण्डहरु हुन्छ ।।

तारा, तारापुञ्ज, तारासमूह, नक्षत्र, राशी र आकाश गंगा, जीवात्मा प्राणी किट,पतङ्ग,वनस्पति सब ।

परा र अपरा प्रकृति,ज्ञान तथा विज्ञानमा मानिसले गर्ने वैज्ञानिक आविस्कार तथा निर्माण कार्य तब ।। १ ।

समय –काल) गति,कर्म र परिवर्तनमा सञ्चालित र समयको अन्तरालमा क्षणिक तथा नाशवान यी ।

बिज्ञान दृश्य र द्रष्टा छन् सवै महाभूतमानै समय अनुसार विलय हुन्छन् र दृशय ससार छ प्रभावी ।। २।

अदृष्य संसार –

यहाँ संसार अन्तर्गत परा –चेतना) प्रकृतिले चराचर जगतको विजरुप शक्ती सृष्टीको स्वरुप रहे ।

यीनै चेतना प्रकृति जुन श्रोतकेन्द्र परमात्मा परमेश्वर छन,मानव अन्तस्करण वाट अनुभव गरिन्ने ।।

रही अद्वैत भावमा,ज्ञान, वैराग्य र भक्तिको मध्ययम सृजी अनुभव गर्न र नाशवान शरीर भित्र छ ।

जनको लुकेर वसेको अन्तर आत्मा लाई परमात्मा भगवानमा एकाकार गरी लाएक दृष्य नै हुन्छ ।। १

आत्मा साक्षात्कारभएर एकाकारमा लिन भैे निराकार शक्ति शून्यमा र निरन्तर जाग्रित बन्छ ।

जुन अज, अविनाशी, अजन्मा व्रहाण्ड अदभूत विषय र शक्ति, मानवका मन,मस्तिष्कमा बस्छ ।।

पृथ्वीका मानिसमा पुण्य अवसर र सामथ्र्य नरही अभ्यास गरि भगवानमा एकाकार भई जनमा छ ।

हुन सकियला तर व्रहाण्डको नजिक पुगेर वुझ्न जानकारी लिन केहि मात्रामा सम्भव होला ।

परमात्मा परमेश्वर भगवानको अंश मानिसको अन्तर आत्मा मिलि अंश र वंशको परिवार होला ।। २

व्रहण्ण्ड, परा र अपरा प्रकृति ले समय,गति, कर्म वाट सृष्टि स्थिती र लय भई निराकार रुपमा छ ।

रही परव्रहका प्रतिनिधीका साकार रुप रजोगुणी व्रहा । सत्व गुणी विष्णु र तमो गुणी महेश्वर रहन्छ ।।

मायावी संकल्पका कार्यरुप क्रमशः महासरास्वती, महालक्ष्मी, महाकालीको कृपा समयनुसार चलिरहन्छ ।

यही कल्पौ कल्प सयममा सृष्टि सृजनाले रातदिन पृथ्विमा शरिरको संचय,गतिले,प्राणी बनस्पती पृथिवमा छ ।। ३

शक्ति

परब्रह ः—

जग जगत र दुवै प्रकृतिमा व्रहाण्ड संचालनकर्ता,आत्माको महासागर,परमात्मा छ कुन ।

उनै परमेश्वर मुल प्रकृति, जुन उत्पती र विनाश सनातन देखि अव्यक्त छ,परब्रम्हा रहुन ।।

प्राणीह्दयमा रहने, व्रहाण्ड व्याप्ति, भिन्न नाउँका भक्तका स्तुती, आराधाना शून्य शक्तिमा ।

साकार (सगुण) अवस्थामा व्रहाण्ड आधार र आकारका निराकार (र्निगुण) स्वरुपको कणमा ।। १

महेश्वर ः—

चलि समय –काल) वा संहारकारणी शक्तिले ज्ञेय अज्ञेय जग जगत संचालन गर्नुहुन्छ ।

जाय जन्म र जीवन पलि फक्रि सबै परिवर्तनको केन्द्र विन्दु निती,बिधीमा पालनरहन्छ ।।

लिई सकाम,वृत र चित्तका उज्याला दण्ड वा यहलीला उजागरमा हजारौ नामबाट किर्तन ।

संस्मरण भक्तजनका धारण र पूँजा आराधाना, स्तूति सुकृत्य,योग शक्ति पुञ्जकाल पुरुष जान ।। १

बिष्णु ः—

व्रहाले सृर्जी आत्मा तत्वको तरङ्ग जग जीवात्माका नाशवान क्रम,शरीरको संचालन छ ।

स्थवर जङ्गम,प्राणी,वनस्पती जगतलाई स्थान,मान,पालनपोषण गर्ने, निति नियम रहन्छ ।।

सृर्जी सत्य प्राण,विषयवस्तु जन्म गुजराको सस्थापन रुप पिपल,काँस,शालिकग्राम पुजीन्छ ।

भिन्नै नामले याजकमा कृपा र भक्तजनहरुले पूँजा आराधाना हिमद्यु शक्तिपुञ्ज हुनुहुन्छ ।। १

ब्रहा ः—

अज्ञात जन्म,ब्रहाण्डको शुन्य आकाशमा,खगोलिय पिण्डहरु र गतिविधि प्रभू संचालनकर्ता ।

भरी जन्म,जीवात्माको उत्पतीमा प्राणनै आत्मतत्वको रुप प्राणी र वनस्पतीको हर्ताभर्ता ।।

हो सृष्ट्री,उत्पती,संचालनकर्ता सबै लोक र देवताहरुको निवासका व्यवस्थापक मूलकर्ता ।

ब्रहा, बिष्णु, महेश्वर,योग मायावीशक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी, महाकालीका शक्तिदाता ।। १

पुरुष ः—

रही अदृश्य वृर्य शक्ति,आत्म तत्व –विज रुप) सृर्जी चराचर व्रहाण्ड व्यप्ती,स्वप्रकाशित ।

जागी जेय जन्म र जीव छ,उही प्राणी र वनस्पती अल्पकाल सजीव रही वाचि जीवनसित ।।

सनातन पुरुष र प्रकृतिको मिलन नै जग सृष्टिको क्रमैे छ र जीवन्त चलिनै रहने पुरुषप्रित ।

आमा उनै हिरण्यगर्भ उही,लाखौ यत्न तप गरी जन्मले भोग गरी कालमा वित्छ माटोसित ।। १

प्रकृति ः—

ब्रम्हाले सृष्टि संचालक रही आधार परा –चेतना) र अपरा –जड) प्रकृतिका गुणरुपी छन ।

उही मायावी रंग सत्व, रज, तमनै प्राणी, वनस्पती र पदार्थको जगतमा जगत्र रहन्छन ।।

धारी रुप,आकार, वोली अन्तर सम्वन्ध, तौल, उर्जा शक्ति, गुरुत्वाकर्षण शक्ति भरिपूर्ण ।

यत्रतत्र क्षेत्रमा बिबिध विषय वस्तुको उत्पती,एक विषय वस्तुमा दुई वस्तुको उत्पती सम्पूर्ण ।। १

आत्मा ः—

आत्मा परव्रहको वंश हुनाले प्राणी वनस्पती सम्पूर्ण जीवन चेतना पनी शक्तिले भरपूर्ण ।

भरी चैत्यन्य स्वरुप उसैको तरङ्गले बास परव्रहमा रहने आत्माको महासागर छ सम्पूर्ण ।।

विभिन्न जग जगत र व्रहाण्डमा सृष्टि,चेतना,स्वरुप,अवस्थाले जीवात्माधारीे सृजना छ ।

बनी चैतन्य स्वरुप,साक्षीपुरुष,चेतना तत्व नै आत्मा एक छ सूर्य अग्नि पर्यावरण बन्दछ ।। १

सृष्टि

व्यष्टि सृष्टि ः–

यो पिण्ड सृष्टि हो,आकाशमा समयको अन्तरमा स्वनिर्माणहुने चेतना नभएका व्यष्टि जडले ।

पदार्थको खगोलिए भिन्न आकारका पिण्डहरु सृष्टि र ब्रहाण्डमा नै बिग बैंङ्ग सिद्धान्तमा हराउने ।।

मिलि व्यष्टि सृष्टिको प्रकृयामा हाइड्रोजन र हिलियम ,वायु,यौगिक पदार्थहरु कारक तत्व रहन्छ ।

यस व्यष्टि सृष्टिमा प्रथम योनी स्थावर (वनस्पति) योनि,सृष्टि तमोगुणबाट सत्वगुणी बनी जान्छ ।।

समष्टि सृष्टि सत्वगुणबाट तमोगुण तर्फ घटदा,व्यष्टि सृष्टि –ब्रहाण्ड, पिण्ड) मा जीवको सृष्टिमा ।

प्रवाह उब्जि सो देखि स्वेदजा, जरायुजा र अण्डाजा सम्म प्रकृतिमाताका त्रिगुण (सत्व, रज, तम) मा ।।

बनि रङ्गिन तरङ्गले परमात्मा,सूर्यका प्रतिविम्व रुपी अंशबाट जीवहरुको सृष्टि गतिशील सदा चल्छ ।

सारा शुक्ष्म रुपका जीवहरुको गतिविधि तमोगुणबाट शुरु भएर सत्वगुण तर्फ विकाश हुदैँ जान्छ ।

प्राकृत सृष्टि ः–

जुटी ब्राहाण्डमा सृष्टि,सञ्चालन तत् कडी र तत्वहरुको उत्पति नै प्राकृत सृष्टि बन्दछ ।

मिली सनातनिय दैवि शक्ति,समय,क्रमले सञ्चालीत छ,जसमा प्रकृति, महतत्व, अंहकार छ ।।

भिन्न पञ्चतनमात्रा, पञ्चमाहभुत, अन्तस्करण र इन्द्रिय मिली सृष्टि प्रकृत बनि रहि रहन्छ ।

यही प्रकृतिका समग्रनै प्राकृत छन सबै सत्य र सनातनी कारक तत्वले सृष्टि क्रम बनिरहन्छ ।। १

वैकृत सृष्टि ः–

अन्त्य भई प्राकृत सृष्टि संरचना,चेतनतत्वको प्रतिविम्व बाकी जडतत्व नीवासमा संकल्प छ ।

विकल्प,स्त्री र पुरुष, भाले र पोथी साथै वायु र परागको यौगिक सम्मिलनमा नै उत्पति हुन्छ ।।।

चराचर,प्राणी,वनस्पति, मानव पशुपक्षि, किटपतंग, देवता, यक्ष, राक्षस, गन्धर्वका सृष्टि चल्छ ।

बाकी किन्नर, किन्नरी, किँपुरुष, अश्वमुख ईत्यादि सबै वैकृत सृष्टि समय नै सञ्चालन छ ।। १

सूर्य (अग्नी) र परब्रहको अन्र्तसम्बन्ध के छ त ?

जानी भौतिक विज्ञान त सूर्यका आकाश गंगा तारापुञ्जको सदस्य बुझिदिनु ।

भलोका लागी उत्पत्ती भए दिने मझौला पहेलो प्रकाश दिप्त तारा पिण्ड बनिन। ।।

बिबिध ग्याँसको विशाल भण्डार, दैनिक आणविक उर्जा उत्पादन छ, भु मण्डलमा ।

जीवन दिने प्राणी र वनस्पत्तीमा शक्ति प्राप्त हुने अग्नी तत्ववाट समस्त जग धरामा ।। १

भरी जीवित र गतिशील हुदै, मृत्यूतक पञ्चमहाभूतको आश्रय प्रकृतिक प्रकृया छ ।

गरी पालन पोषणले निर्भर अस्तित्व क्षणिक र नाशवान मृत्युतक बाचीबसि रहेछ ।।

यीनै परब्रह समस्त ब्रहाण्डको नायक अपरा र परा प्रकृतिलाई संचालन कत्र्ता,हत्र्ता ।

उ निराकार र साकार,जन्म, मरण नभएका, अविनाशी, सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा सुकर्ता ।। २,

बुझ समय,काल पुरुष,ब्रहाण्ड निर्माण,परब्रहको आविश्कार सूर्य (अग्नी) देवः भने ।

सूर्यनै हिरण्य गर्भ, सुत्रात्माले समस्त वेद, पूराण, उपनिषद आत्मको सृष्टिकर्ता जाने ।।

शक्ति ,सृष्टिमा सूर्य छन निरन्तर आत्मा चेतनमा सन्तानको रक्षक स्रोत मन्त्रण भजे ।

निरन्तर समय खबरदारी र देबहरु कार्य संचालनमा जीवधारी शरिर मन बचनले जपे ।। ३

cËL/f ;]9fO{ aGw' ;dfhsf] nflu

x] dftf s?0ffdoL,lj0ff / k':ts ;fydf lnO{

x+;jfxgL xf} b[li6 lbg'xf];\ ,ljBfsf] bfg} lbO{ ..

klËtkl9 lbg' vf]h tYo km/s eP aGw'n] ;'wf/L

To leGg eP n]lv lbg' Pstfn] efj of] ljrf/L ..

tYox? M uf]qM clË/;-ClifM c+uL/f_,aGw' M z'qm,kbM k8l/of,zfvf M w'Gw'nL zfv cWw]oL , s'nb]jtf M sflnsf,;+sfo M -lxdw+'_ lxGb', ;Dk|fbfo Ma|fDx0f, n]vgM ;]9fO{ -hf]zL, d}gfnL, If]qL, vlq, zdf{_ j0f{ M ux'uf]/f],k]zf M s[lif, gf]s/L, :jfdL u|x M -u",u],uf],;f,;f],;",;],jf_zlg, /flz M s'De,/Tg pk/Tg M gLnd,hfd'lgo,a;f]jf; M ;dy/ kxfl/nf] ufpm j]lz

k|j[tL M wfld{s,pTklt M s'dfp ;]8fj];L o'=lk ef/t 8f]of ;+3{ifkl5 s'ndGbg zfxsf] Hof]ltif jlg klZrd nDh'Ësf] lrlt qmd; k"sf{Ë s'G5f wflbË sfe|] ,a;fO{ ;/fO{ M t/fO{sf lrtjg,emfkf,df]/Ë,e}/xjf,bfË cflb

cf/tL M u0f]zM

Ps bfFt afËf] gfs ePsf >L u0f]znfO{ gd:sf/ 5

lz/df l;w'/ ;'xfpg] d";f] jxfg agfO{ lx8\g] ug'{x'G5

cf1jfg dxfb]j / kfj{tLk'q cGt:s/0fsf] gd:sf/

lbk kl5 k'hg ltd|f] efjn] lxGb'Tjsf] cfbf/ ;Tsf/

wlg ul/asf dgdf a:g],;t\dfu{,;b\a'l4 ;lx Wofg

lztn 5fx/L lbO{ O{R5fPsf] jf ;]jsnfO{ lbg] ;dfg

cg]s km"n cIftf g}j]Bn] k'hf ul/g] ;asf eujfg

o:tf tkfO{nfO{ gd:sf/ ;u} hfbf klys aGg] zfg ..

z+s/M

cf]pd\sf/ lzj,a|Dxf lai0f' ;asf clwklt,

jxfg xf;,u?8,uf]? ;f9] r9\g] ;'xfpg] clt

@,$,!) xft clt ;'xfpg] ltg ?k ePsf slt,

lqe'jgsf] klt kfns h] r9fPklg km"nkflt,

?b|fIf nufpg] rGbg d[u5fnf jf v/fgL 3l; clt

'xfpg] xnf],uf]? ,kx]nf] af3sf]5fnf nufpg] lbuDj/

e"t, k|]t lkrfz glGb,e[uL u0fx?sf] ;fydf lx8\g]

zd;fg3f6df a:g]lqnf]s klt çcIf/fltt\ kl9g]

lqnf]ssf k|f0f/Ifs ,kl/kfns z'eehg ;+:d/0f xf}

+;f/sf] kmn k|fKt u/L ej;fu/ ;w} tb{f ;Demf} .

b]jL M

dftf uf}/L,sfnL s'df/L,rfd'08 ltd|f] bz{g kfp

xl/,lzj,a|Dxf ;lxt b]j b]jL ;bf v'l; agfp

lz/df l;w'/ nufO{ d[ugogL,olx g} xf] hutnfO{

d]/f pk/df gogg] cflz{jfb lbg'xj; eQm ;dfO{ ..

b'/frf/L,/Stljh,bf]lif,9jfuL ,sk6L vf]hL s07d'08g

lblUjhoL dfnf agfO{ ,v8\s xftdf lnO{,pGd'ng

/fIf;sf] d'6'kmf]/L xfd|f]]nflu c;'/x? dfl;lbg],

gj/flq,gj/Tg,gjdfnf,;[li6bftf elg klxl/g] ..

a} /Iff ul/lbg] ltld lhjg kfns hut hggL

'v ;'ljwfdf b'vsl7g x6fpb} xfd|f kmut gdfgL

km"n,cIftf,rGbgsf] k'hgnfO{ cf/tL ;+DemL lbg'

v'; eO{ ;Dk"0f{ r/fr/ k|fl0fdfqsf] lxtu/Llbg' ..

nlIdM

wgsL b]lj ltld xf} bftf ;]js k'sf{5g\ 1ftf

ha v8\sG5 vfrf] xl/ lai0f' / cGo ljwftf

w]/}n] k'sf/L pdf,/df,a|Dxfl0f ltld ;+;f/sL

dftf ;"o{ rGb| gf/b Clif ;asL 1ftf ;TjsL ..

ha eH5g\ eQmn] wg wfGo zlQm ;/L aG5g\,

Cl4 l;l4 :ju{ kftnsf] cg'ej :jhg ub{5g

wd{ sd{ dg arg z'4 x'G5,h'g 4f/df ltld 5f}

a{ ;DkGg x'g] c;Dej klg ;Dej x'g] ltld xf} ..

o1 j:q vfgf lkgf ;a ldN5 ;fydf al;lbbf

a u'0f d7 d+lGb/ ;'Gb/ x'G5 elQmefjdf al;bf

sfd aG5 lx/f dl0f ;a ldN5 sf]dn r/0f kfp

xfld ;w} ltd|f] dlxdf ufO{ kl/kfns aGg kfpm ..

/

jtL M

klxnf] ef/tLgfd,bf>f]df xf} ;/:jtL

t]>f]df zf/bfb]lj,rf}yf]df x+;flxgL

kfrf} xf} >LhuGdftf,5}7f] xf} jfu]Zj/L ltdL

KtdL gfd sf}df/L,j/bfogL x'g ci7dL ..

gjf}df l;l4bfqLdfF,bzf}df a|Dxrf/L0fL

P3f/f} rGb|306f xf} afx|f] dftf e'jg]Zj/L

kljq afx| gfd}n] lq;GWo ufg ub{5g

a|Dxf?k eO{ b]jL,lha|f]df klg a:b5g ..

xg'dfg M

snf xf} ;[li6sf] dfgj hftL / wd{ ;+sfosf],

]js xf} /fd l;tfsf] ;ldk sQ{Jo k/fo0fsf]

afx'ans} sf/0f kxf8 p9fO{ /fdsfndf l;4

l~hjlg j'l6 hl8j'6L xf} ;xof]uL cGhgL k'q ..

[li6sf g/ jfg/ ltld ;fw' eQmklg clt

h] ;'lDkof] b'i6 /fj0fsf] n+sf eid}sf] b'u{lt

6f9f lyof] ;ft ;d'Gb| kf/ u/L bxg n+ssf]

vf]hL l;tfnfO{ cf}7L lrgf] lbof} lgzs+fsf] ..

ef]ls d}ln lgofp/L l;tf ljrf/L vf]hL x]/L

/fdsf] cf}7L kf; ul/ kxndfg lj/ lt oL

c;'/sf] eid u/LvfO{ kmnkm"n a[If ntfdf

gfzef] au}rf/fj0fsf] HfNof] n+sf ;asf ..

nIf'd0f d"5f{ lyP jgkm"n cf}ifwL lng

Bf} x'G5sL elg Nofof} kj{t p7fO{sg

+lhjlg j'l6 lbO{ ljpTofO{ n8fs' ;f/f

/fj0f b'i6 Joflerf/L xf/] ;t l;tfpk/ ..

/fdsf] eQm ltld jfof xftn] c;'/ dfg]{

bfoFf xft elQmdf lyof] u2f /fd|f] k|xf/ ug]{

z'/,g/,d'lg ;a xfld ltldnfO{ ;+DemG5f}

a}s'07af;L elgsg xfld w'klbk ck{G5f} ..

cflbd sflng aGw' :j:Yo M

Tof] lg/fsf/ a|Dxf,of] ;fsf/ a|Dxf -k|s[tL_ klg k"0f{ 5

k'0f{ lg/fsf/ a|Dxfaf6 k"0f{ ;fsf/ a|Dxf k|s6 ePsf] 5

k"0f{af6 k"0f{ lgsfNbf jf hf]8\bf ;w} k"0f{ g} x'G5

a|DxTj ç a|Dxfltt\,a|Dxlng 1fgsf] kfngfn] lbG5 ..

d u'??k k/fdfTdnfO{ gd:sf/ ub{5'

lt Ps eP/ klg cg]s sNof0fsf/L x'+

zflGtbftf :j;'vjf6 pTkGg sNof0fstf{ x',

'vbftf k"0f{ k|e'nfO{ Jokfs nflu k|0ffd u{5' ..

of] sfn rqm h;jf6 ;+k"0f{ hut k}bf xf]O{hfG5'

h;df ;a} l:y/ /xG5 / km]/L nLg w'j|;To x'G5

sfnsf] u|x,;"o{,zfl/l/s k|0ffnL,cfTdf /St ;+rf/

lo sfn -;do_ g} xf] k|f0fL kl/kfns,gfzs ckf/..

lrQ cyjf dg r]tgfsf] s]Gb| ePsf]n]

lrQ ;'l4nfO{ wd{sf] d"n dflgPsf]n]]

aif]{f cf/f]Uo eP/ cfgGbk"j{ z'e sd{ ub]{ afrf}

sfwFn] k"0f{ ;dembfl/sf ;fy O{dGbf/Lk"j{s gfrf} ..

lhDd]jf/LnfO{ k'/f ug'{k5{, kmn :jtM k|fKt x'G5

a|Dx lai0f' dx]Zj/ c,p,d Psfsf/ Jofks /xG5

cfn:o,lgGb|f / lx;f+af6 ;w} hgn] kl5 x6\g' k5{

z:q / wd{zf:q,afa' u'? af6 lzIff lng' kb{5 ..

C0f /fi6« ldqnfO{ ge'Ng' u|fxs ;do,d'To' kv{b}g , kl/>d,O{Zj/ / ljBfdf ;w} lrQ nufpg' k5{

gftf lglt / wd{ dfg]sf] km]g'{ x'b}g,

wg ljp / jg gfz slxNo} ug'{ x'b}g ..

kfk,1fg,ljrf/ gy'Gg',afa' afh] / a/fh' hfGg',

j]lAfrf/L cwld{ / d'v{sf] ljgo slxNo} g;'Gg'

C0f cfuf] zq'sf] z]if afls g/fVg',

cfbf/ sQ{Jo 1fg rf8} b]vfpg' ..

xfjf kflg vfgf k|f0f /Ifs x'g'

k|]d,s?0ff,;Tsf/ C[bodf lng'

clt{,cf}iflw ,wd{ lttf] gld7f] x'G5

bftf dftf O{z ;]jf ug'{ k5{ ..

wd{ pkb]z 3/ hxf klg ;+lDem/xg',

dfof kfgL h/f tn hfG5 a'lem/xg'

a|Dxrfo{,;flTjs,;kmfO{n] cfo" a9fp5

a[4,zf:q,k|s[tlsf] cg'ej ug'{ k5{ ..

do e"t,jt{dfg / eljiot\ x'G5

d'Gb| e"ld cfdf ;xglznf x'g kfp5

afns,ef]sf],kfdf bof b]p hgdf 5

xfjf O{Zj/ efUo cb[Zo lxtsf/Ldf 5 ..

/fHo,bLg,s'n jGw' x'g ltd|f ;v] x'g

cfuf] l/; /f]u kfNg' x'b}g 6f9f /fv],ltg

cfO{hfg],vfO{hfg],lbO{hfg] ;a} dfG5] x'g

b|Joglb df]xdf gaflwg' ;fbf hLjg h'g ..

/f]u,c1fg kb zq' x'g lhjgdf glng'

a}B,ldq,u'?sf] ;ldkdf u|fxL eO{ a:g' ,

O{gfd,OHot :jtGqtfsf] n8fO{ x'g' k5{

dftf lktf u'?sf] cfbf/ dw'/ af]nLdf 5 ..

uf]ln af]nL k|f0f kms{b}g of] jf0f

ul/jL ljwjf u'?;+u lh:sg' If0f

OHoft,b]jtf,/fli6«otf a]Rg' x'Gg ,

qmf]w,lx+;f / snx a'l4df g5'g ..

hjfg,wg,cDjndf df]x ;bf gug'{,

ljBf,a'l4,l;k vr{df a9\5 z]if wg'{

cfjf; k|jf;,vfgf b]zn] lbg'k5{

aGw' ldq u'?sf] lxt ;w} ug'[{k5{ ..

zf]s /lt s'nt ;bfdf e'Ng'

d"v{ cwld{ lx+;|snfO[ glh:sg'

afa' lzIfs lstfa u'?x'g hgsf

x/f]{ a/f{ cdnf ;w} vfg' u'0fsf ..

1fg Hof]lt wd{ ;bf dfly 5

kfgL bfgL 1fgL :j?k abN5

1fg bfg tk :jMwd{ kl/ kfngn]

c1ft,d[t,d"v{ s'k'q :jfefj x'gfn] ..

OlGb|o,k'q,lzio jzdf g/fVgfn]

a|Dxf08 dl:tis z'Go 5 tkfO{n]

1fgL bflg k|]dLsf] gSsn ug'[{ k5{

c,p,d k|0fj xf] c? vf]hL u/ dg'{5 ..

dg,arg sd{ Psfu| w/ lo ltg

hfu|t,:jKg / z';'KtL ;[li6sf -afns, hjfg, a[4 _

ca:yf x'g .

k|sf; csf; O{Zj/ lgh} hNb}g

hGd,sd{ wd{ sa} b'vdf b}g ..

k'q,ldq u'? wg x'g :jhg

of]uL ldq u'?df :jfy{ x'b}g

5fof,kfk,d[To' ;bf 5f]8b}g

jl/oft, zjofq, cfsl:ds sfddf ..

t'?Gt} g/f]sL af6f] 5f]l8 lbg' cfkbdf 5

1fgof]u, sd{of]u, elStof]u ;'vdo 5

k'/s,s'Des,/]rs k|f0fofd lt x'g\

ljBf, rl/q, af]nL dfgje"if0f x'g ..

bx, dg, arg z'4 x'g'kg]{ 5

lbdfu, d'6', kmf]S;f] k|f0f x'G5

cGg,hn,ld7f] af]nL e'/Tg x'g

ljrf/L ;]9fO{ hg /D5 h'g ..

pTklt M

k/a|Dxf k/dfTdsf] O{R5f :jd\ :km"/0f x'bf # b]j

a|Dx lai0f' / lzj -ltg u'0fn]o'Qm dfof÷k|s[tL_ca

dfof M lgj[tLkb, zflGtkb, zfGotLtkb, ljBf,

lgj[tL -df]If_ xf] aGw' a'em] TofuL dgl cljBf ..

[li6÷k|no M;[li6 lbgdf @$306f pHofnf]df

To,q]tf,4fkf/,snLo'u x'G5 ! lbgdf

k|no x'G5 @$;} 306f k|s[lt l5gl5gdf

!)) aif{sf] ! dxfk|no aG5 ;+;f/df ..

olx leq cx+sf/,k~rdxfe"t, 1fg]lGb|o,

sd]{Gb|Lo ;a of] hLjfTdsf ;fsf/ ho

a;L r]tgsf] dGyg lbgdf !( ;]s]08 ;t\

Psk6s cx+sf/n] ( k| ;bf d5{g\ @@ k|ltzt ts\ ..

k~rtgdfqf, zAb,?k, /;, uGw o'Qm /hf]u'0f

ePsf] c08f pTklt ePsf] a|Dxf08 lg/fsf/ ;u'0f

f]lx c08fsf k|s[tL / k'?if ;d'Gb ue{;fodf |,

dfof, k~rdxfe"t, cfsf;,ldTyf ,cflb ,cGtdf ..

aflx/ ;[li6 l:ytL / ;+xf/df ;'v b'v /x]sf] 5

k/fa|Dxf-a|Dx08_df lqu'0f, u'0fltt, rt'Jo"x 5

cgfbL, cfhGdf, lx/0oue{ ,k|hfklt elgG5

o;}sf] ue{zfodf ;"o{,rGb|,u|x,gIfq /xG5g\ ..

[li6 M

!=ha k|no kl5 dxfk|no x'G5 ;bf ;+;f/df

lai0f' eujfgsf] gfleaf6 sdn pTkGg x'bfdf

a|Dxfn] ;[li6 /Rg yfNbf lai0f'sf sfg]u'lhaf6

dw' s}6e k/fqmld bfga pTkGg eO{ ;uf]naf6 ..

a|DxfhL tkm{ uP ta a|DxfhLn] of]udfofsf]

cf/fwfgf u/L lai0f' hfuf eO{ % xhf/aif{ Tof]

hndf o'4 eof] kl5 lai0f'n] v'l; eO{ j/ dfu

eGbf t}n] j/ s] lbg] a? xfld l;t j/ dfu ..

eg] dw' s}6e ;+u jfrf aflw 5n u/L lai0f'

dw' s}6enfO{ hnyn gePsf] :yndf dfg'{

sfvdf /flv df/] lgh} /fIf;sf] k[lYj jf];f]n],

df;'n] kj{t,xf8n] kYy/ ;[li6 ;+/rgf qmd}n] ..

@=a|Dxfn] >[li6 u/]sf e"nf]s, e"j{nf]s, :ju{nf]s,

hgnf]s,tknf]s,ctn,ljtn,;'tn, dxnf]s,

tntn,dxftn,/;ftn,kftn ;a lo agfP

f]rL larf/L p4f/df ;[li6 gjbLk ;dfP ..

hDd'l4k M If/f]b ;d'Gb|, cUgLw|k|hf /fhf,

KnIf4Lk M /If'/;f]b ;d'Gb|,a|DxlhJX /fhf,

zfNd4Lk M ;'/f]b ;d'Gb| o1jfx" ag] /fhf

zf;s ag] ;[li6qmd aGof] a|Dxf08 ;femf ..

[hgf of] cbflDjgL b]lvG5 ;+;f/ /fi6«

s'z4Lk M qmf]r4LkM If/f]b ;d'Gb| w[t/fi6«,

fs4LkM blwd08f]8 ;d'Gb| d]3fltly,

k'is/4Lk z'4f]b ;d'Gb| ljlGtxf]d /fhf /flv ;[li6.. ;'d]?-;Tonf]s lzj,lai0f',a|Dxf,pdf :sGbnf]s

k"j{df cd/fjtL,?b|fdltdf cfUg]osf]0f,

klZrd >4fjtL, O{zfg ozf]dtL gfds gbL,

kj{t, ufGwdfbg, s}nf;, lxdfno, lrqs'6bL ..

lrqs'6, rGb|fGts, rGb|s'6 cflb kj{t v8f u/]

jd\ zdzfg jfl; lq?k Aofwf arg cg]sfg u/]

lax] ;gftg lzjlk7 ;[h{b} cgGt tkbfg u/]

hft uf]q y/ gatfO{ gf/b ;fydf lnO{ ;[li6 u/] ..

k|fl0f >[li6 M

a|Dxfn] O{R5f;fy sfZok dgn] lrtfPsf

!)) Clifx? pTkGg eP ;f]lx k|j[tLsf

pgsf klTgx?sf] ue{af6 c?k|fl0f >[li6 eP

clbltM rGb| ;"o{,## sf]6L b]ju0f ;a hlGdP ..

lbtLM lx/0osZok',lzj',b}To ;f/f

bg'M 3f]/f M uGw{j bfgjx? sf/f

l;lxsfM /fx' / qmf]wM qmf]w,k|wfM cK;/f,

hLj c?0f,u?8 r'?lË, pj{;L, r/f ..

alni6 Mljlgtf slknfM sfdw]g',l;x, d";f],h/fof] af3,

sb|'M z]if,cgGt,tIfs,z+v,kB,jf;'sL,s'lng,ss{6 gfu

dg'Ma|Dxf0f,If]qL,j}Zo,z'b| g/ / jfg/ hGd]

s] 5 sf]lx ;Sb}g atfpg ljZj cgf}7f] /] ..

c+uL/; uf]lqo ef/t af6 g]kfn lgjf{; M

blIf0f ef/t sgf{6saf6 8f]of /fHo :yfkgf u/] g]kfnsg

gfGob]j lyP ef]hk'/L ,d}lynL efiff k|j{ts !!%$ ;fndf

xl/l;xb]j sgf{6 /fhf ag] l;df}gu9sf] lj=; !#*! ;fn

lbNnLsf zf;s t's a+ufnn] 8f]of /fHo Wj:t kfb{]

l5/] pkTosf ;Dd x'x'sf/df g]kfnL tkf]e"ld o'4 nsf{b} ..

lrgsf] uO{ d+lGb/ agfpg lzk lgk"0f{ plg la; !#!&df ...

gfu/fh kl5 s0ff{nLdf v; /fHo b'Nn'v8f u/] qmfrNnn]

s'dfp,8f]6L,b}n]v If]qdf cfqmd0f u/L agfP ;+Da[4 wd{n]

lxGb', af}4 wd{ dfGy] k/de§f/s,dxf/fhlw/fh kbjL klg

ltly ldlt ;a v'n]sf] clen]v /fVy] wd{Td /fhf alg ..

k"lj{ l;df agfO{ uf]/vf ;Dd lhtf/L dNnn] zf;g u/]

nDh'Ësf hgtfn] s'nd08gsf 5f]/f ozf]a|Dx zfxnfO{ nuL /fhf agfP kl5 ozf]a|Dxf zfx nfO{ nDh'Ë lgDtfO {..

b|Jo zfxn] lnulnusf] bf}8df lht]/ uf]/vf /fHo /r]y] uf]/vflnn] /fhf lj=;=!^!^efb|@%df pgnfO{ agfPy]..

lj; !*)! df g'jfsf]6 lht] qmdz g'jsf]6b]lv dsjfgk'/ df/ sf6sf] ;do o'4 n8fO{ /fHo lj:tf/ u/L of]4n]e/k'/.

n8\b},kmsfpb} kl5 nDh'Ësf /fhf l/k'db{g l;t ;lGw u/] .

lj;+ !*!$ h]7!(df lslt{k'/ xdnfdf k/fho eof] kmf}hsf]

sfhL sfn' kf8] dfl/P,5f]/f j+z/fh kf08] lgo'Qm uf}/jsf] .

Clif c+uL/f M

/fhf bz/yn] /fHo / ufb h]7f] 5f]/f /fdnfO{ lbg eg] ha /fHo lbg l7Ss eof] . nIdL b'uf{d+of / s}s]O{n] /fHo lbPgg\ . e/t ;a} sk8f Kfmofls hldgdf s}s]oL d'5f{ kl/g / bz/yn] pgsf 5f]/fnfO{ /fHo lbg] eP,sf}zNo ;+u /fdn] labf dfu] / l;tnfO{ ;fydf lnP/ uP . /ydf kmf}lh ;lxt /fd lx8] . klxnf] cof]Woodf bf>f] u+ufkf/L t]>f] e[udf/L,rf}yf]af; e/4fh Clif cf>d kfrf}lbg lrqs'6 aflNdsL al:tLdf af; a;] .

o;/L /fd jgjf; uPsf] Cbo yfDg g;ls k'qzf]sn] /fhf bz/y ljt] . e/tn] sfhlqmof l;4fP . ofjt sd{ e/tn] vKg g;ls /fIf;L :jefjsL s}s]O{nfO{ cfdfnfO{ 5f]l8 e/t /fdsf] kfO{nf k5fpb} uP . t/ /fdn] e/tnfO{ kmsf{O{ lbP . To; kl5 e/tn] sf}zNojlt nfO{ /fd ;+u 5f]l8 lbP . l;tfnfO{ jgaf;df Hofb} b'v eP klg /fdn] !$ aif{ jgjf; glGbu|ddf /fd jl; cflq Clifsf] a[4 klt klTg l;t /fgL sf}zNojltn] dfof lk|lt a9fO{ sf}zNojltn] zl//df c+lu/f r9fO{g o;/L cof]Wofsf08sf] Znf]s !–@* d /fj0fs[t /fdfo0fdf / u'Ktjf; al; 3/ hfg] atfPsf] kfO{G5 .

kz'kltsf] :t'tL

kz'kltsf kfFrd'v

klZrd d'v ;b\of]hft pQ/f]d'v jfdb]j

blIf0fd'v c3f]/t]h k"j{d'v tTk'?if ..

pWj{d'v O{zfg tTj kfFrd'vx?sf] j0f{g

ug'{ z'e ;fem cfkmgf lktf k'vf{ ;+Demgf ..

ljBf]a|Dx ;dfg ;]t uf}b'w lkm+h ;dfg .

sflGt eid}sfd} b'a} ldn] lkt gog ..

HjfnfbL k+lst gog a|Dxf O{Gb|bL sg .

d?tfbL u0fx?n] u5{g\ ;w} :t'lt k"hg ..

klZrd d'v} s+ns /lxt} u5{' d ;w} k"hg ..

pQ/f]d'v jfdb]jsf] k|fy{gf M

d:tsdf clt c;n ufnf 5 k08';/lb;f .

rGb}sf] k|ltljDj ;'Gb/ xl; lgnf] gog zf]let ..

ef}6]8f] u/L x]/bf 5g\ gog k"0f} rGbf ;dfg .

pQ/f]d'v lzjsf] ;]js d,b u5'{ ;w} jGbgf ...

blIf0fd'v c3f]/t]hsf] k|fy{gf M

sfnf] Tof] e|d/f ;dfg ?kn] JoKt} 5 h;sf] lz/ .

blIf0f tkm{ a;]/ /f}/ df]xsf] 6]9f] u/L x]/bf ..

nfu]sf uxgf lt gfux?sf] 5g\ Tof] lgnf] s07df .

lz/df 5g\ cWf{rGb| b'j}y/L xftdf 5 8d? lqz'n ..

To:tf >L lzjsf] u5'{ d ;w} aGbgf =================...

k"j{d'v tTj:j?ksf] k|fy{gf M

ljh'nL afbn clUg :j0f{ c?0f ldl>t t]h .

tfdf ;/L pu|?k afns lku+nsf ..

k{ ;jf/ h;sg ;fy}df ;bf .

/xg] zlSt lt kfj{tL lnG5g\ ;bf ;fydf ..

lz/af6 aUbl5g\ 5g\ u+uf d'lStbfos .

k|f0f :j?k lzjsf] d u5'{ ;w} ;Demgf ..

pWj{d'v O{zfgsf] k|fy{gf M

v'n]sf] gv'n]sf] d'v} 5 h;sf] if8lj+zf] tTjfbLn] .

