ढाँचा:महाभारत युद्धको विवरण

युद्धको दिन	विवरण	पाण्डव पक्षको क्षति	कौरव पक्षको क्षति	मजबूत पक्ष
पहिलो दिन	पहिला दिनको समाप्तिमा पाण्डव पक्षलाई भारी हानि उठानी पड़ी, विराट नरेशका पुत्र उत्तर र श्वेत क्रमशः शल्य र भीष्मका द्वारा मारे गये। भीष्म द्वारा तिनको धेरै सैनिकहरुको वध गरिएकोहो। यो दिन कौरवहरुका उत्साहलाई बढाउने वाला थियो। यस दिन पाण्डव कुनै पनि मुख्य कौरव वीरलाई छैन मार पाये।	विराट पुत्र उत्तर र श्वेत		कौरव
अर्को दिन	यस दिन पाण्डव पक्षको अधिक क्षति छैन भएको, द्रोणाचार्यले धृष्टद्युम्नलाई धेरै बार हराया र त्यसको धेरै धनुष काट दिये, भीष्म द्वारा अर्जुन र श्रीकृष्णलाई धेरै बार घायल गरिएको, यो दिन कौरवहरुका लागि भारी पड़ा, यस दिन भीमको कलिंगहरु र निषादहरुदेखि युद्ध भयो तथा भीम द्वारा सहस्रहरु कलिंग र निषाद मार झारिएका गए, अर्जुनले पनि भीष्मलाई भीषण संहार मचानाले रोके रखा।		कलिंगराज भानुमान्,केतुमान,अन्य कलिंग वीर	पाण्डव
तेस्रो दिन	यस दिन भीमले घटोत्कचका साथ मिलेर दुर्योधनको सेनालाई युद्धदेखि भगा दिए, भीष्म दुर्योधनलाई आश्वासन दिएर भीषण संहार मचा दिन्छन्, श्रीकृष्ण अर्जुनलाई भीष्म वध गर्नलाई भन्दछन् परन्तु अर्जुन उत्साहदेखि युद्ध छैन गर्न पाता जसदेखि श्रीकृष्ण स्वयं भीष्मलाई मारनका लागि उद्यत हो जान्छन् परन्तु अर्जुन उन्हे प्रतिज्ञा रूपी आश्वासन दिएर कौरव सेनाको भीषण संहार गर्दछन्, त्यो एक दिनमा नैं समस्त प्राच्य, सौवीर, क्षुद्रक र मालव क्षत्रियगणहरुलाई मार गिरा्दछन्।		प्राच्य,सौवीर,क्षुद्रक र मालव वीर	दोनों
चौथो दिन	यस दिन कौरवहरुले अर्जुनलाई आफ्नो बाणहरुदेखि ढक दिए, परन्तु अर्जुनले सगोरुाई मार भगाईा। भीमले त यस दिन कौरव सेनामा हाहाकार मचा दी, दुर्योधनले आफ्नो गजसेना भीमलाई मारनका लागि पठाईी परन्तु घटोत्कचको सहायतादेखि भीमले ती सबका नाश गरिदिए र १४ कौरवहरुलाई पनि मार गिराया, परन्तु राजा भगदत्त द्वारा जल्द नैं भीममा नियन्त्रण पा लिइएको छ। पछि भीष्मलाई पनि अर्जुन र भीमले भयंकर युद्ध गर्न कड़ी चुनौती दिए		धृतराष्ट्रका १४ पुत्र	पाण्डव
पाँचवाँ दिन	यस दिन भीष्मले पाण्डव सेनालाई आफ्नो बाणहरुदेखि ढक दिए, उनमा रोक लगाउन कालि क्रमशः अर्जुन र भीमले उनीसित भयंकर युद्ध गरे। सात्यकिले द्रोणाचार्यलाई भीषण संहार गर्नको लागि रोके रखा। भीष्म द्वारा सात्यकिलाई युद्ध क्षेत्रदेखि भगा दिइएको छ।	सात्यकिका दस पुत्र		दोनों
छठा दिन	यस दिन पनि दोनो पक्षहरुमा भयंकर युद्ध चला, युद्धमा बार बार आफ्नो हारदेखि दुर्योधन क्रोधित होता रह्यो परन्तु भीष्म त्यसलाई आश्वासन दे्दै रहे। अन्तमा भीष्म द्वारा पाँचाल सेनाको भयंकर संहार गरिएको छ।			दोनों
सातौंँ दिन	यस दिन अर्जुन कौरव सेनामा भगदड़ मचा दिन्छ, धृष्टद्युम्न दुर्योधनलाई युद्धमा हरा दिन्छ, अर्जुन पुत्र इरावान विन्द र अनुविन्दलाई हरा दिन्छन्, भगदत्त घटोत्कचलाई र नकुल सहदेव शल्यलाई युद्ध क्षेत्रदेखि भगा दिन्छन्, भीष्म पाण्डव सेनाको भयंकर संहार गर्दछन्।	विराट पुत्र शंख		दोनों
