तारकनाथ दास

तारकनाथ दास वा तारक नाथ दास (बङ्गाली: তারকনাথ দাস, जन्म:१५ जुन १८८४, मृत्यु: २२ डिसेम्बर १९५८) एक ब्रिटिस विरोधी भारतीय बङ्गाली क्रान्तिकारी तथा अन्तर्राष्ट्रिय विद्वान थिए। उनी उत्तर अमेरिकाको पश्चिमी तटमा अग्रणी आप्रवासी थिए र उनले टोल्स्टयसँगको आफ्नो योजनाको बारेमा छलफल गरे जब उनले एसियाली भारतीय आप्रवासीहरूलाई भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको पक्षमा सङ्गठित गर्दै थिए। उनी कोलम्बिया विश्वविद्यालयमा राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापकका साथै धेरै अन्य विश्वविद्यालयहरूका अतिथि प्राध्यापक थिए।

तारकनाथ दास তারকনাথ দাস
जन्म	(१८८४-०६-१५)१५ जुन १८८४ २४ पारागाना, बङ्गाल, बेलायती भारत
मृत्यु	२२ डिसेम्बर १९५८(1958-12-22) (उमेर ७४) न्युयोर्क सहर

प्रारम्भिक जीवन

तारकको जन्म पश्चिम बङ्गालको २४ परगना जिल्लामा सन् १८८४ जुन १५ का दिन कञ्चरापुरा नजिकै मजपुरामा भएको थियो। उनको जन्म एक मध्यवर्गीय परिवारमा भएको थियो। जहाँ उनका बुबा कालिमोहन कलकत्ताको केन्द्रीय टेलिग्राफ कार्यलयका कर्मचारीको रूपमा काम गर्ने गर्थे। उनी सानो कक्षमा पढिरहेका बेला उनको लेखन तथा पढ्नमा विशिष्ट क्षमता देखेर उनका प्रधानाध्यापकले उनलाई देशभक्तिको विषयमा निबन्ध प्रतियोगितामा भाग लिन प्रोत्साहित गरेका थिए। जब उनी सोह्र वर्षका थिए लेखेका निबन्धको गुणस्तरबाट प्रभावित भएर उपस्थित निर्णायकहरू मध्ये एक जना अनुशीलन समितिका संस्थापक बेरिस्टर पि मिटरले सहयोगी सतीशचन्द्र बसुलाई उनलाई उक्त समितिमा भर्ना गर्न आग्रह गरेका थिए। सन् १९९१ मा प्रवेश परीक्षामा उच्च सङ्ख्याको साथ उत्तीर्ण गरेपछि तारक कलकत्ताको तर्फ प्रस्थान गरे र विश्वविद्यालय अध्ययनको लागि प्रख्यात विश्वविद्यालयको सभामा भर्ना भएका थिए। आफ्नो गोप्य देशभक्त गतिविधिमा उनले जेठी बहिनी गिरिजाबाट पूर्ण समर्थन पाएका थिए।

एक उद्देश्यको मूल

बङ्गाली उत्साहलाई बढावा दिन शिवाजी बाहेक महान् बङ्गाली नायक राजा सीताराम राईको उपलब्धिहरूको स्मरणार्थ उत्सव सुरु गरिएको थियो। सन् १९०६ को शुरुका महिनाहरूमा बङ्गालको पूर्व राजधानी जशोरको मोहम्मदपुरमा सीताराम उत्सवको अध्यक्षता गर्न बाघा जतिन वा जतिन्द्र नाथ मुखर्जीलाई आमन्त्रित गरिएको थियो जब तारकको जतिनसँग भेट भएको थियो। त्यस अवसरमा एक गोप्य बैठक आयोजना गरिएको थियो जसमा तारक, श्रीशचन्द्र सेन, सत्येन्द्र सेन र आधारचन्द्र लस्कर सहित जतिन पनि उपस्थित थिए। सन् १९५२ सम्म कसैलाई पनि त्यो गोप्य बैठकको उद्देश्य थाहा थिएन, जब तारकले कुराकानीको क्रममा यसको बारेमा कुरा गरेका थिए। विशेष उच्च शिक्षाको साथ उनले सैन्य प्रशिक्षण र विस्फोटकको ज्ञान लिनु पर्ने थियो। उनले भारत स्वतन्त्रताको निर्णयको पक्षमा स्वतन्त्र पश्चिमी देशका जनतामा समानुभूतिको वातावरण सृजना गर्न विशेष आग्रह गरेका थिए।

उत्तर अमेरिकामा जीवन

तारक ब्रह्माचारीको नामले उनी भिक्षुको भेषमा व्याख्यानमा मद्रास गएका थिए। उनी स्वामी विवेकानन्द र विपिन चन्द्र पाल पछि आफ्नो भाषणबाट देशभक्तिको भावना जगाउने उनी पहिलो व्यक्ति थिए। युवा क्रान्तिकारीहरू मध्ये उनी नीलकण्ठ ब्रह्मचारी, सुब्रह्मण्य शिव र चिदम्बरम पिल्लईबाट विशेषगरि प्रेरित थिए। १६ जुलाई १९०७ मा तारक जापान हुँदै सिएटल आइपुगे। कृषि मजदुरको रूपमा पेशा गरेका उनी पछि क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कलेको प्रयोगशालामा विद्यार्थीको रूपमा प्रवेश गरेका थिए। यसको साथसाथै उनले अमेरिकी नागरिक प्रशासनका लागि अनुवादक र दोभाषेको रूपमा योग्यता प्राप्त गरे र जनवरी १९०८ मा अध्यागमन विभाग, भ्याकुभरमा प्रवेश गरेका थिए। उनको उपस्थितिमा कलकत्ता प्रहरी सूचना सेवाका विलियम सी हप्किन्सनको आगमनलाई अध्यागमन निरीक्षक र हिन्दी, पञ्जाबी र गुरुमुखीको दोभाषे नियुक्त गरिएको थियो। सात वर्षको लामो अवधिमा गुप्ताघाट (एक सिखले ) होप्किन्सनले उनीहरूको बारेमा विस्तृत र नियमित प्रतिवेदन भारत सरकारलाई तारक जस्ता कट्टरपन्थी सुधारवादी विद्यार्थीहरूको उपस्थितिको बारेमा र बेला सिंहको नेतृत्वमा जानकारी गराउने अङ्ग्रेजलाई पठाउनु आवश्यक थियो। तारकले पाण्डुरङ्गा खनकोजेकोसाथ भारतीय स्वतन्त्रता लिगको स्थापना गरेका थिए।