Tof] eGbf cl3 gfz gx'g] Wofg ub{5g\ of]l] ..

tfdfzn] /lxt} dg} 5 h;sf] z'idfbL z'id} gog .

o:tf :j?k lzjsf] afr'Gh]n d u5{' ;bf ;Demgf ..

k"j{h M

a;] af; lxdjT; v08sf] l;Gw'sf lxdw'

ag] lxGb' ;+sfodf sd{bf glb 5]p ljk'

aflx/sf l/k' eP z:qn] nl8 ;S5 dfGf{'

cft b]xdf sld eP s;/L ;+;f/ tfg'{ ..

cdnlkQfdf km]/L xf8df 3fp g} eP

slJhot x'bf /f]u hnf]b/ olb eP

u'bf/f]u x'bf sfd :jd'q klg ub{5

lzjhL ul/kfg lzjfDj' Tof] 7x5{ ..

c?nfO{ df/] egL v';x'g] cfkmg} ls6f0f'n]

vfO{ laT5 p r'l; dfl/ ;a laifQm lhjf0f'n]

k|s[tL ;fysL zlQm lhafGt bfg} lbgfn]

afrL lb3f{o"df latf]; sfn ;]9fO{ hgn] ..

cfvf sfg tyf bGt ;'/lIft agfpg

5fnfsf] rfx'/L hfG5 ufnf k'i6 ePdf

cfssf] b'wdf l3p ufO{sf] /fVg' kb{5

j];l/ 3f]lnP kl5 lr;f]df /fVg' kb{5

clg O{lGb|odf bNg' Psnfn a/a/

gk';+stf klg x'G5 k'?ifyL{ ;/j/ ..

xn]bf] slDt eP b]lv k'lbgf Kofhn] klg

ld7f] lgGb|f lbg] u5{ 8l08kmf]/ ePklg

lrlgsf] n]kn] df:5ufgf] uld{ eg]klg

lqkq l;dln vfg' kflg ;fy ePklg ..

vfO{ l98f] u'Gb|'s lj/ kf}/lv xft z/ ;a}

g}tLstf ;':s[t lzIffhg k|]ddf nIo lo ;a}

RrfO{ Gofo lbO{ ;dfhsf] k|s[tL ljsf; 5fpnf

jfnlDjjlg ul/aL x6fpb} g]t[Tj ;]9fO{ hftL kfpnf ..

xn]bf] bfFtdf /fVg' hxf bb{ 5 bGtsf]

sk'/ Tofxf /fVg' hxf Kjfn 5 bGtsf]

jl/kl/ ldnfP/ sk'/ cs{tnf

r'0f{n] bft dNg' k5{ lg/Gt/

dg cfgGbdf /fVg] zl// :j:Yo /fVg]

t]h a'l4 tyf ;'l4 /QmnfO agfpg]

O{R5f l;l4 x'gnfO{ ultjfg agfpg]

a} hLjsf dfu{ /fd|f] ;+u v'nfpg] ..

clN5 /f]u / d'VofO{ b]xaf6 x6fpg]

kljq Cbo kfg]{;fwfgf ug{ nufpg]

sfdsf] gfd xf] of]u To;}n] ug'{kb{5

o:sf] ;fwfgf ug]{n] of]lusf] dfg kfp5 ..

xft dfly p7fP/ cf}nf@ p7fpg'

3fl6 tGsfO{ s's'Rr tf8f;gdf tGsfpg'

jf; c9fP s]lx j]/ l:y/ l;wf cljrng x'g'

jf; lj:tf/} 5f]8]/ s's'Rrf 6]Sg Nofpg' ..

b'a} v'§f ;+u} hf]l8 gd:t] ug'{kb{5

xft g5'6fO{ k5fl8 ;"o{e]bLd n}hfg'

ca Go'/L b'a} v'§f xftn] 5'g' kb{5

kfn}kfnf] b'a} v'§f kl5 n}hfg' kb{5 ..

u/L ;befj eft[Tjsf] a[l4df wd{ ;+:s[tL

snf k/Dk/f Jojxf/df x6fO{ k'/gf s'?tL

xl; d'v pHofnf uf]/f ljz'4 Pstfn]

dy/ ufpmj];Ldf a;] af; ;]9fO{n] ..

aGw'sf] ckgTJf cg'e't ;[hgf lasf;sf]

o'jf phf{jfg ldxg]tL o'jtL slt hf]zsf]

aGw'Tjsf] ;'rgf dfu{bz{s lktfk"vf{sf]

kl/jt{g cy{ lasf;n] ;Ddfg ufpsf] ..

k|dfb ul7nf 1fgsf k'/f /xbf ul/lj,

aGw'Tjdf dl/hfg] clË/; uf]qLo sl/j

hf]zL,pkfWo,zdf{ n]lvlbg] k'/ftg}

/fi6« lgdf{0f / ;]jfdf lyP nDh'Ë} ..

hf]ltif vf]hljg cg';Gwfg n]v] hf]zL

gf]s/L lxdjT; ef/tv08 s'dfp jf;L

]/fsf]t o'lk ef/tdf jl; k"j{h cfPsf

zfxfsfnsf] ozf]a|Dxfn] hf]ltifdf NofPsf ..

z]/fj]l; df}hfkfO{ lrtfPsf] lrltdf a;]

sf]lx sfd laif]z g]kfn Plss/0fdf ljb]l;P

k"j{ c;fd klZrd s'dfpu9jfnsf aGw'

P]ltxfl;s lxdfn kxf8 t/fO{df l/l;jL g;fWg' ..

dfh ljv08gdf gnflu bz} ltxf/ s'n dfGg'

lasf; 3/ufFpd} 5 ljXn alg k5f}6] g7fGg'

लेखनाथ पञ्चतन्त्र :

दिन्छ आफू पनि लिन्छ गुहय खोल्छ सोध्दछ।खाने खुवाउने गर्छ छ थरी मित्र चिन्नु छ।।१ लेखनाथ पञ्चतन्त्र

त पनि आगो म पवन आगो दुवैमा जलन।आचमा तेरो जडता बोल्छ मेरोमा चेतना।।तलाई देख्छन आखाले तर मलाई नदेख्ने । यसैले होला त तिमि पनि म कैले ननिभन्ने ।।१

cN5L

c;n u'0f n'sfO{ lbKtL,sfGtL n'sfpb} 5 . df]hul/; zl//df bzOlGb|o slK6 eufpb} 5 ..nfy|f] nxl;g]:j?k ;w} ysfO{ kIfsf] .;'/f] cfl6nf]dgdf n\t] sft/ ul/ uIfsf] ..!..

+utL cgGtg}kfl/ w'd|kfg dWokfg jf lgGb| .8'jfO{ sd]{lGb|o lzlyn kfg]{ g;'lw|g] TofGb| ..3/ cfug ;f3'/fpb} b]x ;'wf/L lxDdt b]zsf]. lxdfn} xfd|f],t]/f] t ;fu/ v} s'g efif / e]if..@..

wd{ wg jfr'Gh]n ;'v / d'lSt lng] dg.cfn:odf km;fO{ ;fdGt k'?;fyL{ ag] lxDdt ;'wfg{ ..dl:t 5;\ n'7f dg dl:tissf] sft/ n't] .dft[efif / ;+l3otf x6fO{ lzIff lbP eGg] e'Q] ..#..

pQd ;b\ljrf/ jjf{b ub]{ b'Zdg xl/;\ .b]z} pHofn] agfpg] et'jf /ldt] hgtf kfl/;..a:g' clN5 qmf]lw rf]/ 7u 8fs" / xTof/f c;ltdf .x6\g' pBf]uL cf6L :km"t{ ljBfa'lb ePhltdf<..$..

/ldt] aGg' ufp3/df rf8 kj{ hfqf pT;jdf.j/fNg' cfkmg} Bf}/fnLdf et'jf t ;hfj6df..xl6 wd{ ;+utL >L;DktL lk|tL dg jfrn xg]{.NofO{ ;Tjsf] ;butL lrQtdf ;Tsd{ xlb{g] ..%..

ltvf] j'l4 ;Tojrg Pz P]Zjo{ ulkmg] .dg z'l4 lslt{ Hof]tLsf] j+z ljgf; ul/lbg] .. /f]sL t[i0f ;+utdf sfo{ lj1fgn] dfg'{ 5 .xb{d cfo" l50f{ g/ hg TofuL clN5 ;'a'l4 el/b] ..^..

b]lv ;+;f/sf] d}lq s?0ff j]b /lIft lbglbg.elQm Ifdf dfg b]lv clN5 d6{ d5{ l5G5Lg .. cxËsf/L 5 elQm/;df dftflktf gf/L ljZj . u'0f x6fO{ clN5 d5{ ;fIft 1fg cl:tTj ..&..

cfdf

jtGq ;dfhfg w';f|f] km";|f] lhËl/Ë cfe"if0f x]/ cfdfsf] .cfb]zdf l/lQP/ b'w lknfP/sf dlng cg'xf/ ..cfnfsfrf 3fpsf 8f]jdf 5fnf?kL xf8 df+; / dHhfsf] zl// lbO{ .nfh 5f]lk wf]ltn] cfvfdf qf; / eP ;dfhsf] cf]sNb} ..!..

cflv/ l/Ttf] kf]N6fdf aRrf Roflk dft[Tj af]Sg] .k|fl0f dfqsf] hggL ltg} cfdf .. 5flt lk6]/ ?g] ul/jL / k'?ifsf] sl/jLdf lIflth lgofNg] dxlË / sfo/tfsf] o'4df . slt unf bjfpg],vx/] ju/df .v]t d}bfgsf t/]nLdf .jrg / lrTsf/sf] :j/df ..@

lxdgbLsf] :jR5tf r'Db} 9f]u dfu]sL 5g\ d]/L cfdf.zf]if0fn] ;dfh cfsfl;bf cfsf;lt/ cf}nfO{ k'q k'qL rf]Db} ..arf} arfpsf] phf{ lbb} d'l67e/ df6f] ;d]6bl5g\ .vfO{j/L df]h dl:tsf] ;e|fGt ;dfh / x'bf vfg] ;dfh x]/]/ . ant lgdf]l7OPSf] 5tlj5t bGtvt n'sfpg] ltg} cfdf ?G5Lg tkfO{ x]/]/..#..

Oltxf; ldr]/ an ldrfO{df rl/q vf]Hb} bf}8b} 5 . zlQmsf] ;j{;Ddt gf/Ldfly k'?ifTj b]vfp5..lrTsf/ lrq0f y'k|} 5g\ ;'tfx ef] eosf] ;dfh. a? ;dfg clek|of / hGd kfPsf] C0f lsg lj;{G5 ;dfh ..$..

peLPsL d]l/ cfdf :tgx? y/{// sfd]sf eP .ljeT;sf cfqmd0fdf aRrfx? gy'Dy'dfsf] eP .. sNkgf ug'{ t qmflGtsf dxn x'g] lyPg,l/Qf] cfzlQm /xg] lyof]. hftL ;+l3otf wd{ od lgoddf ;dfh ?g] lyPg..%..

j8f uflj; gu/kflnsfdf ;+u7g /fdfYo{df x'g] lyPg .rfbgLn] kf]ltPsf] lxdfndf k|eftsf ls/0f 6sdsfpg] lyPgg. ;Unf lbdfusf Jou|tf ;u} sxf ltld d / p x'g]. sNkg'xf]; cfdf x? lhuN6fO{g] lyPgg\,cJoQm k|;j lk8f cfsf; k[lYj t s] l/lQPsf] z"Go sfKbf] lyof] sL ..^..

v} s] s] s;l/ sxf x/fpYof]. ;fob b'v ;'vsf] rqmdf x/fpg] lyof}. ;d"n j+z ljo{ kftndf hfbf.cr]t cjf]w r]tglxg z"Go k|f0f /xGYof],hxf snx eo / czflGtsf] sfn/lq afRbYof]..&..

c;n ue{wf/0f M

lbkfdflnsfdf d}y'gn,cf};Ldf :qL k|;+u TofUg'

d}y'g nUg ;ftf} /flz ;/x k|f0fLsf ;xhtf kfg'{

flx /flzdf kfku|x eP n8fO[{ emu8f qm'/tf kg'{

'vL ;xefuL cfgGbL d}y'gn lbO{ c;n ;GttL

qL /hZjnfdf rGb|,d+un u|xfbLn w}o{tf clt ..

qL hGd/flz #,^,!),!! /flznfO{ 5f8\bf dfl;s wd{

kfr lbg l9nf k'?ifsg lgofusf cfdGq0ff :ki6

z'e u|x,:j:Yo tg dgsf d}y'gn ue{ /xG5 k'i6

"o{ rGb| z'qm d+undf ;Gtfgsf pRr lzIFff

a[x:kltdf l:q /flzdf ue{ /xG5 clt pRr .

s=soul,e=energy,x=union= sex jLo{ cfwf/sf dfgj

cGofof

afR5' ;w} t[i0f n'sfO{ kl/>d d[b' cg'xf/.clenfif ss{zf 5 ;fldKodf afR5' k/fO{ .lr/kl/lrt ;xfg'e"lt vf]l;Psf] :yn lo leIff .nIf0f plx hL0f{ 5 k|s[t 5}g :y"n plx 5. cf;' plx 5 cf;' tktk ul/jLn] r'xfP5 ..!..

alN5 cfj[tL P]7gn] rf]Ol6b} hLjg u'lh|bf.lk8f ;x]/ d[To' df]xs aGb dl:tis r8\lsbf..cf3ft x'b} 3fO{t] aR5 sL pkef]u l5gfObf. lgbf]lifnfO{ bf]lif jgfO{ em'6km]/ d'2f agfO{bf..@..

le8 x'G5 cbfnt lgikIf a]~rx'b}g /<If]lqo s]lGb|o Gofofno hg:t/df lbb}g Gofo /.r/km'/ ug]{ k}zf js{tsf lghL jlsn ljsfp Gofodf kfg]{.k|df0f n'sfO{ lgbf]lifnfO{ y]uL ;fdfg lbg] km'Tsg] ..#..

cfof]hs j]gfdL l/6 pkef]Stf x}g ltld r9fpb}. l5lgg] d'2f em'7 k|df0f clg s] s] j9fpb}.. tf]sL 5"rf]kgf k}zf glbg] h:tfnfO{ bKsfpg] .wGo ltd|f] hGd s/ jn 5n bf]if y'kf/L ;HhgnfO{ km;fpg]..$..

km"n kmqm{ ltld ;'lv eO{ c?nfO{ ?jfpg'. cfTdj[tfGt M

sflG5 lblb )&$ ;fpg] ;qmflGt

pdflglw dxfk|;fbsf] &cf} k':tfag] d, a'em] s'dfO{ l;nfO{sf .

uf}/LsfGt,dxfk'Go ;fydf,lyP z]ifsfGt jg] cof]Wofs'df/Lsf ..

ljZjgfy / x+;s'df/Lsf ;Gtfg o1 / pgsf ltns'df/L h]7L.

pxL sNk;'Gb/L sflG5,lrtjgsf] ;'Gbj:tLdf hLljsfsL ;fly.. s

a'l4 / pbosf ;Gtfg p2j,pl4k / kljqf 5f]/L .

xl/sL >Ldlt hd'g 8f ldng / ;'dgg} j/Lkl/ ..

"o{sf] sNkgf bg} ls/0f k|sf; 5f]/f 5g\ a]lz;x/ .

pxL ljgf] ljdnfsf :d[tL / :d/0f 5f]/L 5f]/f x/fe/f .. v

sNk;'Gb/Lsf lzjeQm lgh{gf ljdnLsf ;f}hg 5 5f]/f.

cfdf,bfO{,l;hg ljTg' ef] b'vsf]efpho' elthsf] 5 3/..

sfG5f] efO{ l6sf / gf}dfosf jf;'b]j / ;fu/ 5f]/f 5g\ .

plx k"hf 5f]/L gflt gfltlgn] algj"tf]df b'vn] lrtjg a:5g\ ..u

मावली ः

कालुगौलीका कान्छा छोरा भागिरथ हजुर आमा हुन जानुका पाण्डे ।

कुन्छावाट गैरिथोक चिति बिहे गरेका ४ छोरा र २ छोरीका छन् खण्ड ।।

आरुवोटे,ढलौटा,सिंम्पानी र साउनेपानी खेतमा झुल्ने मकै र धान । ठूलो स्वाँरा,डिलामुनि,पल्लोवारीमा ज्यामिर र रुख,उही खरवारी झन ।।क

जेठा दण्डपाणी छोरी गुरुसेनी पूर्काङ्ग र ज्वाला गुदि तनहूँमा बिहे भयो ।

माईला पितम्वर र विजुलाका भगवती,देव,िकमला,............ कान्छि रह्यो ।।

कालिकाको उत्तम, तर्क(नेत्र)को अजुृन शंकरका २ छोरा सागर छ अमेरीका छ ।

कान्छो सुदिप छन् ।

गहूगोरा कृषक झिझो स्वभावका मामा गाजली पछि बितेका हुन ।। ग

साईला हिमलाल गौली मामा थिए,०६३ सालमा बित्नु भो,दिल्लिमा ।

सानै उमेरमा नपढ्नाले दुखि भै रेलवे पुलिस हुन भयो दिल्लगीमा ।।

गाँऊमा जेठीका रामदेवदाई कुन्छाको आरबोटे सिंम्पानी बस्छन् ।।

सोझो नरम बोलीकी माईजु मज्याङ्गकोट बसौलाकी छोरी हुन ।।

उही औतार सावित्रीका २भाई सुजित अजित छोराहरु,छोरीमा सुमन म चिन्दिन।

छोरी डा प्रतिमा साच्चै छोरी हो, हिस्सिपरेकी हसौकी छ, लाज उ मान्दिन।।

भाईमाईलो शुसिल गीताका संन्दीप र संन्जीव छोरा कलकत्ते नै बने हुन ।

साईला बिजय तारा बलत नेपाल आए,काठमाण्डौ सनी र खुसि ठूली भईछन् ।।

अजयकी निती हिन्दुस्थानमै रेलवेमा छन् क्यारे, छोरा श्रेय सोम छन् उही ।

गिड्यु पनि भनियो उसलाई पढाई टयूसन चलाई राधा माईज्यूको प्यारो त्यही ।।

अब उनीहरु भारतीयनै हुोउन,प्यारो लागे नेपाल यात्रा,घुम्नेछन् ।

रेलगाडीका भुपु साईलामामा छोरा पढाई कलकत्तेनै बनेछन् ।।घ

जीवीत अघि काङ्गेस हुँदा टाउकाको मुल्य तोकेका,योद्धा सैन्य हुन ।

कान्छा रविरमन,गुरु हुन,कल्पना कृष्ण,भूपाल,हेपी निरज बिदेशमा छन् ।।

३श्रीमति मैयाकी कल्पना छोरी,डम्वरकुमारीका कृष्ण भोपाल २ छोरा हुन ।।

शुष्मा लैनछोकरी बेहोर्ने मामा कान्छीका हेपी निरज धनी छन्।

आफूलाई मात्र हेर्ने वंश सन्तान नहेर्ने,गौलिका के कुरा गरौ ? ।।ड.

गौलि धन्यावाद बाबू पूरै परिवार देखियो भेटियो ।भाई विजय र तारा नानी पनि छोरो समेत देखियो।। मेरो मामाका ४भाई छोरामा साहिला छोर यि। पूर्ण पढि चिकित्सा क्षमा जानु छ खुसि गौलि तिमि।।१।। तिखो नवन्नू धैर्य सिप ज्ञान कला भरि जीवन। त्यस्तै हस्सि मोजा भन्दा पढ्नमा दिनु ध्यान।। बारम्वार मोवाईल हैन किताव पढ्नु । समयमै खाना आराम गृहकार्यगरि खुसि बनिनू ।।२।। कुल घरान भाग्य टाढा छैन तिमि निहाली हेर्दछ। सिप नभएको शिक्षा लिए वेरोजगार भएर मर्नु पर्छ।। उच्च अंक शेखि तोड्ने शिक्षा गौरव रहोस। मोफसलमा बस्ने बुबाहरुको पनि आर्शिवाद धरी ज्ञानी अघि बढोस।।३।।

प्रतिमा गौलि ः

धन्यावाद छोरी डां प्रतिमा तिमिलाई चिकित्सक बन्यौ दुरदराजको ।

पाई कुल संस्कार हुर्कि बढि,कुन्छामा पढ्यौ कुल धर्म संस्कारको ।।

सुजित,अजितभाई २ थिए तथापी दिदि सुमनलाई उछिनयौ त ?।

बैनि दुईमा जिति औतार सावित्रिको कोखसफल बनायौ जन्म हँ। ।।१

कृष्णथीै गोत्रमा पितामयी हिमलाल गौली मावली,कुर्लमा सजियौ ।

बनि परोपकारी ईज्जत राखे सकल जीव जग,सृष्टिलाई ज्ञानी थियौ ।।

भोक गरिवी,पहाडी भूधरामा सिंम्पानी लेखपानिको कृर्षि मेलापात ।

आमा सोझो नरम खाना लाउन खातिर ज्यान ,बच्चा पाल्न साथ ।।२

अहो खुसिले अंकलहरु पनि हामि सबैको छौ, नमनः सदा उही ।

तारा जून सरह टकमकाउनु जीवन भर बााचुन्जेल पनि जहितहि ।।

सुगम घर परिवार रमे जाय जन्म,कला शिप प्रविधी अरु थपे ।

अत्यन्तै दुःख कष्ट हो जन्म,जीवन बुझि भावि उज्यालो राखे ।। ३

j]dfqL nfËbL uf]/vfsL 7fs'/ kf7sk'lq lyO{g .

bfO{ sdnLsfGt lyP dfdf x'g'ef] lrtjg eml/g ..

>LsfGt ,;"o{ rGb| Hof]tL sfG5f] lrg]sf] 5' pxL .

cfdf alxgL ;/:jtL kf08] /fh]Gb| efO{ e]l6G5 ToxL ..r

a'9fdfjnL /fuLgf; lrn'jfn y/sf s'dfO{ jfx'g x'g .

k2/fhsf ;Gtfg l6sfbQ 5f]/f emlkGb|,^ 5f]/L hGd]sf x'g..

pxL s'j]/bQ sf Ps axfb'/ ! 5f]/L /x]sf h'g .

lvngfysf & efO{ 5f]/f h]7f k2/fhdfO{nf dgljnf; .

fO{nf,lr/gbfO{c? ,O{Gb|/fh /fdhLsf jfpsf] j;f]jf; ..s

dxf k|;fbsf 5f]/f bQ,v8\u k|;fb,l6sfbQ h]7L >Ldltsf .

s'j]/ bQ, lvngfy sflG5 kl6\6 pxL /fuLgf; nDh'Ë /x]sf..

bQ k|;fbsf $ 5f]/L @ 5f]/f,h]7f l8lNn/fh sf l;tf/fd bfO{ .

pgsf # efO{ c? / # jlxgL 5f]/L ldln x/fe/f 5 ;a /dfO{ ..

sfG5f 5f]/f leid/fh l8i7fg} eP,u+uf uLtf ufoqL 5f]/L .

C[lif lrn'jfn kf]v/f j:g] 5f]/f 5f]/L b]z k/b]z,uP /dfO{ .. s

/lx jLhs sGos'lAh s'dfO{ tfuw/L j+zL .

kfO{ kxf8L e"w/f !% /f]kgLn] gjg] g[c+zL ..

larf/L s'n l;nfO{ C[lif/fdsf] t];|f] k':tf x'Fbf .

5 aGw' b'O{ r]nL h]7Lsf] dfO{nf] ;a}df ;fO{nf] hGd ..!

s'n 3/fg k/]jf8fF8f ;'Gb/jhf/ klZrd nDh'Ë .

lktfhL o1k|;fb,ltns'df/L ,sNk;'Gb/Lsf hË ..

h]7L kxf8,sflG5 ;'Gb/a:tL lrtjgdf /lx jf; .

c;L /f]kgL kxf8 % c+z ;fF9] & lk3f ltg c+z .. @

dfdf lktDj/ uf}nL,sdnLsfGt HjfO{ o1 k|;fbnfO{ ;3fpg] .

s'G5f nDh'Ë e}/j uf}nLsf b08kf0fL lktfDj/ x]dnfn /dfpg] ..

hfgsL uf}nL xh'/ cfdf / sfG5 dfdf u'?k|;fb ;=u} ?sldl0fL .

7"ln cfdf,d]/L cfdf ltns'df/L sflG5 5f]/L x'g dfdf3/ tkm{sf ..

b'v h]nf]df jfr]sf 3/ ufFpm ;+:sf/ ;f}tf 5'6fO{ ;dfhg} c+zj08 @ nufpg] .. #

algj"tf] vlg vf]l;| kxf8,kfgL vf]Hbf Zjf; /f]Sg] .

xfO{ lyof] k'lq ;/:jtL hGdbf v'l; k|yd j+z x]g]{ ..

bf]l;|k'lq eujlt ;f}tg] dfxf]ndf x]o eO{ ?sldl0fL sxfF .

x'ls{ al9g aiff{p6] Vofp6] 5f]/L / dfp lktfhLsg .. $

kmlGs lj/QL efjdf ;fw' jlg k/kfx'gf el/g] 3/ .

b'v h]nf] 9'Ë] 3/ ufFpm ;dfh h]7L klTg;+u lktfhLsf] e/ ..

aiff{p6] a'l4 hGd] xif{ a9fO{ ef] kxf8 l/Ëb} lrtjg lt/ .

lg:kmLls{ ,C[lif/fdsf ## d'4f o1 / t'n;L,a'afsf] kL/ .. %

pxL tfl/v d'4f j]l;zx/ kf]v/f sf7df08f} wfpb} .

sfsf t'n;L ;fgf] x'Fbf PSn} wfpg] kl/jf/ g/dfpb} ..

lrtjgdf lzjbfO{ hGdg' ef] d xl/ hGd] aiff{p6] .

b'a} k'q df]x / zf]v ag] /f]u]qf] ?Gr] lknGwf/] d Vofp6] .. ^

3/ u[x:yL ufO{ a:t' kxf8sf] rfnrng s[lif{ lge{/ .

efO{ ;"o{ eP,cfdfn] sfd ;3fpg] kfpg' ef] x/fe/f ..

p;} ljgf]b b'vdfg} eGb} hGDof] lktf gfv'; x'g' e] ls .

b'v} lat] h]7Lsf lbg ,kfgL / vfgf vf]hb} s8f /f]u j]x]fg'{ xf] sL .. &

km]/L lrtjgdf efO{ l6sf/fd hGd] sfG5f] xf] j+z pm .

kf7s lyP dfdf sdnL,;fO{nLsf] 3/ v/sf]df x's]{ ;a} tL ..

b'v} luof] /;f}nL h+un jonuf9fsf] v]lt kftL ug{ gL .

x]o eO{ ar]sL,dfO{tLsL r]nL e/ k9fO{ klg .. *

hLjg ;+3{ifg} rnof] ;a} 5f]/f5f]/L hfo hGd ef] .

tyfkL l6sf efO{sf] ;+ut lalu| uf] sL,bz} 6Lsfsf] bLg ljtof] ..

p:t} cfdf sNk;'Gb/L Kof/nfl;; eO{ :ju{ hfg' ef] .

bfO{ lzj klg lt; aif{ hflu/ k'/f x'g] lbgdf laTg' ef] .(

d]/f dftf,lblb,bfO{ @ lyP,bfO{ a'l4sf] 3/hd kl5 hggL hfg'ef] .

kxf8sf] b'v Aofln; aiff{ pd]/df @)$! d+l;/df 6'x'/f] e}Oof] ..

p:t} efO{ 6Lsf,cfdf sNk;'Gb/L,bfO{ lzjeQm,elth l;hg uP.

f/ s] 5 ,s'g afls /xG5 / ,cgGt ;a} j+zh 5f]8L hfg]g} eP ..!)

a'af ljXFn e} zf]ssfJo ltnfGhnL oxfFx? ;fd' /fVg' ef] .

b'v h]nf],bfDkfTodf aFfsL ;Gtfgsf] d]nf] d];f] ldnfpb} /xg' eof] ..

आत्मवृतान्त :कान्छि दिदि ०७४ साउने सक्रान्ति Collected by: Hari prasad sedhayn. ne.wikipedia.org/wiki/सेढाई

C[Uj]bLof / c+lu/f M

h]i7 / >]i6 ckf}?if]o 1fg u+uf ;lxt, dxf;fu/sf] ljZj ;flxto .

clelnlvt cflbu|Gy,1fg la1fgsf] ;|f]t 1fg;Qf ljrf/ cy{jf]wTj ..

cGj]ifs,ef}lts cfWoflTds ;j{dfGo,j]bsf C[rfsf] ;+ufnf] CUj]b .

dfgj ;flxTo ;:s[tL / ;Eotfdf,1fg la1fg snf hutsf cfTdj]b .. !

/lx jf:tljs w/ftn, ple u|Gy zf:q x'g hLjsf ;|i6f / b|i6f .

lrGtg 1fg la1fg,cfo{ ;dfh lj4fjfg dxfTd 1fgn] ;Gt'i6 ..

af]ls efif,;flxTo ;+:s[tL O[ltxf;,;dfh zf:q / clË/fsf sd{s[lt .

cfsfzdf ljzfn ;d'Gb| h:t} u+le/ a|DXFF08 h:t},cgGt sd{ k'hg lglt .. @

lxdfn ;dfgg pRr,ax'd'No ax'pkof]uL la1fgsf ;dfg, ;'v ;'ljwf ljlw .

f]rL j0f{ hft clË/fn],;]jf ljlw ;'rs jlg CUj]bLo k2tL .

hut lxdB'Mkj{t ,hn cGg / k!rdxfe"t >]o hutsf clt .. #

j0f{ zAb jfSo 5Gb :jLsf/L,t]h sflGt ;'vsf k'hg elQm .

a|Dxf0f IfqL j}zo z'b| gegL, C[Uj]b k9'g olx j]bsf] zlQm ..

lxGb' j}lbs ;eotfsf] ;dfh ,hLj 1fg la1fg clË/fn] k'Hg] .

lbO{ ;+:sf/ efj / 1fgsf] ;Todf,hLj hut ;Gtfg a'em\g] .. $

dfhsf] lxt bflotj,lxGb' bz{gdf C[Uj]b wd{sf] cf

yf .

bz{gsf] d"nsd{ 1fgsf] elQm,clË/fn] ;dfh ;'v zfGt .

j]b g} ;|f]t xf],>[lt,:d[lt k'/f0f / pklgifb elqm ufP clË/fn] .

wf/0f Gofo,of]u ;a} o1 hk tkdf hLj ;+:sf/,afFrL ;'vn] ..%

s'g} wd{nfO{ clxt eGb}g p:t} ;dfh ,hLj r/fr/ ;dtfsf] .

lje]b 5}g slx s;}df,cfrf/ ;+lxtf lbG5 hGd d/0f u'hf/fsf] ..

Tdfu{ / cfkmgf] >ddf df6f] gf/L k'?if hufp5,;defj oxL .

l/; /fu 4]if Toflu hLjg rnfp eG5 c+lu/f j+zL xl/ ToxL .. ^

https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Hari_prasad_sedhayn

bz}

gj/fq jf bz}sf] ( lbg / laho bzdLsf] dlxdf

xfld ;fIfft a|DXfsf d'vf/jfl0f cfFuL/f Clifsf ;Gtfg ;]9fO{x?, cfkmgf] cfjf; P]kg lnkkf]tn] ;lh;fhfp ul/,3/ el/ ;GtftL /flv v'; lbnn] laxfg ;a]/} p7L b}lgs ofjt sd{ of]ufzg,kf~rfog k"hfljlw ;ls rf]vf] db{gfsf] wf]lt klxl/O{,hgfgn] rf]vf] eO{ lnkkf]tn] lbof] snz / s]/fsf] kftdf gjb'uf{ sf] :yfkgf,rf]vf] -/ftf]_ci7dft[sf tfdfsf] yflndf k"hf ;/bfd cfTd:jfledfgn] e08f/ sf]7f, d'n:yfgLn] k'hL cfkmgf yfgLdflg,s'nfog,uf]l/n,jfo",eË]/ xf]dfbL u/L gj/fqL e/L b'uf{ sjr,;Ktlif{ k'hg,rl08kf7 uR5] , s'n cfrf/ cg';f/ ds}sf] ljp, 6k/Ldf hf}sf] ljp /f]lk kflg-hn_ lbg', cfkmgf kl/jf/df b}lgs l6sf nufO{ lbg' . k"hg ljlw cfkmgf j+zhdf l;sfpg 5f]/f,gftL,gfltgL ;xof]u lnO{ xltof/ k'lh l3/f}nf,s'le08f,gl/jnsf] b}lgs aln lbO{ lz/ sflnsfnfO{ r9fpg] / ;Ktldsf] lbgdf vl; vfg]n] vfg],ci7ldsf] lbg aln lbg]x?n] Ps} /+usf] af]sf cfugdf P]kgn] kf]lt ,hn, kmnkm"n, l6sfn] kl;{ vfg',sn]hf] b'gfdf /flv cfkmgf yflgdflg,sflnsf,s'nfognfO{ xf]ld lbg' / 6fpsf] gjb'uf{df r9fO{ lbg' . df;+ gvfg]n] 3/ kl/jf/df ;Sg] df}sf cg';f/sf] kmnkm"n g}j]B b}lgs k"hf ljlw cg';f/ k'Hg' / bzldsf lbg lgTo k"hf xf]dflb ul/ rf]vf] ljlw lawfgn] /f]l6 kf]nL sfqmfsf] crf/,kmnkm"n /flv cfkm" eGbf dfGohg -l;wf cfFvf / v'; dgn] _df 6kf/L lnO{ l6sf -t/v'sf] sfnf] l6sf klxNo}_ / dGqf]pRrfx/0f ;lxt cflz{jfb -k"l0f{df ;Dd _yfKg' ,r]nLj]6Ldf uR5] cg';f/ bfg blIf0f ,u/uxgf,sk8f lbg' t/ l/Qf] xft dfGohgdf hltg} ul/lj /x]klg km"n dfq eg] klg lbg' -cfkm"df uj{ TofUg',hftLdf Pstf e/f];f /fVg'_ . glhssf efO{ jGw' h] h:tf] dgd'6fj /x] klg cfkmgf] 3/,s'n,j+z,s'n s'6'Dj l;t l6sf u|x0f ug'{ ,of] lbg l/;,/fu,egj}/,Jojxf/ ;]9fO{ s'ndf slxNo} gNofpg' ,k/b]z a:g]n] klg u[x cfJXfg ul/ Df7 d+lGb/ uO{ l6sf k|;fb ug'{ u/fpg' . 3/sf] dfGohg pDsfO{ -;;'/fnL / dfjnL ;w} cfkm" klg hfg'_sd{ l/lt rfnrng ug{' ;GtfgnfO{ l;sfpg' . ;s] bzfzL bfg cfkmgf k"vf{sf] gfddf ;]9fO{ aGw' ;dfhnfO{ ydfO{lbg' . k"l0f{df kl5 ci7dft[sf,hd/fsf] z]if -glb,vf]nf,cuh :yfdf /flvlbg'_ ;]nfpg' / g'xfpg' . wd{df ljdlt /fVg] ;fvM ;Gtfg sf]lxn]nfO{ klg of] cjlwdf :g]x,cfbf/ ;]9fO{ aGw'n] ul/lbg' . gl/;fpg' ! k6s l/; O{iof{ kfNbf zl//sf @ k|lt;t /Stm s]l;sf ;w}sf] nflu db{5g\ eg] elQmefj of]ufzg,cf/wfgf,efO{aGw'Tj hDbfdf zl//sf @@ k|lt;t /Stm s]l;sfn] cNksflng zlSt eb{5g\ .

k|yd M z}nk'lq

cf]psf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut z}nk'lqb]jL cyf{y d:tsdf cw{rGb|o'Qm 306f cfsf/sf] d's'6 wf/0f u/]sL eujtL x'g\ . lo lz/dfd's'6 wf/0f u/]sL,ljz'4 ,:j0f{do lbJo zl// ePsL ,laleGg z:q c:q wf/0f u/]sL - bz xftdf bfof tkm{ hkdfnf,sdnsf] km"n,wg'if jf0f cflb c:q / jfof tkm{ sd08n' lqz'n,ubf ,t/jf/ cflb z:q_, ;a} e"t k|]t lkrfzx? Gfi6 u/L eofgs rGb| Wjlg t/Ë km}nfO{ eQmsf] b'v- ceo,j/d'Gb|f wf/0f_,zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] -/ftf] j:qdf ;lhP/ l;+xdf ;jf/ x'g] -l;x jflxgL_ eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] :t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df z}nk'lqb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ k'hg ubf{ cfkmgf zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ dl0fk'/ rqmdf s]lGb|t ul/ ;a}df >4f elQmn] s'ndf dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 .

bf]>f] M a|Xdrfl/0fLb]jL

cf]psf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf - lxdfno kj{tsf] 3/df d]gsfsf] ue{af6 hGd lnO{ gf/b d'lgsf] pkb]z cg';f/ eujfg lzjhLnfO{ klt :j?k k|fKt ug{ csNkgLo s7f]/ tk:o ! xhf/ aif{ ;Dd kmnkm"n vfO{, # xhf/ aif{ ;Dd hn klg gvfO{, c? xhf/f} aif{ ;Dd tkZo u/]sL x'bf pdf:j?lkl0f eO{ elQm cGt{ut_ a|Xdrfl/0fLb]jL cyf{t d:tsdf km"nsf] ?k cfsf/sf] d's'6 wf/0f u/]sL eujtL x'g\ . lo Zj]tfDj/ kl/wfgd\,sdnbn e[if0fd\ ,cIfdfnf sd08n' wf/d\,Hof]ltdo :j?kd\ . cIfkmn j/fbflogL ljho zflngL :j?lk0fL,;j{ l;l4a'l4k|b] b]jL . >L a|Xdrfl/0fLb]jL gdf]˜:t't] .. k'ikd's'6 wf/0f u/]sL,ljz'4 ,:j0f{do lbJo zl// ePsL ,laleGg z:q c:q wf/0f u/]sL - bz xftdf bfof tkm{ hkdfnf,sdnsf] km"n,wg'if jf0f cflb c:q / jfof tkm{ sd08n' lqz'n,ubf ,t/jf/ cflb z:q_, ;a} e"t k|]t lkzfrx? Gfi6 u/L eofgs Hof]lt?k t/Ë km}nfO{ eQmsf] b'v- ceo,j/d'Gb|f wf/0f_,zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] -;]tf] j:qdf ;lhP/ sdnsf] km"ndf ;jf/ x'g] - a|Xdrfl/0fLb]jL _ eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç gdMhoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] :t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz}3/df a|Xdrfl/0fLb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ k'hg ubf{ cfkmgf zfvf ;Gtfg-j+z_,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ :jlwi7fg rqmdf s]lGb|t ul/ ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn l;l4,ljho k|fKt x'g] ub{5 .

t]>f] M rGb|306fb]jL

cf]psf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut rGb|306fb]jL cyf{y d:tsdf cw{rGb|o'Qm 306f cfsf/sf] d's'6 wf/0f u/]sL eujtL x'g\ . lo cw{rGb|o'Qm d's'6 wf/0f u/]sL,ljz'4 ,:j0f{do lbJo zl// ePsL ,laleGg z:q c:q wf/0f u/]sL - bz xftdf bfof tkm{ hkdfnf,sdnsf] km"n,wg'if jf0f cflb c:q / jfof tkm{ sd08n' lqz'n,ubf ,t/jf/ cflb z:q_, ;a} e"t k|]t lkrfzx? Gfi6 u/L eofgs rGb| Wjlg t/Ë km}nfO{ eQmsf] b'v- ceo,j/d'Gb|f wf/0f_,zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] -/ftf] j:qdf ;lhP/ l;+xdf ;jf/ x'g] -l;x jflxgL_ eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] :t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df rGb|306fb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ k'hg ubf{ cfkmgf zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ dl0fk'/ rqmdf s]lGb|t ul/ ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 .

