"ययाति" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

शीघ्र मेटाउन अनुरोध गरिँदै (शीमे सा१४)। (ट्विङ्कल)
सा अप्रशोधित सामग्री हटाएर लेखलाई सुधार गरेर मेट्ने चिनो हटाइयो
पङ्क्ति १:
{{Infobox character
{{db-disambig}}
| image = Emperor Yayati gray.jpg
{{अनुवादित हिन्दी}}
| alt = ययाति
[[इक्ष्वाकु]] वंशका राजा नहुषका छः पुत्र थिए - याति, '''ययाति''', सयाति, अयाति, वियाति तथा कृति। याति परमज्ञानी थिए तथा राज्य, लक्ष्मी आदिदेखि विरक्त रहन्थे यस कारण राजा [[नहुष]]ले आफ्नो द्वितीय पुत्र ययातिको [[राज्याभिषेक]] गरिदिए।
| caption = राजगद्दीमा बसेको ययाति
 
| family = [[नहुष]] (बुवा), [[अशोकसुन्दरी]] (आमा)
उनै दिनहरूको कुरा हो, कि एक पल्ट दैत्यराज [[वृषपर्वा]]की पुत्री [[शर्मिष्ठा]] आफ्ना सखिहरूका साथ आफ्नो उद्यानमा घूमिरहेकी थिइन्। तिनको साथमा गुरू [[शुक्राचार्य]]की पुत्री ''[[देवयानि]]'' पनि थिइन्। शर्मिष्ठा अति मानिनी तथा अति सुन्दर राजपुत्री थिइन् किन्तु रूप लावण्यमा देवयानि पनि कुनै प्रकार कम थिइनन्। ती सबै त्यस उद्यानको एक जलाशयमा आफ्नो वस्त्र उतारी स्नान गर्न लागे। त्यसै समय भगवान [[शंकर]] पार्वतीका साथ आउँदै थिए। भगवान शंकरलाई आउँदै देखी ती सबै कन्याहरू लज्जावश आ- आफ्नो वस्त्र लगाउन थाले। शीघ्रतामा शर्मिष्ठाले भूलवश देवयानिका वस्त्र लगाउन पुगिन्। यसबाट देवयानि अति क्रोधित भएर शर्मिष्ठालाई भनिन्, "ए शर्मिष्ठा! एक असुर पुत्री भएर तिमीले ब्राह्मण कन्याको वस्त्र धारण गर्ने साहस कसरी गर्यौ? तिमीले मेरा वस्त्र धारण गरेर मेरो अपमान गरेकी छौ। " देवयानिले शर्मिष्ठालाई यस प्रकारदेखि अनेक अपशब्द पनि भनिन्। देवयानिका अपशब्दहरूलाई सुनेर शर्मिष्ठा आफ्नो अपमानदेखि रूष्ट भइन् र देवयानिका वस्त्र खोसेर उनलाई एक कुवामा धकेलिदिइन्।
| spouse = [[देवयानी]] र [[शर्मिष्ठा]]
 
| children = [[यदु]], तुवर्सु, अनु, [[द्रुह्य]] र [[राजा पुरु|पुरु]] (छोरा)<br>माधवी (छोरी)
देवयानिलाई कुवामा धकेलेर शर्मिष्ठा गए। पश्चात् दैववश राजा ययाति शिकार खेल्दै त्यहाँ आइपुगे। आफ्नो तिर्खा मेटाउनका लागि जब राजा कुवा निकट गए तब त्यस कुवामा वस्त्रहीन देवयानिलाई उनले देखे। उनले देवयानिको देहलाई ढाक्नका लागि आफ्नो दुपट्टा ओढाइदिए र देवयानिको हात समातेर कुवाबाट बाहिर निकाले।त्यसपछि देवयानिले प्रेमपूर्वक राजा ययातिलाई भनिन्, "हे आर्य! तपाईँले मेरो हात समात्नु भएको छ अतः म तपाईँलाई आफ्नो पति रूपमा स्वीकार गर्दछु हे वीरश्रेष्ठ! यद्यपि म ब्राह्मण पुत्री हूँ किन्तु [[वृहस्पति]]का पुत्र [[कच]]*को श्रापका कारण मेरो विवाह ब्राह्मण कुमारका साथ हुन सक्तैन। यस कारण तपाईँ मलाई आफ्नो प्रारब्धको भोग सम्झी स्वीकार गर्नुहोस्।" ययातिले प्रसन्न भएर देवयानिको यस प्रस्तावलाई स्वीकार गरे।
| series = [[महाभारत]]
 