आठवाँ दिन	यस दिन पनि भीष्म पाण्डव सेनाको भयंकर संहार गर्दछन्, भीमसेन धृतराष्ट्रका आठ पुत्रहरुको वध गर्न दिन्छ, राक्षस अम्बलुष अर्जुन पुत्र इरावानको वध गर्न दिन्छ। एक पल्ट पुनः घटोत्कच दुर्योधनलाई युद्धमा आफ्नो माया द्वारा प्रताड़ित गर्न युद्धदेखि त्यसको सेनालाई भगा दिन्छ, तब भीष्मको आज्ञादेखि भगदत्त घटोत्कचलाई हरा गर्न भीम, युधिष्ठिर अनि अन्य पाण्डव सैनिकहरुलाई पछि ढकेल दिन्छ। दिनका अन्तसम्म भीमसेन धृतराष्ट्रका नौ र पुत्रोको वध गर्न दिन्छ।	अर्जुन पुत्र इरावान	धृतराष्ट्रका १७ पुत्र	कौरव
नौवाँ दिन	यस दिन दुर्योधन भीष्मलाई वा त गर्णलाई युद्ध गर्ने आज्ञा दिनेलाई भन्दछ वा फेरि पाण्डवहरुको वध गर्न को, त भीष्म त्यसलाई आश्वासन दिन्छन् कि कल वा त कृष्ण आफ्नो युद्धमा शस्त्र न उठाउने प्रतिज्ञा तोड़गे वरना त्यो कुनै एक पाण्डवको वध अवश्य गर्न द्नेछ्न्। युद्धमा आखिरकार भीष्मका भीषण संहारलाई रोकनका लागि कृष्णलाई आफ्नो प्रतिज्ञा तोड़नी पर्छ परन्तु यस दिन भीष्म पाण्डवहरुको सेनाको अधिकांश भाग समाप्त गर्न दिन्छन्।			कौरव
दसवाँ दिन	यस दिन पाण्डव श्रीकृष्णका कहनमा भीष्मदेखि तिनको मुत्युको उपाय पुछकर अर्जुन शिखण्डीलाई अघि गर्न भीष्मका शरीरलाई बाणहरुदेखि ढक दिन्छन्, भीष्म पाँचाल तथा मत्स्य सेनाको भयंकर संहार गर्न दिन्छन् र अन्तमा अर्जुनका बाणहरुदेखि विदीर्ण हो बाणहरुको त्यस शय्यामा लेट जान्छन्।	शतानीक	भीष्म	पाण्डव
ग्यारहवाँ दिन	कर्णका कहनमा द्रोण सेनापति बबनाइन्छन्, गर्ण पनि युद्धमा आउँछ जसदेखि कौरवहरुको उत्साह धेरै गुणा बढ्न जान्छ, दुर्योधन र शकुनि द्रोणदेखि भन्दछन् कि ती युधिष्ठिरलाई बन्दी बनाएको लिउन् त युद्ध आफ्नोतपाईं खत्म हुनेछ, त जब दिनका अन्तमा द्रोण युधिष्ठिरलाई युद्धमा हरा गर्न त्यसलाई बन्दी बनानका लागि अघि बढ़्दै नैं छन् कि अर्जुन आकर आफ्नो बाणहरुको वर्षादेखि उन्हे रोक दिन्छ, गर्ण पनि यस दिन पाण्डव सेनाको भारी संहार गर्दछ।	विराट		कौरव
बारहवाँ दिन	पछिल्ला दिन अर्जुनका कारण युधिष्ठिरलाई बन्दी न बनाउन पाउनका कारण शकुनि अनि दुर्योधन अर्जुनलाई युधिष्ठिरदेखि पर्याप्त टाड़ा पठाईनका लागि त्रिग‍र्त देशका राजालाई त्यो भन्दा युद्ध गर्न त्यसलाई त्यहीं युद्धमा व्यस्त बनाये राख्नेलाई भन्दछन्, ती यस्तो गर्दै पनि छ परन्तु एक पल्ट फेरि अर्जुन समयमा पुग जान्छ र द्रोण असफल हुन्छन्।	द्रुपद	त्रिगर्त नरेश	दोनों