rt'y{M s'idf08fb]jL

cf]psf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut s'idf08fb]jL cyf{t a|x\df08sf] cflbd sflng ;'li6 ljlxg cl:tTjdf dGb d':sfg4f/ ;[li6 lbg] c08 cyf{t a|x\df08sf] ;[li6 / zlQm :j?kf eujtL s'idf08f-s'le08f]:j?kf_b]jL ;"o{d08nsf] lelq txdf lgjf; ug]{ eujtL x'g\ . lohfhNodfg\ sflGt / ;"o{sf] ;/x b]bLKodfg t]hn] JoKQm wf/0f u/]sL,ljz'4 ,:j0f{do lbJo zl// ePsL ,laleGg ci6e"hfdf z:q c:q wf/0f u/]sL – cf7 xftdf bfof tkm{ sd08n',wg'ifjf0f,sdnsf] km"n cflb c:q / jfoftkm{ cd[tk"0f{ snz rqm ubf / cf7f} xftdf l;l4 k|bfg hkdfnf cflb z:q_, ;a} e"t k|]t lkrfzx? Gfi6 u/L eofgs c08sf/ a|Xdf08bflogL s'idf08fb]jL | t]h t/Ë km}nfO{ eQmsf] b'v ceo,j/d'Gb|f wf/0f_,zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] -;lhP/ l;+xdf ;jf/ x'g] -l;x jflxgL_ eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] . ç ljZj]Zj/L hu4fqL l:ylt ;+xf/sfl/0Ld\ . Tjo}t;'Hhot] hut\ Tj}tTkfNot] r ;j{bf . b]bLKodfg sflGtdo j0ff{gd\ ;"o{d08n ;dk|efd\ . lbJo z:q c:qflbo'Qm ci6e'hfw/f+ l;xjfx0ffd\ ./f]usi6 ;j{ ;+s6 ljgdlzgL ho >L a|Xdf08]Zj/L .. ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] :t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df s'idf08fb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ k'hg ubf{ cfkmgf bl/b|,b'vM si6,/f]uJoflw,cfo" cf/f]Uo >La[l4 x'g],zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ cgfxt rqmdf s]lGb|t ul/ ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 .

k~rfdLM :sGbdftfb]jL

cf]psf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut :sGbdftfb]jL cyf{t eujfg :sGb s'df/ -sflt{s]o_ jfn:j?k dftfb]jL sfvdf cl:tTjn] dGb d':sfg4f/ ;[li6 lbg] ;[li6 / zlQm :j?kf eujtL :sGbdftfb]jL eujtL x'g\ . lo rt'e'h kb\df;g;lxt l;xjfxg wf/0f u/]sL,ljz'4 ,:j0f{do lbJo zl// ePsL ,laleGg rf/e"hfdf z:q c:q wf/0f u/]sL – rf/ xftdf bfof tkm{ dflyNnf] xftn] :sGbs'df/ nfO{ sfvdf RofKg], tNnf] xftdf sdnsf] km"n afof tkm{ tNnf] xftdf sdnsf] km"n, dflyNnf] xftn] j/d'b|f wf/0f u/]sL ;"o{ d08nsL b]bLKodfg sflGtdo clwi7fqL zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] -;lhP/ l;+xdf ;jf/ x'g] -l;x jflxgL_ eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] . ç kb\df;gl:ytfd\ rt'e'hfj/b–kb\d x:tsfd . ;j{ kfk x/] b]jL >L ozl:jgL :sGbdft[:j?lk0fL .. e'lQmd'lQm k|b] b]jL . :sGbdftf gdt:o} gdf] gd M .. -cy{ M sdnsf] km"ndf lj/flht rf/xftdf sflQ{s]o,sdnsf] km"n,/ j/d'Gb| laxfgsf] ;"o{ h:t} b]lbKodfg\ t]hf] j0f{sfL x+;jflsgL nfO{ gd:sf/ ub{5' … ;a} kfk gfzs oz,P]Zjo{ e/L jfT;No :sGbs'df/sf] cfdf:j?k wf/0f u/]sL . e'lQmd'lQm lbg] :sGbdftfb]jL tkfO{nfO{ af/Daf/ gd:sf/ ub{5' .._ ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] :t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df :sGbdftfb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ k'hg ubf{ cfkmgf bl/b|,b'vM si6,/f]uJoflw,cfo" cf/f]Uo >La[l4 x'g],zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ ljz'4-k'isn_ rqmdf s]lGb|t ul/ t]h sflGt,b'vaf6 oq–k/q sNof0f rfxgf ;lxt ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 .

ifi7LM sfTofogLb]jL

cf]psf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut sfTofogLb]jL cyf{t k|flrg sfTo gfds Clifsf 5f]/f sfTogn] cfkmgf] 3/df hubDaf eujtL 5f]/Lsf?kdf hGd lnpg elg nfdf] ;do sl7g tk u/L eujtLn] k|fy{gf l:jsf/ul/ z'Sn rt'b{zLdf hGd lnO{ ;KtdL,ci7dL / gjdLltly;Dd hubDaf eujtL dftfb]jLn] k"hf cr{gf u|x0f u/L dlxiff;'/sf] jw ul/ dlxifdlb{gL eujtL sfTofogLb]jL elg k"hg ul/Psf] 5 . ;x–cl:tTjn] dGb d':sfg4f/ ;[li6 lbg] / zlQm :j?kf eujtL sfTofogLb]jL eujtL x'g\ . lo rt'e'h kb\df;g;lxt l;xjfxg wf/0f u/]sL,ljz'4 ,:j0f{do lbJo zl// ePsL ,laleGg rf/e"hfdf z:q c:q wf/0f u/]sL – rf/ xftdf bfof ceo j/d'b|f wf/0f u/]sL afof tkm{ tNnf] xftdf sdnsf] km"n, dflyNnf] xftn] r/jf-v8\u_ lnO{ ;'g h:t} rlDsnf] laz'4 d08nsL b]bLKodfg sflGtdo clwi7fqL zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] -;lhP/ l;+xdf ;jf/ x'g] -l;x jflxgL_ eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] . ç b'v bl/b|o,/f]u–si7,;j{ ;+s6 gflzgL l;xjfx0ffd\ . dxlif{dlb{gLb]jL >L sfTofogL:j?lk0fL .. /Iffd] ;j{tM>L sfTofogLb]jL gdt:o} gdf] gd M .. -cy{ M :j0f{do?k ePsL,rf/xftdf t/jf/,sdnsf] km"n / ceod'b|f wf/0f u/]sL , b]lbKodfg\ t]hf] j0f{sL x+;jflsgL nfO{ gd:sf/ ub{5' … ;a} kfk gfzs oz,P]Zjo{ e/L e'lQmd'lQm lbg] :sGbdftfb]jL tkfO{nfO{ af/Daf/ gd:sf/ ub{5' .._ ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] :t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df :sGbdftfb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ k'hg ubf{ cfkmgf cfTdf,bl/b|, b'vM si6,/f]uJoflw,cfo" cf/f]Uo >La[l4 x'g],zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ cf1 rqmdf s]lGb|t ul/ t]h sflGt,b'vaf6 oq–k/q ;GttL sNof0f rfxgf t]h ;lxt ;+s6 ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 .

cfTdf M cfTdf gL/fsf/ ?kdf /xbf] Ps zlQm xf] . olx cfTdf ;fsf/ cj:yfdf /xbf zlQmsf k|ltlglw b]jL,b'uf{,eujtL / /fd,s[i0f ,jf;'b]j,lzj cflb cg]s gfdaf6 ;Daf]wg ul/G5 . zlQmsf] csf]{ c+z hLjfTd xf] . r/fr/ hutdf k|f0fL tyf jg:klt hLjfTdsf k|ltlglw x'g\ . k|f0fL / jg:kltsf] kfly{j z/L/ gfzjfg 5 . s'g} klg ;do zl// dg{ ;S5 t/,z/L/ leq jf; a:g] phf{ zlQm h;nfO{ xfld hLjfTdsf] gfdaf6 ;Daf]wg ul/G5 . of] cljgflz , ckl/jt{gLo / ;gftlgo 5 . hLjfTd cfTdfsf] c+z / p;}sf] ;Gtfg ePsf] x'gfn] nfdf] ;dosf] cGt/fn kl5 ef}lts hLjg ;fy{s ePdf jf ;[li6sf] sfd ;dfKt x'bf cfTd tTjdf ljlng eO{ Psfsf/ x'g]5 .

k/fTd M Ps cfk:tsf km/s km/s cfTdtTj x'g .

[li6 M ;[li6 ;+rfngdf cfwf/e"t ;+/rgfx? cgGt cfsfz,;do / O{Zj/ x'g\ . lo dWo]df cfsfz,;do h8 / O{Zj/ r]tgf x'g\ . cfsfz,;do / O{Zj/sf] lqklIfo ;xcl

tTj g} dxfa|Xff08 xf] . dxfa|Xff08sf] ledsfo Kjfnleq c;+Vo ultlzn a|Xff08x? /x]sf 5g\ . o;} ultlzn a|Xff08 leq xfldx? cfsfzu+uf pk–a|Xff08sf] k[lYjdf /x]sf 5f} . w]/} nfdf] ;do lalt ;s] kl5 cGtl/If leq}af6 z"Go cj:yfaf6} kbfy{sf k/df0f'x?sf] pTklt x'g yfNof] . qmdzM pTklt x'b} ;+ul7t eO{ Pslqt x'b} hfFbf af6'nf lk08x?sf] lgdf{0f k|lqmof z'? eof] . lk08df laleGg lsl;dsf] UofF;-jfo"_ sf ;fy;fy} 7f]; / t/n kbfy{x?sf] pTklt eof] . lo pTklt ePsf kbfy{x? c/af} aif{sf] ;do nufP/ lazfn lk08sf] ?kdf lgdf{0f eP . xfO{8«f]hg / lxlnod UofF;sf] /f;flolgs k|lqmofaf6 phf{sf] pTklt eof] ,h;nfO{ xfld k|sfz / tfk dfGb5f} . olx k|sfz / tfksf] dfWodaf6 cGtl/Ifdf /x]sf ledsfo lk08x? bGblGt aln /x]sf 5g\ . h;nfO{ xfld tf/f eGb5f} . ;"o{ klg Pp6f dWod >]l0fsf] tf/f xf] . olx tf/fnfO{ cGo tfkqmd sd ePsf lk08x?n] ;"o{ gfdsf] tf/f g} kl/qmdf ul//xG5g\ . xfO{8«f]hg / lxlnod UofF; gePsf lk08x? qmdzM ;]nfpb} uP,To:tf lk08x? k[lYj,rGb|df,zlgZr/ cflb gfdfs/0f ul/of] . jfo"d08nsf] pTklt eof] . aiff{ x'g yfNof] . k|f/lDes cj:yfdf ;fgf ;fgf jg:kltx? pd|g yfn] . ca xl08 gePsf hLj hGt'x? pTklt cfh eGbf #c/a %) s/f]8 aif{ cuf8L hLjsf] hLjg z'? eof] / cfh eGbf @$ nfv aif{ cuf8L blIf0f clkm|sfsf] h+undf dflg;sf] pTklt eof] . olx ljsf;qmd g} cfw'lgs dfgjsf] j+z,k/Dk/f,;bfrf/,Pstf xflddf /x]sf] s'/f dglgo 5 .

KtdL sfn/fqLb]jL

cf]pd\sf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut sfn/fqLb]jL cyf{t k|flrg ufhn h:tf] lrNnf] rlDsnf] sfnf] /+u gfsaf6 :jf; k|:jfzdf cfuf]sf] d':nf kmofSg] skfn lk+mhfP/ 3fl6df rlDsnf] dfnfwf/L af3sf] 5fnf a]/]/ gfË} uwfdf ;jf/ x'g] ;KtdL,afof xftdf kmnfdsf] sf6f / v8\sf lng] bfof xftn] eQmx?sf] cfO{ kg]{ ljklQm gflzlg z'eË/Lb]jL sfn/fqLdftfb]jLn] k"hf cr{gf u|x0f u/L eujtL sfn/fqLb]jL elg k"hg ul/Psf] 5 . rlDsnf] laz'4 d08nsL b]bLKodfg sflGtdo clwi7fqL zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/Psf] 7fpm c?n] g5f]g elg ;]tf] a:qn] l6sf ;Dd 9flsG5 / Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] . ç pWj{s]zf s06s w/f s[i0f :j?kf gUgf v/fl:ytf . dxfeoljgflzgLd\ ho>L sfn/flqe{oË/L .. ;j{ z'ekmn j/bflogLd\ >L sfn/flqMz'eË/L . b]lx d] k/d ;'vd\ >L sfn/flq gdt:o} gdf] gd M .. -cy{ M gfË} pleP/ skfn lkmhfO{ unfdf b]lbKodfgdfnf dxfeo gflzlg sfn/flqe{oË/L :j?kf b]jL gd:sf/ 5 . k/d :j?k ePsL eujtLnfO{ d af/Daf/ gd:sf/ ub{5' .. _ ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] k"hf,:t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df sfn/fqLb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ km"nkftL gj–klqsf-s]/f,bfl/d,wfg,xn]bf],dfg],sr{]n,a]n,czf]s / hoGtLsf ;fy _ /flv k'hg ubf{ cfkmgf cfTdf, ljWgjfwf,eo -zq',clUg,hn_, 8/, qf;, e"t, k|]t, gju|xbL, ;+s6f bl/b|, b'vM si6,/f]uJoflw,cfo" cf/f]Uo >La[l4 x'g],zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ cf1 rqmdf s]lGb|t ul/ t]h sflGt,b'vaf6 oq–k/q ;GttL sNof0f rfxgf t]h ;lxt ;+s6 ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 . zlQmlk7df eg] zf:qf]/,tGqf]Qm lalwn] /fuf,af]sf,xf;,s'v'/f cflb kz' aln lbO{G5 ,t/ lo afx]s eujltsf] dlxdf emNsg] :t'tL k'hgn] dg'iodfqdf /xg] lx+;f,qmf]w,cfzlQm,l/;,/fu a}/fUo,czflGt / a}rgLnfO{ aln lbP/ ;fKtLls cfx/Joxf/ u/L cGg,kmn,km}n k|;fbL u/L gl/jn,s'le08f] jf l3/f}nf-df+;/lxt_ alnlbP ;]9fO{x?sf] cf/f]Uotf a9\g] lglZrtk|foM 5 . df;' / kz'jw zlQm;+ro ;dfhdf gx'g' /fd|f] dflgG5 .

dxfi6dL dxfuf}/Lb]jL

cf]pd\sf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut dxfuf}/Lb]jL cyf{t k|flrg sflGtdo ;]tf]j0f{sL-zl// b'w h:t} ;]tf]_ ;]t} j:q,cfe"if0f / ;f9]df ;jf/ ;]tf] /+u ePsL afof xftdf 8d? / j/d'b|f lng] bfof xftn] eQmx?sf] cfO{ kg]{ ljklQm gflzlg ceod'b|f / lqz"n kfj{tL?kn] k"hf cr{gf u|x0f u/L eujtL dxfuf}/Lb]jL elg k"hg ul/Psf] 5 . rlDsnf] laz'4 d08nsL b]bLKodfg sflGtdo clwi7fqL dxfuf}/Lb]jL nfO{ bfgj/fh z'Desf] cf1faf6 kqm]/ Nofpg c;+Vo bfgj ;]gf / r08d'08 uPsf lyP clDasfb]jLn] cfkm" qmf]lwt eO{ sflnsfsf] :j?k wf/0f ul/ z:qc:qn] zq'gfz ul/ d+undo /Iff ul/lbg] eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nrf/ cg';f/ d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf / bz{g ul/ ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] . ç Zj]t] j[if] ;df?9f,;jf{Ë Zj]tfDj/ ?k :j?kd\ . z"n,8d? j/bfdo,x:tsfd\ rt'e'{hf :j?kfd\ .. ;j{ e"tk|]tfl{bxfl/0fLd\ >LdxfsfnL ?k wfl/0fLd\ . ;j{ ;+s6 x/] b]jL.>L dxfuf}/L gdt:o} gdf] gd M .. -cy{ M  ;]tf] ;f9]df jfxg agfO{ ;]tf] b]lbKodfg :j?kf b]jL gd:sf/ 5 . bfof xftdf ceo d'b|f / lqz'n lnO{ jfof xftn] 8d? / j/ d'b|f wf/0f u/]sL k/d :j?k ePsL ;a} k|]tbL,,e"tfbL gfzs eujtLnfO{ d af/Daf/ gd:sf/ ub{5' .. _ ul/ dxfuf}/Lb]jL b'uf{ ejfgLsf] k"hf,:t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df dxfuf}/Lb]jL->L lju|x_ ;Dem]/ km"nkftL /flv k'hg ubf{ d+;xf/Ln] alnlbO{ - zfxsf/Ln] s'le08f],gl/jn,l3/f}nfsf] aln lbO{ _cfkmgf cfTdf, ljWgjfwf,eo -zq',clUg,hn_, 8/, qf;, e"t, k|]t, gju|xbL, ;+s6f bl/b|, b'vM si6,/f]uJoflw,cfo" cf/f]Uo >La[l4 x'g],zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ cf1 rqmdf s]lGb|t ul/ t]h sflGt,b'vaf6 oq–k/q ;GttL sNof0f rfxgf t]h ;lxt ;+s6 ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 . zlQmlk7df eg] zf:qf]/,tGqf]Qm lalwn] /fuf,af]sf,xf;,s'v'/f cflb kz' aln lbO{G5 ,t/ lo afx]s eujltsf] dlxdf emNsg] :t'tL k'hgn] dg'iodfqdf /xg] lx+;f,qmf]w,cfzlQm,l/;,/fu a}/fUo,czflGt / a}rgLnfO{ aln lbP/ ;fKtLls cfx/Joxf/ u/L cGg,kmn,km"n k|;fbL u/L gl/jn,s'le08f],d"nf jf l3/f}nf alnlbP ;]9fO{x?sf] cf/f]Uotf a9\g] lglZrtk|foM 5 . df;' / kz'jwsf] zlQm;+ro ;dfhdf gx'g' /fd|f] dflgG5 .

gjdL l;l4bfqLb]jL

cf]pd\sf/ ç kl/jf/ jf lxGb' ;+sfosf] eujtLsf] dlxdf cGt{ut l;l4bfqLb]jL cyf{t k|flrg laz'3 ;'g ;dfg rlDsnf],;f}Gbo{d'vL,;f}Do,zfGt d'b|f n] b]lbKodfg /ftf] j:qwf/L 5g\,rf/ xftdWo] afof xftdf uwf / sdnsf] km"n lng] bfof xftn] eQmx?sf] cfO{ kg]{ ljklQm gflzlg z+v,rqmwf/L l;l4bfqLb]jLsf]] k"hf cr{gf u|x0f u/L eujtL l;l4bfqLb]jL elg k"hg ul/Psf] 5 . rlDsnf] laz'4 d08nsL b]bLKodfg sflGtdo clwi7fqL zq'gfz dxflqk'/f;'Gb/L ci6dft[sf cfJXfgul/ d+undo /Iff ul/lbg] eujtL x'g . cfkmgf] ;+sfo,s'nfrf/ cg';f/ b'uf{ ;KztL-r08L_ kf7 ;lxt d"n e08f/df b'uf{ejfgLsf] :yfkgf ul/ Oi6b]j,s'nb]j sf] z'4 elQmk"hf,dlxdf / bz{g k"hfcr{gf ul/ tGqf]Qm lalwn] 36:yfkgfsf] snz lj;{hg ul/ c;To dfly ;Tosf] ljho / cf:yfn] a:g] ;]9fO{x?sf] k/Dk/f 5 . o; lbg ç hoGtL d+unfsfnL eb|sfnL skflngL . b'uf{Ifdf lzj wfqL :jfxf :jwf gdf]˜:t't] . ç ;'j0fj0ff{d\,rt'e'hfd\ ;jf{Ë /QmfDa/fd\ . ci6dft[sf :j?k >L l;l4bfqL:j?kfd\ .. bfl/b|o b'vsi6 xl/l0fd\ ;j{l;l4a'l4 j/bflolgd\ . ;j{q ljhozflngLd\,>L dxf l;l4bfqLbJof} gdt:o} gdf] gd M .. -cy{ M  ;'g h:t}rlDsnf] /ftf] j:qwf/L zfGt d'b|fwf/L cfzgdf rf/ xft ePsL b]lbKodfgdfnf dxfeo gflzlg l;l4bfqLb]jL :j?kf b]jL gd:sf/ 5 . b'v,si6,Cl4,a'l4lbg] ljhok/d :j?k ePsL eujtLnfO{ d af/Daf/ gd:sf/ ub{5' .. _ ul/ cflb b'uf{ ejfgLsf] k"hf,:t'tL / >L b'uf{ ;KtztL,ci7dft[sf ul/ bz} 3/df l;l4bfqLb]jL ->L lju|x_ ;Dem]/ km"nkftL /flv k'hg ubf{ cfkmgf cfTdf, ljWgjfwf,eo -zq',clUg,hn_, 8/, qf;, e"t, k|]t, gju|xbL, ;+s6f bl/b|, b'vM si6,/f]uJoflw,cfo" cf/f]Uo >La[l4 x'g],zfvf ;Gtfg,kfk gfz,h'gL e/Lsf] sNof0f kmn k|fKt x'g] z'e ;fO{tsf] sNof0f, dg,jrg sd{ z'4 eO{ dgnfO{ cf1 rqmdf s]lGb|t ul/ t]h sflGt,b'vaf6 oq–k/q ;GttL sNof0f rfxgf t]h ;lxt ;+s6 ;a}df >4f elQmn] dgf]jfl~rt kmn k|fKt x'g] ub{5 . zlQmlk7df eg] zf:qf]/,tGqf]Qm lalwn] If]qL ;]9fO{x?n] /fuf,af]sf,xf;,s'v'/f cflb kz' aln lbO{G5 ,t/ lo afx]s eujltsf] dlxdf emNsg] :t'tL k'hgn] dg'iodfqdf /xg] lx+;f,qmf]w,cfzlQm,l/;,/fu a}/fUo,czflGt / a}rgLnfO{ aln lbP/ ;fKtLls cfx/Joxf/ u/L cGg,kmn,km"n k|;fbL u/L gl/jn,s'le08f] jf l3/f}nf alnlbP ;]9fO{x?sf] cf/f]Uotf a9\g] lglZrtk|ofM 5 . df;' ,k/lx+;f / kz'jw zlQm;+ro ;dfhdf geP /fd|f] dflgG5 .

ljho bzdL jf 6Lsf

db{gf ;j]/} p7]/ :gfg sd{bL / k'hfkf7 ul/ lbg',hgfgfn] z'4 ksjfg-;]n /f]6L,k"jf,cDjf,s]/f,;'Gtnf lald/f] cflb kmnkm"n,ls;ld;_8flndf tof/ ul/ b}lgs k'hf / l6sfsf] ;/bfd k"lh b]jLb'uf{ cfJXfg ul/,;a} Oi6b]j,:yfgLdflg,s'nfog,kf~rfog k'lh lbg' .l6sfsf] ;dodf P]kg n]kg u/]sf] lkl9df u'lGb|,sfDnf],/l8,un}rf 3/df gju|x,bzf zfGt x'g] tfGqf]Qm / zf:qf]Q/ ljlwn] lglZrt ;dodf xf]dfbL ul/ hd/f r9fO{ l6sf v'nfO{ cflz{jfb ;lxt 3/df ePsf gofF j:q wf/0f ul/ kl/jf/ k|zGgd'b|fdf-s;}n] cWof/f] galg_ ;lhP/ l6sf nufpg] k"jf{zfg ul/ ;fgfn] 7"nfsf] xftaf6 qmdzM l6sf hd/f u|x0f ug{' kb{5 . ;fgfn] 9f]Ug' kb{5 . ;]tf] sd]/f] / /ftf] df6f]n] lnkkf]t ePsf] 3/df c;Tofdfly ;Tosf] ljhosf] k|lts t/v'sf] l6sf /ftf] l6sf km"n k|;fb hd/f cfkm" eGbf 7"nfsf] xftaf6 u|x0f ul/ ld7f] ksjfg 3/4f/df ;a}n] vfg' v'jfpg' kb{5 . l/Ë],/f]6],8f]/],hft] ,lks]{ lkËdf /dfpg' / Ps k6s ;a} kl/jf/n] w/tL 5f]8\g'-lkË v]Ng'_ kb{5 . r]nLj]6L,5f]/L,a'xf/L,HjfO{ efGhf / ;fgf e'/fe'/Ldf uR5] cg';f/sf] bfg blIf0ff lbg' .3/df l6sf yfKg] ;a}nfO{ la6'nf] d'v gk7fO{ b'w,s]/f,df5f,df;',ksjfg,ls;ld;sf] Kofs]h jf 6k/Ldf /f]6L,lrp/f lbO{ k7fpg] . u[x0fLx? klg ;a zfGt ,zf}DolrQ eO{ 3/sf] sfd ul/lbg',ghfGg]nfO{ l;sfpg',hfg]sfn] ul/lbg' . cfkm"eGbf 7"nfnfO{ 9f]Ubf l/Q} g9f]Ug',cfkmgf j+zhdf Ps 6k/L /f]6L ksjfg ls;ld; crf/ s]/f /flv 9f]Ug' . of] lbg l/;fpg' / egj}/ gug'{,ljt[i0f,cfn:o,/f]u,lrGtf,eo ;jdfly ljho ug'{ .cfkmgf] an aflx/sf bfHo"efO{ lblb,a}gL 5/l5d]sdf ;d]t l6sf nufpg' / ;bfrf/ / ;fdflhs ;b\efj sfod ug'{kb{5 . cfkmgf j+z-cfkm" ;lxtsf & k':tf,dfjnL,;;'/fnL_u'?,;xwld{0fLdf l6sf 5'6fpg' x'b}g,5'6fpg] sf] cgGt hLjg czfxoM x'g ;S5 . dlb/f,dBkfg,w'd|kfgsf nt ePsfn] gjb'uf{e/L jf/L-3/,sf]7f,rf]6fdf gvfg'_ lbg' / kl/jf/sf] s'nfrf/ sfod ug{ ;3fpbf ;]9fO{x?sf] :t/a[l4 x'g] s'/fdf b'O{dt 5}g . o; lbgdf gjb'uf{df /fv]sf] af]sf jf vl;sf] 6fpsf] ;kmf ul/ d/d;nf /flv Sjft-l;Ë} 6fpsf] ksfpg] ljlw_ ;kl/jf/ vfg ;lsG5 . of] lgs} kf}li6s,tflTjs / lxts/L 5 . cfkm"n] dfGg] u/]sf ;a} hfthftL,sfd ug]{ aif{ e/Lsf ;xsld{ ;a}nfO{ af]nfO{ v'jfpg' kb{5 .

Psfblz,4fblz,qof]bzL rf}yL / k"l0f{df

lo lbgx? ;]9fO{x?sf] s'nfrf/df ljhobzld ;/x dfO{tL,dfjnL,6f9fsf aGw'x?sfnfuL l6sf hd/f ;lxt ;lhg ;lsg] 5 .l3/f}nf / df;'sf] ;'s'l6 vfg]x?sf] nflu Psfblz afx]ssf lbg v'nf x'g]5 . cGox?sf nflu /f]6L ksjfg ls;ld; sfqmf],s'le08f]sf] crf/ s]/f b'w vfglbg] ul/G5 .s'g} ;fgf afnaRrfsf] kfl:g,u[xk|j]z,gljg sfo{ yfnlg,em}ed]nf cGt l6sfsf] lbgaf6 k"l0{fdf ;Dd ubf{ s'g} kl08t,k"/f]lxt,;fO{t h'/fpg' kb]{g . 3/ ;Nnfx,5'l6leGg,k':tf klxrfg,lzIff,:j:Yo,cfk|jf;sf ;d:o lg/fs/0f ug]{ l5d]sLnfO{ ;fGtjgf / ;befj\ af8\g] / cfkmgf] hGd:yn Psk6s k'Ug] t'nkm"n vfg] ldqjt cj;/ ;d]t olx ;do plrt x'G5 . cfklt,ljklQ,h"7f],;'ts /x]sf Psn;dfhsf,ul/j,lgd'vf,algtf ;a efO{rf/f hft hftL gx]/L ul/g] ;b\efj tkfO{ ;kmntfsf] nflu sl; x'g]5 e]6\g' af]nfpg' ;'v b'v af8\g' cfzfltt\ aGg / p2f/ sfo{df h'6\g] cj;/ gu'dfpg' . wd{ wf/0f ug]{ / Jojxf/df b]lvg] ub{5 ,olx lhjgsf] sd{k|flKt xf],sd{ tkfO{sf] kfnfgf -od,lgod_ xf],b08 lng] / lbg] ;dfh-b]jtf_ xf] . hLjGt lglZrtk|foM 5 . :ju{ v'l; / cf/f]Uotfdf o:t} dflysf rf8kj{ / kfngfdf /x]sf] 5 . e8\lsnf] ;dfh lb3{sflng 5}g,b]jtf tkfO{sf] cfTdfdf k/f]ksf/L x'bf /Dg] ub{5g\ t;y{ ;]9fO{ s'nfrf/ afFr]sf] / afFRg] 5 . lo tYonfO{ a'emg' / a'emfpg' lzIff xf] .kb / dfg\ s'l;{df /xbf ;Dej 5 . jftj/0f / w/0fL xfd|f] ;r]tg ;gftg agfpb} ef/jfxs alg hGd kl5sf] sd{ yfDg p2tl5g\ . t;y{ j+z slxNo} e'Ng / 3[0ffdf kfg'{ c;kmn aGg' xf] . olxsd{ aGw'x?df bz}rf8sf] ;Gb]z xf] .

a|t-k'hg_ lalw M

!= cfkm"n] rfx]sf] pkzfgf ug]{ ljlw j|t xf] . ;b\,lrt\ / cfgGbsf nflu,ljktdf w}o{ wf/0f ug{,;'vbsf] lj;f{O{nfO{ ;+:d/0f ug{ j|t ul/G5 .

@= xftv'§fsf gË sfl6 z'4 :gfg ul/ ;flKtsL ! 5fs ef]hg ug]{ .

1. = a|Xf|rfo{ kfng ul/ vf6 lj5f}gf Toflu e"lddf zog ug]{ .

$= a|t lbgb]lv cGt;Dd emu8f ,b'jfRo,clxt gug]{ . ;flTjs efj Cbodf /fVg] .

ljif]z k'hf M

stf{ a:g]n] @$ 306f cuf8L /fhzL{,dBdf+; vfgf Toflu z'e ;kl/jf/ kljqdgn] :gfgfbL,lgTosd{,Gof;,Wofg jl; z'4a:qn] s'zf;gdf al; k"j{ kmls{ tfdfsf] yflndf s/dkfq agfO{ ltg 6'q,mf s'z / hn lnO{ cfrdfg ul/ hn 5s{g],;+Dk"0f{ zl//,3/,;fdfu|L ,j+z ;lDem ;+sNk uf]bfg ul/lbg] . cfkmgf] gfd uf]q v'nfO{ d]/f] ;+Dk"0f{ b'v s'n p2f/,lzIff,:jf:Yo,vfglhg,jf;df c;/ gxf]; / hGd hLjg,D[fTo'nfO{ ;xh agfpg',km"n,blx,b"jf],rGbg,kmn cIftf ldnfO{ ;"o{nfO{ c3{ lbg',k|0ffd / Gof; ul/,z+vf,306f yflk Wofg d'b|fdf w'k,lbkn] xf]dg ul/ k'Hg' .rfdfn jf wfgsf] 6k/Ldfly hnn] el/Psf] snz,k"hf ;fdfu|L ;lxtsf] e"ld wfgsnzdf 5'g'.k'hf ;fdfu|L ;lxtsf] snzdf lkknsf] kft /flv j?0f yflk rf/}lt/ 5'g' .k~rfd[t r9fpg' .cf;L{df çsf/ n]lv tfdfsf] yfnLdf cfkmgf O{i6 s'nb]j,:yflg,dflg s'gsf] a|t xf] n]lv ;/bfd-w'k, lbk, g}j]B, rGbg, cIftf, k'ik, kq, kmn, hn_,o1;'q,ltn hf},s'zn] k'Hg' .

%= k|To]s lbg ;/bfd-w'k,lbk,g}j]B,rGbg,cIftf,k'ik,kq,kmn,hn_ dWofGg cf;L{df çsf/ n]lv tfdfsf] yfnLdf /flv cfkmgf] dgsf] eujfgsf] cfJXg ub]{ k'Hg]-u0f]z cfJXg ul/ jflQ afln,k+~rf]krf/n] jf iff]8;fkrf/n] a|DXf,lai0f',cflbTo,;f]d,ef}d,j'w,u'?,z'qm,zlg,/fx' s]t' ;Dem]/ k'Hg]_,g}j]B r9fpg] .

^= k"hf l;4fO{ Cbol;t c3{ lbO{ k"0f{kfq / snz ;]nfO{ bfg blIf0f ;lxt O{i6ldq l6sf, uf]bfg / e'/f;L 6qmfpg,'lzbf / labf u/L k~rfd[t / k|;fbL afl8lbg' vfg lbO{ ;fgfGb labf lbg' .

Xf]dfbL M kljq k'hg sfo{df z'4 eO{ stf{n] -d+unfsf/_P]kg n]kg -j]bL_ k'hg :yndf !=% lkm6 nfdf] ;fn,:jfld,rfksf] ;ldbfdf clUg yflk z'4 Wo",wfg,rfdn,ltnsf] r? agfO{ ! dfg] tfdfsf] dfgfaf6 ;'O{/f]n] Wo" / kl08t,HjfO{ efGhfn] r? a]b dGqf]pRrfx/0f ;lxt cfJxfg ul/ tGqf]St / zf:qf]t/ lalwdf cfkmgf s'n j+z / jn leqsf / :yflgdflgnfO{ clUg ;fl5 /flv ;a} O{z elStdf xf]Dg] ljlw ljwfg xf] . h'g z]if efu z'4 Wo"df km]6L t/fv'agfO{ klxnf] l6sf nufO{G5 .of] ;]9fO{ hfltsf] ;a} k'hg ljlwdf clgjfo{ 5 .

]9fOhflt{x?sf] s'nfrf/df dg'io zl//sf] sf]zx?n] cGtlglxt qmf]df]hd 58 cfsf/sf -cg'j+lzstf_ df l8PgP $^ j6f lnPsf] x'G5. loggsf] k'R5/df 6]nfld/]h h'g 6]nf]d]/fh O{GhfO{d-tTj_ b'O{ ldln j+zf0f' u'0f /xg] x'bf Ps} vfn] xl;nf ,df]l6nf, uf]/f]kgf, h'emf?, xl7kg, wfld{stf, af]lnrfnL,rfn9fn / ;befj x'g] / d[Toj/0fdf klg Ps} vfn] cg'j+lzs /f]u nflu lhjf0f'sf] lzsf/ ePsf] b]lvG5 . log}jf6 b'Mv ;DemfO{ dgnfO{ !) ldg]6 ?jfpg],Gof;,Wofgdf cfO{ ;a zl// xNNnfO{ lgZjf;

jf; km]/L uh{g ;lxt xf:g], çsf/ af]Ng],l/;,/fu,cfj]unfO{ df/L zfGt eO{ k|;fbL vfg] af8\g] . /flq ehg ug]{,;'Gg ;'gfpg rfx]df ehg lst{g dlxdf ;'gfpg] . cfkm"nfO{ dgkg]{ O{Zj/,dg,jrg,sd{ ,/+u larf/L ,of]u,od,lgod,cfrf/ l;sfpg] / cfkm"n] ug]{ . pQfgf] k|zGg d'b|fdf zl//nfO{ l;wf ul/ ;kmf tg dgdf cfvf aGb ubf{ /ft x'G5,To;df tGb|sf ;fy lgb cfpg] x'bf ;fIft cfTd /dfpg] ul/ lgbfpg] .

ltxf/ M

]9fO{x?sf rf8kj{x? M

A}fzfv ! ut] gofFjif{

dftf lty{ cf};L a'4 holGt s'nfog k'hf uf]l/n k'hf cfO{tjf/] b]jL k"hf cfiff9 !% >fj0f ! ;+qmflGt gfuk~rdL hg}k"l0{fdf s'z]cf};L >Ls[i0f hGdfi6dL xl/tflnsf tLh bz} ltxf/ afnf rt'b{zL jfo" k'hf !% k'if df3] ;QmfGtL rq} bz} kmfu'k"l0fdf eË]/ k"hf b]jLk"hf

दशै

नवरात्र वा दशैको ९ दिन र बिजय दशमीको महिमा

हामि साक्षात ब्रम्हका मुखारवाणि आँगीरा ऋषिका सन्तान सेढाईहरु, आफनो आवास ऐपन लिपपोतले सजिसाजाउ गरि,घर भरि सन्ताती राखि खुस दिलले बिहान सबेरै उठी दैनिक यावत कर्म योगाशन,पाञ्चायन पूजाविधि सकि चोखो मर्दनाको धोति पहिरिई,जनानले चोखो भई लिपपोतले दियो कलश र केराको पातमा नवदुर्गा को स्थापना,चोखो (रातो)अष्ठमातृका तामाको थालिमा पूजा सरदाम आत्मस्वाभिमानले भण्डार कोठा, मुलस्थानीले पुजी आफना थानीमानि,कुलायन,गोरिल,वायू,भङ्गेर होमादी गरी नवरात्री भरी दुर्गा कवच,सप्तर्षि पुजन,चण्डिपाठ गच्छे , कुल आचार अनुसार मकैको विउ, टपरीमा जौको विउ रोपि पानि(जल) दिनु, आफना परिवारमा दैनिक टिका लगाई दिनु । पूजन विधि आफना वंशजमा सिकाउन छोरा,नाती,नातिनी सहयोग लिई हतियार पुजि घिरौला,कुभिण्डा,नरिवलको दैनिक बलि दिई शिर कालिकालाई चढाउने र सप्तमिको दिनमा खसि खानेले खाने,अष्ठमिको दिन बलि दिनेहरुले एकै रंगको बोका आगनमा ऐपनले पोति ,जल, फलफूल, टिकाले पर्सि खानु,कलेजो दुनामा राखि आफना थानिमानि,कालिका,कुलायनलाई होमि दिनु र टाउको नवदुर्गामा चढाई दिनु । मासं नखानेले घर परिवारमा सक्ने मौका अनुसारको फलफूल नैवेद्य दैनिक पूजा विधि अनुसार पुज्नु र दशमिका दिन नित्य पूजा होमादि गरि चोखो विधि बिधानले रोटि पोली काक्राको अचार,फलफूल राखि आफू भन्दा मान्यजन (सिधा आँखा र खुस मनले )मा टपारी लिई टिका (तरखुको कालो टिका पहिल्यै) र मन्त्रोउच्चाहरण सहित आर्शिवाद (पूर्णिमा सम्म )थाप्नु ,चेलीवेटीमा गच्छे अनुसार दान दक्षिण ,गरगहना,कपडा दिनु तर रित्तो हात मान्यजनमा जतिनै गरिवि रहेपनि फूल मात्र भने पनि दिनु (आफूमा गर्व त्याग्नु,जातीमा एकता भरोसा राख्नु) । नजिकका भाई वन्धु जे जस्तो मनमुटाव रहे पनि आफनो घर,कुल,वंश,कुल कुटुम्व सित टिका ग्रहण गर्नु ,यो दिन रिस,राग,भनवैर,व्यवहार सेढाई कुलमा कहिल्यै नल्याउनु ,परदेश बस्नेले पनि गृह आव्हन गरि मठ मंन्दिर गई टिका प्रसाद गर्नु गराउनु । घरको मान्यजन उम्काई (ससुराली र मावली सधै आफू पनि जानु)कर्म रिति चालचलन गर्नु सन्तानलाई सिकाउनु । सके दशाशी दान आफना पूर्खाको नाममा सेढाई बन्धु समाजलाई थमाईदिनु । पूर्णिमा पछि अष्ठमातृका,जमराको शेष (नदि,खोला,अगज स्थामा राखिदिनु) सेलाउनु र नुहाउनु । धर्ममा विमति राख्ने साखः सन्तान कोहिलेलाई पनि यो अवधिमा स्नेह,आदार सेढाई बन्धुले गरिदिनु । नरिसाउनु १ पटक रिस ईष्र्या पाल्दा शरिरका २ प्रतिसत रक्तm केसिका सधैको लागि मर्दछन् भने भक्तिभाव योगाशन,आरधाना,भाईबन्धुत्व जम्दामा शरिरका २२ प्रतिसत रक्तm केसिकाले अल्पकालिन शक्ति भर्दछन् ।