}}
देवयानि त्यहाँबाट आफ्नो पिता [[शुक्राचार्य]]का भएका ठाउँमा आएर उनीसित भएका समस्त वृत्तान्त भनिन्। शर्मिष्ठाले गरेको व्यबहारबाट शुक्राचार्यलाई अत्यन्त क्रोध आयो र उनी दैत्यहरूदेखि विमुख भए। यसमा दैत्यराज वृषपर्वा आफ्नो गुरूदेवका नजिकआएर अनेक प्रकारदेखि अनुनय-विनय गर्न लागे। यस प्रकार अनुनय-विनय गर्नुले शुक्राचार्यको क्रोध केही शान्त भयो र ती बोले, "हे राजन्! मलाई तिमीसँग कुनै प्रकारको अप्रसन्नता छैन किन्तु मेरी पुत्री देवयानि अत्यन्त रुष्ट छ। यदि तिमी त्यसलाई प्रसन्न गर्न सक्यौ भने म पुनः तिम्रो साथ दिनेछु।" वृषपर्वाले देवयानिलाई प्रसन्न गर्नका लागि भने, "हे पुत्री! तिमीजो केही पनि माग म तिमीलाई त्यो प्रदान गरूँला।"देवयानि भन्छिन्, "हे दैत्यराज! मलाई तपाईँकी पुत्री शर्मिष्ठा दासीका रूपमा चाहियो। " आफ्नो परिवारमा आएको संकटलाई टार्नका लागि शर्मिष्ठाले देवयानिकी दासी बन्न स्वीकार गरिन्।
'''ययाति''' हिन्दू धार्मिक ग्रन्थ अनुसार एक राजा थिए। उनी चन्द्रवंशी वंशको राजा [[नहुष]] र [[शिव]] तथा [[पार्वती]]की छोरी [[अशोकसुन्दरी]]को दोस्रो पुत्र थिए।<ref>Bibek Debroy, Dipavali Debroy (2002). ''The holy Puranas''. p. 152. "''Nahusha and Ashokasundari had a son named Yayati''.”</ref> उनको पाँचजना भाइ याति, सयाति, अयाति, वियाति तथा कृति थिए। उनको दाजु याति विशेष गरि राज्य र अर्थमा विरक्त भएकाले राजा नहुषले आफ्नो दोस्रो छोरा ययातिलाई राजगद्दीमा बसाएका थिए। ययातिले सम्पूर्ण विश्व जितेको कारणले उनलाई चक्रवर्ती सम्राट भन्ने गरिन्छ। ययातिको बिहे असुरहरूको राजगुरु शुक्राचार्यको छोरी देवयानीसँग भएको थियो।<ref>''[http://www.mythfolklore.net/india/encyclopedia/yayati.htm Laura Gibbs: Yayati]''</ref>
 
शुक्राचार्यले आफ्नी पुत्री देवयानिको विवाह राजा ययातिका साथ गरिदिए। शर्मिष्ठा पनि देवयानिका साथ उनकी दासीका रूपमा ययातिका भवनमा आइन्। केही काल पश्चात देवयानि पुत्रवती भएपछि शर्मिष्ठाले पनि पुत्रोत्पत्तिको कामनादेखि राजा ययाति समक्ष प्रणय निवेदन गरिन् जसलाई ययातिले स्वीकार गरे राजा ययातिका देवअथवादेखि दुइ पुत्र [[यदु]] तथा तुवर्सु र शर्मिष्ठादेखि तीन पुत्र द्रुह्य, अनु तथा [[पुरु]] भए। जब देवयानिलाई ययाति तथा शर्मिष्ठाका सम्बंधका विषयमा थाहा भयो तब उनी क्रोधित भएर आफ्नो पिताका नजिकगईन्। शुक्राचार्यले राजा ययातिलाई बोलाएर भने, "ययाति! तिमी स्त्री लम्पट, मन्द बुद्धि तथा क्रूर छौ। यस कारण म तिमीलाई श्राप दिन्छु तिमीलाई तत्काल वृद्धावस्था प्राप्त हुनेछ।" तिनको श्रापदेखी भयभीत भएर राजा ययाति अनुनय गर्दै बोले, "हे ब्रह्मदेव! तपाईँकी पुत्रीका साथ विषय भोग गर्दै गर्दा अहिले मेरो तृप्ति पुर्ण भएको छैन। यस श्रापका कारण त तपाईँकी पुत्रीको पनि अहित छ।" तब केही विचार गर्दै शुक्रचार्य जीले भने , "राम्रो! यदि कोही तिमीलाई प्रसन्नतापूर्वक आफ्नो यौवनावस्था दिन्छ त तिमी त्यसका साथ आफ्नो वृद्धावस्थालाई बदल सक्दै छ।"
 