तेह्रवाँ दिन	यस दिन दुर्योधन राजा भगदत्तलाई अर्जुनलाई व्यस्त बनाये राख्नेलाई भन्दछन् किनभनें केवल त्यही अर्जुनको श्रेणीका योद्धा थिए, भगदत्त युद्धमा एक पल्ट फिरदेखि पाण्डव वीरहरुलाई भगा गर्न भीमलाई एक पल्ट फेरि हरा दिन्छन् फेरि अर्जुनका साथ भयंकर युद्ध गर्दछन्, श्रीकृष्ण भगदत्तका वैष्णवास्त्रलाई आफ्नो माथि ले त्यो भन्दा अर्जुनको रक्षा गर्दछन्। अन्ततः अर्जुन भगदत्तको आँखोको पट्टीलाई तोड़ दिन्छ जसदेखि त्यसलाई देखिना बन्द हुन जान्छ र अर्जुन यस अवस्थामा नैं छ्लदेखि तिनको वध गर्न दिन्छ। यसै दिन द्रोण युधिष्ठिरका लागि चक्र व्यूह रच्दछन् जसलाई केवल अभिमन्यु तोड़नु जानन्थ्यो परन्तु निकलना छैन जानन्थ्यो। अतः युधिष्ठिर भीम आदि त्यसको साथ पठाई्दछ परन्तु चक्र व्यूहका द्वारमा ती सबका सब जयद्रथ द्वारा शिवका वरदानका कारण रोक दिइन्छ र केवल अभिमन्यु नैं प्रवेश गर्न पाउँछ। त्यो छलदेखि अकेरा नैं सबै कौरव महारथिहरु द्वारा मार दिइन्छ, आफ्नो पुत्र अभिमन्युको अन्याय पूर्ण तरिकाले वध भयो देख अर्जुन अगले दिन जयद्रथ वध गर्ने प्रतिज्ञा लिन्छ र यस्तो न गर्न पानमा अग्नि समाधि लिनेलाई भन्दछ।	अभिमन्यु		पाण्डव
चौधवाँ दिन	अर्जुनको अग्नि समाधि वाली कुरा सुनेर कौरव उत्साहित हुन्छन् र यो योजना बनाउँदछन् कि आज युद्धमा जयद्रथलाई बचानका लागि सब कौरव योद्धा आफ्नो जानको बाजी लागेको द्नेछ्न्, द्रोण जयद्रथलाई बचाने पूर्ण आश्वासन दिन्छन् र त्यसलाई सेनाका पछिल्ला भागमा छिपा दिन्छन्, परन्तु अर्जुन सबलाई रौंद्दै कृष्ण द्वारा गरिए सूर्यास्तका कारण बाहिर आये जयद्रथलाई मारकर त्यसका मस्तक त्यसको पिताका गोदमा गिरा दिन्छन्। यस दिन द्रोण द्रुपद र विराटलाई मार दिन्छन्।	द्रुपद,विराट	जयद्रथ,भगदत्त	पाण्डव
पन्द्रहवाँ दिन	यस दिन पाण्डव छलदेखि द्रोणाचार्यलाई अश्वत्थामाको मृत्युको विश्वास दिलाउन दिन्छन् जसदेखि निराश हो द्रोण समाधि ले लिन्छन् तिनको यस दशामा धृष्टद्युम्न तिनको शीर काटकर वध गर्न दिन्छ।		द्रोण	पाण्डव
सोह्रवाँ दिन	यस दिन गर्ण कौरव सेनाको मुख्य सेनापति बनाइन्छ त्यो यस दिन पाण्डव सेनाको भयंकर संहार गर्दछ, यस दिन त्यो नकुल सहदेवलाई युद्धमा हरा दिन्छ परन्तु कुंतीलाई दिये वचनलाई स्मरण गर्न तिनको प्राण छैन लेता। फेरि अर्जुनका साथ पनि भयंकर संग्राम गर्दछ, भीम दुःशासनको वध गर्न त्यसको छातीको रक्त पी्दछ र अन्तमा सूर्यास्त हुन जान्छ।		दुःशासन	दोनों
सत्रहवाँ दिन	यस दिन गर्ण भीम र युधिष्ठिरलाई हरा गर्न कुंतीलाई दिये वचनलाई स्मरणकर तिनको प्राण छैन लेता। अन्ततः अर्जुन गर्णका रथका पहियेका भूमिमा धँस जानमा श्रीकृष्णका कहनमा रथका पहियेलाई निकाल रहोस् गर्णको त्यसै अवस्थामा वध गर्न दिन्छ, यसका पछि कौरव आफ्नो उत्साह हार बैठ्दछन्। फेरि शल्य प्रधान सेनापति बनाये गये परन्तु उनको पनि युधिष्ठिर दिनका अन्तमा मार दिन्छन्।		कर्ण,शल्य,दुर्योधनका २२ भाई	पाण्डव
अठारहवाँ दिन	यस दिन भीम दुर्योधनका बचे भए भाइहरुलाई मार दिन्छ सहदेव शकुनिलाई मार दिन्छ र आफ्नो पराजय भएको जान दुर्योधन एक तालाबमा छिप जान्छ परन्तु पाण्डवहरु द्वारा ललकारे जानमा त्यो भीमदेखि गदा युद्ध गर्दछ र छलदेखि जंघामा प्रह्योर गर्नुले त्यसको मृत्यु हुन जान्छ यस प्रकार पाण्डव विजयी हुन्छन्।	द्रोपदीका पाँच पुत्र,धृष्टद्युम्न,शिखण्डी	दुर्योधन	पाण्डव