प्रथम ः शैलपुत्रि

ओउकार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत शैलपुत्रिदेवी अर्थाथ मस्तकमा अर्धचन्द्रयुक्त घण्टा आकारको मुकुट धारण गरेकी भगवती हुन् । यि शिरमामुकुट धारण गरेकी,विशुद्ध ,स्वर्णमय दिव्य शरिर भएकी ,बिभिन्न शस्त्र अस्त्र धारण गरेकी ( दश हातमा दाया तर्फ जपमाला,कमलको फूल,धनुष वाण आदि अस्त्र र वाया तर्फ कमण्डलु त्रिशुल,गदा ,तरवार आदि शस्त्र), सबै भूत प्रेत पिचाशहरु नष्ट गरी भयानक चन्द्र ध्वनि तरङ्ग फैलाई भक्तको दुख( अभय,वरमुन्द्रा धारण),शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने (रातो वस्त्रमा सजिएर सिंहमा सवार हुने (सिह वाहिनी) भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते गरि आदि दुर्गा भवानीको स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा शैलपुत्रिदेवी (श्री विग्रह) सम्झेर पुजन गर्दा आफना शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई मणिपुर चक्रमा केन्द्रित गरि सबैमा श्रद्धा भक्तिले कुलमा मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ ।

दोश्रो ः ब्रह्मचारिणीदेवी

ओउकार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा ( हिमालय पर्वतको घरमा मेनकाको गर्भबाट जन्म लिई नारद मुनिको उपदेश अनुसार भगवान शिवजीलाई पति स्वरुप प्राप्त गर्न अकल्पनीय कठोर तपस्य १ हजार बर्ष सम्म फलफूल खाई, ३ हजार बर्ष सम्म जल पनि नखाई, अरु हजारौ बर्ष सम्म तपश्य गरेकी हुदा उमास्वरुपिणि भई भक्ति अन्र्तगत) ब्रह्मचारिणीदेवी अर्थात मस्तकमा फूलको रुप आकारको मुकुट धारण गरेकी भगवती हुन् । यि श्वेताम्वर परिधानम्,कमलदल भृषणम् ,अक्षमाला कमण्डलु धारम्,ज्योतिमय स्वरुपम् । अक्षफल वरादायिनी विजय शालिनी स्वरुपिणी,सर्व सिद्धिबुद्धिप्रदे देवी । श्री ब्रह्मचारिणीदेवी नमोऽस्तुते ।। पुष्पमुकुट धारण गरेकी,विशुद्ध ,स्वर्णमय दिव्य शरिर भएकी ,बिभिन्न शस्त्र अस्त्र धारण गरेकी ( दश हातमा दाया तर्फ जपमाला,कमलको फूल,धनुष वाण आदि अस्त्र र वाया तर्फ कमण्डलु त्रिशुल,गदा ,तरवार आदि शस्त्र), सबै भूत प्रेत पिशाचहरु नष्ट गरी भयानक ज्योतिरुप तरङ्ग फैलाई भक्तको दुख( अभय,वरमुन्द्रा धारण),शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने (सेतो वस्त्रमा सजिएर कमलको फूलमा सवार हुने ( ब्रह्मचारिणीदेवी ) भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ नमःजयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते गरि आदि दुर्गा भवानीको स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशैघरमा ब्रह्मचारिणीदेवी (श्री विग्रह) सम्झेर पुजन गर्दा आफना शाखा सन्तान(वंश),पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई स्वधिष्ठान चक्रमा केन्द्रित गरि सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल सिद्धि,विजय प्राप्त हुने गर्दछ ।

तेश्रो ः चन्द्रघण्टादेवी

ओउकार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत चन्द्रघण्टादेवी अर्थाथ मस्तकमा अर्धचन्द्रयुक्त घण्टा आकारको मुकुट धारण गरेकी भगवती हुन् । यि अर्धचन्द्रयुक्त मुकुट धारण गरेकी,विशुद्ध ,स्वर्णमय दिव्य शरिर भएकी ,बिभिन्न शस्त्र अस्त्र धारण गरेकी ( दश हातमा दाया तर्फ जपमाला,कमलको फूल,धनुष वाण आदि अस्त्र र वाया तर्फ कमण्डलु त्रिशुल,गदा ,तरवार आदि शस्त्र), सबै भूत प्रेत पिचाशहरु नष्ट गरी भयानक चन्द्र ध्वनि तरङ्ग फैलाई भक्तको दुख( अभय,वरमुन्द्रा धारण),शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने (रातो वस्त्रमा सजिएर सिंहमा सवार हुने (सिह वाहिनी) भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते गरि आदि दुर्गा भवानीको स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा चन्द्रघण्टादेवी (श्री विग्रह) सम्झेर पुजन गर्दा आफना शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई मणिपुर चक्रमा केन्द्रित गरि सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ ।

चतुर्थः कुष्माण्डादेवी

ओउकार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत कुष्माण्डादेवी अर्थात ब्रह्माण्डको आदिम कालिन सुष्टि विहिन अस्तित्वमा मन्द मुस्कानद्धार सृष्टि दिने अण्ड अर्थात ब्रह्माण्डको सृष्टि र शक्ति स्वरुपा भगवती कुष्माण्डा(कुभिण्डोस्वरुपा)देवी सूर्यमण्डलको भित्रि तहमा निवास गर्ने भगवती हुन् । यिजाजल्यमान् कान्ति र सूर्यको सरह देदीप्यमान तेजले व्यप्क्त धारण गरेकी,विशुद्ध ,स्वर्णमय दिव्य शरिर भएकी ,बिभिन्न अष्टभूजामा शस्त्र अस्त्र धारण गरेकी – आठ हातमा दाया तर्फ कमण्डलु,धनुषवाण,कमलको फूल आदि अस्त्र र वायातर्फ अमृतपूर्ण कलश चक्र गदा र आठौ हातमा सिद्धि प्रदान जपमाला आदि शस्त्र), सबै भूत प्रेत पिचाशहरु नष्ट गरी भयानक अण्डकार ब्रह्माण्डदायिनी कुष्माण्डादेवी ्र तेज तरङ्ग फैलाई भक्तको दुख अभय,वरमुन्द्रा धारण),शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने (सजिएर सिंहमा सवार हुने (सिह वाहिनी) भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते । ॐ विश्वेश्वरी जगद्धात्री स्थिति संहारकारिण्ीम् । त्वयैतसुज्जयते जगत् त्वैतत्पाल्यते च सर्वदा । देदीप्यमान कान्तिमय वर्णानम् सूर्यमण्डल समप्रभाम् । दिव्य शस्त्र अस्त्रादियुक्त अष्टभुजाधरां सिहवाहणाम् ।रोगकष्ट सर्व संकट विनमशिनी जय श्री ब्रह्माण्डेश्वरी ।। गरि आदि दुर्गा भवानीको स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा कुष्माण्डादेवी (श्री विग्रह) सम्झेर पुजन गर्दा आफना दरिद्र,दुखः कष्ट,रोगव्याधि,आयू आरोग्य श्रीबृद्धि हुने,शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई अनाहत चक्रमा केन्द्रित गरि सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ ।

पञ्चामीः स्कन्दमातादेवी

ओउकार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत स्कन्दमातादेवी अर्थात भगवान स्कन्द कुमार (कार्तिकेय) वालस्वरुप मातादेवी काखमा अस्तित्वले मन्द मुस्कानद्धार सृष्टि दिने सृष्टि र शक्ति स्वरुपा भगवती स्कन्दमातादेवी भगवती हुन् । यि चतुभुज पद्मासनसहित सिहवाहन धारण गरेकी,विशुद्ध ,स्वर्णमय दिव्य शरिर भएकी ,बिभिन्न चारभूजामा शस्त्र अस्त्र धारण गरेकी – चार हातमा दाया तर्फ माथिल्लो हातले स्कन्दकुमार लाई काखमा च्याप्ने, तल्लो हातमा कमलको फूल बाया तर्फ तल्लो हातमा कमलको फूल, माथिल्लो हातले वरमुद्रा धारण गरेकी सूर्य मण्डलकी देदीप्यमान कान्तिमय अधिष्ठात्री शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने (सजिएर सिंहमा सवार हुने (सिह वाहिनी) भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते । ॐ पद्मासनस्थिताम् चतुभुजावरद–पद्म हस्तकाम । सर्व पाप हरे देवी श्री यशस्विनी स्कन्दमातृस्वरुपिणी ।। भुक्तिमुक्ति प्रदे देवी । स्कन्दमाता नमतस्यै नमो नम ः ।। (अर्थ ः कमलको फूलमा विराजित चारहातमा कात्र्तिकेय,कमलको फूल,र वरमुन्द्र बिहानको सूर्य जस्तै देदिप्यमान् तेजो वर्णकाी हंसवाकिनी लाई नमस्कार गर्दछु ‘ सबै पाप नाशक यश,ऐश्वर्य भरी वात्सल्य स्कन्दकुमारको आमास्वरुप धारण गरेकी । भुक्तिमुक्ति दिने स्कन्दमातादेवी तपाईलाई बारम्बार नमस्कार गर्दछु ।।) गरि आदि दुर्गा भवानीको स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा स्कन्दमातादेवी (श्री विग्रह) सम्झेर पुजन गर्दा आफना दरिद्र,दुखः कष्ट,रोगव्याधि,आयू आरोग्य श्रीबृद्धि हुने,शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई विशुद्ध(पुष्कल) चक्रमा केन्द्रित गरि तेज कान्ति,दुखबाट यत्र–परत्र कल्याण चाहना सहित सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ ।

षष्ठीः कात्यायनीदेवी

ओउकार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत कात्यायनीदेवी अर्थात प्राचिन कात्य नामक ऋषिका छोरा कात्यनले आफनो घरमा जगदम्बा भगवती छोरीकारुपमा जन्म लिउन भनि लामो समय कठिन तप गरी भगवतीले प्रार्थना स्विकारगरि शुक्ल चतुर्दशीमा जन्म लिई सप्तमी,अष्ठमी र नवमीतिथिसम्म जगदम्बा भगवती मातादेवीले पूजा अर्चना ग्रहण गरी महिषासुरको वध गरि महिषमर्दिनी भगवती कात्यायनीदेवी भनि पूजन गरिएको छ । सह–अस्तित्वले मन्द मुस्कानद्धार सृष्टि दिने र शक्ति स्वरुपा भगवती कात्यायनीदेवी भगवती हुन् । यि चतुभुज पद्मासनसहित सिहवाहन धारण गरेकी,विशुद्ध ,स्वर्णमय दिव्य शरिर भएकी ,बिभिन्न चारभूजामा शस्त्र अस्त्र धारण गरेकी – चार हातमा दाया अभय वरमुद्रा धारण गरेकी बाया तर्फ तल्लो हातमा कमलको फूल, माथिल्लो हातले चरवा(खड्ग) लिई सुन जस्तै चम्किलो बिशुद्ध मण्डलकी देदीप्यमान कान्तिमय अधिष्ठात्री शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने (सजिएर सिंहमा सवार हुने (सिह वाहिनी) भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते । ॐ दुख दरिद्रय,रोग–कष्ठ,सर्व संकट नाशिनी सिहवाहणाम् । महर्षिमर्दिनीदेवी श्री कात्यायनीस्वरुपिणी ।। रक्षामे सर्वतःश्री कात्यायनीदेवी नमतस्यै नमो नम ः ।। (अर्थ ः स्वर्णमयरुप भएकी,चारहातमा तरवार,कमलको फूल र अभयमुद्रा धारण गरेकी , देदिप्यमान् तेजो वर्णकी हंसवाकिनी लाई नमस्कार गर्दछु ‘ सबै पाप नाशक यश,ऐश्वर्य भरी भुक्तिमुक्ति दिने स्कन्दमातादेवी तपाईलाई बारम्बार नमस्कार गर्दछु ।।) गरि आदि दुर्गा भवानीको स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा स्कन्दमातादेवी (श्री विग्रह) सम्झेर पुजन गर्दा आफना आत्मा,दरिद्र, दुखः कष्ट,रोगव्याधि,आयू आरोग्य श्रीबृद्धि हुने,शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई आज्ञ चक्रमा केन्द्रित गरि तेज कान्ति,दुखबाट यत्र–परत्र सन्तती कल्याण चाहना तेज सहित संकट सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ ।

आत्मा ः आत्मा नीराकार रुपमा रहदो एक शक्ति हो । यहि आत्मा साकार अवस्थामा रहदा शक्तिका प्रतिनिधि देवी,दुर्गा,भगवती र राम,कृष्ण ,वासुदेव,शिव आदि अनेक नामबाट सम्बोधन गरिन्छ । शक्तिको अर्को अंश जीवात्म हो । चराचर जगतमा प्राणी तथा वनस्पति जीवात्मका प्रतिनिधि हुन् । प्राणी र वनस्पतिको पार्थिव शरीर नाशवान छ । कुनै पनि समय शरिर मर्न सक्छ तर,शरीर भित्र वास बस्ने उर्जा शक्ति जसलाई हामि जीवात्मको नामबाट सम्बोधन गरिन्छ । यो अविनाशि , अपरिवर्तनीय र सनातनिय छ । जीवात्म आत्माको अंश र उसैको सन्तान भएको हुनाले लामो समयको अन्तराल पछि भौतिक जीवन सार्थक भएमा वा सृष्टिको काम समाप्त हुदा आत्म तत्वमा विलिन भई एकाकार हुनेछ ।

परात्म ः एक आपस्तका फरक फरक आत्मतत्व हुन ।

सृष्टि ः सृष्टि संचालनमा आधारभूत संरचनाहरु अनन्त आकाश,समय र ईश्वर हुन् । यि मध्येमा आकाश,समय जड र ईश्वर चेतना हुन् । आकाश,समय र ईश्वरको त्रिपक्षिय सहअस्तित्व नै महाब्रहाण्ड हो । महाब्रहाण्डको भिमकाय प्वालभित्र असंख्य गतिशिल ब्रहाण्डहरु रहेका छन् । यसै गतिशिल ब्रहाण्ड भित्र हामिहरु आकाशगंगा उप–ब्रहाण्डको पृथ्विमा रहेका छौ । धेरै लामो समय बिति सके पछि अन्तरिक्ष भित्रैबाट शून्य अवस्थाबाटै पदार्थका परमाणुहरुको उत्पति हुन थाल्यो । क्रमशः उत्पति हुदै संगठित भई एकत्रित हुदै जाँदा बाटुला पिण्डहरुको निर्माण प्रक्रिया शुरु भयो । पिण्डमा बिभिन्न किसिमको ग्याँस(वायू) का साथसाथै ठोस र तरल पदार्थहरुको उत्पति भयो । यि उत्पति भएका पदार्थहरु अरबौ बर्षको समय लगाएर बिशाल पिण्डको रुपमा निर्माण भए । हाईड्रोजन र हिलियम ग्याँसको रासायिनिक प्रक्रियाबाट उर्जाको उत्पति भयो ,जसलाई हामि प्रकाश र ताप मान्दछौ । यहि प्रकाश र तापको माध्यमबाट अन्तरिक्षमा रहेका भिमकाय पिण्डहरु दन्दन्ति बलि रहेका छन् । जसलाई हामि तारा भन्दछौ । सूर्य पनि एउटा मध्यम श्रेणिको तारा हो । यहि तारालाई अन्य तापक्रम कम भएका पिण्डहरुले सूर्य नामको तारा नै परिक्रमा गरिरहन्छन् । हाईड्रोजन र हिलियम ग्याँस नभएका पिण्डहरु क्रमशः सेलाउदै गए,त्यस्ता पिण्डहरु पृथ्वि,चन्द्रमा,शनिश्चर आदि नामाकरण गरियो । वायूमण्डलको उत्पति भयो । बर्षा हुन थाल्यो । प्रारम्भिक अवस्थामा साना साना वनस्पतिहरु उम्रन थाले । अब हण्डि नभएका जीव जन्तुहरु उत्पति आज भन्दा ३अरब ५० करोड बर्ष अगाडी जीवको जीवन शुरु भयो र आज भन्दा २४ लाख बर्ष अगाडी दक्षिण अफ्रिकाको जंगलमा मानिसको उत्पति भयो । यहि विकासक्रम नै आधुनिक मानवको वंश,परम्परा,सदाचार,एकता हामिमा रहेको कुरा मननिय छ ।

सप्तमी कालरात्रीदेवी

ओउम्कार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत कालरात्रीदेवी अर्थात प्राचिन गाजल जस्तो चिल्लो चम्किलो कालो रंग नाकबाट स्वास प्रस्वाशमा आगोको मुस्ला फयाक्ने कपाल पिंmजाएर घाटिमा चम्किलो मालाधारी बाघको छाला बेरेर नाङ्गै गधामा सवार हुने सप्तमी,बाया हातमा फलामको काटा र खड्का लिने दाया हातले भक्तहरुको आई पर्ने विपक्ति नाशिनि शुभङ्गरीदेवी कालरात्रीमातादेवीले पूजा अर्चना ग्रहण गरी भगवती कालरात्रीदेवी भनि पूजन गरिएको छ । चम्किलो बिशुद्ध मण्डलकी देदीप्यमान कान्तिमय अधिष्ठात्री शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरिएको ठाऊ अरुले नछोन भनि सेतो बस्त्रले टिका सम्म ढाकिन्छ र इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते । ॐ उध्र्वकेशा कण्टक धरा कृष्ण स्वरुपा नग्ना खरास्थिता । महाभयविनाशिनीम् जयश्री कालरात्रिर्भयङ्गरी ।। सर्व शुभफल वरदायिनीम् श्री कालरात्रिःशुभङ्गरी । देहि मे परम सुखम् श्री कालरात्रि नमतस्यै नमो नम ः ।। (अर्थ ः नाङ्गै उभिएर कपाल फिजाई गलामा देदिप्यमानमाला महाभय नाशिनि कालरात्रिर्भयङ्गरी स्वरुपा देवी नमस्कार छ । परम स्वरुप भएकी भगवतीलाई म बारम्बार नमस्कार गर्दछु ।। ) गरि आदि दुर्गा भवानीको पूजा,स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा कालरात्रीदेवी (श्री विग्रह) सम्झेर फूलपाती नव–पत्रिका(केरा,दारिम,धान,हलेदो,माने,कर्चेल,बेल,अशोक र जयन्तीका साथ ) राखि पुजन गर्दा आफना आत्मा, विध्नवाधा,भय (शत्रु,अग्नि,जल), डर, त्रास, भूत, प्रेत, नवग्रहदी, संकटा दरिद्र, दुखः कष्ट,रोगव्याधि,आयू आरोग्य श्रीबृद्धि हुने,शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई आज्ञ चक्रमा केन्द्रित गरि तेज कान्ति,दुखबाट यत्र–परत्र सन्तती कल्याण चाहना तेज सहित संकट सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ । शक्तिपिठमा भने शास्त्रोर,तन्त्रोक्त बिधिले रागा,बोका,हास,कुखुरा आदि पशु बलि दिईन्छ ,तर यि बाहेक भगवतिको महिमा झल्कने स्तुती पुजनले मनुष्यमात्रमा रहने हिंसा,क्रोध,आशक्ति,रिस,राग बैराग्य,अशान्ति र बैचनीलाई बलि दिएर साप्तीकि आहरव्यहार गरी अन्न,फल,फैल प्रसादी गरी नरिवल,कुभिण्डो वा घिरौला(मांसरहित) बलिदिए सेढाईहरुको आरोग्यता बढ्ने निश्चितप्रायः छ । मासु र पशुवध शक्तिसंचय समाजमा नहुनु राम्रो मानिन्छ ।

महाष्टमी महागौरीदेवी

ओउम्कार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत महागौरीदेवी अर्थात प्राचिन कान्तिमय सेतोवर्णकी(शरिर दुध जस्तै सेतो) सेतै वस्त्र,आभूषण र साढेमा सवार सेतो रंग भएकी बाया हातमा डमरु र वरमुद्रा लिने दाया हातले भक्तहरुको आई पर्ने विपक्ति नाशिनि अभयमुद्रा र त्रिशूल पार्वतीरुपले पूजा अर्चना ग्रहण गरी भगवती महागौरीदेवी भनि पूजन गरिएको छ । चम्किलो बिशुद्ध मण्डलकी देदीप्यमान कान्तिमय अधिष्ठात्री महागौरीदेवी लाई दानवराज शुम्भको आज्ञाबाट पक्रेर ल्याउन असंख्य दानव सेना र चण्डमुण्ड गएका थिए अम्बिकादेवीले आफू क्रोधित भई कालिकाको स्वरुप धारण गरि शस्त्रअस्त्रले शत्रुनाश गरि मंगलमय रक्षा गरिदिने भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलचार अनुसार मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा र दर्शन गरि ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते । ॐ श्वेते वृषे समारुढा,सर्वाङ्ग श्वेताम्वर रुप स्वरुपम् । शूल,डमरु वरदामय,हस्तकाम् चतुर्भुजा स्वरुपाम् ।। सर्व भूतप्रेर्तािदहारिणीम् श्रीमहाकाली रुप धारिणीम् । सर्व संकट हरे देवी।श्री महागौरी नमतस्यै नमो नम ः ।। (अर्थ ः सेतो साढेमा वाहन बनाई सेतो देदिप्यमान स्वरुपा देवी नमस्कार छ । दाया हातमा अभय मुद्रा र त्रिशुल लिई वाया हातले डमरु र वर मुद्रा धारण गरेकी परम स्वरुप भएकी सबै प्रेतदी,,भूतादी नाशक भगवतीलाई म बारम्बार नमस्कार गर्दछु ।। ) गरि महागौरीदेवी दुर्गा भवानीको पूजा,स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा महागौरीदेवी(श्री विग्रह) सम्झेर फूलपाती राखि पुजन गर्दा मंसहारीले बलिदिई ( शाहकारीले कुभिण्डो,नरिवल,घिरौलाको बलि दिई )आफना आत्मा, विध्नवाधा,भय (शत्रु,अग्नि,जल), डर, त्रास, भूत, प्रेत, नवग्रहदी, संकटा दरिद्र, दुखः कष्ट,रोगव्याधि,आयू आरोग्य श्रीबृद्धि हुने,शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई आज्ञ चक्रमा केन्द्रित गरि तेज कान्ति,दुखबाट यत्र–परत्र सन्तती कल्याण चाहना तेज सहित संकट सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ । शक्तिपिठमा भने शास्त्रोर,तन्त्रोक्त बिधिले रागा,बोका,हास,कुखुरा आदि पशु बलि दिईन्छ ,तर यि बाहेक भगवतिको महिमा झल्कने स्तुती पुजनले मनुष्यमात्रमा रहने हिंसा,क्रोध,आशक्ति,रिस,राग बैराग्य,अशान्ति र बैचनीलाई बलि दिएर साप्तीकि आहरव्यहार गरी अन्न,फल,फूल प्रसादी गरी नरिवल,कुभिण्डो,मूला वा घिरौला बलिदिए सेढाईहरुको आरोग्यता बढ्ने निश्चितप्रायः छ । मासु र पशुवधको शक्तिसंचय समाजमा नहुनु राम्रो मानिन्छ ।

नवमी सिद्धिदात्रीदेवी

ओउम्कार ॐ परिवार वा हिन्दु संकायको भगवतीको महिमा अन्र्तगत सिद्धिदात्रीदेवी अर्थात प्राचिन बिशुघ सुन समान चम्किलो,सौन्दर्यमुखी,सौम्य,शान्त मुद्रा ले देदिप्यमान रातो वस्त्रधारी छन्,चार हातमध्ये बाया हातमा गधा र कमलको फूल लिने दाया हातले भक्तहरुको आई पर्ने विपक्ति नाशिनि शंख,चक्रधारी सिद्धिदात्रीदेवीकोे पूजा अर्चना ग्रहण गरी भगवती सिद्धिदात्रीदेवी भनि पूजन गरिएको छ । चम्किलो बिशुद्ध मण्डलकी देदीप्यमान कान्तिमय अधिष्ठात्री शत्रुनाश महात्रिपुरासुन्दरी अष्टमातृका आव्हनगरि मंगलमय रक्षा गरिदिने भगवती हुन । आफनो संकाय,कुलाचार अनुसार दुर्गा सप्शती(चण्डी) पाठ सहित मूल भण्डारमा दुर्गाभवानीको स्थापना गरि इष्टदेव,कुलदेव को शुद्ध भक्तिपूजा,महिमा र दर्शन पूजाअर्चना गरि तन्त्रोक्त बिधिले घटस्थापनाको कलश विर्सजन गरि असत्य माथि सत्यको विजय र आस्थाले बस्ने सेढाईहरुको परम्परा छ । यस दिन ॐ जयन्ती मंगलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गाक्षमा शिव धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तुते । ॐ सुवणवर्णाम्,चतुभुजाम् सर्वाङ्ग रक्ताम्बराम् । अष्टमातृका स्वरुप श्री सिद्धिदात्रीस्वरुपाम् ।। दारिद्रय दुखकष्ट हरिणिम् सर्वसिद्धिबुद्धि वरदायिनिम् । सर्वत्र विजयशालिनीम्,श्री महा सिद्धिदात्रीदव्यौ नमतस्यै नमो नम ः ।। (अर्थ ः सुन जस्तैचम्किलो रातो वस्त्रधारी शान्त मुद्राधारी आशनमा चार हात भएकी देदिप्यमानमाला महाभय नाशिनि सिद्धिदात्रीदेवी स्वरुपा देवी नमस्कार छ । दुख,कष्ट,ऋद्धि,बुद्धिदिने विजयपरम स्वरुप भएकी भगवतीलाई म बारम्बार नमस्कार गर्दछु ।। ) गरि आदि दुर्गा भवानीको पूजा,स्तुती र श्री दुर्गा सप्तशती,अष्ठमातृका गरि दशै घरमा सिद्धिदात्रीदेवी (श्री विग्रह) सम्झेर फूलपाती राखि पुजन गर्दा आफना आत्मा, विध्नवाधा,भय (शत्रु,अग्नि,जल), डर, त्रास, भूत, प्रेत, नवग्रहदी, संकटा दरिद्र, दुखः कष्ट,रोगव्याधि,आयू आरोग्य श्रीबृद्धि हुने,शाखा सन्तान,पाप नाश,जुनी भरीको कल्याण फल प्राप्त हुने शुभ साईतको कल्याण, मन,वचन कर्म शुद्ध भई मनलाई आज्ञ चक्रमा केन्द्रित गरि तेज कान्ति,दुखबाट यत्र–परत्र सन्तती कल्याण चाहना तेज सहित संकट सबैमा श्रद्धा भक्तिले मनोवाञ्चित फल प्राप्त हुने गर्दछ । शक्तिपिठमा भने शास्त्रोर,तन्त्रोक्त बिधिले क्षेत्री सेढाईहरुले रागा,बोका,हास,कुखुरा आदि पशु बलि दिईन्छ ,तर यि बाहेक भगवतिको महिमा झल्कने स्तुती पुजनले मनुष्यमात्रमा रहने हिंसा,क्रोध,आशक्ति,रिस,राग बैराग्य,अशान्ति र बैचनीलाई बलि दिएर साप्तीकि आहरव्यहार गरी अन्न,फल,फूल प्रसादी गरी नरिवल,कुभिण्डो वा घिरौला बलिदिए सेढाईहरुको आरोग्यता बढ्ने निश्चितप्रयाः छ । मासु ,परहिंसा र पशुवध शक्तिसंचय समाजमा नभए राम्रो मानिन्छ ।

विजय दशमी वा टीका

मर्दना सवेरै उठेर स्नान कर्मदी र पुजापाठ गरि दिनु,जनानाले शुद्ध पकवान(सेल रोटी,पूवा,अम्वा,केरा,सुन्तला बिमिरो आदि फलफूल,किसमिस)डालिमा तयार गरि दैनिक पुजा र टिकाको सरदाम पूजि देवीदुर्गा आव्हन गरि,सबै इष्टदेव,स्थानीमानि,कुलायन,पाञ्चायन पुजि दिनु ।टिकाको समयमा ऐपन लेपन गरेको पिढिमा गुन्द्रि,काम्लो,रडि,गलैचा घरमा नवग्रह,दशा शान्त हुने तान्त्रोक्त र शास्त्रोत्तर विधिले निश्चित समयमा होमादी गरि जमरा चढाई टिका खुलाई आर्शिवाद सहित घरमा भएका नयाँ वस्त्र धारण गरि परिवार प्रशन्नमुद्रामा(कसैले अध्यारो नबनि) सजिएर टिका लगाउने पूर्वाशान गरि सानाले ठूलाको हातबाट क्रमशः टिका जमरा ग्रहण गर्नु पर्दछ । सानाले ढोग्नु पर्दछ । सेतो कमेरो र रातो माटोले लिपपोत भएको घरमा असत्यामाथि सत्यको विजयको प्रतिक तरखुको टिका रातो टिका फूल प्रसाद जमरा आफू भन्दा ठूलाको हातबाट ग्रहण गरि मिठो पकवान घरद्धारमा सबैले खानु खुवाउनु पर्दछ । रिङ्गे,रोटे,डोरे,जाते ,पिर्के पिङ्गमा रमाउनु र एक पटक सबै परिवारले धरती छोड्नु(पिङ्ग खेल्नु) पर्दछ । चेलीवेटी,छोरी,बुहारी,ज्वाई भान्जा र साना भुराभुरीमा गच्छे अनुसारको दान दक्षिणा दिनु ।घरमा टिका थाप्ने सबैलाई बिटुलो मुख नपठाई दुध,केरा,माछा,मासु,पकवान,किसमिसको प्याकेज वा टपरीमा रोटी,चिउरा दिई पठाउने । गृहणीहरु पनि सब शान्त ,शौम्यचित्त भई घरको काम गरिदिनु,नजान्नेलाई सिकाउनु,जानेकाले गरिदिनु । आफूभन्दा ठूलालाई ढोग्दा रित्तै नढोग्नु,आफना वंशजमा एक टपरी रोटी पकवान किसमिस अचार केरा राखि ढोग्नु । यो दिन रिसाउनु र भनवैर नगर्नु,वितृष्ण,आलस्य,रोग,चिन्ता,भय सवमाथि विजय गर्नु ।आफनो बल बाहिरका दाज्यूभाई दिदि,बैनी छरछिमेकमा समेत टिका लगाउनु र सदाचार र सामाजिक सद्भाव कायम गर्नुपर्दछ । आफना वंश(आफू सहितका ७ पुस्ता,मावली,ससुराली)गुरु,सहधर्मिणीमा टिका छुटाउनु हुदैन,छुटाउने को अनन्त जीवन अशाहयः हुन सक्छ । मदिरा,मद्यपान,धुम्रपानका लत भएकाले नवदुर्गाभरी वारी(घर,कोठा,चोटामा नखानु) दिनु र परिवारको कुलाचार कायम गर्न सघाउदा सेढाईहरुको स्तरबृद्धि हुने कुरामा दुईमत छैन । यस दिनमा नवदुर्गामा राखेको बोका वा खसिको टाउको सफा गरि मरमसला राखि क्वात(सिङ्गै टाउको पकाउने विधि) सपरिवार खान सकिन्छ । यो निकै पौष्टिक,तात्विक र हितकरी छ । आफूले मान्ने गरेका सबै जातजाती,काम गर्ने बर्ष भरीका सहकर्मि सबैलाई बोलाई खुवाउनु पर्दछ ।

एकादशि,द्धादशि,त्रयोदशी चौथी र पूर्णिमा

यि दिनहरु सेढाईहरुको कुलाचारमा विजयदशमि सरह माईती,मावली,टाढाका बन्धुहरुकालागी टिका जमरा सहित सजिन सकिने छ ।घिरौला र मासुको सुकुटि खानेहरुको लागि एकादशि बाहेकका दिन खुला हुनेछ । अन्यहरुका लागि रोटी पकवान किसमिस काक्रो,कुभिण्डोको अचार केरा दुध खानदिने गरिन्छ ।कुनै साना बालबच्चाको पास्नि,गृहप्रवेश,नविन कार्य थालनि,झैभमेला अन्त टिकाको दिनबाट पूणर््िामा सम्म गर्दा कुनै पण्डित,पूरोहित,साईत जुराउनु पर्देन । घर सल्लाह,छुटिभिन्न,पुस्ता पहिचान,शिक्षा,स्वस्थ्य,आप्रवासका समस्य निराकरण गर्ने छिमेकीलाई सान्तवना र सदभाव् बाड्ने र आफनो जन्मस्थल एकपटक पुग्ने तुलफूल खाने मित्रवत अवसर समेत यहि समय उचित हुन्छ । आपति,विपत्ति,जूठो,सुतक रहेका एकलसमाजका,गरिव,निमुखा,बनिता सब भाईचारा जात जाती नहेरी गरिने सद्भाव तपाई सफलताको लागि कसि हुनेछ भेट्नु बोलाउनु सुख दुख बाड्नु आशातित् बन्न र उद्दार कार्यमा जुट्ने अवसर नगुमाउनु । धर्म धारण गर्ने र व्यवहारमा देखिने गर्दछ ,यहि जिवनको कर्मप्राप्ति हो,कर्म तपाईको पालाना (यम,नियम) हो,दण्ड लिने र दिने समाज(देवता) हो । जीवन्त निश्चितप्रायः छ । स्वर्ग खुसि र आरोग्यतामा यस्तै माथिका चाडपर्व र पालनामा रहेको छ । भड्किलो समाज दिर्घकालिन छैन,देवता तपाईको आत्मामा परोपकारी हुदा रम्ने गर्दछन् तसर्थ सेढाई कुलाचार बाँचेको र बाँच्ने छ । यि तथ्यलाई बुझनु र बुझाउनु शिक्षा हो ।पद र मान् कुर्सिमा रहदा सम्भव छ । वातवरण र धरणी हाम्रो सचेतन सनातन बनाउदै भारवाहक बनि जन्म पछिको कर्म थाम्न उद्दतछिन् । तसर्थ वंश कहिल्यै भुल्न र घृणामा पार्नु असफल बन्नु हो । यहिकर्म बन्धुहरुमा दशैचाडको सन्देश हो ।

ब्रत(पुजन) बिधि ः

१. आफूले चाहेको उपशाना गर्ने विधि व्रत हो । सद्,चित् र आनन्दका लागि,विपतमा धैर्य धारण गर्न,सुखदको विर्साईलाई संस्मरण गर्न व्रत गरिन्छ ।

२. हातखुट्टाका नङ्ग काटि शुद्ध स्नान गरि साप्तिकी १ छाक भोजन गर्ने ।

३. ब्रह्रचार्य पालन गरि खाट विछौना त्यागि भूमिमा शयन गर्ने ।

४. ब्रत दिनदेखि अन्तसम्म झगडा ,दुवाच्य,अहित नगर्ने । सात्विक भाव ऋदयमा राख्ने ।

विषेश पुजा ः

कर्ता बस्नेले २४ घण्टा अगाडी राजर्शी,मद्यमांस खाना त्यागि शुभ सपरिवार पवित्रमनले स्नानादी,नित्यकर्म,न्यास,ध्यान वसि शुद्धबस्त्रले कुशासनमा बसि पूर्व फर्कि तामाको थालिमा करमपात्र बनाई तिन टुत्र,mा कुश र जल लिई आचमान गरि जल छर्कने,संम्पूर्ण शरिर,घर,सामाग्री ,वंश सम्झि संकल्प गोदान गरिदिने । आफनो नाम गोत्र खुलाई मेरो संम्पूर्ण दुख कुल उद्दार,शिक्षा,स्वास्थ्य,खानजिन,वासमा असर नहोस र जन्म जीवन,म्ृात्युलाई सहज बनाउनु,फूल,दहि,दूवो,चन्दन,फल अक्षता मिलाई सूर्यलाई अर्घ दिनु,प्रणाम र न्यास गरि,शंखा,घण्टा थापि ध्यान मुद्रामा धुप,दिपले होमन गरि पुज्नु ।चामाल वा धानको टपरीमाथि जलले भरिएको कलश,पूजा सामाग्री सहितको भूमि धानकलशमा छुनु।पुजा सामाग्री सहितको कलशमा पिपलको पात राखि वरुण थापि चारैतिर छुनु ।पञ्चामृत चढाउनु ।आर्सीमा ॐकार लेखि तामाको थालीमा आफना ईष्ट कुलदेव,स्थानि,मानि कुनको ब्रत हो लेखि सरदाम(धुप, दिप, नैवेद्य, चन्दन, अक्षता, पुष्प, पत्र, फल, जल),यज्ञसुत्र,तिल जौ,कुशले पुज्नु ।

५. प्रत्येक दिन सरदाम(धुप,दिप,नैवेद्य,चन्दन,अक्षता,पुष्प,पत्र,फल,जल) मध्यान्न आर्सीमा ॐकार लेखि तामाको थालीमा राखि आफनो मनको भगवानको आव्ह्न गर्दे पुज्ने(गणेश आव्ह्न गरि वात्ति बालि,पंञ्चोपचारले वा षोडसापचारले ब्रम्ह,बिष्णु,आदित्य,सोम,भौम,वुध,गुरु,शुक्र,शनि,राहु केतु सम्झेर पुज्ने),नैवेद्य चढाउने ।

६. पूजा सिद्धाई ऋदयसित अर्घ दिई पूर्णपात्र र कलश सेलाई दान दक्षिण सहित ईष्टमित्र टिका, गोदान र भुरासी टक्राउन,ुशिदा र बिदा गरी पञ्चामृत र प्रसादी बाडिदिनु खान दिई सानान्द बिदा दिनु ।

हेमादी ः पवित्र पुजन कार्यमा शुद्ध भई कर्ताले (मंगलाकार)ऐपन लेपन (वेदी) पुजन स्थलमा १.५ फिट लामो साल,स्वामि,चापको समिदामा अग्नि थापि शुद्ध ध्यू,धान,चामल,तिलको चरु बनाई १ माने तामाको मानाबाट सुईरोले ध्यू र पण्डित,ज्वाई भान्जाले चरु बेद मन्त्रोउच्चाहरण सहित आव्हान गरि तन्त्रोक्त र शास्त्रोतर बिधिमा आफना कुल वंश र वल भित्रका र स्थानिमानिलाई अग्नि साछि राखि सबै ईश भक्तिमा होम्ने विधि विधान हो । जुन शेष भाग शुद्ध ध्यूमा फेटी तराखुबनाई पहिलो टिका लगाईन्छ ।यो सेढाई जातिको सबै पुजन विधिमा अनिवार्य छ ।

