"ढाका विश्वविद्यालय" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा रोबोट : इन्कोडिङ मिलाउँदै |
सुधार |
||
पङ्क्ति ३७:
| affiliations = विश्वविद्यालय मञ्जुरी सङ्घ
| footnotes =
|
| address = रमना, ढाका- १०००
| logo =
}}
'''ढाका विश्वविद्यालय''' ({{भाषा-बाङ्ला|ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়}}, सङ्क्षिप्त रूपमा: ঢাবি, ढावि, उच्चारण: '''ढाका विश्शोविद्दालोय''') बङ्गलादेशको ढाका सहरमा अवस्थित एक सरकारी विश्वविद्यालय हो।<ref name=autogenerated4 /><ref name=autogenerated9 /> यस विश्वविद्यालय बहु विषयको अध्ययन तथा अनुसन्धानका लागि परिचित छ।<ref>{{cite news|url=https://samakal.com/todays-print-edition/tp-editorial-comments/article/1507150498/%E0%A6%A2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE-%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%9F%E0%A7%87-%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8-%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AD%E0%A6%AC|title=ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ে পরিবর্তন কি সম্ভব?|last=আলম|first=ড. খুরশিদ|
ढाका विश्वविद्यालयका शिक्षकहरूले सबैभन्दा अधिक पटक बङ्गलादेश विज्ञान एकाडेमी पदक हासिल गरेका छन्।<ref>{{
== इतिहास ==
== विश्वविद्यालयसँग सम्बद्ध संस्थान ==
देशको सबैभन्दा प्राचीन यस विश्वविद्यालयमा हाल १३ सङ्काय, ८३ विभाग, १२ सङ्घ र ५६ अनुसन्धान केन्द्रहरू रहेका छन्। यस बाहेक यस विश्वविद्यालयमा छात्रावासका लागि २० वटा आवासिक भवनहरू र ३ आवासीय केन्द्रहरू रहेका छन्। <ref>{{
[[File:MS in Psychology students at Dacca University 1969.jpg|thumb| सन् १९६९ मा ढाका विश्वविद्यालयको मनोविज्ञान विषयमा स्नातकोत्तर गरिरहेका केही छात्राहरूको तस्वीर]]
पङ्क्ति ५९:
==== बाङ्ला विभाग ====
ढाका विश्वविद्यालयको स्थापना भए लगत्तै यहाँ बाङ्ला विभागका कार्यक्रमहरूलाई सञ्चालनमा ल्याइएको थियो। यस विभागका प्रथम अध्यापक चथा विभागीय प्रधान महामहोपाध्याय हरप्रसाद शास्त्री रहेका थिए। पछि यस विभागका लागि मुहम्मद शहीदुल्लाहले यस विभागका लागि प्रभाषकको रूपमा काम गरेका थिए। सन् १९५२ मा भाषा आन्दोलनका समयमा यस विभागको भूमिका अतुलनीय रहेको थियो। अध्यापक मुहम्मद आबदुफ हाइयेरको सम्पादनमा प्रकाशित (सन् १९५८ देखि) "साहित्य पत्रिका" यस विभागमा अनुसन्धानका लागि ऐतिहासिक रुपमन यहाँ स्थापित भएको थियो। सन् १९७१, बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्धका समयमा यस विभागका शिक्षक तथा अध्यापक मुनीर चौधरी, मोफाज्जल हायदार चौधुरी, आनोवार पाशा लगायत कयौँ शिक्षकहरू सहिद भएका थिए। अध्यापक मुनीर चौधुरीद्वारा आविष्कृत मुनीर अपटिमा नामक एक कुञ्जीपाटी तथा लेखन यन्त्रको बाङ्ला विभागमा ठूलो योगदान रहेको छ।<ref>{{cite journal|title= ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার (ढाका विश्वविद्यालय के शैक्षिक पात्रो)|journal= ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার (ढाका विश्वविद्यालय के शैक्षिक पात्रो)|
==== अङ्ग्रेजी विभाग ====
पङ्क्ति १३३:
[[File:Department of Theoretical Physics, DU.jpg|thumb|पदार्थ तथा सैधान्तिक भौतिक विज्ञान विभाग]]