यस पश्चात् राजा ययातिले आफ्नो ज्येष्ठ पुत्रसँग भने, "वत्स यदु! तिमी आफ्नो हजुरबाद्वारा दिएको मेरो यस वृद्धावस्थालाई लिएर आफ्नो युवावस्था मलाई देउ।" यदुले भने, "हे पिताजी! असमयमा आएको वृद्धावस्थालाई लिएर म जीवित रहन चाहन्न। यस कारण म तपाईँको वृद्धावस्थालाई लिन सक्दिन।" ययातिले आफ्नो शेष पुत्रहरूदेखि पनि यसै प्रकारको आकांक्षा राखे किन्तु सबैभन्दा साना पुत्र पुरुलाई छोडेर अन्य पुत्रहरूले तिनको इच्छालाई मानेनन्। पुरु आफ्नो पितालाई आफ्नो युवावस्था सहर्ष प्रदान गरिदिए। पुनः युवा भएका राजा ययातिले यदुलाई भने, "तैंले ज्येष्ठ पुत्र भएर पनि आफ्नो पिताका प्रति आफ्नो कर्तव्यलाई पूर्ण गरेनस्। अतः म तँलाई राज्याधिकारदेखि वंचित गरेर आफ्नो राज्य पुरुलाई दिन्छु। म तँलाई श्राप पनि दिन्छु कि तेरा वंश सदैव राजवंशिहरूका द्वारा बहिष्कृत रहनेछ।" (राजा ययातिका यसै पुत्र यदुका वंशमा श्री कृष्णको अवतार भयो तथा [[शिशुपाल]]ले धर्मराज [[युधिष्ठिर]]का राजसूय यज्ञमा ययातिका यसै श्रापको उल्लेख गरेको थियो।)
 
राजा ययाति एक सहस्त्र वर्षसम्म भोग लिप्सामा लिप्त रहे किन्तु तिनलाई तृप्ति मिलेन विषय वासनादेखि तृप्ति न मिलेकोमा तिनलाई उनीसित घृणा भयो र उनले पुरुको युवावस्था फिर्ता गरी गवैराग्य धारण गरे ययातिलाई वास्तविकताको ज्ञान प्राप्त भयो र उनले भने -
 
भोगा न भुक्ता वयमेव भुक्ताः<br>
तपो न तप्तं वयमेव तप्ताः।<br>
कालो न यातो वयमेव याताः <br>
तृष्णा न जीर्णा वयमेव जीर्णाः ॥
 
हामीले भोगहरू भोग्दैनौं, तर भोगहरूले नै हामीलाई भोग्दछन्। हामीले तप गरेनौं तर हामी स्वयं नैं तप्त हुँदै गयौं काल समाप्त भएन हामी नैं समाप्त भयौं; तृष्णा जीर्ण भएको छैन तर हामी नै जीर्ण भए छौं !
==उपकथा==
[[बृहस्पति (ज्योतिष)|वृहस्पति]]का पुत्र कच गुरू शुक्राचार्यका आश्रममा रहेर [[सञ्जीवनी]] विद्या सिक्न आएका थिए। देवयानिले उनमा मोहित भएर तिनको सामुन्ने आफ्नो प्रणय निवेदन गरेकी थिइन् किन्तु गुरूपुत्री हुनको कारण कचले देवयानिको प्रणय निवेदनलाई अस्वीकार गरिदिए। यसबाट देवयानि रुष्ट भएर कचलाई आफ्नो पढेको विद्यालाई भूल्ने श्राप दिइन्। कचले पनि देवयानिलाई श्राप दिए कि उनिलाई कुनै पनि ब्राह्मणले पत्नीका रूपमा स्वीकार गर्ने छैन ।
 
==स्रोत==
 
==वंश र प्रारम्भिक जीवनी==
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
 
[[श्रेणी:धर्म]]
"https://ne.wikipedia.org/wiki/ययाति" बाट अनुप्रेषित