सेढाइजार्तिहरुको कुलाचारमा मनुष्य शरिरको कोशहरुले अन्तनिहित क्रोमोजम छड आकारका (अनुवंशिकता) मा डिएनए ४६ वटा लिएको हुन्छ। यिननको पुच्छरमा टेलामिरेज जुन टेलोमेराज ईन्जाईम(तत्व) दुई मिलि वंशाणु गुण रहने हुदा एकै खाले हसिला ,मोटिला, गोरोपना, जुझारु, हठिपन, धार्मिकता, बोलिचाली,चालढाल र सदभाव हुने र मृत्यवरणमा पनि एकै खाले अनुवंशिक रोग लागि जिवाणुको शिकार भएको देखिन्छ । यिनैवाट दुःख सम्झाई मनलाई १० मिनेट रुवाउने,न्यास,ध्यानमा आई सब शरिर हल्ल्लाई निश्वास स्वास फेरी गर्जन सहित हास्ने, ॐकार बोल्ने,रिस,राग,आवेगलाई मारी शान्त भई प्रसादी खाने बाड्ने । रात्रि भजन गर्ने,सुन्न सुनाउन चाहेमा भजन किर्तन महिमा सुनाउने । आफूलाई मनपर्ने ईश्वर,मन,वचन,कर्म ,रंग बिचारी ,योग,यम,नियम,आचार सिकाउने र आफूले गर्ने । उत्तानो प्रशन्न मुद्रामा शरिरलाई सिधा गरि सफा तन मनमा आखा बन्द गर्दा रात हुन्छ,त्यसमा तन्द्रका साथ निद आउने हुदा साक्षत आत्म रमाउने गरि निदाउने ।

तिहार ः

सेढाईहरुका चाडपर्वहरु ः

ब्ौशाख १ गते नयाँवर्ष

माता तिर्थ औसी बुद्ध जयन्ति कुलायन पुजा गोरिल पुजा आईतवारे देवी पूजा आषाढ १५ श्रावण १ संक्रान्ति नागपञ्चमी जनैपूणर््िामा कुशेऔसी श्रीकृष्ण जन्माष्टमी हरितालिका तीज दशै तिहार बाला चतुर्दशी वायू पुजा १५ पुष माघे सक्तान्ती चत्रै दशै फागुपूणिमा भङ्गेर पूजा देवीपूजा

सेढाई नेपाली विकिपुस्तकबाट, स्वतन्त्र पुस्तकालय

Jump to navigationJump to search

सेढाई जात संस्कार बिहे र श्लोक: कहाँबाट आयौ तिमी जन्ती कहाँ बस्यौ बास र,।जन्तीका मुखमा फुरौला अड्के कहाँबाट फेर्छौ सास ।।उत्तर९ घरबाट आयौँ हामी जन्ती यहीँ बस्यौँ बास । जन्तीका मुखमा फुरौला अड्के नाकबाट फेर्छौं सास ।।१।। प्रश्न स् कति बाट्यौ दाम्लानाम्ला कति बाट्यौ कुचा र।कति जन्ति आयौ बूढापाका कति आयौ फुचा र।।उत्तर९ चाहिँदो बाट्यौँ दाम्लानाम्ला चाहिँदो बाट्यौँ कुचा ।चाहिँदो आयौँ बूढापाका चाहिँदो आयौँ फुचा ।।२।। संस्क्ँर ९ कसकी छोरी श्रीसीता रानी कसका छोरा राम र।कसका छोरा वीर हनुमान कसका छोरा जूनघाम र।।उत्तर ९जनककी छोरी श्रीसीता रानी दशरथका छोरा राम ।पवन ९वायु० का छोरा वीर हनुमान कश्यपका छोरा जूनघाम ।।३।। कहाँ पलायो कर्कलो निगुरो कहाँ पलायो तामा । कसका हौ तिमी नातिपनाति को हुन् तिम्रा मामा र।।एत्तर९ खोलाखाली पलायो कर्कलो निगुरो बाँसमा पलायो तामा। जिजुबाजेका हौँ नातिपनाति आमाका दाजुभाइ हुन मामा ।।४।। तुलसीको लिङ्गो नौठाउँ बाङ्गो नवौँ ठाउँ लायो चरीले गुँड ।ईन कुन चरीका के के नाम लाउँछौ अर्थ कि छोड्छौ ठाम ।।उत्तर९ तुलसीको लिङ्गो नौठाउँ बाङ्गो नवौँ ठाउँ लायो चरीले गुँड। ईन ईन चरीका हीरामोती नाम लायौँ अर्थ छोड्दैनौ ठाम ।।५।। कुनै पनि पूजा९अर्चना वा शुभ कार्यलाई सम्पन्न ।गराउनु अघि पूर्व गणेश जीको आराधना पर्छ गरनु।। यो गणेश पुराण अति पूजनीय छ। यसको पठन९पाठनले सब कार्य सफल हुन्छन्। यहा कथाहरु सूत जीले सुनाउदा सधैं सबैतिर मंगल हुन्छ।।६।। सेढाई जात संस्कार: बताउनु त कुन प्रकार प्रजाहरुको सृष्टि भयो सर्वश्रेष्ठ देव कुन । आस्तिकले गणेशको आविर्भाव कसरी भयोकिन मानवशास्त्र भनिन्छ जुन। मानवशास्त्र वा मानवको विज्ञान अर्थ मनुष्य वा मानिस जनाईन्छ। यस शास्त्रकोले व्यवस्थित मानवसम्बन्धी विज्ञान भन्ने यि एकै हुन ।।१।। नेपाली समाज मा मृत्यु संस्कार रअन्त्येष्टि गर्दा हिन्दु परम्परामा मृतकको लासलाई हटाउछन् । नदी किनारमा जलाउने वा लासलाई तीन पटक नुहाइदिन्छन् र कपडाले लासलाई बेर्दछन् त्याहा।।लास बेर्न धेरै कपडा प्रयोग गरिए पनि सेतो प्रयोग हुन्छ। मुसलमान, जनजाती समाजमा लासलाई गाड्ने चलन कात्रो उहि जलाईन्छ।। क्रिश्चियन परम्परामा मृतकको लासलाई कफनमा राखि लासमा सुगन्धित अत्तर छर्केर सफामा राखिन्छ। देहको प्रार्थना गरी चिहानमा गाडि गरिव दान दातव्य र मुक्ति भएको ठानिन्छ ।।२।। फारसी सम्प्रदायका मानिसहरू लासलाई एक अग्लो स्थानमा राखीन्छ। केहि हिमाली जनजातीमा पक्षीहरूले लासलाई खाइसकेपछि मात्र मृतकको अस्थिपञ्जरलाई विसर्जन गरिन्छ।लाशमा जे जति गरिने विविध दाह संस्कार अन्त्येष्टिको उद्देश्य मृतात्माको शान्तिको कामना नै श्रेयस्कर मानिन्छ।।३।। मृत्यु हिन्दूहरूको जीवनमा अन्तिम नै अन्त्येष्टि संस्कार हो । मृतकका नातेदारले मृत्युपछिको जीव आत्मा मृतकलाई सुख र कल्याण भावना भयो ।।यो संस्कार सम्पन्न र पछिका युगअनुकुल अनेक विधि(उपविधिहरू थपिँदै आए । जुन स्वतन्त्र र महìवपूर्ण संस्कार लोक जीवनभन्दा परलोकको जीवमा ज्यादै महìवपूर्ण भए ।।१।। जीवको अन्त्येष्टि संस्कार अनिवार्य सावधानीपूर्वक गर्नू पर्छ । हिन्दू ओउमकार धारणामा आत्मा र शरीर अलग हुनु नै भौतिक अर्थमा मृत्यु हुन्छ ।। हरेक मृतकको आत्मा पारिवारिक सन्तति र नातेदारहरूको माया जालको कारणले आफफ्नो गन्तव्य ताक्दैन । यो स्थान घरको वरपर नै बसिरहने हानि पुर्याउने हुनाले यस स्थानसम्म पुग भनेर अन्त्येष्टि संस्कार विधि गरिन्छ।।२।। अग्निद्धारा दाहसंस्कार गरेर मृतक आत्मालाई पवित्र बनाउई पितृलोकतिर बिदा गरिन्छ । पितृलोकतिर प्रस्थानमा अभाव नहोस् भनेर खाद्यान्नहरू, कपडाहरू र मार्गदर्शनका निमित्त गाईदान कर्म गरिन्छ । कुनै मृतक प्रारम्भमा शरीरलाई जमिनमा गाड्ने वा जलाउने चलन नभएको सार बुझिन्छ । वैदिककालदेखि मात्र यस्तो चलन लोकप्रिय रहेको देखिन्छ ।।३।। साना बालकको मृत्यु भएमा वा सन्तहरूलाई अग्निमा नराख्ने चलन हिन्दू समाज विद्यामान छ । आगोमा दाहसंस्कार गरेपछि बाँकी रहेको अस्थि अवशेषलाई पुनः कुनै पात्रमा राखेर भूमिमा गाड्ने कालिमा सेलाउने विधि देखिन्छ।।४।। बौदयन र गृहसूत्रले मृत्युको निश्चय हुनासाथ त्यस्ता व्यक्तिहरूलाई भूमिमा राख्ने गर्दछन् । मृत्यु हुनुअगावै यसरी तैयार पारिएको अर्थिमा दक्षिण सिरान पारेर सुताउउथे ।। अर्थि तैयार पार्ने र मृतकका कानमा धार्मिक मन्त्रहरू सुनाउने विधि अद्यावधि गरेको पाइन्छ । शरीरबाट प्राण निस्कन लागेपछि वैतरणी,केही अन्तिम दानहरू गरिन्छ ।।५।। प्राण गइसकेपछि मृतकको मुखमा पवित्र गङ्गाजल तुलसीजल ग्रन्थ आदि राखिन्छ । मलामीले लास बोक्नको लागि अर्थि बनाउँदा प्रायःजसो बाँस प्रयोग गरेको गराइन्छ । यो अर्थिमाथि लाश दक्षिण सिरान पारेर उत्तानो पारेर राखि फूल अविर नगद माला लगाइन्छ ।।६।।अव लाशलाई कुल कुटुम्व बंशज नातासम्बन्धी वा समान वर्णका बाहेक अरूले नछुनु । दाहसंस्कार गरिने ठाउँका सरदाम सामान, काममा मृतकको छोरा र भाइहरूको मुख्य भूमिका रहन्छ ।। शवयात्रामा पनि अगुल्टोमा चिलिम राखेर आगो बालेर जेठो छोरो अघि लाग्नुपर्ने हुन्छ। मलामी जानेहरूमा मृतक सपिण्डीहरू, नाताहरू र मित्रहरू हुनुपर्ने विधान गृहसूत्र स्मृतिग्रन्थमा उल्लेख्य छ । ।७।। यहा लोग्नेमानसि मरेमा मृतककी विधुवालाई पनि एकसाथ चितामा राखेर जलाउने वा सति चलन अन्त भयो । हिन्दुको अमानवीय परम्परा समाजमा धेरै कालसम्म रहिरहृयो।। पछि कानुनी प्रतिबन्धले हट्यो ।। बाटोमा मृतकको शवलाई स्मशानसम्म लाँदा तीनपटक बिसाउने र यमसूत्र, हरिनाम या रामनाम जप्ने गरियो । हिन्दु परम्परा समान स्मशानमा पुगेपछि दाउराले चिता बनाएर चितामाथि लाश राखेपछि बिसाईयो ।।८।। सबै मलामीले अन्तिम श्रद्धान्जली र सभा पछि मुख्यकर्ताले वैदिक मन्त्रोत्चारणसाथ लाशको मुखमा आगो सल्काइयो ।। तुलसिक श्रीखण्डकोो दाउरा घिउ राखेपछि मुखपट्टबिाट चितामा आगो सल्काउने काम गरियो। चितामा श्रीखण्ड चन्दनजस्तो सुगन्धित काठ ले जलाई अस्तु छुटाएपछि दाहसंस्कारपछि मलामी जाने सबैले खोला वा गङ्गामा नुहाएर घर फर्किने काम गरियो ।। बाटोमा नरिवल मिस्।ि वा चोखो खाना खाई घर र्फकेपछि ढुङ्गो, गोवर, अग्नि, तिल स्पर्श गर्ने वा निमपत्ती टोकेर शुद्ध भएर मात्र गृहप्रवेश गर्ने गरियो । सपिण्डिी जम्मा हुने १घ दिन काजक्रिया पूरा गरि ४५ दिन वाएक वर्षसम्म त्यो घर अपवित्रमानियो ।। ९।।मृतकका छोरा,छोरी परिवारले त्यस अवधिसम्म आशोचको नियम पालाना गराईयो।। लाश पुराउदा नुहाउने दैनिक सपिण्डीले क्रियामा बस्नेहरूलाई प्रेतात्माले नपिरोस् भनेर गरुडपुराण सुनाउने पनि गरियो छ । बुझनु अन्त्येष्टि संस्कारको मुख्य प्रक्रिया पिण्डदान मृतकको आत्मा पितृलोक जानभो । आत्मा भड्किने नपुगेसम्म उसलाई बाटोमा चाहिने भोजनको रूपमा व्यवस्था भयो ।।१०।।। सुन्नु त सूत्रसाहित्य अनुसार प्रथम दिनको पिण्डले मृतको भोक, तृष्णा एवं रक्तनलिकाहरूको निर्माण गर्ने हो । दोस्रो दिनको पिण्डले नाक(कान आँखा निर्माण गर्ने, तेस्रो दिनको पिण्डले गला, काँध, पाखुरा र छाती निर्माण गर्ने हुदै गयो ।। सुन प्रत्येक दिन नौ दिनसम्मका पिण्डले मृतकको आत्माको सम्पूर्ण शरीर निर्माण गरियो ।अब दसौँ दिन मृतकको प्रेतावस्था निवारणका निमित्त मृतक ,यमलाई पिण्डदान पछि एघारौँ दिन मृतकलाई मोक्ष प्राप्ति गराउन काट्टो खुवाउने वा ब्राहृमणलाई भोजन गराइयो । बाह्रौ दिन पनि पिण्डदान गर्नुका साथै ब्राहृमणहरूलाई दान दक्षिणा गरी भोजन गराउने क्रम रहयो । तेह्रौँ दिन सबै कार्य समाप्त गरेर मलामीहरूलाई भोजन खुवाएपछि मृतक मुक्त भएर पितृसरहको स्थानमा पुग्ने भईगयो।।११।।। ४५ दिनर वर्ष दिनम्म हरेक महिनामा मासिक श्राद्ध पछि एक मुख्य बरखी श्रादा गर्ने र गौदान तथा अन्य दान दिने भइृयो । गौदानले मृतक यस लोकबाट अर्को उच्चलोकतिर जाने बाटोमा पर्ने वैतरिणी नदी तर्न सहज बनाइयो।। क्रमनुसार वर्ष दिनको काम सम्पन्न भएपछि पितृलाई मरेको तिथिमा तर्पण पिण्ड दिन वाषिर्क श्राद्ध गरिने प्रथा चलाइयो । श्रादामा ब्राहृमणलाई दान भएपनि बालकका लागि यतिका विधि स्थानीय परम्परा संस्कार माने भो।।१२।।

Genetics education सेढाईहरु:

अघि कालमा शाण्डिल्य गोत्रीय पन्तहरू बुझनु अंगिरस गोत्रीय परिवारका पन्त र सेढाईहरुमा नाता सम्वन्ध थिए। नेपाल राज्य एकीकरण ताका पुरेत्याइँ र सेनाका रूपमा हिँडे बापत जोशि सेढाइले सम्मान बिर्ता दान रागिनाशमा लिए ।। औलोको डर जागिर रौत आदि प्राप्त गरेका धेरै प्रमाण प्राप्त छन् लेख टिपोटमा शिखर चितिमा गए । ब्रिटिश भारत बर्मा इतिहासका पुजारी ज्योतीष पूर्ण पल्टनिय पदमा बफादार सेनाका रूपमा सेढाई रहे ।।।। कुमाउ गढवाल र डोया राजय विस्तारमा धर्मको रक्षामा मुसलमानवाट जोगिन र जनै बचाउन सबै कुमाई भागि रहे । कुमाईहरुको वंशको उद्गम स्थल आदि पूर्खा रहेको रुसमा भोल्गा डन र डेन्युब नदीको मैदानलाई मानिए ।। उही रुसको दक्षिण भागबाट युरोपको ककेसस पर्वत माला क्यास्पियन सागरको पश्चिमी ब्ल्याक सागरबाट धपाईए । पछि इरान हुँदै भारतका पन्जाब कन्नौज र कुमाउँबाट नेपालको झुला घाट तरी महाकालि हुदै भित्रिए ।।।। खोज्नु त कति कुमाईहरू भारत नेपाल इराक साउदी अरेबिया हुँदै इजराइलसम्म पनि फैलिएका भेटिए । सेढाई गौलि चिलुवाल पंन्त पाण्डे खनिया आदि कुमाई सबै पाँच हजार वर्ष यतादेखि अस्तित्वका जनिए ।। छोरी चेली लेन देन सामाजीक कार्यमा आर्यावर्त कुमाउ क्षेत्रका ब्रम्हाणहरूनै मूलतः कुमाई हुन् भनिए । ओलि उप्रेती प्रसाई अरु कुमाईहरू राजनीतिक अस्थिरतामा भारतीय भूमिबाट धर्मको रक्षा गर्न नेपाल प्रवेशले बाचिरहे ।।।। सेढाई।सिलाई।सेडायी : किर्ति कटु सिप अनुभव लिपि पढाई सिकाउद ा। रोई मर्छन विज्ञान विकट ज्ञान त्यो झुकाउदा ।।घायल शिर,चुरा पोते गोलि मनको छोडिदा । टुङ्गाई कटुवोलि धर्ति भेषभुसाले चेलि सजिदा ।।२।। कसि पटुका भोकमा गरिवी ,कन्दमूल भ्रमण । जडीबुटी चपाई गाउघरमा धर्ने शिरमा चन्दन ।। धर्ति र भेषभुसाले सजिने नेपाली गर्छन् कर्मण । वैर सामु झुक्दैन शिर छाति यि पोटिला नारी पुरुष र नव यौवना ।।३।। रुदीनन् आमा यस धरतीमा सुरक्षेत्र का खर्क सजाई अति । काखि च्यापि एकता ,विष बमनलाई फुलाउछ जडिबुटि ।। द्धार उनै इशको बक्ष्यस्थल हरितकण च्यातिएका कति । रगत पसिना किर्ति नाटक बनि बर्षा रुवाउछ अति ।।४।। जानी सकल प्रमाद कृषिमा चन्द्र चादनि अति । मिटाई थकाई प्रगकिो प्रमाद समेटछ यो सेढाई जाती ।।५।।

सेढाईहरु:

अघि कालमा शाण्डिल्य गोत्रीय पन्तहरू बुझनु अंगिरस गोत्रीय परिवारका पन्त र सेढाईहरुमा नाता सम्वन्ध थिए। नेपाल राज्य एकीकरण ताका पुरेत्याइँ र सेनाका रूपमा हिँडे बापत जोशि सेढाइले सम्मान बिर्ता दान रागिनाशमा लिए ।। औलोको डर जागिर रौत आदि प्राप्त गरेका धेरै प्रमाण प्राप्त छन् लेख टिपोटमा शिखर चितिमा गए । ब्रिटिश भारत बर्मा इतिहासका पुजारी ज्योतीष पूर्ण पल्टनिय पदमा बफादार सेनाका रूपमा सेढाई रहे ।।।। कुमाउ गढवाल र डोया राजय विस्तारमा धर्मको रक्षामा मुसलमानवाट जोगिन र जनै बचाउन सबै कुमाई भागि रहे । कुमाईहरुको वंशको उद्गम स्थल आदि पूर्खा रहेको रुसमा भोल्गा डन र डेन्युब नदीको मैदानलाई मानिए ।। उही रुसको दक्षिण भागबाट युरोपको ककेसस पर्वत माला क्यास्पियन सागरको पश्चिमी ब्ल्याक सागरबाट धपाईए । पछि इरान हुँदै भारतका पन्जाब कन्नौज र कुमाउँबाट नेपालको झुला घाट तरी महाकालि हुदै भित्रिए ।।।। खोज्नु त कति कुमाईहरू भारत नेपाल इराक साउदी अरेबिया हुँदै इजराइलसम्म पनि फैलिएका भेटिए । सेढाई गौलि चिलुवाल पंन्त पाण्डे खनिया आदि कुमाई सबै पाँच हजार वर्ष यतादेखि अस्तित्वका जनिए ।। छोरी चेली लेन देन सामाजीक कार्यमा आर्यावर्त कुमाउ क्षेत्रका ब्रम्हाणहरूनै मूलतः कुमाई हुन् भनिए । ओलि उप्रेती प्रसाई अरु कुमाईहरू राजनीतिक अस्थिरतामा भारतीय भूमिबाट धर्मको रक्षा गर्न नेपाल प्रवेशले बाचिरहे ।।।।

सेढाई।सिलाई।सेडायी : किर्ति कटु सिप अनुभव लिपि पढाई सिकाउद ा। रोई मर्छन विज्ञान विकट ज्ञान त्यो झुकाउदा ।।घायल शिर,चुरा पोते गोलि मनको छोडिदा । टुङ्गाई कटुवोलि धर्ति भेषभुसाले चेलि सजिदा ।।२।। कसि पटुका भोकमा गरिवी ,कन्दमूल भ्रमण । जडीबुटी चपाई गाउघरमा धर्ने शिरमा चन्दन ।। धर्ति र भेषभुसाले सजिने नेपाली गर्छन् कर्मण । वैर सामु झुक्दैन शिर छाति यि पोटिला नारी पुरुष र नव यौवना ।।३।। रुदीनन् आमा यस धरतीमा सुरक्षेत्र का खर्क सजाई अति । काखि च्यापि एकता ,विष बमनलाई फुलाउछ जडिबुटि ।। द्धार उनै इशको बक्ष्यस्थल हरितकण च्यातिएका कति । रगत पसिना किर्ति नाटक बनि बर्षा रुवाउछ अति ।।४।। जानी सकल प्रमाद कृषिमा चन्द्र चादनि अति । मिटाई थकाई प्रगकिो प्रमाद समेटछ यो सेढाई जाती ।।५।।

सिलाई:

१ गोरखा २.लम्जुङ्ग ३. लम्जुङ्गबाट गोरखा धुवाकोट हुदै नुवाकोट दाङ्गमै वसाई सरेका श्री उदय नन्द उपाध्यय सिलाई २ भाई १. नैनदत्त छोरा रामभद्र सूर्यमति ९ नुवाकोट थानसिङ्ग ९ साविक २ कृष्णनन्द सेढाई महिलाहरुले लगाउने नेपाली गहना: औंठी,कानपाशा,कमरबन्द,चुरा,झुम्का,ढुंग्री,तिलहरी,नत्थी,नौगेडी,पाउजुरपाउजेव,पोते,बाला,बुलाँकी,मंगलसूत्र,शिरफूल,शिरबिन्दू,सिलमुन्द्री,हार,जन्तर ,वाला कल्लि र सिक्रि मुख्य भेटिए ।हिजो आजा हार ,जन्तर महङ्गा र अरुलाई देखाउने सिक्रि,विविध कानपासाहरु भित्रिने र कलि वसेको सुनमा भागदौड छ,सो आवश्यक छैन ।

सिलाई सेढाईबस्ति –मुख्य_[[चित्र:|thumb|right|250px|]]

'चिती:'गाढा अक्षर रामको क्रिडाभूमि यो रामचोक प३नं चिती बसाई३०० बर्ष २४ पुस्ताका सेढाई अतिथि शाहवंशिय राजाका ज्योतिष ग अ सेरावेसिका डोया राज्य विस्तार क्रममा कुमाउ भागी गएका ।। अग्रेजले काठमाण्डौ आक्रमणमा नेपाल प्रवेश। भागि फौज यत्रतत्र नुवाकोटवाट विर ज्योतिष।। पन्त पाडे सिलवाल कँडेल तिवारी विष्ट थर। गौली,पाठक,केसि,खनिया,बुर्लाकोटी,दनैका घर।। चिलुवाल,अन्य विविध जातका बधुसाथ घर। बसाई कृर्षिकर्मले गाई बस्तु चरन सेढाई थर।। बिहेवारी हुने चाड कल्याण स्वचरित्र धर। बसि ओभानो समशितोष्ण वायूको प्रखर ।। मस्र्याङ्गदी दोर्दी नदी बिच चिति लम्जुङ्ग। चिति बनि दक्षिण गाउ वेसी शेरा स्थान।। १३० घरधुरी खर टिन जस्ताले बनाई। हसिला ठट्यौला बनिता सेढाई रमाई ।। जनसंख्या शिक्षा पेशा आधुनिक अनेकान झिलीमिलि छ आफनै बन्धुले यत्नमहान अरु जाती थर सबै मिलि बाचे सुचना साख पेशा धर्म नछोडे नदिई कसैलाई हाक ।। कटुता नबोल्ने फरासिला सामाजिक बने प्राविधिक शिक्षानै उजागर देश प्रेम गरे नानीहरु बिजयमान आयुष्मति धर्मिणी गृहस्थ बनिता सुधा पोटिला गभिणिी ।। सन्तान दिई हरदम हटाई मोह सन्ताप अहो चिति सघनै बस्ति बास अपार भेटिन्छ सत्व रज तमो गुणले साहरा बनवुटा लता फलादि अन्न अति आहरा ।। गरी सुचना कर्मदा नदि देशलाई सिंंचन सुसाउछिन बहलिदै सेढाई स्वच्छ मन गडगडाई मेघमाला टकमकाउने तारा फर्कि हेरी देउ बन्धु जलाधि शक्ति अपार ।। त्यागि धुम्रपान मद्यपान वंशमा नदेउ भनि अग्लिन्छ चिसापानि सामुन्ने बुझिद्यौ निरक्षर बा आमा गरिवि सितको खरानी हासि मर्छ सदरमुकामको पिच सिरानी ।। शिक्षा बढोत्तरीमा जनसंख्या नटुक्राउ उजागर गर रोजै घर दैलो तिम्रो रमाउ जाउ परदेश मेहनेतले धन त्यो समाउ फर्क घर स्वच्छ मनले परिवारमा रमाउ दुख नै सुख रात पछिको उज्यालो पछाउ ।। प्रमाद हात बाहुले स्वच्छ उन्नत खेति उब्जाउ डिहि र रामचोक वेसिमा कृषि जमाउ बनबुटा शेराफाटमा अरु फल फलाउ घैया कोदो मकै रसिलो अन्न त्यो खाउ ।। तिलहारमा सुन्तला कफिले सजाउ बन्धु हो मायको समाज तिम्रै समाउ क्षेत्रि केसि हैन जात नारी पुरुष मात्रै रित्तै आयौ रमायौ कलाले जानु सित्तै ।। शुभ साझ अ उ म जपि वंशजमा रित्तै पहरा धन लुकाउदै छ त्यो पाईदैन ह्वात्तै शुभ साझ जाग्रतमा ५ मिनेट वंशजलाई आहरा खोजि चरी फर्के सरी बस रमाई ।। पूर्काङ्ग : समथर सुख्खानै छ कुन्छा पूर्काङ्ग गाउ ६० घरका नामले प्रसिद्ध समथर ठाउ ओभानो,छैन हिलो धुलो हावा हुरी तक शुभ साझ घमाइलो गाउ वेसी तरेली सब ।। कोदो फापर गहु जौ धान मासको खेति सिढि चौतरा बिसौनी लखौ फाँट समेटी हाडेटार सिमलचौर लामाचौर सुन्तले गाऊ आउ बन्धु हौसला बढाउ एकता जगाउ ।। पोखराको स्वार सालधारी शिरमा सल्लेरी देविथान माथि तल जङ्गल पातल भंगेरी हिउदमा कोकिल चरा खान्छन अङ्गेरी गाउ विच हाईस्कुल छ खेत छ धयेरी ।। बडहरे टारी औलीशिख्र सुन्तले कुन्छामा बस्छन् वंसज फराकिलो खस्रा छन होडमा टुहुरेपसलमा शिवालयको फागुपुर्णे शिवरात्री अहोरात्र पुजन विते हाम्रा पूर्खाहरुको दिई गुठी ।। गाईबाख्रा परेवा कुखुरा स्थानिय जातका गरिवीनै छ बलिष्ट गोरा छोटा ति कदका चोलो गुन्हु पहिरने रक्तरंजित कादम्विनी दिन लिन हुने चेलीवेटी घरका संजिवनी ।। प्राविधिक शिक्षामा केहि लाहुरे परदेशि सरकारी सेवामा मनग्य छरिए स्वदेशि सोझा बनिता खान पुग्छ कृषिले महि बुझदैनन अरुका कुरा पाईन्छ दहि ।। परिचय : फराकिलो पूर्काङ्ग गाऊ बेसि पोटला गाई बस्तुहरु। उमानन्दका सन्तती हामी १३१७ पछि राजा जोतिष।। बस्ति थियो लामा तिमिल्सीन शाही ठकुरी हमाल। मौजा विर्ता पाए गरिखाने पहारिलो पूर्काङ्ग गाऊ ।। छोरा शेषकान्तका पाच भाई नारणदत्त रामप्रसाद। गौरीकान्त९देविदत्त०,जम्दार साहिला भन्ने हजुरबुवाका बाउ।। देविदत्त थिए न्यायमूत्र्ति क्षेत्र कमाण्डर पश्चिम ३ र्न का। ऋषिराम,रामदत्त,पूर्णदत्त र रेश्मिराज शिव पाचभाईका बा ।। डि।ऋषिराम का यज्ञप्रसाद र तुलसीप्रसाद दुई छोरा। उनै यज्ञका बुद्धि,शिव,हरि,सूर्य रामकृष्ण र बिनोद।। म त्यहि शाखाको हरिप्रसाद, छोरा मिलन अनि सुमन । जमुना श्रीमति आरोग्य सेढाई थरको शुभकामना । खरेलथोक: काभ्रे जिल्ला खरेलथोकमा अति हाम्रा बन्धुका अंगिरा ऋषिका सन्तान वासी धरणीपौवाका धरण प्रा।वि र कमाई खाने समथर जमिनमा अद्यावधि पानि पिलाई कन पौवारी कृषिमा ।। बसेथे पूर्वाज छरछिमेक फाट बेसी गाउमा ।। समाजिक ओतपोतका सेवा आश्रय ठाउमा चैनपुर गाउवेसीका जनश्रमी दिन्थे प्रश्रयमा मिलेको समाज ठट्यौला बधू गहू गोरावर्ण वर्णनुश्रममा रहे सपत्नि नियोग सन्तती पूर्ण ।। गठिला त्यागी मन वचनका हसिला ति कति बटुवापनि रमाउछ घुमि चैनपुर पुगे जति पढाई पुरा बिवाहिता छोरा छोरी बंश बुहारी हत्केलामा गृहश्राम रमे एक सत् पुरुष सिहारी ।। कोलाती पर्छ धुलिखेलबाट ३५किमि पूर्वमा १५सय मिटर समुन्द्रि सतह उचाई तहमा ३०० घरधुरी छ वरपर चर्चे ३० घर पनि कोशीपारी गोठेपानीमा ५घर बन्धुको छ नी ।। द्यौराली,कोलाती ठूलो पर्सेल आसपास सब वसाई सरी धुलिखेल आएका तथ्यांक लागत अहो के रंग भरयो हरे प्रकृतीले रम्भ्य टारमा पुेग जन्मन काभ्रे लेक वेसि तरेली फाटमा ।। दाङ्ग राप्ति तुलसीपुरमा भैरहवा सबतिर कति चितवन,झापा तेह्रथुम ताप्लेजुङ्ग पुगे जति भेटिन्छ बन्धु छरिएका मेहनेती कृषि लटरम्म चलन उहि छ हसिला मोटिला सन्तती डम्म ।। रिस कलह छैन बन्धुत्मा एकता थपी अति चलन उहि छ खानपिनमा गर भन्छु प्रगती दशैमा जमारा लगाई कुमाई भनी हेपिदा न्युनै भएका जग्गामा पनि खुसले कसिदा ।। पार्र्छो वशिभूत अरुलाई सेता पंक्ती दन्तले जोशिला फूर्तिला हुनाले झुम्मिन्छन कन्थले समग्र जनसंख्याको ०।२ प्रतिशत जनसंख्या रमाउछन् विविध नेपाली भूभाग अत्यान्त ।। गोरखा सिस्नेरी सेढाई बस्तिको झरेका रे चितवन आसपास वेसी र काठमाण्डौ गए रे बुढापाका जन्म जन्म विते घर गृहस्थ कृषिमा बलिया बाङ्गा ठटयौला छोरा छोरी लिई आश्रयमा ।। मोरड। लम्जु ङ्गः पूर्खा थिए राम प्रसाद जोशि सेढाई पूर्काड।छोडे सन्तान अरु पनि घर गाँउ भूलि बसाई सबै सरे त्यस्तै अरु जिल्लाबाट पनि आएर बस्छन छरिएर समथर सर्ब सुविधामा रमे को हेर्छ जन्मथत फेर ।। मोरङ्ग चन्द्रलालका सन्तान मनहरी ढाकाप्रसाद जीवन तेह्रथुमको सोधन गैरावाट मोरङ्ग पथ्थरी वेलवारी झरेका । इश्वरी प्रसाद जोशी तनहूवाट मोरङ्ग विराटनगर वसाई सरेका । करुणनिधि लम्जुङ्ग चितीवाट झापा गौरादह महारानी झोडामा थिए विर्ता पाएका। त्यस्तै राम प्रसाद जोशि थिए विद्यवान पूर्काङ्गवाट मोरङ्ग थिए गएका । पछि भैरव प्रसाद र सचिव पूर्काङ्गवाट jhapa झरेका।। छिताराम रघु नित्यनन्द करुणनिधि तारुका रेशमलाल लम्जुङ्गवाट सरेका।शिवलाल तेह्रथुम रविलाल कक्ष्मीप्रसाद श्रीकृष्ण प्रसाद झापा गारामुनी परेका।। चक्रप्रसाद पाचथर फिदिमबाट झरेका प्रेमलाल जयकृष्ण तुङ्गनारायण झापा सरेका।तुलसी प्र मुसे गैरो हुदै झापा बाह्रघरे गौरादह वसाई सरेका।, बलभद्र ०सेतु० कपिलमुनि ईच्छा राम तुलसीराम मुसेगैरोवाट झापा झरेका।टीका राम ।सरनामूर्ति तेह्रथुमवाट,यमनाथ तेह्रथुम,शिवनिधि जयनारायण तेह्रथुमबाट गारामुनी सरेका।। चन्द्रैलमला मनहरी ढाकाप्रसाद गणेश चैतवारी र विराटपोखरी वाट झापा झरेका। त्यस्तै कृष्णनन्द जोशी चितीवाट झापा वह्रगरे झरेका। झापा पूर्खा राम प्रसाद सेढाई पूर्काड।छोडे जोकर बाजेले सन्तान धेरै दुई घरवारले बेरिए वंशज कृष्ण दाइले धानको खेलो व्यवसाय खेतिनै, पछि मधुसुदन पनि दोश्रो घरवारपछि झापा सरे जागिरे सचिव बनि ।। झापा लम्जु नारणप्रसाद पूर्वि लम्जुङ्गको चितीवाट महारानी झोडा गएका । झापा दमक वाह्रगरे अर्को सेढाई चितीवाट थिए झरेका । इलाम भागिरथ कान्छो छोरा सहित आठराई सोधन गैरीवाट इलाम सरेका । त्यस्तै छविलाल सेढाई तेह्रथुम सोधनगैरीवाट इलाम बाटनै झापा झरेका । झापा चिति चितीवाट वसाइ सरेका नारणप्रसादले गौरादह महारानी झोडा,त्स्तै जोीि दमकमा पूर्व चितीवाट नै गएका।। आठराई शिक्षक भेट हुनु भयो तोक्मे डाडा ताप्लेजुड।बस्दा म हसिला बन्धु सित ०४४सालमा भेट भयो होटलमा उहाँनै बन्धुको ओतपोतमा लाग्दै हुनुहुन्छ,सन्तितीलाई सुल्झाउनु हुन्छ एकता भावमा अरु वनिताहरुलाई ।। तेह्रथुम श्रीकृष्ण सेढाई गजुरपेडा,गैदुरी पश्चिम नेपाल०चिती० वाट मुसेगैरो तेह्रथुममा बसाई सर्नु र्भको। त्यस्तै उहाका सन्तान श्रीलाल,बलभद्र,वालनन्द तेह्रथुमको होडा र कोया खोला जानुभएको । श्रीदत्त रविलाल हिमलाल श्रीदत्त हिमलाल तेह्रथुमको ह्वाकुमा वंश अद्यावधि हनुहुन्छ। अग्निधर विष्णुलाल वसाई ताप्लेजुङ्गको सिमनाब मोरङ्गको रजनीमा झर्नु भएको छ। हरिप्रसाद इलाम धनपनि झापाको शनिश्चरे देविप्रसाद सुरुघ झापा बसाई सर्नु भएको छ । पाचथर रविलाल र चक्रप्रसादका सन्तान तेह्रथुमको होडा कोया खोलावाट पचथर फिदिम बसाइृ सर्नु भएको। श्रीलाल पचथरको सुभाङ्ग अझै बसि रहनु भएको छ। इलाम भागीरथ स् आठराई सोधनगैरी वाट इलाम झनु भएको कान्छो छोरा त्यहि हुनुहुन्छ। छविलाल तेह्रथुम सोधन गैरीवाट इलाम सर्नु भएको। तेह्रथुम बाट हिन्दुस्थान बालनन्दका सन्तती तेह्रथुम होडाकोयाखोला बाट असाम तिर झरेका । पशुपति इन्द्रमुनि तेह्रथुम मुसेगैरो वाट सबै असाम नोकरीले पसेका ।। जयनन्द गणपती लक्षुमण तेह्रथुमको आठराई कोयाखोला वाट आसम छिरेका। जगन्नाथ कुलप्रसाद नन्दी तेह्रथुम सोधन गैरीवाट इलाम हुदै आसाम परेका ।। ताप्लेजुङ्ग प्रेमलाल,जगन्नाथ तेह्रथुम होडा कोयाखोला वाट वसाइृ सरेका। लक्ष्मी प्रसाद,जय नारायण,जगन्नाथ पनि वसाई सरी आउनु भएको । उदयपुर लम्जुङ्गको चिती रागिनास धमिलीकुवा वाट उदयपुर चौदण्डीमा विर्ता पाई यज्ञनिधि सेढाईले । कोहि चिती रागिनास धमिलीकुवामा अझैछन् वंश कुलायन अंश बुझि विर्तावालाले ।। पाचथर रविलाल चक्रप्रसाद तेह्रथुमको होडा कोया खोलाबाट थिए फिदिम गएका । श्रीलाल पाचथरको सुभाङ्ग गाविस मा हेर्नु छन् छोरा भतिज अझै रहेका।। नवलपरासी सन्तान जिम्मुवाल सेढाई पूर्काड।छोडे गए छोरा पनि जागिरे बुछवलमा देवराज रहे भूताह नवलपरासि एक सन्तान थुम्सिमा रहेका छन् सेढाई थरका घर ह्सिला उनि पनि डुल्छन व्यवसायमा कृषक हराभर ।। भैरहवा पूर्खा थिए राम प्रसाद शर्मा सेढाई श्रीवानि छोडे कुन्छा। धेरै दाई भाई भारत बसेका डाक्टरका सन्तान हुनुहुनछ।। चितवन र काठमाण्डौ दुर्घटना बिते दाज्यु भाउज्यु भाई। सब घरवारे छन् अधिर मनका व्यपारि महेन्द्र शर्मा दाई। चितवन पूर्काङ्गः पूर्खा थिए यज्ञ प्रसाद सेढाई पूर्काड।छोडे कान्छि श्रीमति पदमपुर पटिहानि बसे घरबारले पिता रामकृष्ण शिवसित गौचरनमा शिव,मोह दत्तका पिता दुराडाडाबाट आएका राजुका पिता लाहुरे पेन्सन पछि पकौडीमा फेन्सि गरेका ।। कुन्छाबाट चित्रबहादुरका भाई मंगलपुर बसाई झर्दे गरेका पुर्काड।बाट दिपक बिष्णुका भाई भरतपुर मालपोत झरेका त्यस्तै अशोकका पिता चन्द्रकान्त पूर्व चैनपुरबाट आएका ।। पूर्काड।का राजुका प्रेमका बुबा चैनपुर लदरी बसेका कृषक अरु ४ घर पुरानो बस्ति छोडि अनकै समिप क्षेत्रमा आश्रित भरतपुर नगरपालिकामा अरु छन् बन्धुको सम्पर्कमा नआएक डा लोक ब,सि।पि,राममणि सेवाग्राहि छन् हस्पिटलमा रहेका पूर्वि चितवनको डडुवा र भण्डरामा धादिड। सिस्नेरीका बन्धु छरिएका छन् अरु ठाउबाट आएर बस्ति बसाई आधुनिक सक्षम भेटिन्छन सब प्यारो बन्धु एकता खोज्दै रमाउदै ।। चितवन अन्य उदय नन्दका वंश,वाणीविलास लम्जुङ्ग चितीवाट सरेका । चेतननाथका छोरा रामराज दाङ्गमै वाट चितवन झरेका।। घुमिफिरी कृष्ण्मनन्द नुवाकोट दाङ्गमैवाट नैकाप सरेका । उमादत्त चतुराले वाट चिसापानी धारा र मोहनप्रसाद सुनखानी नुवाकोट । टिका प्रसाद,विष्णुप्रसाद चितवन भित्रि मधेस वसाई सरेका।। सतानन्द जोसि,दामोदर शर्मा चन्द्रमणि ह्ृदयमणि हरिवंश हेरुज । लम्जुङ्ग गोरखा काठमाण्डौ धादिङ्ग हुदै चितवन आए उसै ताका । श्री विलाश नुवाकोट मदनपुर दाङ्गमै कालिका स्थान हुदै काठमाण्डौ मैतिदेवि आई । सामाखुसिमा झरी यिनैका सन्तान खरखुट्टे कठार चितवनमा वसे कुलायन समाई ।। कुन्छाकाऔलिशिख्रबाट चित्र वहादुर र श्रीवानीका पद्यम प्रसाद थिए वसाइसरेका । त्यस्तै वली सेढाई अनि चैनपुरमा काजीवावू र ४ घर अरु पूर्काङ्गवाट छन् झरेका । काठमाण्डौ रेडियोबाट भेट हुने तारा दाई, विद्युतका बिष्णु उपध्याय भेटेनरी डा।हुनुहुन्छ भोटाहिटि छेउ त्यस्तै सन्तान उहाका धादिड।,रसुवा,काभ्रे,लम्जुडे।तनुहका बन्धु उत्रतत्र घरबस्तिमा रहनछन् आलिशानले खै कहिले सम्झन्छन् गाउ घरमा ।। जागिरे बताउछन् बेफुर्सदी छोरा छोरी बिच बन्धुत्व देखि आशामा के कुन सद्गति फुल्छ ररु सम्झे ऋदयको रेखि आशमा मोफसलका मावली ससुराली खुस छन् मन भित्रै एकात्मक बन्धुत्व छटपटाउला बिर्सदै , बंंशज छैन मित्रै ।। अन्य थल थातोबाट पाल्नुहुने बन्धु हामि पाहुना नै यात्रको। सोचि सम्झिदिनु जन्मभूमि र दुखि पनि सहयात्र हो सुखको।। हेरी मातरी घर गोरेटोले स्वागत बन्धुलाई धेर गर्न पाउ। यहलिला गरिविमाथि बन्धु संशय हटाउदै बरु सेवामा जाउ ।। पुस्ता: वि।स। १७२१ शाके १५८६ कुमाउ झिझैड वाट डोया राज्य हुदै नेपाल पसेका । पश्चिम नेपालको गढवाल,नैनिताल,बद्रीनाथ पहाडका स्थायी वासिन्दा थिए वचेका।। मुसलमानको भारत आक्रमण र व्रम्हाण कान्यकब्जीलाई जनै फयाक्न थालेका । जोसी,जैसी,कुमाई भनी ति पण्डितहरुमा ३०० बर्ष पहिले औरङ्गजेव वादशाहले खेदेका ।।१ नेपालमा छरिएका पुरVF{: पछि उदय नन्द,लक्ष्मी दत्तका पुस्ता नुवाकोट दाङ्गमै हुदै काठमाण्डौ नैकाप सरेका। पछि राधाकृष्ण र कृष्णनन्दका सन्तान कमलपोखरी रक्तकाली टुसाल डिल्लिवजार झरेका ।। कोहिभाई लिलानाथ र गगांदत्तका सन्तान अझै छने नुवाको,चतुराले वेलसपुर पाण्डेगाउ रहेका। मोहन प्रसाद सुनखरी नुवाकोटमा,कोहिछन् नैकाप बसुन्धरा मैतीदेवी ठाउठाउ वाट वास सरेका।। २

उदयनन्द वाग्लुङ्ग चिती लम्जुङ्ग थिए तुलाराम,पद्दमनिधी रपहानन्दन दाङ्गमै नुवाकोट छोडेका । काठमाण्डौ नैकाप हुदै पछि सन्तान काभ्रे खरेलथोक गा।वि।स कोलातीमा वसाई सरेका । पश्चिम नेपालको गढवाल,नैनिताल,बद्रीनाथ पहाडका स्थायी वासिन्दा थिए वचेका।। मुसलमानको भारत आक्रमण र व्रम्हाण कान्यकब्जीलाई जनै फयाक्न थालेका । जोसी,जैसी,कुमाई भनी ति पण्डितहरुमा ३०० बर्ष पहिले औरङ्गजेव वादशाहले खेदेका ।।३

ज्यान र जनै बचाउन झुलाघाट तरी वैतडीको सोराङ्गमा थिए सिलाई मल्ल राज देखेका । डोटीमा नागी मल्लको पालामा रोजगारी र ज्योतिष गरी पेट पाल्न थिए लम्जुङ्ग पुगेका।। झुलाघाट तरी वाग्लुङ्ग पर्वत पाङ्गमा ज्योतिष देखाई लम्जुङ्ग रागिनास विर्ता पाई बसेका। सिलाई थिए पछि सेढाई लेखे औलोको डरमा लम्जुङ्ग चिती कर्मदाछेउमा पूर्खा वितेका ।।४ गोरखा धुवाकोट,रीपथोक,सिस्नेरी वि।स। १८००तिर सर्वनन्द र पुरानन्द चितीवाट वसाइृ सरेका । उदय नन्दका सन्तान ्रचिती गोरखा हुदै नुवाकोट नैननन्द,कृष्णनन्द,रामभद दाङ्गमै वेलसपु ,सुर्यमतिझरेका।। श्रीविलास पाध्य दाङ्गमै नुवकोटमा विर्ता वडहरे,पाचमुरे,रामचे मौजा र तालुकी जिम्वाल बनेका । पाएका १ छोरा काभ्रे वसि पुन लम्जुङ्ग चिती पुन फर्केका थिए अरु काभ्रे बसेका ।।५ छोरा छोरी नाती नातीना सोमतिला शिक्षित कुलिन हुन्छरु सोध खोज वंश कुल परम्परा धानिन्छ सुसंकृत जन्म वित्छ रे ।। यो त सानो प्रयास हो छुटपुट सेढाई बन्धुलाई समेली पुस्ता । नरिसाई सुधारी ज्ञान आभासले बं परम्परा वनो सदा चुस्त ।।६ कन्चनपुर कैलाली कन्चनपुर त्रिभूवन बस्तिी २०१४ सालमा तिलवहादुरका छोरा कृष्ण वहादुर,डिल्लि थिए । झक्क वहादुर हमाल पुर्काङ्ग छोडी चितवन मंगलपुर छोडे त्यस्तै भगनाथ गोरखा छोडी दिए । थलप्रसाद आए आठराईको तेह्रथुमवाट कैलाली हसुलइया कन्चनपुर वसाई सरेका थिए । पाल्पामा पनि चार घर भैरहवामा कुन्छा सिरवानी,दुराडाडाका,पूर्काङ्गमा उमानिधि,हरिलाल,। प्राणनाथका सन्तान नन्दप्रसाद,नन्दप्रसाद,श्रीदत्त,काशीदत्त,देवीभक्त का सन्तान । डा,वैद्य च्बm उच सेढाई छोरा गएका कोहि त्यहि वसि महेन्द्र शर्मा छन् चितवन रहेका।। पछि पुर्काङ्गका माईला दाई भैरहवाछन् गएका । त्यस्तै तनहुका वाईस जघार,रागिनासमा छन् पछि पूर्काङ्गवाट मनिकृष्ण गएका। त्यस्तै दाज्यू भाई प्यूठान वर्दिया सर्लही हरिवनमा छन् खिलेका।नवलपासि मा देवराज सेढाई खति खुस हुदै भूताहामा मिलेका।।

सेढाई ।सिलाई । सेढाञ्ी ।सेडाई।सिलाई जात- बिषय सूचि सिलाई: गुरु अं गोत्र अंिगिरा ले १००००० रानीमा १ पुत्र भएकोर कान्छि महारानीको रिसले मर्नलागेको राजा नहुशको सूर्यवंशी पुत्र बचाएके प्रसङ्गयसरी सौताले मारि दिएका र अंगिरा क्तषिले छोरो बचाई दिएको प्रसङ्गग भागवत सुन्न पाईन्छ।ज्ञान कर्म र भक्ति त्रिगुणत्मीका बाट नै संसार संम्भव छ। जवकी सहनु पृथ्विले,फुटेर जुटनु आकाशले,मिठो नमिठो खानु अग्निले,लोकलाई कल्याण र प्रकास दिनु चन्द्र सूर्यले ,साथि लिएर हिड्नु परेवाले ,आसनमा वसि रहदा खाना जुटेनु अजिङ्गरलेदिएको छ। उसैमा सिलाईहरु नहुर्कनु नफुर्कनु समुन्द्रा जस्तै स्थिर बस्नु पर्छ ।प्रकृतीमा भएका राजा रंक तिमिलिङ्गा सबैको कल्याणमा प्राप्त स्रोत साधनले भ्याए सम्म पुजा आजा गरेको ददरी नाथ पहाड र शितल मन खेतिपातिमा लाग्ने सेढाई भेटिन्छ।पहाडमा बस्ने र एकसरो काम गरि लगावमा विस्वास राख्ने हुदा घमण्डी भेटिन्छन्। मेरो घुमाई क्रममा श्रुषि अंगिराले मुखवाट नै शुघि दिएकाले वक सुद्धि सेढाईमा अरु एकताको परिलक्षित गर्नु खाचो छ ।

सेढाई र जीवन 1:

नौला वालगोपाल छन् उदयमान् प्यारा कलिला मुना । कोमल छन् रंग अरुणी सरी यिनी झरना सरि कामना ।। डुलि फिरन्ते हिन्दुकुशका हिमधु जोशि सिलायी बुलन्दर । नेता अभिनेता लडाईका पूजा आराधाना शिवको परि भर ।।१।। सुन्दर घर जहान जोश जाघरका अल्मोडा डोया हुदै । तरे जनै र मर्नवाट जोगिन झुलाघाट महाकालि रुदै ।। साथमा नानाभुना लिएर पश्चिम पहाड बाग्लुङ्ग पर्वत। जोतिष हेरि पाङ्गवाट निराश निमुखा पुगे पुजारी गोरखा तक ।।२।। जोश जाघर देखि मुसालमानले खेदे भारत देखि दरौदी । तरी मौजा पाए वीर महल शरदमा रागिनास टार र चिती ।। निशाहय विमुखा हस्तिका घरजहान कृर्षि गुजार । थेग्न गाह्रो भयो चेलि घर आगन परप्रा संस्कार र भिन्न भए टुहुरिला।।३।। न छ शान्ति चैन दिलमा राजी रोटीको ढवाङ्ग वज्दछ । नवज्ने विगुल समान कालभैरव र अंगिराका सन्तान दोषि निर्दयी चुसि मार्दछ ।। वंश पूर्खा कुल पुराना लौह वनाई लादिने राजनिति। घृणित र सातपुस्ता दुष्टमा श्रम मारि विते सेढाञ्ी जाती ।।४।। कुन नौलो थियो रुख विरुवा खनिज खाद्दन्न पृथ्वि । चन्द्र सूर्य थिए पुराना नभ आकार जल श्रृष्टि कथि ।। नासि कृतध्न स्वाठ हो कुन विकास प्रविधि र उन्नती ।अंगिराका मुखाबाणिका ल्किष्ट सृजना हौ नमारे सेढाईको अव गति ।।५।। जुठो वार्ने छारा बुहारीलाई माता पिताको १ बर्ष बार्नु । पत्निको पतिलाई,पतिको पत्नि पनि सोहि बिधानमा बस्नु ।। सगोत्रि १३ दिन पुस्ता अनुसार पूस्तौनी दिनमा वार्नु । कन्यदान दिने ५ दिन र क्रियापुत्रि ४५ दिनमा चोखो रहनु ।।६।। नहुशका धेरै रानिमा वाट सन्तान नभएपछि शाक थियो पुत्रको । पति मर्नवाट रोकि राजाको राज्य कान्छि रानिवाट सुकुति अज्ञात नामको ।।सूर्यवंशि राजाका सन्तान सौताले बिष खुवाई मारिदिएछन् ।शुष्क काष्ठ समान बच्चा जिलाई अगिराले राज्य चल्ने बनाएछन।।७।। ज्ञान भक्ति इशका त्रिगुणमीका साक्षत ब्रम्हा मुखाविन्दका सन्तान सेढाई तिमि । अहिसा राज्य द्रोह मन बचन कर्मले सेवा नगर्न मर्न परेपनि ।। त्यस्तै गृहणि छोरी चेलि बसुधा ज्ञान कौसल सिपका निपूर्ण । कतै दुख बल्झे पनि नहार्नु हिम्मतपूजा धर्म हो,नहोस अजिर्ण ।।८।।

सेढाई र जीवन 2:

के यो रंग भरयो अरे प्रकृतीले उव्ज्यो तुवालो किन । प्रफूलित लता लहरा, धरामा सागर बनायौ किन ।।भोका पेटमा कसेर पटुकी आमा, फेरी बनायौ किन । लाखौ वोल अवोल टुहुरिला माथि गरिबि बजायौ किन ।।१।। शेषि तिम्रा अनेक दम्भ प्राण अल्पायो हिसांले ।भाई वान्धव फूटाई नेपाली रुवायौ विनाश र भिक्षाले ।। कति कल कारखाना उद्योग स्वाधिन कृपाले । जन पहरा भिर उनै प्रचार प्रसार तिम्रो घृष्टले ।।२।। सारसंक्षेप :- गरी पत्रचार घरघर भेट जाग्रत सेढाई बन्धु । खोजी छरिएको पूजि एकिकृत योजना सिन्धु । । अंगिरा बिकास बैंक खोलौ हर कृषक शेयरले । जागिरे,व्यवसायि,रोजगारी बिदेशि आय आर्जनले ।। एक शेयर हजारको सयौ शेयर जागिरे भरुन । सामाजिक लेनदेन संस्कार विना सेढाई नमरुन । । हरेक जिल्लाबाट बचत शेयरमा आजै देखि गरु । हुदा खाने र हुनेखाने सेढाई सबैले एकता धरौ ।। डाक्टर बन्धुले औषधी सेवा बैक मार्फत गरौ । प्रविधिक सबले इन्जिनियर कृषि व्यवसाय धरौ । । उन्नत कृषिले प्रमाद अन्नादी फलफूल झपकाउ । खोला बाट विद्युत,सौर्य उर्जाले विज्ञापन घन्काउ ।। नाङ्गा पोटिला पैतला कठिन यात्रा विमुक्ति सुझाउ । गोरा हसिमुख खाना गास बास परिपूर्ण अर्थले रमाउ । । नालेबेली नौटकिं हैन रिस राग शरिरका किटाणु मारौ । योगाभ्यास नियमित आहारा घरमै छ बुझेकाले बुझाउ ।। खोलेका स्कूललाई क्याम्पस,पेशालाई पुष्टाई । कृषक न्यून आयामा घरघर रोजगारी पुराई । । व्यवसायिलाई ऋण धनमा अरु सवक सिकाई । एकल परिवार पिछडा परिवार लगौ समाई ।। सृष्टि विज्ञान :-

ब्रम्हाको फैलने र खुम्चने स्वाभावले काल वा कम्पन पैदा भयो । गतिबाट चेतना,प्राण प्रादुर्भाव भयो । उर्जा खुम्चने र फैले क्रियाले ३ रुप काल गति र चेतना सुजना भई सम्पूर्ण विश्व ब्रम्हाण्डको कार्य आरम्भ भयो,जु क्रिया शक्ति हो । यसलाई ब्रम्हाण्डको सृष्टि भनिन्छ । पितृस्त्वातम विकास क्रमको निर्गुण निराकार ब्रम्हा एक भएर पनि अनेक भएको साकार ब्रम्हा को रुपमा प्रकृती रहिन । सृष्टि क्रममा अनगिन्ति जडचेतना बस्तुहरु पैदा भए,तसर्थ ब्रम्हा एक भएर पनि अनेक छ । निगुण उर्जा सगुण उर्जामा स्फुरित भएको विसम अबस्था ब्रम्हाको सिर्जनशिल भई कार्य उर्जा परिणत हुदै सृष्टि स्थिती लयमा कुनै त्रुटि नभई सिर्जनशिल अवस्थामा रहन्छ । बैम्हलाई चतुर्भुज,शंख९गति०,चक्र९कम्पन०,गदा९क्रिया० र पद्य९प्राण०का कलात्मक चिन्हमा सजिएका छन् । ब्रम्हा,परमात्म ईश्वर,पुरुष,सत्यनारायण,बिष्णु,बासुदेव,अल्लाह,पुदगल,शून्य एकै हुन । भगवान दर्शन वा अनुभुती तपाई आफनै दर्शन हो । जस्मा अनुभुती,स्वस्थ्य शारिरिक,सन्तुलित मन,चित्त,आचरण,शिक्षा बाट सनातन् हुनुपर्छ । यहि औलौकिक दर्शन नै लोककल्याणकारि छ । अवस्थाको वोध नै मोक्ष र हितकरी हो । पढेर वा परेर पुरुषार्थबाट भित्री र बाहिरी अस्तित्व बुझदा ईशको अनुभूति हुन्छ । शक्तिबाट श्रम,श्रम बाट आर्थिक उन्नती र एकताले समाज बिकास हुन्छ ।विकासले प्रेम सदभाव बढ्छ,प्रेम सदभाव अनुभूति हो यो ईश अनुभूति र जीवन हो । सबैथोक: गरिवीले उखुको लार्को सगै घिउको पित्को रहेनकी. नुनको ढिको नहुदा झरझर झरिमा झुल्को मानेनकी.. परालको घासको त्यान्दो नहुदा मकैको गेडो फलेन. बोडि कोसो नलागेको रौ जस्ता सुर्को बाझै छन् समकालिन । आगोको मुस्लोमा फन्को मारिबाधिएको खसिको फाल्सो. तुर्को भुटन नहालि पानो मरिच जिरा समेत नहुदा काचो.. मैतालु नभई अञ्जुली भरी पानि पिउने मेरी शाहदात आमा. अकाट्य र अगम्य शाहसमा अग्राख बनेकी उपकारी । ओदानमा कुडो बसालेर एकछक्कि र सुखमा काल्पनीक. लैनो बकेर्नो र खेति बालि विधुर कति जन्मजेय अंलकारी.. बहुभाषी कर्मयोगी हुन् न की कोठेरानि लगडो घरको. कानो र लगडो पुरातन समाज कृतज्ञन,क्षणभर सहिदको । क्षितिजका अल्लारे खोरोण्डो गन्तव्यले गथासो कथ्दै अरु . गृहस्थमा गिद्देदृष्टि गर्नेहरुको चिता र आस्तीक स्वयत्तहरु.. आशुकविका अघोरी उपत्यका छिचोलेर अजेय छन् । मनका उपत्यमा अनभिज्ञ अजात शत्रुहरु अदृश्य थिए . अनुपम हेराई र अधवैशे कदहरु अन्धो हुदाको अन्तेष्टि,.. अपार र अमर मायाको चिनो म,कल्पनाको अर्धानो छु. लगडो सर्जक र मितभाषीको श्रमजिवी समाजमा बाधिएछु । अवसरवादिको अकलिपनय स्वप्नालील आध्योपान्त ढुकी. अपरिमेय दन्तकालिको आत्महत्यको शंसय त्यो क्षण, चौवन्धिको चिरहरणमा निष्ठुर पुड।माड। चिरन्जीवि रे .. मृदुभाषी बनि सहशताव्दि कृषि नगरी ढवागी बनि खाएको । कस्ले देख्यो जननी नेप्टे हुदै भालेको पेशामा तटस्थ रहेको. समाजको धारोमा थकाली बनि पगरी गुथि थुप्रि बसेको .. थोते दहिचिउरे थेगोले दाईजोको अवयवलाई थिचिकुल्चेको. दुर भुत्ते दिक्षामा दाप धसी दशकौ पुरुषत्व बर्चश्व कमाएको। नासो थिए कीरु माथवर यो नास्तिक निकासको म निर्मल. निर्वासनको भूर्ण की,आधर हु प्रतिध्वनीको ढडियाको मंगल .. जिज्ञासु म जुम्सोपनाको फुक्का हैन धार हु कि संसारको. सेवाले बरु हाम्रा बन्धुको बेठी बगोरी गरी मर्न पाऊ ।। सक्रान्ती :- सूर्य प्रत्येक राशिबाट अर्को राशिमा गर्ने प्रवेश । हुने काल लौ बुझ यो सक्रान्ति बस स्वदेश ।। राशि परिवर्तनमा मनुष्यका रोगादी व्याधा सदा । हटाई शुद्ध स्नानले बोल्नु छोरी बुहारी सवजना । । गृहणीले थान मानले परिवार सबमा पाक्य दिनु । टिका थापी छोरी बुहारी खुस हुदै घरमा वसिलिनु ।। सुतक वार्ने तरिका :- बार्नु १० दिन सपिण्डिले सगोत्री बन्धुले १दिन । न्वारनआदी कर्ममा जमघटहुन भुली सबदिन । । पुजा सामाग्री तुल्याई भोज खानु ख्वाउनु अति । छर छिमेकमा फूल प्रसादी पञ्चामृत दिई जति ।। संस्कृती मानि एकै बैषखि पूणर््िामा पुजन कुलयान एकता । नेपालै राज्यबासि सेढाईले एकै संस्कृतिक समता । । दशैमा ठूलाबाट सानामा फूल प्रसाद टिका जमरा । दशामि देखि पूर्णिमा सम्म दशैको मांस मद्यपान दुर ।। दशै नवदुर्गा पुजौ गच्छेको दान दक्षिण दिई दुर्गाकवज । भरसक अप्रिय नबोलौ त्यागि आडम्वर घरपरिवार । । बलि दिनेले दिनु नदिनेले सुधारी पाकवान हरघर । सफा त्रयाखु रंगिविरगिं अक्षता सुहाउने सदावाहर ।। हुनेखानेले हुदा खाने भनि बन्धु भाव हेयले नहेर्नु । धन ज्यानको नोक्सान होला ऋणले कवै नबेहोर्नु । । सुबुद्धि र सदमार्गमा दुर्गा भवानीलाई अर्पनु । नारी बिदुषी हरघर भावातित भई खुसले सप्रनु ।। अन्य चाड संस्कार तिहार जन्म बिहे मृत्यु आदि । सनातन् नै बनिनु बन्धु हितमा मन बचन ईत्यादी । । जागिरेले जागीर लगाई दिनु अन्यले यथागच्छेले । समाली सोध खोज वनी लिनु अरु फरासिलो पनले ।। स्वास्थ्यः अमलपित्ता फेरी हाडमा घाउ नै भए।कब्जियत हुदा रोग जलोदर यदि भए।।गुदारोग हुदा काम स्वमुत्र पनि गर्दछ।शिवजीले गरिपान शिवाम्वू त्यो ठहर्छ।।१ आखा कान दन्त सुरक्षित बनाउन।छालाको चाहुरी जान्५ गाला पुष्ट बनाउन।।आकको दुधमा घिउ गाईको राख्नु पर्दछ।बेस्सरी घोलिए पश्चात चिसोमा राख्नु पर्दछ।।२ अनि इन्द्रियमा मल्नु एक लाल बराबर । नपुसंक पनि हुन्छ पुरुषर्थी सदावर।।३ बिनोद कम्ति भए देखि पुदिना प्याजले पनि।मिठो निन्द्रा दिने गर्छ डण्डिफोर भए पनि।।चिनिको लेपलेमास्छ गानो गयो भने पनि।त्रिपत्र सिमली खानु पानि साथ भएपनि।।४ हलेदो दातमा राख्नु जहा दर्द छ दन्तको।वा कपुर त्याहा राख्नु जहा प्वाल छ दन्तको।।बरवरी मिलाएर कपूर र अर्कतला।चूर्णले दातमा मल्ने गर्नुपर्छ निरन्तर।।५ मन आनन्दमा राख्ने शरिर स्वास्थ्य राख्ने।तेज बुद्धि तथा शुद्ध रक्तलाई बनाउने।।इच्छा सिद्धि हुनलाई गतिवान बनाउने।सबै जीवको मार्ग राम्रो संग खुलाउने ।।६ अल्छि रोग मुर्खई देहवाट हटाउने।पवित्र ऋृदय पार्ने साधना गर्न लगाउने।।कामको नाम हो योग त्यसैले गर्नु पर्दछ।यस्को साधना गर्ने यागिको मान पाउछ।।७ Sedhai आफनो अर्को नभन्ने सीलाई बन्धुहरु। गाउघर बाट नव्यूझेका आशातितहरु।। एकाताले बाधेर श्रम सिप फैलाउ यहा। मिलेर छरिएकालाई ल्याउन पाईन्छ जहाँ।।१।। छो्स् चेली नाता वंशजका रक्त जन्महरु। नाता मिलाई सबै गोलवन्ध हो सेढाईको।। को के होईन जन्म र वंश र रगत एउटै। जन्म कला धर्म संस्कृती जात फेरीएनी एकै।।२।। नर र नारीमा जन्म एकै हो सृष्टि फरक छ। बाबुआमा एकै भिन्न होईन गुनासो व्यार्थ छ।। सके भलो गरी आमा बाबु जस्ले सेवा गरे पनि। हुर्कन्छ सेढाई धर्म निरुपेक्ष वन्छ सापेक्ष पनि।।३।। नमान्नु पिर यो टाढा भए चेली बन्धु समाजमा। निशानी हौ वीर सेढाईको छोरी चेलीको सम्मन छ यहा।। चिन्ता र सन्देह हटाउ सबै सेढाईबन्धु एकै हो। विकास र प्रविधिमा जानु यहि सन्देश मिल्छ कुलायनको।।४।। हेटौडा :- सेढाईको सम्बन्धि खोज: लहडीयो मन उसै हेटौडा घुम्ने सेढाई खोजीविनमा लहसियो ।नगर पालिका हुप्र चौर पिप्ले हटिया हुदै साझमा हेटौडा न.पा २ शान्तिटोल भेटियो ।सोधखोज गरि धादिङ्ग छेवाङ्गबाट काठमाण्डौ माता तिर्थ भकुण्डेचौर सेढाई त्यहि भेटियो । लामा जुगा हसिलो गोरो सक्कल सफरी सुट चश्माधारी वंशज पद्दम बहादुर चिनियो ।।१।। अधि जय बहादुर सेढाई छेवाङ्ग धादिङ्ग आई बसेका ।चित्रमाया रिजाल माता तिर्थ संग बिहे घरजम गरि छोरा कुल ब जन्मेका ।। उसै बखत पाल्पाका भित्रिनीका छोरा रुद्र शमसेरका आठ पहरिया जय बहा भएका ।कुनै सम्पति उनले नपाई निस्काशित हुदा अंग रक्षकले पनि विर्ता दान दातव्य नपाएका ।।२।।चन्द्रगिरी पर्वत फेदि मातातिर्थको भकुण्डे चौरमा जय वहादुर थिए कमाई खाई बसेका । खेत थिएन कोदो फल्ने पाखोमा किसान उनि पेटभरि पानिका लागि द्दुडा धसेका ।।उनका सन्तानका केहि दाज्यू भाई अझै पनि छन् धादिङ्ग छेवाङ्गमा सुख दुख सहेका । केहि पाखो बारिको कमाई धादिङ्गवाट मकै कोदो कमाई पाउने थिए कुरा जय ब ले कहेका ।।३।। तेस्रो पुस्तामा कुल क का २ छोरा जेठा रुप बहादुरको ठूलि मैया थापा संग बिहे भएको । उस्तै माता तिर्थका बहिनी सावित्रि थापा लाई कान्छो भाई खडक ब लाई कन्यदान गरेका ।। एकै घरका २ भाईलाई २ बहिनि थापाका छोरी दिई जायदात पेवा रक्षा पनि गरेका । रुप ब का २ छोर जेठा हरि ब श्रीमति ले १ छोरी विन्दा जन्माई जीवन विताई रहेका ।। ४।। साथै कान्छा पद्दम बहा श्रीमति शान्ता पाण्डे सहित हे न पा २ शान्ति टोल जादा मेरो भेट भएका। । छोरा बिष्णु बुहारी ज्ञानु पाण्डे मिजासिला रहेछन् नाती श्रीकृष्ण र नातिनि सिमरन मिलि बस्दा भएका ।। यि सबै परिवार पद्दम बहा को यातायात निगमको जागिरे जीवन र कमाईले ०३१ साल देखि बहादु सेढाई लेखे । काका बाबु रिसाए नागरिकता खिचि घद्द बर्ष जगिर खाएर जीवन त्यसै चलेको देखे ।।५।। तेस्रो पुस्ताका खड्क ब माता तिर्थ थिए ४ भाई छोरा हरिशरण उमेश उमक दिनेश नामका । नाति पनाती पनि मातातिर्थका भकुण्डेचौरमा अझै बसि काठमाण्डौ नै दैनिक काममा ।। सानैमा विछडिएक यस्तै मेरा बन्धु दुरदराजमा वंश कुल परम्परा जात गरिवी संगै पिल्सि बाचेका । को हेर्छ मिलौ एकतामा संरक्षण आफै ज्ञान चेतना र प्रविधिमा बाचौ सेढाई बन्धु समाजले समेटिएका ।।६।। Mero एबावन्न वसन्त चढदा पनि जीवन अधिर बनियो।श्रीमति छोरा दुई र आफू न्यून वेतनमा बाचियो।।चिकित्सक वने १ भने अर्को वैकिङ्ग क्षेत्रमा अल्झिए।हाय प्रभो स्अव त तिम्रो नाउमा दिप १ अप्रिए।।१।। गाउ र दुरदराजमा जन्मेपनि सर्घषमा ज्ञान पाए।निजी परिवार खातिर शिक्षा चेतनामा रोजगारी फेरी आए।।घर छैन ता पनि मिलनको प्रणयमा वाचु।श्रद्धा सुमन बटुली नाभकीय शक्तिमा नाचू।।२।। घरखेत पाखो सुन्दरवजार १२ को वाझो रुखो।क्वै हेर्देनन् बन्धु आपदमा कहा फुल्छ रुधिलोर?।।जो जन दिने खाने भो सन्तानमा उहि सुध्रियो।हेर सखे पुस्ता चल्दा गरिवी सुकुम्वासी व्यभिचारी त्याहा बल्झियो।।।।।।३।। तैपनि खुसका आचलमा गैराको घरवारीमा मलम लाउला।दाज्यू दिदि चिरायू रहि भाई भतिज रमाउला।।भतिजी बुहारी भाउज्यू मामा काका बन्धुमा ।हर्षविभोर वनावोस यत्नले दिई शिाक्षा ज्ञान चेतना।।५।। मैले साधखोज गर्दा गाउठाउ फरक पर्न सक्छ।यहाहरुलाई जानकारी भए सच्चाउनु पर्छ ।यो सबै बन्धुको कर्म र धर्म हैनरर? सेढाई,सेढाञ्ी,सेढायी,सेडाई,सिलाई सबै लेखेको एकता र एकै हैन र।।६।।। मिलौ अरु जन मिले हाम्रो पछि लाग्ने राजनिति घमण्डी संस्कृती त्यागि।केहि छैन जीवन सेढाई विचमा सादा जीवन हुदैन बाकि ।।घमण्डी मन त्रान कर्म त्याग्नु हामिले पर्छ।जो बन्धु अघि सरि दुरदराजको विकास प्रविधि भर्दछ।।७।।दिई सचेतन मनको शितल सिलाई माझ । नमिलेको मिलाउनु प्रकासन गरिदिनु साझा।।गण्तन्त्र संघियता छेडि जाती उत्थानमा पनि लागू । सब बन्धु माझमा नबुझि विषाद तृष्णा एकाता साचौ ।।८।। सपना देख्दा कस्तो फल मिल्छ ? १. आँखामा गाजल लगाउनु - शारीरिक कष्ट २. आफ्नै काटेको हात देख्नु - कुनै नजिकको प्रियजनको मृत्यु ३. उजाड बगैचा देख्नु - दुःख पाउने ४. मोटो भैसी देख्नु - अन्न सस्तोमा पाउने ५. दुब्लो भैसी देख्नु - अन्न महंगो हुनु ६. बाख्रा देख्नु - शत्रुको डर ७. राजनेताको मृत्यु भएको देख्नु - देशमा समस्या आउनु ८. पहाड हल्लिएको देख्नु - विरामी हुने डर ९. पुरी खाएको देख्नु - खुशीको समाचार आउनु १०. तामा देख्नु - गोप्य कुरा पत्ता लाग्नु ११. बेडमा सुतेको देख्नु - गौरव तथा प्रतिष्ठा पाउनु १२. थुक देख्नु - समस्यामा पर्नु १३. हरियालीपुर्ण जंगल देख्नु - खुशियाली आउनु १४. आफूलाई उडेको देख्नु - कुनै समस्याबाट छुटकारा पाउनु १५. सानो जुत्ता लगाएको देख्नु - कुनै महिलासँग झगडा हुनु १६. स्त्रीसँग मैथुन गर्नु - धन प्राप्त हुनु १७. झगडा गर्नु - प्रसन्नता प्राप्त हुनु १८. लडाईमा मरेको देख्नु - राजनीतिमा सफल हुनु १९. चन्द्रमा झरेको देख्नु - कुनै समस्यामा पर्नु २०. चन्द्रग्रहण देख्नु - कुनै रोग लाग्नु २१. आफ्नै दाँत भाँचिएको देख्नु - समस्या बढ्दै जानु २२. ढोका खुल्ला देख्नु - कुनै व्यक्तिसँग मित्रता हुनु २३. बन्द ढोका देख्नु - धन नास हुनु २४. धुँवा देख्नु - व्यापारमा हानि २५. भुकंप देख्नु - सन्तानलाई दुःख कष्ट हुनु २६. चश्मा लगाएको देख्नु - ज्ञान बढ्छ २७. बत्ती बालेको देख्नु - नयाँ अबसर प्राप्त हुनु २८. मासु देख्नु - आकस्मिक धन लाभ २९. पूजा पाठ गरेको देख्नु - समस्याको अन्त हुनु ३०. फलको झुप्पा देख्नु - छिटो धन प्राप्त हुने योग ३१. सेतो परेवा देख्नु - शत्रुसँग मित्रता हुनु ३२. बिरालो एक आपसमा झगडा गरेको देख्नु - मित्रसँग झगडा ३३. सेतो बिरालो देख्नु - धन नास हुनु ३४. समाधिस्थल देख्नु - सौभाग्य प्राप्तिमा योग ३५. गोबर देख्नु - पशु व्यापारमा लाभ ३६. उजाड जंगल देख्नु - समस्या बढ्नु ३७. मरेको मानिस देख्नु - रोगबाट मुक्त ३८. गरगहना देख्नु - कार्य पुर्ण हुनु ३९. जुवा खेलेको देख्नु - व्यापारमा लाभ ४०. पैसा उधारोमा दिनु - अत्यधिक धन प्राप्त हुन्छ। ४१. चील देख्नु - शत्रुबाट नोक्सान हुनु ४२. चाँदी देख्नु - धन प्राप्त हुनु ४३. कैची देख्नु - घरमा झै-झगडा हुनु ४४. खेतमा पाकेको गहुँ देख्नु - धन लाभ हुनु ४५. काग देख्नु - कसैको मृत्युको समाचार आउनु ४६. कुकुर देख्नु - पुरानो साथीसँग भेट हुनु ४७. नदीको पानी पिएको देख्नु - सरकारी लाभ हुनु ४८. सेतो फूल देख्नु - कुनै समस्याबाट छुट्कारा मिल्नु ४९. रातो फूल देख्नु - भाग्य चम्कनु ५०. घोडा देख्नु - संकट हट्नु ५१. मोती देख्नु - छोरी पाउने योग ५२. गाडेको धन देख्नु - अचानक धन लाभ हुनु ५३. झरना देख्नु - दुःखको अन्त हुनु ५४. चेक लेखेर दिएको देख्नु - विरासतमा धन मिल्नु ५५. कुवामा पानी देख्नु - धन लाभ ५६. सुन्दर स्त्री देख्नु - प्रेममा सफलता ५७. खुकुरी देख्नु - संकटबाट मुक्ति ५८. चन्दन देख्नु - शुभ समाचार आउनु ५९. नक्शा देख्नु - कुनै योजनामा सफलता मिल्नु ६०. नून देख्नु - स्वास्थ्यमा लाभ ६१. सुकेको घाँस देख्नु - जीवनमा समस्या ६२. रुद्राक्ष देख्नु - शुभ समाचार आउनु ६३. स्वर्ग देख्नु - भौतिक सुखमा वृद्धि ६४. सूर्य देख्नु - विशेष व्यक्तिसँग भेट हुने योग ६५. तिर्खा लाग्नु - लोभ बढ्नु सेढाई, जोशी, शौनक अङ्गिस ९सप्तऋषि मध्येका ब्रम्हाको मुखारविन् बाट उत्पति भएका ऋषि०नेपाल, भारत तथा अन्य देश ,स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बी ओउम्कार परिवारहरूको एक गोत्र हो । हिन्दू मान्यता अनुशार अङ्गिरस नामका ऋषिलाई यो गोत्रका गोत्र प्रवर्तक मानिन्छ । यिनिहरुको कुलायन पूजा विजय दशमिमा टिका जमरा चढाई गरिदै आएकोमा सबै भाई एकताले हरेक नव बर्ष बैषाखी बुद्धपूर्णिमाको अधिल्लो दिन ,बलि दिई वा नरिवल फूल प्रसाद नैबेद्यले धेरै दाज्यूभाई चेलिवेटि जुटाई गर्न राम्रो हुन्छकी । यो दशैको शुभकामना बन्धु एकता अमर राखि एकैखाले संस्कार कला धर्ममा जाउ । सधा पथ मृत्युको हो बुझ जन नेता कर्म ढाट छल ।हिड्छ विनास कलि ढलपल शुद्ध नेपाली वाचल ।। अविश्वासमा देव अन्धा छन् स्वदेशि कि चुलबुल । हिमाल तिम्रै हो पहाड पर्वत संसार यी तुल फूल ।।१।। बोझ छैन अनन उव्जाई पुस्ता पुर्खयौली बाच्नलाई। शक्ति त्यहि हो नपुग हेरविचार गरिबि भाई बन्धु हाई ।। हेरिकन भित्रि हृदय शिक्षा देउभिक्षा देव हुन गाई । गोडमेल राष्ट्यिता नेता इश्वर हो बोझ हटाई अन्यायि ।।२।। बोझग ह्रो हुन्छ त्यहि चयन हो जनसेवा कदरको । पुगिसक्यौ विचमा ज्याथि छर ज्याला हो पाप ,मृत्युको ।।चमकले असभ्यलाई कला संस्कृति हो मार्ग दर्शक, जाति धर्म सुधार समाज नेता इन्साफ बन्छ रक्षक ।।३।। हेपि पहाड पर्वत रुन्छ खोल्सा र बगरका तीर । भेष भाषा शहरको कातर मन यी वचन भने चतुर ।। उर्ला नयन उनी जव तिम्रो शिप ढाल्छ आखिर । पर्खाइृ स्वागतका मानव शिक्षा गलन्े भू उर ।।४।। गोठाले गरिबि छैन सोझा बनिता वाचाल । पर्ख शौखमा शेखि के छ,कुन हो हलचल ।। गाउघर पर्कि तिमिलाई निम्ताउछ छलफल । सेवा मुखमा हैन निरुपेक्ष छेउ पुराने खातिर ।।५।। सदाचार: व्यवहार झूट छलकपट श्रमिकले कहि गर्नुहुदैन । संस्कार देश जन्म अग्रजको अनुसार कला भुल्नु हुदैन।। ज्ञानी सुख दुखमा मन फुराउछ हरदिन । कत्व्र्यमा रुची दिई वंश हित लाग्नु छिनछिन ।।१।। सुख यादमा पालना गरि लोककल्याण । खानु वस्नु उठ्नु दैनिक काम र शरिर संरक्षण ।। इशलाई खोज्न पर्देन चित्त अन्तस्करण स्समरण ध्यान दिई भरोशा । दया निशंका कमाई चैन धन आर्जन नगर्नु हमेशा।।२।। दुख निवृतीका सत्कर्म समाजमा दिई भर ।सत् चितु आनन्द उस्तै त्रिगुणामयी घर ।। तिमी जति छौ सामर्थ जवान निसन्देह चेतना । प्रेरणा हो इश, झुठ अशिक्षा त्याग धरे सदाचार ।।३।। गुजरा चलाउदा घर कार्यालय सरकारी वा निजी । पद कार्य एकै हो सकेको श्रममा नियमित भिजी।। सोझो लाटो वनितो भनी दण्डधिकारी नहुनु उद्दण्ड । श्रमिकको अधिकार उत्तरदायित्व समयको काममा हुदैन दण्ड।।४।। त्यस्तै वरपर घुमि म त्यो यो लोलो पोतो चाप्लुसी ।जुम्सो उदण्ड भनि निजी स्वार्थ कुरौटे भरौटे संस्कारले कति ।। चित्तशुद्धि अरुकन अहित शस्त्र शास्त्र छ राजनिती चुड्छ। परिश्रमिकन जलि मद्यपान धुम्रपान कुरा लगाउदै श्रमिक मर्छ ।।५।। नचिताई शुन्य सोच निष्काम निष्प्रयोजन बाच्दैन । कर्मफल अहितमा मरे पनि समाज निसासिदैन।। भूल नै सन्देह अनर्थ रिस राग तृष्ण दण्ड साच्छ जन। अज्ञान हटाई प्रपञ्च जगत हितमा बाचिन्छ नेपाली पना।।६।। कहि कतै रोजगारी मिले अहितकारी हजारौ । फोन मिलाउने,कुर्सिवाद सेवा प्रणम कुरा भर्ने र सुन्ने लाखौ ।। कामको महत्व हुदैन चाकरी नवजाउने छेउ । आफै सवल सक्षम छैन गुजरा घचेटी माग्नेवाट हावा भर्नेको हुन्छ कुन भेउ ।।७।। यस्तै असंख्या कुर्सिबहादुर नारीमय कार्यालयधारी ।। कुन मान सम्मान र अर्थ आर्जन गर्छ यस्ता छेउ श्रमिक ।। फलित काम भए पनि गलित झुठ बनाईन्छ अयोग्य ।कुशल शिप प्रविधि कुल्चि मारिन्छ भरिन्छ आफना मान्छे मनमाफिक।। नगर्न मेरा वंशज कवै नरक यो कर्म।बरु खाई दिनु खोले जे छ घरमा।। दवावमा कार्यापालिका न्यायपालिका व्यवस्थापिका जहितहि।पसाउछ दुष्ट खोजी सज्जन श्रमिक मार्छ त्यहि ।।८।। 43. सबैथोक गरिवीले उखुको लार्को सगै घिउको पित्को रहेनकी. नुनको ढिको नहुदा झरझर झरिमा झुल्को मानेनकी.. परालको घासको त्यान्दो नहुदा मकैको गेडो फलेन. बोडि कोसो नलागेको रौ जस्ता सुर्को बाझै छन् समकालिन । आगोको मुस्लोमा फन्को मारिबाधिएको खसिको फाल्सो. तुर्को भुटन नहालि पानो मरिच जिरा समेत नहुदा काचो.. मैतालु नभई अञ्जुली भरी पानि पिउने मेरी शाहदात आमा. अकाट्य र अगम्य शाहसमा अग्राख बनेकी उपकारी । ओदानमा कुडो बसालेर एकछक्कि र सुखमा काल्पनीक. लैनो बकेर्नो र खेति बालि विधुर कति जन्मजेय अंलकारी.. बहुभाषी कर्मयोगी हुन् न की कोठेरानि लगडो घरको. कानो र लगडो पुरातन समाज कृतज्ञन,क्षणभर सहिदको । क्षितिजका अल्लारे खोरोण्डो गन्तव्यले गथासो कथ्दै अरु . गृहस्थमा गिद्देदृष्टि गर्नेहरुको चिता र आस्तीक स्वयत्तहरु.. आशुकविका अघोरी उपत्यका छिचोलेर अजेय छन् । मनका उपत्यमा अनभिज्ञ अजात शत्रुहरु अदृश्य थिए . अनुपम हेराई र अधवैशे कदहरु अन्धो हुदाको अन्तेष्टि,.. अपार र अमर मायाको चिनो म,कल्पनाको अर्धानो छु. लगडो सर्जक र मितभाषीको श्रमजिवी समाजमा बाधिएछु । अवसरवादिको अकलिपनय स्वप्नालील आध्योपान्त ढुकी. अपरिमेय दन्तकालिको आत्महत्यको शंसय त्यो क्षण, चौवन्धिको चिरहरणमा निष्ठुर पुड।माड। चिरन्जीवि रे .. मृदुभाषी बनि सहशताव्दि कृषि नगरी ढवागी बनि खाएको । कस्ले देख्यो जननी नेप्टे हुदै भालेको पेशामा तटस्थ रहेको. समाजको धारोमा थकाली बनि पगरी गुथि थुप्रि बसेको .. थोते दहिचिउरे थेगोले दाईजोको अवयवलाई थिचिकुल्चेको. दुर भुत्ते दिक्षामा दाप धसी दशकौ पुरुषत्व बर्चश्व कमाएको। नासो थिए कीरु माथवर यो नास्तिक निकासको म निर्मल. निर्वासनको भूर्ण की,आधर हु प्रतिध्वनीको ढडियाको मंगल .. जिज्ञासु म जुम्सोपनाको फुक्का हैन धार हु कि संसारको. सेवाले बरु हाम्रा बन्धुको बेठी बगोरी गरी मर्न पाऊ ।। 44. सृष्टि १।जब प्रलय पछि महाप्रलय हुन्छ सदा संसारमा । बिष्णु भगवानको नाभिबाट कमल उत्पन्न हुदामा। ब्रम्हाले सृष्टि रच्न थाल्दा बिष्णुका कानेगुजिबाट । मधु कैटभ पराक्रमि दानब उत्पन्न भई सगोलबाट ।। ब्रम्हाजी तर्फ गए तब ब्रम्हाजीले योगमायाको । आराधाना गरी बिष्णु जागा भई ५ हजारबर्ष त्यो। जलमा युद्ध भयो पछि बिष्णुले खुसि भई वर माग। भन्दा तैले वर के दिने बरु हामि सित वर माग ।। भने मधु कैटभ संग वाचा बाधि छल गरी बिष्णु। मधु कैटभलाई जलथल नभएको स्थलमा मार्नु । काखमा राखि मारे निजै राक्षसको पृथ्वि वोसोले,। मासुले पर्वत,हाडले पथ्थर सृष्टि संरचना क्रमैले ।। २।ब्रम्हाले श्रृष्टि गरेका भूलोक, भूर्वलोक, स्वर्गलोक,। जनलोक,तपलोक,अतल,वितल,सुतल, महलोक,। तलतल,महातल,रसातल,पातल सब यि बनाए । सोची बिचारी उद्धारमा सृष्टि नवदीप समाए ।। जम्मुद्धिप :- क्षरोद समुन्द्र, अग्नीध्रप्रजा राजा,। प्लक्षद्धीप :- रक्षुरसोद समुन्द्र,ब्रम्हजिव्ह् राजा,। शाल्मद्धीप :- सुरोद समुन्द्र यज्ञवाहू बने राजा। शासक बने सृष्टिक्रम बन्यो ब्रम्हाण्ड साझा ।। सृजना यो अदाम्विनी देखिन्छ संसार राष्ट्र। कुशद्धीप :- क्रोचद्धीपः क्षरोद समुन्द्र धृतराष्ट्र,। साकद्धीपः दधिमण्डोड समुन्द्र मेघातिथि,। पुष्करद्धीप शुद्धोद समुन्द्र विन्तिहोम राजा राखि सृष्टि।। सुमेरु(सत्यलोक शिव,बिष्णु,ब्रम्हा,उमा स्कन्दलोक। पूर्वमा अमरावती,रुद्रामतिमा आग्नेयकोण, । पश्चिम श्रद्धावती, ईशान यशोमती नामक नदी, । पर्वत, गान्धमादन, कैलास, हिमालय, चित्रकुटदी ।। चित्रकुट, चन्द्रान्तक, चन्द्रकुट आदि पर्वत खडा गरे । स्वम् शमशान वासि त्रिरुप ब्याधा बचन अनेकान गरे। बिहे सनातन शिवपिठ सृर्जदै अनन्त तपदान गरे। जात गोत्र थर नबताई नारद साथमा लिई सृष्टि गरे ।। 45. सुख्खा भए महादेव पुजा शिवरात्री जागाराम,अक्षतृतीय शिव बिहेको,महाशिवरात्री . शिवपिठगई स्तुतिगान पुराण शास्त्रपुरा श्रावण महिनाभरी.. ॐ नमो शिवाय गरी उच्चाहरण १)८ पटक हरहर बोल्नु. पुष्प बेलपत्र गरी जलधारा गौदुधको अटुट शिवलय चढाई.. सेढाई बन्धु समाज: झापावाट जन्मि सेढाई बन्धु समाजको। न्वारन हुदा समेत व्यवस्थित बन्दै अघि परेको।। खै के हुन्छ घर गाउमा सिको प्रविधिको। कुन स्थान मानमा चल्छ जवानी सेढाईको।।३।। विकास सबैले भाई बन्धु चेलीमा सिकाउनु। बोली भाष भेष रिस डाहा हटाउनु।। जहा गए पनि सहयोगी बनिनु बन्धुको घर। यहि कुल धर्म संस्कारमा सेढाई बन्धु पर।।४।। सिलाई: गुरु अं गोत्र अंिगिरा ले १0,000 रानीमा १ पुत्र भएकोर कान्छि महारानीको रिसले मर्नलागेको राजा नहुशको सूर्यवंशी पुत्र बचाएके प्रसङ्गयसरी सौताले मारि दिएका र अंगिरा क्तषिले छोरो बचाई दिएको प्रसङ्गग भागवत सुन्न पाईन्छ।ज्ञान कर्म र भक्ति त्रिगुणत्मीका बाट नै संसार संम्भव छ। जवकी सहनु पृथ्विले,फुटेर जुटनु आकाशले,मिठो नमिठो खानु अग्निले,लोकलाई कल्याण र प्रकास दिनु चन्द्र सूर्यले ,साथि लिएर हिड्नु परेवाले ,आसनमा वसि रहदा खाना जुटेनु अजिङ्गरलेदिएको छ। उसैमा सिलाईहरु नहुर्कनु नफुर्कनु समुन्द्रा जस्तै स्थिर बस्नु पर्छ ।प्रकृतीमा भएका राजा रंक तिमिलिङ्गा सबैको कल्याणमा प्राप्त स्रोत साधनले भ्याए सम्म पुजा आजा गरेको ददरी नाथ पहाड र शितल मन खेतिपातिमा लाग्ने सेढाई भेटिन्छ।पहाडमा बस्ने र एकसरो काम गरि लगावमा विस्वास राख्ने हुदा घमण्डी भेटिन्छन्। मेरो घुमाई क्रममा श्रुषि अंगिराले मुखवाट नै शुघि दिएकाले वक सुद्धि सेढाईमा अरु एकताको परिलक्षित गर्नु खाचो छ । 46. सेढाई।सिलाई।सेडायी(कान्य कुव्जि ब्रम्हाण्,तागधारी,कुमाई)Hari prasad sedhayn:- निर्वासित भए कुमाउ गढवालबाट । जनै र धर्म रक्षा गर्न मुसलमानले लखेटदा।।डोया राज्य त्यागि महाकालि झुलाघाट तरे।भागि वाग्लुङ्ग पर्वत हुदै कर्मदा छेउ लम्जुङ्ग चितिमा बसाई सरे।।१।। किर्ति कटु सिप अनुभव लिपि पढाई सिकाउद । रोई मर्छन विज्ञान विकट ज्ञान त्यो झुकाउदा ।। घायल शिर,चुरा पोते गोलि मनको छोडिदा । टुङ्गाई कटुवोलि धर्ति भेषभुसाले चेलि सजिदा ।।२।। कसि पटुका भोकमा गरिवी ,कन्दमूल भ्रमण । जडीबुटी चपाई गाउघरमा धर्ने शिरमा चन्दन ।। धर्ति र भेषभुसाले सजिने नेपाली गर्छन् कर्मण । वैर सामु झुक्दैन शिर छाति यि पोटिला नारी पुरुष र नव यौवना ।।३।। रुदीनन् आमा यस धरतीमा सुरक्षेत्र का खर्क सजाई अति । काखि च्यापि एकता ,विष बमनलाई फुलाउछ जडिबुटि ।। द्धार उनै इशको बक्ष्यस्थल हरितकण च्यातिएका कति । रगत पसिना किर्ति नाटक बनि बर्षा रुवाउछ अति ।।४।। जानी सकल प्रमाद कृषिमा चन्द्र चादनि अति । मिटाई थकाई प्रगकिो प्रमाद समेटछ यो सेढाई जाती ।हसिला छोरी चेली मोटिला गहुगोरा। छरिए नेपालभरी प)िडत्याई सेना र जागिर खातिर।।५।। 47. सेढाईसुतक मृत्यु मरन जस्तै भए घरको लिपपोत तुलसी मठमा. सुताई जलश्रयको संस्मरण कारण शरीरको मृतकमा.. गरी खबरभाई बान्धव छर छिमेक सबमा. हलबारि कुटनी पिसनी नगरौ बान्धबमा ।। शवलाई घरमा बास,भाटा बाबियोले बाधिनु. जुटाई घारो कात्रो सबलाई टन्नक्क कसिनु .. धन्नजय प्राण जानु पर्छ यह लिला समाप्तिमा. हरे राम बोली भाईबान्धव बुर्कि छर्दे घाटमा.. लानु पर्छ शब बोकि छोराहरुले बाधि बाँसमा ।। नुहाई मलामि खाजा नास्ता नरिवल मिस्त्रिमा. फलफूल,चोखो चामलको रोटि सब्जिका साथमा.. सब तुल्यादिनु नारीले थकित मलामी माझमा . खानु मलामिले शुद्ध खाना गुन सम्झि मृतकमा ।। जुठो वार्नुृ सपिण्डिले १) दिन,चौध पुस्ताले ३ दिन. आशौच बान्र्नु गाउले बन्धु र मलामीलाई १ दिन.. जात नारी पुरुष हो जैसी खत्रि क्षेत्री जोसी संगोलको. पहिल्यै आशौच परेकाले नबान्र्नु छुट छ शास्त्रको ।। सेढाईसुतक :-मृत्यु :- जिवात्म अज्ञानताको कारण काम लोभ,मोह, क्रोध. मद,मांस,अहंकार,परतन्त्र,अविद्या,रागद्धेष,वैर,विरोध ..ईष्र्य,बैमनुष्यता,शोक,चिन्ता,तृष्ण,वासना र मानले . घर्वराउछ, दुखि हुन्छ,विह्ल हुदै समिप अपमानले ।। सृष्टिको गहन चिन्तन,मनन,संस्मरण गरी व्यवहारमा. भ्रान्त बुद्धिबाट दुखको भेद जान्ने,बुद्धिले उचित पथमा .. जानु मृत्यु माथि बिजयी हुनु हो हर जविात्ममा . तसर्थ जिवन विजयी बनाउन अमृत पान ज्ञानमा ।। अन्तस्करणको स्थिरता,चित्ताको प्रशन्नता,विशुद्धता आत्म अनुभूति गरी आफू भित्रका विकार हटाई त्याग विवेक भण्डरण सृष्टि बिज्ञान भएकोले आफनो मूलस्थानी जानी.परमात्मको स्वरुप वोध लिनु हो तत्व ज्ञानी ।। यहि नै मृत्युको सार्थकता,जिवनको यथार्थता जन्मको बैज्ञानिक आधर हो अधुनिकता एकता समानता सिद्धको यि सबैको बिश्राम,प्राणग्नी उढी आत्म स्वरुपमा गई मुढ शरिर को यथार्थ मृत्यु हो रहन्छ चोला बदली भई ।। प्राणिको आभामण्डल(धन्नजय वायू)चेतन शक्ति क्षीण भई समाप्त हुनु नै ह्ृदयको ढुकढुकी प्राण वायू बन्द हुनु गई मस्तिष्कका केशिकाहरु निष्कृय भई हरनाडी बन्द हुनु गाऊमा तुलसीको मठमा लिपपोतले जलाश्रयमा सारिनु ।। धनन्जय वायु(आभामण्डल) जगाउनु हो जीवात्मको ॐअक्षरातित शब्द,अनुभुतीले दिने हुन्छ शक्ति त्यो.. तेज(औरा,आभा,प्राण,ब्रम्ह,प्रभा,आकास मण्डल, प्रकाशहरु प्राणयम) . जलश्रयमा राख्ने र हरिॐ(अः पृथ्वि,जल,सृष्टितत्वहरु) .. उः (अग्नि र प्राण) मः (आकास र जीव तत्व) भनिने ।। 48. सेढाई जात संस्कार:सूतक :- कन्य तर्फ बिहे ब्रतबन्ध भएका र २१ बर्षतकमा. मान्नु १) दिन जुठो सूतकको बरबधु दुबै तर्फमा ।। बिबाह पश्चात बा,आमाको पुरा लिनु १३ दिन माईता. दादा,दिदि एकाघरमा बसेकाको सूतक छ १ दिन तक ।। पिताको घरमा बाबु नानी जन्माए मान्नु ३ रात तक. पतिको घर बाबु नानी जन्मे बाबु आमा छैन सुतक ।। आफनो घरमा नानीको मरणमा मान्नु ३ रात्रि सूतक. बिबाहिताको बा आमा मरे आफना घरमा मान्नु ३ दिन.. भाई बैनीको घरमा सुतक परे काट्नु ३ रात्रि. मामाको मृत्युमा बारी दिनु ३ दिन अहोरात्री ।। दात ननिस्कि बाबु नानी गएमा मान्नु १ दिन बन्धुले. आमा बाबुले ३ दिनमा दानदी दिई १ दिन मलामीले ।। ३ बर्ष सम्मको सूतक लिनु ३ रात्रि लाग्छ सुतक सोच. कन्यदान गरेका बिबाहिता मरे लाग्छ ३ दिन आशौच ।। जन्म संस्कार मा यज्ञोपवित जनै धारक वा जन्मे पछि नया काम नगर्ने र हल वार्ने ढिकी जातो नचल्ने,खेति किसान पूजा आजा नगर्ने अपवित्र समय सुतक भनिन्छ । सेढाईहरुका घर गाँउमा यी संस्कारहरु विधि विधानमा रहि गरेको पाईन्छ । श्राद्धाच्या दिवशी सोयर किंवा सुतक (सुतक म्हणजे अशौच, मृत माणसाबद्दल धरावयाचा विटाळ व सोयर (सुवेर) म्हणजे जननाशौच) आल्यास ते संपल्यावर पंचगव्य प्राशन करून व जानवे बदलून श्राद्ध केले जाते किंवा सोयर वा सुतक संपल्यावर येणाऱ्या अमावास्येस श्राद्ध केले जाते। दिन । रात १ ३ १) १२ १५ ३) वार्नेःसुतक ६ महिना सम्मको गर्भ वितेको लाई महिनाको १ दिनका दरले वार्ने बाबु सपिण्डी ३ रात ७ म. आमा बाबु सुत्केरी ब्रम्हाण: ब्रतबन्ध गरी नाभी काटिएको ७ पुस्ता सम्मका बन्धु ७ म. गर्भ वितेको लाइ आमा बाबु क्षत्री,७ म गर्भ वितेको लाइ आमा बाबु: बैश्य ७ म. गर्भ वितेको लाइ आमा बाबु सुद्र मलामी जाने बच्चा छुने गाड्ने सबैले १ छाक चोखो खाने र नुहाउने आशौचः:- ब्रम्हाण क्षत्री वैश्य शुद्र आदि सबै धर्म र संस्कारमा संगो,वंश,जात र मलामीले आफनो शुद्धि कर्म खानपिन चोखो र एक भक्ति रहने अवस्था आशौच हो । दिन १ २ दिन १ रात ३ ५ १) १३ ४५ विषेश आशौच शौतने मामा माईज्यू ,गुरु पत्नि,गुरु पुत्र,सालो। साली, जेठान,पुरोहित,धर्मपुत्रको छोरा, घरमा नाता नपर्ने गरी,मलामी गएमा मामाली हजुर आमा,माईज्यू,मामाको छोरा,सानीमा, ठुलीमा,फूपु,ठूलो आमाको छोरा,फुपुको छोरा।छोरी, धर्मपुत्रघरकी हजुरआमाका दिदि बहिनीका छोराहरु, बुबाका मामाका छोरा, आमाका फुपुका छोरा, आमाका सानिआमा।ठूलि आमाका छोराहरु, सहपाठि,मित,विवाहित दिदि बहिनी, हजुर आमा मामा, सौतने आमा, मन्त्र गुरु,दीक्षा गुरु, आफूले उपनयन गराएको शिष्य,,आफनो घरमा सासु ससुरा मरे । पुरोहित मरे। अन्य गाउले मरे , विवाहीत दिदि बहिनी,,ब्रतबन्ध गरेको भान्जा,छोरीले बाबु आमाको, आमा बाबुले छोरीको,धर्म पुत्र।गुरु।वा,आमा।सासु ससुरा,मामा माईज्यू,मन्त्र गुरु, ७ पुस्ता भित्रका. आमा बाबु बान्धवहरु सपिण्डिी आमा बाबु:बान्धव, ३ पुस्ता सम्मका बन्धु निजै. आमा बाबु ,पति पत्नि,भाई छोरा: आमा बाबु पतिको १ बर्ष,सौतने आमाको ५ महिना,पत्निको ३ महिना, सपिण्डी १ महिना भित्र चुडा कर्म उपनयन विवाह यज्ञ हवन नगर्नु नगराउनु । आशौच वार्दा आफनो दिन अनुसार हल गोरु,ढिकि जातो,नया काम नगर्नु जूठो हुन्छ,फल छैन । मलामी : जाने दाह संस्कार, शव छुने गाड्ने सबैले १ छाक चोखो खाने र नुहाउने आशौच (जूठो,सूतक) सम्बन्धी केही जानकारीः(धर्मसिन्धु,निर्णयसिन्धु र पौराणिक ग्रन्थहरुबाट विद्वानहरुद्वारा विभिन्न पुस्तकमा प्रकाशन गरिएका आशौच (जूठो,सूतक) बार्ने निर्णयबाट लिइएको सारांशः(आशौच दुई प्रकारका हुन्छन । सूतक र जूठो ।जन्म हुँदा वारिने आशौचलाई सूतक र मृत्यू हुँदा वारिने आशौचलाई जूठो भनिन्छ ।आशौच वार्ने सम्बन्धमा यस्तो भनिएको छः ूचतुर्थे दशरात्रं स्यात् षडनिशा पुँसिपञ्चके षष्ठे चर्तुहारात्रं सप्तमे च दिन त्रयम अष्टमे दिनमेके़ऽन्तु नवमे यमक द्वयम् दशमे सानमात्र स्यात् एतत् गोडम् च सुतकू अर्थात ४ पुस्ता सम्म १) दिन, ५ पुस्ता ६ दिन, ६ पुस्ता ४ दिन, ७ पुस्ता ३ दिन, ८ पुस्ता १ दिन, ( पुस्ता २ यम(आधादिन) र १) पुस्ता स्नान मात्र । फेरी पनिः(धर्म जिज्ञासमानानां प्रमाणं परमं श्रुतिस् ।द्वितीयं धर्मशास्त्रं तु तृतियं लोक संग्रहस्ू ।। अर्थात धर्मज्ञानका निमित्त पहिलो प्रमाण वेद, दोश्रो धर्मशास्त्र र तेश्रो लोकसंग्रह (परम्परा) मानेको छ । आशौच (जूठो,सूतक) सम्बन्धी केही जानकारीः(धर्मसिन्धु,निर्णयसिन्धु र पौराणिक ग्रन्थहरुबाट विद्वानहरुद्वारा विभिन्न पुस्तकमा प्रकाशन गरिएका आशौच (जूठो,सूतक) बार्ने निर्णयबाट लिइएको सारांशः(आशौच दुई प्रकारका हुन्छन । सूतक र जूठो : जन्म हुँदा वारिने आशौचलाई सूतक र मृत्यू हुँदा वारिने आशौचलाई जूठो भनिन्छ । आशौच वार्ने सम्बन्धमा यस्तो भनिएको छः(ूचतुर्थे दशरात्रं स्यात् षडनिशा पुँसिपञ्चके षष्ठे चर्तुहारात्रं सप्तमे च दिन त्रयम अष्टमे दिनमेके़ऽन्तु नवमे यमक द्वयम् दशमे सानमात्र स्यात् एतत् गोडम् च सुतकू अर्थात ४ पुस्ता सम्म १) दिन, ५ पुस्ता ६ दिन, ६ पुस्ता ४ दिन, ७ पुस्ता ३ दिन, ८ पुस्ता १ दिन, ( पुस्ता २ यम(आधादिन) र १) पुस्ता स्नान मात्र । फेरी पनिः(ूधर्म जिज्ञासमानानां प्रमाणं परमं श्रुतिस् । द्वितीयं धर्मशास्त्रं तु तृतियं लोक संग्रह ।। अर्थात धर्मज्ञानका निमित्त पहिलो प्रमाण वेद, दोश्रो धर्मशास्त्र र तेश्रो लोकसंग्रह (परम्परा) मानेको छ । संस्कार विवाहमा गाउने सिलोक जुहरी हार जीत वोलि सज्जा । बुझ बिहेका सिलोक केही नमुना यस्ता गाइने र लिने मज्जा ।। सेढाई जात संस्कार बिहे र श्लोक: कहाँबाट आयौ तिमी जन्ती कहाँ बस्यौ बास र,।जन्तीका मुखमा फुरौला अड्के कहाँबाट फेर्छौ सास ।।उत्तर( घरबाट आयौँ हामी जन्ती यहीँ बस्यौँ बास । जन्तीका मुखमा फुरौला अड्के नाकबाट फेर्छौं सास ।।१।। प्रश्न स् कति बाट्यौ दाम्लानाम्ला कति बाट्यौ कुचा र।कति जन्ति आयौ बूढापाका कति आयौ फुचा र।।उत्तर( चाहिँदो बाट्यौँ दाम्लानाम्ला चाहिँदो बाट्यौँ कुचा ।चाहिँदो आयौँ बूढापाका चाहिँदो आयौँ फुचा ।।२।। संस्क्ँर ( कसकी छोरी श्रीसीता रानी कसका छोरा राम र।कसका छोरा वीर हनुमान कसका छोरा जूनघाम र।।उत्तर (जनककी छोरी श्रीसीता रानी दशरथका छोरा राम ।पवन (वायु) का छोरा वीर हनुमान कश्यपका छोरा जूनघाम ।।३।। कहाँ पलायो कर्कलो निगुरो कहाँ पलायो तामा । कसका हौ तिमी नातिपनाति को हुन् तिम्रा मामा र।।एत्तर( खोलाखाली पलायो कर्कलो निगुरो बाँसमा पलायो तामा। जिजुबाजेका हौँ नातिपनाति आमाका दाजुभाइ हुन मामा ।।४।। तुलसीको लिङ्गो नौठाउँ बाङ्गो नवौँ ठाउँ लायो चरीले गुँड ।ईन कुन चरीका के के नाम लाउँछौ अर्थ कि छोड्छौ ठाम ।।उत्तर( तुलसीको लिङ्गो नौठाउँ बाङ्गो नवौँ ठाउँ लायो चरीले गुँड। ईन ईन चरीका हीरामोती नाम लायौँ अर्थ छोड्दैनौ ठाम ।।५।। कुनै पनि पूजा(अर्चना वा शुभ कार्यलाई सम्पन्न ।गराउनु अघि पूर्व गणेश जीको आराधना पर्छ गरनु।। यो गणेश पुराण अति पूजनीय छ। यसको पठन(पाठनले सब कार्य सफल हुन्छन्। यहा कथाहरु सूत जीले सुनाउदा सधैं सबैतिर मंगल हुन्छ।।६।। सेढाई जात संस्कार: बताउनु त कुन प्रकार प्रजाहरुको सृष्टि भयो सर्वश्रेष्ठ देव कुन । आस्तिकले गणेशको आविर्भाव कसरी भयोकिन मानवशास्त्र भनिन्छ जुन। मानवशास्त्र वा मानवको विज्ञान अर्थ मनुष्य वा मानिस जनाईन्छ। यस शास्त्रकोले व्यवस्थित मानवसम्बन्धी विज्ञान भन्ने यि एकै हुन ।।१।। नेपाली समाज मा मृत्यु संस्कार रअन्त्येष्टि गर्दा हिन्दु परम्परामा मृतकको लासलाई हटाउछन् । नदी किनारमा जलाउने वा लासलाई तीन पटक नुहाइदिन्छन् र कपडाले लासलाई बेर्दछन् त्याहा।।लास बेर्न धेरै कपडा प्रयोग गरिए पनि सेतो प्रयोग हुन्छ। मुसलमान, जनजाती समाजमा लासलाई गाड्ने चलन कात्रो उहि जलाईन्छ।। क्रिश्चियन परम्परामा मृतकको लासलाई कफनमा राखि लासमा सुगन्धित अत्तर छर्केर सफामा राखिन्छ। देहको प्रार्थना गरी चिहानमा गाडि गरिव दान दातव्य र मुक्ति भएको ठानिन्छ ।।२।। फारसी सम्प्रदायका मानिसहरू लासलाई एक अग्लो स्थानमा राखीन्छ। केहि हिमाली जनजातीमा पक्षीहरूले लासलाई खाइसकेपछि मात्र मृतकको अस्थिपञ्जरलाई विसर्जन गरिन्छ।लाशमा जे जति गरिने विविध दाह संस्कार अन्त्येष्टिको उद्देश्य मृतात्माको शान्तिको कामना नै श्रेयस्कर मानिन्छ।।३।। मृत्यु हिन्दूहरूको जीवनमा अन्तिम नै अन्त्येष्टि संस्कार हो । मृतकका नातेदारले मृत्युपछिको जीव आत्मा मृतकलाई सुख र कल्याण भावना भयो ।।यो संस्कार सम्पन्न र पछिका युगअनुकुल अनेक विधि(उपविधिहरू थपिँदै आए । जुन स्वतन्त्र र महìवपूर्ण संस्कार लोक जीवनभन्दा परलोकको जीवमा ज्यादै महìवपूर्ण भए ।।१।। जीवको अन्त्येष्टि संस्कार अनिवार्य सावधानीपूर्वक गर्नू पर्छ । हिन्दू ओउमकार धारणामा आत्मा र शरीर अलग हुनु नै भौतिक अर्थमा मृत्यु हुन्छ ।। हरेक मृतकको आत्मा पारिवारिक सन्तति र नातेदारहरूको माया जालको कारणले आफफ्नो गन्तव्य ताक्दैन । यो स्थान घरको वरपर नै बसिरहने हानि पुर्याउने हुनाले यस स्थानसम्म पुग भनेर अन्त्येष्टि संस्कार विधि गरिन्छ।।२।। अग्निद्धारा दाहसंस्कार गरेर मृतक आत्मालाई पवित्र बनाउई पितृलोकतिर बिदा गरिन्छ । पितृलोकतिर प्रस्थानमा अभाव नहोस् भनेर खाद्यान्नहरू, कपडाहरू र मार्गदर्शनका निमित्त गाईदान कर्म गरिन्छ । कुनै मृतक प्रारम्भमा शरीरलाई जमिनमा गाड्ने वा जलाउने चलन नभएको सार बुझिन्छ । वैदिककालदेखि मात्र यस्तो चलन लोकप्रिय रहेको देखिन्छ ।।३।। साना बालकको मृत्यु भएमा वा सन्तहरूलाई अग्निमा नराख्ने चलन हिन्दू समाज विद्यामान छ । आगोमा दाहसंस्कार गरेपछि बाँकी रहेको अस्थि अवशेषलाई पुनः कुनै पात्रमा राखेर भूमिमा गाड्ने कालिमा सेलाउने विधि देखिन्छ।।४।। बौदयन र गृहसूत्रले मृत्युको निश्चय हुनासाथ त्यस्ता व्यक्तिहरूलाई भूमिमा राख्ने गर्दछन् । मृत्यु हुनुअगावै यसरी तैयार पारिएको अर्थिमा दक्षिण सिरान पारेर सुताउउथे ।। अर्थि तैयार पार्ने र मृतकका कानमा धार्मिक मन्त्रहरू सुनाउने विधि अद्यावधि गरेको पाइन्छ । शरीरबाट प्राण निस्कन लागेपछि वैतरणी,केही अन्तिम दानहरू गरिन्छ ।।५।। प्राण गइसकेपछि मृतकको मुखमा पवित्र गङ्गाजल तुलसीजल ग्रन्थ आदि राखिन्छ । मलामीले लास बोक्नको लागि अर्थि बनाउँदा प्रायःजसो बाँस प्रयोग गरेको गराइन्छ । यो अर्थिमाथि लाश दक्षिण सिरान पारेर उत्तानो पारेर राखि फूल अविर नगद माला लगाइन्छ ।।६।।अव लाशलाई कुल कुटुम्व बंशज नातासम्बन्धी वा समान वर्णका बाहेक अरूले नछुनु । दाहसंस्कार गरिने ठाउँका सरदाम सामान, काममा मृतकको छोरा र भाइहरूको मुख्य भूमिका रहन्छ ।। शवयात्रामा पनि अगुल्टोमा चिलिम राखेर आगो बालेर जेठो छोरो अघि लाग्नुपर्ने हुन्छ। मलामी जानेहरूमा मृतक सपिण्डीहरू, नाताहरू र मित्रहरू हुनुपर्ने विधान गृहसूत्र स्मृतिग्रन्थमा उल्लेख्य छ । ।७।। यहा लोग्नेमानसि मरेमा मृतककी विधुवालाई पनि एकसाथ चितामा राखेर जलाउने वा सति चलन अन्त भयो । हिन्दुको अमानवीय परम्परा समाजमा धेरै कालसम्म रहिरहृयो।। पछि कानुनी प्रतिबन्धले हट्यो ।। बाटोमा मृतकको शवलाई स्मशानसम्म लाँदा तीनपटक बिसाउने र यमसूत्र, हरिनाम या रामनाम जप्ने गरियो । हिन्दु परम्परा समान स्मशानमा पुगेपछि दाउराले चिता बनाएर चितामाथि लाश राखेपछि बिसाईयो ।।८।। सबै मलामीले अन्तिम श्रद्धान्जली र सभा पछि मुख्यकर्ताले वैदिक मन्त्रोत्चारणसाथ लाशको मुखमा आगो सल्काइयो ।। तुलसिक श्रीखण्डकोो दाउरा घिउ राखेपछि मुखपट्टबिाट चितामा आगो सल्काउने काम गरियो। चितामा श्रीखण्ड चन्दनजस्तो सुगन्धित काठ ले जलाई अस्तु छुटाएपछि दाहसंस्कारपछि मलामी जाने सबैले खोला वा गङ्गामा नुहाएर घर फर्किने काम गरियो ।। बाटोमा नरिवल मिस्।ि वा चोखो खाना खाई घर र्फकेपछि ढुङ्गो, गोवर, अग्नि, तिल स्पर्श गर्ने वा निमपत्ती टोकेर शुद्ध भएर मात्र गृहप्रवेश गर्ने गरियो । सपिण्डिी जम्मा हुने १घ दिन काजक्रिया पूरा गरि ४५ दिन वाएक वर्षसम्म त्यो घर अपवित्रमानियो ।। (।।मृतकका छोरा,छोरी परिवारले त्यस अवधिसम्म आशोचको नियम पालाना गराईयो।। लाश पुराउदा नुहाउने दैनिक सपिण्डीले क्रियामा बस्नेहरूलाई प्रेतात्माले नपिरोस् भनेर गरुडपुराण सुनाउने पनि गरियो छ । बुझनु अन्त्येष्टि संस्कारको मुख्य प्रक्रिया पिण्डदान मृतकको आत्मा पितृलोक जानभो । आत्मा भड्किने नपुगेसम्म उसलाई बाटोमा चाहिने भोजनको रूपमा व्यवस्था भयो ।।१)।।। सुन्नु त सूत्रसाहित्य अनुसार प्रथम दिनको पिण्डले मृतको भोक, तृष्णा एवं रक्तनलिकाहरूको निर्माण गर्ने हो । दोस्रो दिनको पिण्डले नाक(कान आँखा निर्माण गर्ने, तेस्रो दिनको पिण्डले गला, काँध, पाखुरा र छाती निर्माण गर्ने हुदै गयो ।। सुन प्रत्येक दिन नौ दिनसम्मका पिण्डले मृतकको आत्माको सम्पूर्ण शरीर निर्माण गरियो ।अब दसौँ दिन मृतकको प्रेतावस्था निवारणका निमित्त मृतक ,यमलाई पिण्डदान पछि एघारौँ दिन मृतकलाई मोक्ष प्राप्ति गराउन काट्टो खुवाउने वा ब्राहृमणलाई भोजन गराइयो । बाह्रौ दिन पनि पिण्डदान गर्नुका साथै ब्राहृमणहरूलाई दान दक्षिणा गरी भोजन गराउने क्रम रहयो । तेह्रौँ दिन सबै कार्य समाप्त गरेर मलामीहरूलाई भोजन खुवाएपछि मृतक मुक्त भएर पितृसरहको स्थानमा पुग्ने भईगयो।।११।।। ४५ दिनर वर्ष दिनम्म हरेक महिनामा मासिक श्राद्ध पछि एक मुख्य बरखी श्रादा गर्ने र गौदान तथा अन्य दान दिने भइृयो । गौदानले मृतक यस लोकबाट अर्को उच्चलोकतिर जाने बाटोमा पर्ने वैतरिणी नदी तर्न सहज बनाइयो।। क्रमनुसार वर्ष दिनको काम सम्पन्न भएपछि पितृलाई मरेको तिथिमा तर्पण पिण्ड दिन वाषिर्क श्राद्ध गरिने प्रथा चलाइयो । श्रादामा ब्राहृमणलाई दान भएपनि बालकका लागि यतिका विधि स्थानीय परम्परा संस्कार माने भो।।१२।। 49. स्वभाव आफना भएका लुगा गर गहना लहनामा सेढाई। सभाका अनुयायी भद्र नरम शिपालु बस्छन रमाई।। नलिई अल्छिपना र निद्रा तन्द्र त्याग्ने जागा हरदम। नरिसाउने निडर त्यागि जुम्सोपना धनले हरघर ।। विद्यामा पुरा धनले विपु वानि फूत्र्तिपनाका रहदा। अर्काको लहलहै त्यागि स्वजनले चौतरीमा वसदा।। सर्ट पाईन्ट टाई सुटमा पहिरनले छोरा छोरी छाटिदा। गुन्यु चोली लुगी चौबन्दि स्विटरले गृहणि रहदा ।। अमिलो पिरो सदा शाहाकारी भोजले भात ढिडो खादा। सुकाएको साग गेडागुडी तेलहन र दलहन उब्जाउदा ।। बनिन्छ नरिसाई स्वस्फूर्त स्थानिय गित गुनगुनाउदा। कमाई न्यून वा छरप्रष्ट भए रहे गृहस्थश्रम रमाउदा ।। बनाई एकताले शिक्षा स्वास्थ्य खाना धर्म संस्कृती। मनाई चाड थानी मानि हिमधुः गोरा बनिता आकृती।। अरुमा मनमा नविझने बाणि उद्योग धन्दैका कृती। केहि छैन नरमीपना बाहेक सेढाईमा अरु सृष्टि ।। सके पर हितगर्ने नसके चुपमा बसिने पद्धती। घुम सेढाई गाउ घर विचार स्वजन सरसर्ति । भाई बन्धुत्वमा केहि समय खर्चनु नहेर क्वाकर्ति।। आश्रय विहिन आश्रयमा राख छ बुझ त्यो कुति ।। 50. स्वयंवर जुटाई दाज्यूभाई बान्धव दिदिहरुले बरबधुको. तुल्लाई पकवान दिनु रातो टिका साईतको ।। कन्यका तर्फ एक्ली भए रजश्वला पछि ३ बर्षमा.. गरी लिनु वर वरण स्वयंवर एक आपस्तमा ।।

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन] personnel collection and interview of sedhay people and visit different sedai vellage.2045 Bs to till now.

नेविगेशन मेनू

  Note सेढाई कन्यकुब्जी तागधारी,कुमाई बाहुन हो।उपाध्यया र जैसि दुबै वर्ग छन्।यस्को अंगिरस गोत्र हुन्छ।जोशि,सेढाई,मै,।।।सगोत्री छन्।र्नसिंह चर्तुदशिमा कुलदेवता पुज्छन,ऐपन संस्कार,बेद,रामायण र सा्रेह्र संस्कार मान्दछन।नेपालका २६ जील्लामा यि हसिला,गहूगोरा दौरा सुरुवाल लाउने पुरुष र छोटा कदका हृष्टप्ृष्ट पटुकि चोलि र धोतीले सजिएका नारी,शहर र दुरदराजका गाउमा कृषि कर्ममा र कालिका भक्त,ब्रम्हा विष्णु महेश्वरको पुजा गरी यह लिला बिताएको पाईन्छ।झट्टै बोल्ने ठट्यालो र रिषका कामयवी भने देखिएना।टिन,खरका घरगोठ लिपपोतले बस्ने,बारीमा परिश्रमी कुमाई रमाइ बसेका छन।तर हिजो आज बिदेश र स्वदेशमा जीवन धान्ने पनि भेटिए।त्यसैले विविध स्रोत पुस्तक र निजि भ्रमणले भावी पुस्तालाई चिनो स्वरुप संग्रनिय र पठनिय सामाग्रीको यो तयारी हो।सबै अंगिरस भाई बन्धु चेली,नश नाता ले सुधारगर्न सहयोग गर्नुहोला। ई

उत्पति :

उ:

ऊ

उपवेद

उत्पति :

उत्पतिः

उपचारः

उपवेद

उत्पति :-

उत्पतिः

४।६ करोड बर्ष पहिले बन्यो पृथ्वि र सौरमण्डल।

दक्षिण धु्रर्ववाट उत्तर डेक्कन पठार धकेलिएर दक्षिण।।

उत्तर दक्षिण तिव्वत र डेक्कनको जोर्नि भूभाग हिमाल।

नदनदी पुराना छन भासिए जादा अग्लिए हिमाल।।१

हिमालको दक्षिण पाटो नेपाल मेरै जन्मघर छिमेकीको शोषण।

मल्ल राण शाहा धेरैको रणनितिको तामझामको कुपोषण।।

विधर्मी कुना कन्दरा वैरले कलुष वाणिमा नाङ्गा हटाउने सुख।

जीवन रक्ष ागर्ने आदिवासी रैथाने नेपाली समेटछ विश्व सुख।।२

मर्देन भिडन्तमा भारी बाहदुरीको सुखसयल गाउशहर।

समुदय भूखण्ड मूल बन बूटि प्रशोधन गरे छैन धन रहर।।

नेता राजनायक छैन छिमेकी घर थर गोत्र मास्दै भिड्छ।मिलिजूलि प्रविधि र विकास स्थान मान खोज्दै इतिहास मर्दछ।।३

भात पानि नरनार मोलतोल निर्धक्क अंग पनि बेच्दछ।शिकारी हो मान्छे हाय छूत अछुत कुन धर्मले मेट्दछ।।नेपाली जाति हो हुदा खाने र हुने खाने सवै नारी पुरुष।हटाउ छुत अछुत एकै धारण धर्म पूर्वज वंश सबै मनुष।।४

लोलिवोलि मिलाएर ठग्दो छ वैरले चौरस्ता बुझ सन्तती।जल जमिन जङ्गल हिमाल पहाड तराई हो तिम्रै जति।।२०७१को २४५ बर्ष पहिल्यै सन् १९६७ भदौतिर।आए देसि फौज किनलकले पटना हाजिपुर दरभङ्ग र जनकपुर।।५

रानि पौवा सिन्धुली गढि रपूकोट झागझोलि दाप्चा र पनौती।घेरी नेपाल खाल्डो ढाड र मुहडा हान्ने पृथ्विनायण अति।।रसोद बन्दुक लुटेरगोर्खालीको २४००मा ८०० बचे अरु खति।नेपालीफौज १२०० सेना ६०० बचे मात्र गए।।६

दिन्छ आफू पनि लिन्छ गुहय खोल्छ सोध्दछ।खाने खुवाउने गर्छ छ थरी मित्र चिन्नु छ।।१ लेखनाथ पञ्चतन्त्र त पनि आगो म पवन आगो दुवैमा जलन।आचमा तेरो जडता बोल्छ मेरोमा चेतना।।तलाई देख्छन आखाले तर मलाई नदेख्ने । यसैले होला त तिमि पनि म कैले ननिभन्ने ।।१

उपचारः

उपचारमा विश्वास गर्न सक्नु डाक्टरको।

आफू निर्भयी आत्मवलमा रहनु रोगी जो।।

स्वाभिमान जीन्दगी सञ्जीवनी दिन्छ हरपल।भेटघाट स्नेह हेरचाह औषधीमा जाग्छ विमारी हरघर।।१

उपहार शुभकामना तिमिलाईः

फूल टिप तर हागा भाचेर हैन।प्यार गर्न सिक धोखा दिएर होइन।।प्रेममा फस्दै नफस यदि प्रेम गछौ भने।जातपात वर्ण नहेर तिमि प्यार नै गछौ भने।।१ कोहि सत्यवति नारी तिनि हुन जस्ले।एकमात्र युवकको दिलमा सिंचित हुन्छ जुन।।दुर्भाषा छोडि मिठासअरु बटुल्न।पिरमर्का बुझि भित्रि वाहिरि समस्य छोडुन।।२

प्रेम त्यस्तो होसजस्मा आसु र हासो समेत।रुमलिएर जीन्दगी तारतम्य होस।।राख्नु विचार नारीले पुरुषको साहरा।मिठो बोलि सदविचार जनमा तिमिलाइ उपहार।।३

प्रेमको अन्तरालमाका मुटुमा स्पन्दनले।पुरा संरक्षण गरी पाउन स्थान सवले।।आपद विपदलाई साहायता गराई किर्ति यशले सुरक्षण गरुन सबैलाइ।यहि उपहार र शुभकामना तिमिलाई।।४

उ:

जन्मदा कुन कस्को वीजक तर पनि बदला छैन पूर्खासंग । जसले पाठशाला मात्रै बनायो संधै आफ्नो वन्धु र घर लाई ।। तिमीले आफ्नै घरलाई र बन्धु सन्तानलाई भन्यौ यो दुनिया संग। बन्धु हामि जुन बाटोमा हिँडिरहेका छौ त्यो सफलहुनसक्छ ।।१।।

संस्कार बुझेनौ या बुझ्नै चाहेनौ पहिचान राखे आफ्नै अग्रज संग। यस्तो पनि सोचेका थियौ बन्धुहरुले ले कुनैबेला माया गर ।। माया भएन भने उभिएर एकपटक सोध त्यो चिहान संग। तिमीले सोच्यौ भने पूर्खा बा आमा भगवान हुन गुरु हुन।।२।।

तर नजोडनु कहिल्यै यी कोहि हैन बन्धु सबै पैसा संग । सखे कुल कुलायन परम्परासंस्कृतीअन्धो भनी वैरले मसंग।। गुड्हिाके पनि खित्का छाडेपनि,ज्ञानकलासिप प्रविधिसंग। नाचे सिलाई धाई बन्धुसंस्कार कला धर्म जगेर्न गर्ने संग ।।३।।

उत्पति

परब्रम्हा परमात्मको ईच्छा स्वम् स्फूरण हुदा ३ देव। ब्रम्ह बिष्णु र शिव (तिन गुणलेयुक्त माया÷प्रकृती)अब।।

माया :- निवृतीपद, शान्तिपद, शान्यतीतपद, विद्या, । निवृती (मोक्ष) हो बन्धु बुझे त्यागी मन िअविद्या ।।

सृष्टि÷प्रलय :-सृष्टि दिनमा २४घण्टा उज्यालोमा। सत्य,त्रेता,द्धापार,कलीयुग हुन्छ १ दिनमा।।

प्रलय हुन्छ २४सै घण्टा प्रकृति छिनछिनमा। १00 बर्षको १ महाप्रलय बन्छ संसारमा ।।

यहि भित्र अहंकार,पञ्चमहाभूत, ज्ञानेन्द्रिय, । कर्मेन्द्रीय सब यो जीवात्मका साकार जय।।

बसी चेतनको मन्थन दिनमा १( सेकेण्ड सत्। एकपटक अहंकारले ( प्र सदा मर्छन् २२ प्रतिशत तक् ।।

पञ्चतनमात्रा, शब्द,रुप, रस, गन्ध युक्त रजोगुण। भएको अण्डा उत्पति भएको ब्रम्हाण्ड निराकार सगुण। सोहि अण्डाका प्रकृती र पुरुष समुन्द गर्भसायमा ्र,। माया, पञ्चमहाभूत, आकास,मित्था ,आदि ,अन्तमा ।।

बाहिर सृष्टि स्थिती र संहारमा सुख दुख रहेको छ ।

पराब्रम्हा(ब्रम्हण्ड)मा त्रिगुण, गुणतित, चतुव्यूह छ।

अनादी, आजन्मा, हिरण्यगर्भ ,प्रजापति भनिन्छ।

यसैको गर्भशायमा सूर्य,चन्द्र,ग्रह,नक्षत्र रहन्छन् ।।

इतिहास प्रारम्भ

इश पाउने उपाय :

इतिः

ईच्छा प्रवाह :

ईश्वर के हो ?

ई

इश पाउने उपाय ः

स्वीकार्दछ विज्ञान प्रकृति विपरित छै जन्मजन्मान्तर ।

जीव इश अंशि हो कर्म ज्ञान भक्तिले पुग्५िन इशघर ।।

कर्मले इश प्रति माया निवृती हुदैन स्वर्ग मिल्छ अरे ।

अनगिन्ती साधकहरु कर्मको फलमा इश् भेट्न परामान्दको एश्वर्य रे।।१

अन्तस्करण शुद्धि छैन मोहवश अशान्त हुन्छौ इश नियम खोई ।

मानस रोग पस्छ कर्मद्धार खतम हुदैन इश मिल्छ नाई ।।

वुझ मित्र इश उपसना रहि तबनेर ब्रम्ह धर्म पालक गरेर मुक्ति छ ।

इश भक्तिमा लगाउ त्याग काम क्रोध लोभ इष्र्या द्धेष।।२

इतिः

गरे नमस्कार सन्त नरपते महापुरुष दिग्दर्शनको भक्ति म गाउ।

ज्ञानेले भक्तियोगमा निगुण निराकार भक्त निवीशेष निष्कृय ब्रम्हा पाउ ।।योगी सरह योग भक्तिले परमात्म सगुण साकार हुदै म जाउ।

कर्म योग भक्तिमा जान योगमायाको छुटि बन्धन प्राकृत म बनू।।१

सरल सरस अनुभूत श भक्तिमा शरणगत जाउ।

मन शून्य गराई इशलाई कर्म संसारिक रमाउ।।

जन्म दिक्ष शिक्षा र फलदिने करुणमयी।

भक्ति शराणगति शव्द हैन सदा म भज्न पाउ ।।२

ईच्छा प्रवाह

सिकाउ र सिक नजानेको काम मात्र।

झुटटा साक्षि वोक्न लाग्नु पर्ने हो लाज।।

नजाने सिकाउनु पढाउनु धर्म हो।

आपदविपदमा ज्ञान लिनु यहि जनको कर्म हो ।।१

ठूलो कोहि जन्मेन जगतमा उद्योग विनाकाको जन।

ईच्छा र ज्ञानको प्रकास हो विश्व जगाउने मन।।

सबैको जन्म सफल हुदैन विना परिश्रम।

त्यस्तो जीवन व्यर्थ हो उद्याम विना वित्छ जुन।।२

जे छने कथित लेखित भएका इ इच्छा ।

बुझेर सम्झनु नमान्नु यो तुच्छ।।

जति बताउन लेखिन्छ जनैका ईच्छाहरु।

संभ्mाई कल्याण चाहे भलो हुने छ वरु ।।३

ईच्छा नविन किरणको बाडेर राखे सखे ।

आपदविपद संझाएर सहानुभूति देउ सखे ।।

आकाक्ष नव दम्पतिको जागाई राखे सखे।

आवाज र वोलिमा क्षणमा विउझाउ सखे।।

त्याग उदार करुणा देखाउ विर हो विश्वमा।।४

सोधि सोहि रितले वेरिन्छ जनजागरण।

फुल्नेछन् विकासका नभहरु यहि विश्वमा।।

नाम यश किर्ति कोरिन्छ जव यआ।

मेटिन्छ अमेट छाप यो इच्छा बहन्छ जहा।।५

राखिन्छ सदविचारसज्जन रगुरुहरुमा।

इश खुसि कहिन्छ नरयोनि घरघरान्तरमा।।

चिन्तन मनन र सोचन समय यो आउला।

विकास र परिवर्तन मनुष्यमा छाउला।।

निदान हुदै देशका भोका लाङ्गा हटाउला।

विकास शिक्षा चेतना रोग व्याध भगाउला।।६

खोजि सोहि रितले परिश्रम हुनेछ धन।

राख्नु सदभाव जगतमा त्यहि भलो छ जन।।

रिस राग विझाउनु पितृ दोक्ष् कहिन्छ जहा।

नराख्नु बैभव सचचा सोचार्ए बहकिन्छ जहा।।७

हुकै बढ जन हो पृथ्विमा अशेष भै ।

नराखि रिसराग मेटाउ तिथर्थस्थलमा गर्न।।

बढ्दै जावोस ईच्छा सर्वपाइलामा।

शहिद र ज्ञानी जनले य िभनि मर्दछ ।।८

ठूलो भन्नु स्थलमा ईज्यत पुजिन्छ जहा।

आज्ञा पालनामा सद ईच्छा बाचि रहन्छ यहा।।

लुटपाट अकल्याण वेईज्यतिमा कहिन्छ।जन्मन मर्न नै लिला हो शास्त्र कहिन्छ।।९

सार नै भयो तैपनि वाच्नु पर्छ यो पुरै आयू।

राखि पा१चभौतिक अवयव प्राणमा नै काबू।।

धेरै वोल्नु अमित्था हुनेछ जगत भ।ी।

नदेखा सर्थ जगतमा मन परे पनि।।१०

स्न्छ मन धुरुर भने सम्झाउनु कत्वर्य ।

बहिन्छ सलल भने होमि हेर्नु बाध्यता।।

पल्टन्छ लुटुपुटु भने सोध्नु पर्ने बाध्यता।

पलैलन्छ आगो ज्वाला दन्दनी भने निभानु पर्ने वाध्यता।।११

संशय र समाधान बाधिन्छ यो तादम्यता।

खुवाउनु जियाउनु हुनेछ सांसारिक कत्र्तव्य।।

झुठा आरोपले जल्नु परे पनि।

उत्तेजना नभरी वाच्नु पर्ने छ जीव पनि।।१२

गर आदर साना ठूला जीवका धरणीमा।

वोल सत्यावान वनि आफू पुजिन्छ जहा।।

हटाउ अहंकार जनका नतमस्तकहरुलाई।

त्याग विकराल अहम तृष्ण आवह्रान सबलाई।।१३

माग्ने लाई अन्नदिनु स्वस्थ्य जघमवरमा किन?

भरथेग ईच्छा प्रवाहमा पयत्न वा बदमास कहिन्छ पनि।।

वेसाहरालाई बचाउ प्राण नै जान्छ तिम्रो पनि।

हुने छ विशाल कार्य अति लूलो तिमि भएपनि।।१४

नबुझनेलाई सम्झाई पारिद्यौ सचेत

कोहि बखतमा आफू हुनु पर्नेछ अचेत।।

सम्झाउ कल्याण यौवनामा सोहि सचेत।

परदेशको पसिना मा सिक आउ वनमउ स्वदेश।।१५

भोका प्यासा नाङ्गलाई नपार अचेत।

सम्झाउ सबजनमा पारि तिमि सचेत।।

रोग व्याध व्यवस्था प्रणलि यि सारा।

देउ गबि अपङ्गता अन्ध वहिरालाई साहारा।।१६

सिकाउ र सिक नजानेको उद्योग धन्दा वा उद्यम।

बताउ प्राणि जगतको भलो नपारे वेफन्दामा।।

मुखका धाक रवाफ भ्््््््न्दा सिकाउ जीवन सारा।

एकताले बाध समाज एकले वम बेसाहरा।।१७

इतिहास प्रारम्भ

ssedhai

खरेलथोक

काभ्रे जिल्ला खरेलथोकमा अति हाम्रा बन्धुका, अङ्गिरा ऋषिका सन्तान वासी धरणीपौवाका,धरण प्रा.वि र कमाई खाने समथर जमीनमा, अद्यावधि पानि पिलाई कन पौवारी कृषिमा।।

बसेथे पूर्वाज छरछिमेक फाट बेसी गाउमा।।

समाजिक ओतपोतका सेवा आश्रयमा,ठाउमा चैनपुर गाउवेसीका जनश्रमी दिन्थे प्रश्रयमा,मिलेको समाज ठट्यौला बधू गहू गोरावर्ण,वर्णनुश्रममा रहे सपत्नि नियोग सन्तती पूर्ण।।

गठिला त्यागी मन वचनका हसिला ती कति,बटुवापनि रमाउछ घुमि चैनपुर पुगे जति,पढाई पुरा बिवाहिता छोरा छोरी बंश बुहारी,हत्केलामा गृहश्राम रमे एक सत् पुरुष सिहारी।।

कोलाती पर्छ धुलिखेलबाट ३५किमि पूर्वमा,१५सय मिटर समुन्द्रि सतह उचाई तहमा,३०० घरधुरी छ वरपर चर्चे ३० घर पनि कोशीपारी,गोठेपानीमा ५घर बन्धुको छ नी।।

द्यौराली,कोलाती ठूलो पर्सेल आसपास सब वसाई सरी धुलिखेल आएका तथ्यांक लागत अहो के रंग भरयो हरे प्रकृतीले रम्भ्य टारमा पुेग जन्मन काभ्रे लेक वेसि तरेली फाटमा।।

दाङ्ग राप्ति तुलसीपुरमा भैरहवा सबतिर कति चितवन,झापा तेह्रथुम ताप्लेजुङ्ग पुगे जति भेटिन्छ बन्धु छरिएका मेहनेती कृषि लटरम्म चलन उहि छ हसिला मोटिला सन्तती डम्म।।

रिस कलह छैन बन्धुत्मा एकता थपी अति चलन उहि छ खानपिनमा गर भन्छु प्रगती दशैमा जमारा लगाई कुमाई भनी हेपिदा न्युनै भएका जग्गामा पनि खुसले कसिदा।।

पार्र्छो वशिभूत अरुलाई सेता पंक्ती दन्तले जोशिला फूर्तिला हुनाले झुम्मिन्छन् कन्थले समग्र जनसंख्याको ०.२ प्रतिशत जनसंख्या रमाउछन् विविध नेपाली भूभाग अत्यान्त।।

गोरखा :

सिस्नेरी सेढाई बस्तिको झरेका रे चितवन आसपास वेसी र काठमाण्डौ गए रे बुढापाका जन्म जन्म विते घर गृहस्थ कृषिमा बलिया बाङ्गा ठटयौला छोरा छोरी लिई आश्रयमा।।

मोरड. :

पूर्खा थिए राम प्रसाद जोशि सेढाई पूर्काड.छोडे सन्तान अरु पनि घर गाँउ भूलि बसाई सबै सरे त्यस्तै अरु जिल्लाबाट पनि आएर बस्छन छरिएर समथर सर्ब सुविधामा रमेको हेर्छ जन्मथत फेर।।

झापा :

पूर्खा राम प्रसाद सेढाई पूर्काड.छोडे जोकर बाजेले सन्तान धेरै दुई घरवारले बेरिए वंशज कृष्ण दाइले धानको खेलो व्यवसाय खेतिनै, पछि मधुसुदन पनि दोस्रो घरवारपछि झापा सरे जागीरे सचिव बनि।।

आठराई :

शिक्षक भेट हुनु भयो तोक्मे डाडा ताप्लेजुड.बस्दा म हसिला बन्धु सित ०४४सालमा भेट भयो होटलमा उहाँनै बन्धुको ओतपोतमा लाग्दै हुनुहुन्छ,सन्तितीलाई सुल्झाउनु हुन्छ एकता भावमा अरु वनिताहरूलाई।।

नवलपरासी :

सन्तान जिम्मुवाल सेढाई पूर्काड.छोडे गए छोरा पनि जागीरे बुछवलमा देवराज रहे भूताह नवलपरासि एक सन्तान थुम्सिमा रहेका छन् सेढाई थरका घर ह्सिला उनी पनि डुल्छन व्यवसायमा कृषक हराभर।।

भ्ौरहवा :

पूर्खा थिए राम प्रसाद शर्मा सेढाई श्रीवानि छोडे कुन्छा धेरै दाई भाइ भारत बसेका डाक्टरका सन्तान हुनुहुनछ चितवन र काठमाण्डौ दुर्घटना बिते दाज्यु भाउज्यु भाइ सब घरवारे छन् अधिर मनका व्यपारि महेन्द्र शर्मा दाई

चितवन :

पूर्खा थिए यज्ञ प्रसाद सेढाई पूर्काड.छोडे कान्छि श्रीमति पदमपुर पटिहानि बसे घरबारले पिता रामकृष्ण शिवसित गौचरनमा शिव,मोह दत्तका पिता दुराडाडाबाट आएका राजुका पिता लाहुरे पेन्सन पछि पकौडीमा फेन्सि गरेका।।

कुन्छाबाट चित्रबहादुरका भाइ मंगलपुर बसाई झर्दे गरेका पुर्काड.बाट दिपक बिष्णुका भाइ भरतपुर मालपोत झरेका त्यस्तै अशोकका पिता चन्द्रकान्त पूर्व चैनपुरबाट आएका।।

पूर्काड.का राजुका प्रेमका बुबा चैनपुर लदरी बसेका कृषक अरु ४ घर पुरानो बस्ति छोडि अनकै समीप क्षेत्रमा आश्रित भरतपुर नगरपालिकामा अरु छन् बन्धुको सम्पर्कमा नआएक डा लोक ब,सि.पि,राममणि सेवाग्राहि छन् हस्पिटलमा रहेका पूर्वि चितवनको डडुवा र भण्डरामा धादिड. सिस्नेरीका बन्धु छरिएका छन् अरु ठाउबाट आएर बस्ति बसाई आधुनिक सक्षम भेटिन्छन् सब प्यारो बन्धु एकता खोज्दै रमाउदै।।

काठमाण्डौ :

रेडियोबाट भेट हुने तारा दाई, विद्युतका विष्णु उपध्याय भेटेनरी डा.हुनुहुन्छ भोटाहिटि छेउ त्यस्तै सन्तान उहाका धादिड.,रसुवा,काभ्रे,लम्जुडे.तनुहका बन्धु उत्रतत्र घरबस्तिमा रहनछन् आलिशानले खै कहिले सम्झन्छन् गाउ घरमा।।

जागीरे बताउछन् बेफुर्सदी छोरा छोरी बिच बन्धुत्व देखि आशामा के कुन सद्गति फुल्छ र? सम्झे ऋदयको रेखि आशमा मोफसलका मावली ससुराली खुस छन् मन भित्रै एकात्मक बन्धुत्व छटपटाउला बिर्सदै , बंंशज छैन मित्रै।। अन्य थल थातोबाट पाल्नुहुने बन्धु हामी पाहुना नै यात्रको सोचि सम्झिदिनु जन्मभूमि र दुखि पनि सहयात्र हो सुखको हेरी मातरी घर गोरेटोले स्वागत बन्धुलाई धेर गर्न पाउ यहलिला गरिविमाथि बन्धु संशय हटाउदै बरु सेवामा जाउ।।

नोट : स्वजन बन्धुहरूले अध्ययान गर्नु भई प्रतिक्रिया लेखि पठाई दिनु। झयाउरे कविता भएकोले कम समयमा बर्णविन्यास,व्यकरण हेरिएको छैन। केहि भएमा लेखि दिनु।यसमा ३ प्रकारका अमुक बिषय छन्। सेढाई वंश परम्परा,बिश्व परिवेश, कसरि लेखे रातो निजि विचार हरियो शास्त्रीय हो। अध्याययन शिलनै महानता हुनेछ। पुन सुधारी बन्धुहरूमा राख्ने छु।

https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%A2%E0%A4%BE%E0%A4%88

इश पाउने उपाय :

स्वीकार्दछ विज्ञान प्रकृति विपरित छै जन्मजन्मान्तर ।जीव इश अंशि हो कर्म ज्ञान भक्तिले पुग्५िन इशघर ।।कर्मले इश प्रति माया निवृती हुदैन स्वर्ग मिल्छ अरे ।अनगिन्ती साधकहरु कर्मको फलमा इश् भेट्न परामान्दको एश्वर्य रे।।१

अन्तस्करण शुद्धि छैन मोहवश अशान्त हुन्छौ इश नियम खोई ।मानस रोग पस्छ कर्मद्धार खतम हुदैन इश मिल्छ नाई ।।वुझ मित्र इश उपसना रहि तबनेर ब्रम्ह धर्म पालक गरेर मुक्ति छ ।इश भक्तिमा लगाउ त्याग काम क्रोध लोभ इष्र्या द्धेष।।२

इतिः

गरे नमस्कार सन्त नरपते महापुरुष दिग्दर्शनको भक्ति म गाउ।ज्ञानेले भक्तियोगमा निगुण निराकार भक्त निवीशेष निष्कृय ब्रम्हा पाउ ।।योगी सरह योग भक्तिले परमात्म सगुण साकार हुदै म जाउ।कर्म योग भक्तिमा जान योगमायाको छुटि बन्धन प्राकृत म बनू।।१ सरल सरस अनुभूत श भक्तिमा शरणगत जाउ।मन शून्य गराई इशलाई कर्म संसारिक रमाउ।।जन्म दिक्ष शिक्षा र फलदिने करुणमयी।भक्ति शराणगति शव्द हैन सदा म भज्न पाउ ।।२

ईच्छा प्रवाह

सिकाउ र सिक नजानेको काम मात्र।झुटटा साक्षि वोक्न लाग्नु पर्ने हो लाज।।नजाने सिकाउनु पढाउनु धर्म हो। आपदविपदमा ज्ञान लिनु यहि जनको कर्म हो ।।१ ठूलो कोहि जन्मेन जगतमा उद्योग विनाकाको जन।ईच्छा र ज्ञानको प्रकास हो विश्व जगाउने मन।।सबैको जन्म सफल हुदैन विना परिश्रम।त्यस्तो जीवन व्यर्थ हो उद्याम विना वित्छ जुन।।२ जे छने कथित लेखित भएका इ इच्छा ।बुझेर सम्झनु नमान्नु यो तुच्छ।।जति बताउन लेखिन्छ जनैका ईच्छाहरु।संभ्mाई कल्याण चाहे भलो हुने छ वरु ।।३ ईच्छा नविन किरणको बाडेर राखे सखे ।आपदविपद संझाएर सहानुभूति देउ सखे ।।आकाक्ष नव दम्पतिको जागाई राखे सखे।आवाज र वोलिमा क्षणमा विउझाउ सखे।।त्याग उदार करुणा देखाउ विर हो विश्वमा।।४ सोधि सोहि रितले वेरिन्छ जनजागरण।फुल्नेछन् विकासका नभहरु यहि विश्वमा।।नाम यश किर्ति कोरिन्छ जव यआ।मेटिन्छ अमेट छाप यो इच्छा बहन्छ जहा।।५ राखिन्छ सदविचारसज्जन रगुरुहरुमा।इश खुसि कहिन्छ नरयोनि घरघरान्तरमा।।चिन्तन मनन र सोचन समय यो आउला।विकास र परिवर्तन मनुष्यमा छाउला।।निदान हुदै देशका भोका लाङ्गा हटाउला। विकास शिक्षा चेतना रोग व्याध भगाउला।।६ खोजि सोहि रितले परिश्रम हुनेछ धन।राख्नु सदभाव जगतमा त्यहि भलो छ जन।।रिस राग विझाउनु पितृ दोक्ष् कहिन्छ जहा।नराख्नु बैभव सचचा सोचार्ए बहकिन्छ जहा।।७ हुकै बढ जन हो पृथ्विमा अशेष भै ।नराखि रिसराग मेटाउ तिथर्थस्थलमा गर्न।।बढ्दै जावोस ईच्छा सर्वपाइलामा।शहिदर ज्ञानी जनले य िभनि मर्दछ ।।८ ठूलो भन्नु स्थलमा ईज्यत पुजिन्छ जहा। आज्ञा पालनामा सद ईच्छा बाचि रहन्छ यहा।। लुटपाट अकल्याण वेईज्यतिमा कहिन्छ।जन्मन मर्न नै लिला हो शास्त्र कहिन्छ।।९ सार नै भयो तैपनि वाच्नु पर्छ यो पुरै आयू।राखि पा१चभौतिक अवयव प्राणमा नै काबू।।धेरै वोल्नु अमित्था हुनेछ जगत भ।ी। नदेखा सर्थ जगतमा मन परे पनि।।१० स्न्छ मन धुरुर भने सम्झाउनु कत्वर्य ।बहिन्छ सलल भने होमि हेर्नु बाध्यता।।पल्टन्छ लुटुपुटु भने सोध्नु पर्ने बाध्यता।पलैलन्छ आगो ज्वाला दन्दनी भने निभानु पर्ने वाध्यता।।११ संशय र समाधान बाधिन्छ यो तादम्यता।खुवाउनु जियाउनु हुनेछ सांसारिक कत्र्तव्य।। झुठा आरोपले जल्नु परे पनि।उत्तेजना नभरी वाच्नु पर्ने छ जीव पनि।।१२ गर आदर साना ठूला जीवका धरणीमा।वोल सत्यावान वनि आफू पुजिन्छ जहा।।हटाउ अहंकार जनका नतमस्तकहरुलाई।त्याग विकराल अहम तृष्ण आवह्रान सबलाई।।१३ माग्ने लाई अन्नदिनु स्वस्थ्य जघमवरमा किन?भरथेग ईच्छा प्रवाहमा पयत्न वा बदमास कहिन्छ पनि।।वेसाहरालाई बचाउ प्राण नै जान्छ तिम्रो पनि। हुने छ विशाल कार्य अति लूलो तिमि भएपनि।।१४ नबुझनेलाई सम्झाई पारिद्यौ सचेत कोहि बखतमा आफू हुनु पर्नेछ अचेत।।सम्झाउ कल्याण यौवनामा सोहि सचेत।परदेशको पसिना मा सिक आउ वनमउ स्वदेश।।१५ भोका प्यासा नाङ्गलाई नपार अचेत।सम्झाउ सबजनमा पारि तिमि सचेत।।रोग व्याध व्यवस्था प्रणलि यि सारा।देउ गबि अपङ्गता अन्ध वहिरालाई साहारा।।१६ सिकाउ र सिक नजानेको उद्योग धन्दा वा उद्यम।बताउ प्राणि जगतको भलो नपारे वेफन्दामा।।मुखका धाक रवाफ भ्््््््न्दा सिकाउ जीवन सारा।एकताले बाध समाज एकले वम बेसाहरा।।१७

इतिः

गरे नमस्कार सन्त नरपते महापुरुष दिग्दर्शनको भक्ति म गाउ।ज्ञानेले भक्तियोगमा निगुण निराकार भक्त निवीशेष निष्कृय ब्रम्हा पाउ ।।योगी सरह योग भक्तिले परमात्म सगुण साकार हुदै म जाउ।कर्म योग भक्तिमा जान योगमायाको छुटि बन्धन प्राकृत म बनू।।१

सरल सरस अनुभूत श भक्तिमा शरणगत जाउ।मन शून्य गराई इशलाई कर्म संसारिक रमाउ।।जन्म दिक्ष शिक्षा र फलदिने करुणमयी।भक्ति शराणगति शव्द हैन सदा म भज्न पाउ ।।२

ईश्वर के हो ?

“म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति जसलाई वैद्धिक भाषामा ॐ –अउम) ले सम्वोधन गरिन्छ । साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुपीय अंश जुन जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा केही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिइ रहन्छ । म अजन्मा र अविनाशी तत्व हो । स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने निरन्तरता चलिरहन्छ ।

मानिस अदृष्य दैवि शक्ति परमेश्वरको अंश भएको हुनाले पार्थीव शरीरलाई निर्वाह गर्ने धर्मको शिलशिलामा आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन तथा काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद्, मात्सर्य र धर्म, अर्थ, काम, मोक्षका साथ साथै भगवानको विषयमा चिन्तन, मनन्, ध्यान, पूँजा, आरधना, अध्ययन आदिबाट समर्पीत भएर भगवान प्रति नै मानिसले उत्तरदायीत्व वहन गर्दछ । शरीरमा रहेको प्रकृति स्वभावको आधारमा चाडो अथवा ढिलो समयको अन्तरालमा वुद्धिमा परीवर्तन भई आत्मा साक्षात्कार भएपछि आस्था र विश्वासमा समर्पीत हुनु नै अनिवार्य छ । शंकटकालिन अवस्थामा, आपत, विपत्त आइपर्दा सवैले आ–आफ्ना भाषामा ईश्वरलाई पुकार्दछन् गुहार माग्दछन्, सहारा खोज्दछन् । शरीरमा वल मत्ता भएर मातिएको समय, धनको मात लागेको समय, विभिन्न किसिमका अवसरहरुबाट भौतिक सुख, सुिवधा सम्पन्न भई तामसी अहंकारले प्रवेश गरेको समय बाहेकको अतिरिक्त अन्य अवस्थामा मानिसले दैवि शासन सत्तालाई स्विकार गर्नु नै पर्छ, विकल्प छैन । ए

एकछिन विताउदाः

एकादशि ब्रत

एकादशी

एकादशी व्रत

एकछिन विताउदाः

जिन्दगीको हरेक मोडमा लहड र खाकि कोरा नारा वोकोर।

जिई रहेछु दुख छैन जिन्दगी व्यार्थ तिम्रो भनेर।।

हुनत हो।कल्पनामा संम्झना छन् तरङ्गित समुन्द्रको भेल बनेर। जिन्दगी विताई रहेछु कार्य कुशलको ज्ञानी ध्यानी बनेर।।1

सन्तोषि धैर्यवान गुणि सपुतको पाईलामा। पर्खाइन्छ हैरान छैन एकछिन पर्खाइको जिन्दगीमा।।2

एकादशि ब्रत ः

सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैले गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाले नर नारायण बिष्णु तलाउको कमल फूलले शयन बनाई दिव्य दर्शन गरेका सेढाईले ।।

उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई मोक्षँ दिने बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखोज मठमन्दिरले नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन कुल वंश जन्मदिने लाई सम्झी धैर्य रहन ।।

छोरा छोरी पढाईमा रहेपनि गर्नु नित्य आदार एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा सिकाई चरित्रको सिको दिनु पालन गर्नु सब त्यागि कुभाव सत्वको पालन हो बन्धुको ।।

सके सब एकादशी उपास्नु नसके ठूला एक श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारले पुजा देख मकै,पुवा,रोटि खाई शरिरको स्फूर्त रुपधारी फेरी जनै,चोलो कपडा स्नानले गर्नु तपादी ।।

नोट 1. यी कुनै कविता होईनन्। केवल अल्पसंख्यक कुमाई सेढाईहरुको संस्कार र जीवन पद्धती,कुल आचार संस्कार जोगाउन भावी पुस्तालाई संरक्षण दस्तावेज हुन। स्व(अध्यायनमा लेखिएको छ।कोही कसै संग मेल खाने,उही अर्थ आउने भएमा संयोग बुझ्नु होला र यी अकविताले कसैले पनि सुचना संजाल र निजि प्रयोजनमा लेखक बाहेकको अनुमतिमा भोग चलन,पतिलिपि कानुनन् हुनेछैन। दुर दराजका आमा बा आम दाजुभाई कुल,नशनाताले अन्यथा अर्थ नलगाई छोरी चेली माईती मावलीको जन्म र वंश उत्थानमा समाज संरक्षणमा सहयोगी बनाउनु होला। यि निजि लेखन हुन,जो कोहीमा कुनै व्यावधान भए सच्चाईने र क्षमा याचाना यहि बाट गरिएको छ,अन्यथा नहुन ठान्दछु। योगदानकर्ता

   2.  All of this and up-coming  articles is basis of following resources.personnel collection and interview of sedhay people and visit different sedai vellage.2045 Bs to till now.

   3.   सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन]

a. ↑ https://ne.wikibooks.org/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%3ASubject%3AHistory&action=edit,ne.wikibooks.org/w/index.php?title=वार्तालाप%3ASubject%3AHistory&action=edit and https://ne.wikibooks.org/wiki/सेढाई

१.महाभारत विभिन्न पर्वहरु,वेद,उपनिषद,धम्र्ग्रथ,सुक्ति उक्त्हिरु । २. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान १. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त ४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी ५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु ६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज ६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी ८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि लेख रचना ७. गोरखा पत्र जात जाती ८.इन्टरनेटका विविध जात कला धर्म संस्कृती सम्बन्धि लेख रचना ९.सेढाई बन्धु समाजको प्रकासित पुस्तक

1.सेढाई hari1.https://www.facebook.com/sedhaynsedhayn 2.https://www.facebook.comharisedhayn 4.ne.m.wikipedia.org.wiki/सेढाई sedhai(nepali) 5.ne.m.wikipediaa.org/wiki/(angirars nep) 6.ne.wikipedia.org/s/tds/wiki/sedhai babu ama(nep) 7.harisedhayn@gmail.com

Any body contribute for advice only.please mail us full in details hari.sedhayn@gmail.com or above any link. Do not copy without permission if and unless other form,book soft and hard copy or format. contribute by :- Hari Prasad Sedhayn

Hari prasad sedhayn