कार्जन हल भवनको पूर्व पट्टिको भागदेखि लिएर यस विभागले हाल १५०० वर्गफिट बराबरको क्षेत्रमा स्थापित छ। अध्यापक खन्दोकार सिद्दिके राब्बानी यस विभागका प्रथम विभागीय प्रमुखको रूपमा यस विभागसँग आवद्ध भएका थिए भने यस विभागले सन् २००८ नोभेम्बर ३ का दिनदेखि यसको गतिविधिहरूलाई सञ्चालनमा ल्याएको थियो। स्वास्थ्य, आधुनिक विज्ञान र प्रविधिको योगदानलाई विश्वमाझ फैलाउनका आफ्नो प्रविधिक विकासको माध्यमबाट उपलब्ध गराउने उद्देश्यका साथ विभागले अनुसन्धान गतिविधिहरू गरिरहेको छ। यो विभाग मुख्यतया व्यावहारिक तथा उद्देश्यपूर्ण अनुसन्धानमा केन्द्रित छ। यस विभागमा हाल एमफिल तथा विद्यावारिधीसम्मको अध्ययन गर्न पाइने व्यवस्था रहेको छ। विज्ञान तथा प्राविधिक शाखाहरूबाट दक्षता हासिल गरेका विद्यार्थीहरूले विश्वविद्यालयको नियम बमोजिम यस विभागमा प्रवेश पाउन प्रावधान रहेको छ। यद्यपि यो विभागको अनुसन्धान सामग्री प्राथमिकता, पर्यवेक्षक र विद्यार्थीको आपसी प्राथमिकताहरूको संयोजनमा निर्भर गर्दछ। सैधान्तिक भौतिक विज्ञान विभागलाई ढाका विश्वविद्यालयमा सन् १९७५ देखि सञ्चालनमा ल्याइएको थियो तर प्रयोजनीय सङ्काय तथा पूर्वाधारको अभावका कारण यो विभाग सञ्चालनमा आएको ३ वर्षमै बन्द भएको थियो। अध्यापक एएम हारुन अर रशिद यस विभागका प्रतिष्ठित अध्यक्ष थिए। यसलाई पछि सन् २००७ मा भौतिकी विभाग र विश्वविद्यालयका अधिकारीहरूको पहलमा पुनः सञ्चालनमा ल्याइएको थियो।<ref>{{
=== ऐन सङ्काय ===
पङ्क्ति १८६:
बङ्गलादेश जस्तो विकासशील देशको विकास नीति विश्लेषणमा सैद्धान्तिक तथा व्यावहारिक ज्ञानको संयोजनको साथ एक कुशल जनशक्तिको उत्पादन का लागि सन् २००३ मा ढाका विश्वविद्यालयमा सामाजिक विज्ञान सङ्कायमा दुई वर्षे (चार सेमेस्टर) मास्टर्स अफ डेभलपमेन्ट प्रोग्राम अध्ययन कार्यक्रमलाई प्रवेश दिइएको थियो। यस विभागका लागि डेनमार्क सरकारले सन् २००४ मा एक वर्षका लागि विभागको उन्नयनका तथा विकासमा सहायता प्रदान गरेको थियो। परियोजना बमोजिम विभागको शैक्षिक गतिविधिहरूको विकासका लाथि अवसंरचनात्मक विकास, शिक्षक अनुसन्धान तथा सहायक विकास गतिविधिहरूलाई सञ्चालनमा ल्याइएको थियो।<ref name=autogenerated14 />
टेलिभिजन तथा चलचित्र अध्ययन विभागको स्थापना सन् २०१२ जनवरी २३ का दिन गरिएको थियो। सुरुमा विभागमा माच्र स्नातकोत्तर अध्यापन चालू रहेको थियो भने त्यसको दुई वर्ष पश्चात् सन् २०१३ मा चार वर्षे अनार्स अध्यापनलाई पनि सञ्चालनमा ल्याइएको थियो। टेलिभिजन तथा चलचित्र अध्ययन विभाग देशमा अनुभवी चलचित्र निर्माताको सङ्कटलाई सुल्झाउनका लागि कार्यरत छ। चलचित्र तथा वृत्तचित्र सहित विभिन्न प्रकारको प्रस्तुतिहरूको प्रयोजनका लागि यो विभाग परिचित छ।<ref>{{
==== अपराध विज्ञान विभाग ====
सन् २०१२ अप्रिल ३० का दिन ढाका विश्वविद्यालयको अनुमोदनमा सामाजिक विज्ञान सङ्कायको एक स्वतन्त्र शाखाको रूपमा यस विभागको स्थापना गरिएको थियो। सन् २०१३ नोभेम्बर २४ का दिन अध्यापक डाक्टर जिया रहमान यस विभागका प्रथम विभागीय प्रमुखको रूपमा नियुक्त भएका थिए। यस विभागले शैक्षिकसत्र सन् २०१३-२०१४ देखि स्नातक तथा स्नातकोत्तरको कार्यक्रमलाई सञ्चालनमा ल्याएको थियो भने हाल विएसएस तथा एमएमएस इन क्रिमिनिलज एन्ड क्रिमिनल जस्टिस (स्नातकोत्तर) कार्यक्रममा शिक्षार्थीहरूले अध्ययन गर्दै आएका छन्। <ref>{{
=== व्यवसाय शिक्षा सङ्काय ===
पङ्क्ति २२९:
सन् १९७४ मा ढाका विश्वविद्यालयमा नयाँ सङ्कायको रूपमा जीवविज्ञान सङ्कायलाई थप गरी सञ्चालनमा ल्याइएको थियो भने यस विभागको सहायक विषयहरूको रूपमा वनस्पति विज्ञान, वातावरण, फार्मेसी, मनोवैज्ञानिक, सुक्ष्म जीवविज्ञान आदि विषयहरूलाईको पठनपाठनलाई पनि सञ्चालन गरिएको थियो। सन् १९७९ मा सुक्ष्म जीवविज्ञान, सन् १९९७ मा चिकित्सक मनोविज्ञान तथा मत्सविज्ञमन र सन् २००० मा जेनेटिक इन्जिनियरिङ एन्ड बायोटेक्नोलोजी लगायतका विभागहरूको गठन भएको थियो। वर्तमान यस सङ्कायमा कुल ९ विभागहरू रहेका छन्। यस सङ्कायको स्थापनाकालदेखिनै यसका विभागहरूले जीव विज्ञानसम्बन्धी राष्ट्रिय मुद्दाहरूको अनुसन्धानमा सक्रियतासाथ भाग लिइरहेका छन् भने ती विभागहरूले राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता तथा प्रशंसा प्राप्त गरिसकेका छन्। यस सङ्कायका सदस्यहरूको कुल सङ्ख्या १२५ रहेको छ।
यस सङ्कायका विभागहरू स्थानीय र विदेशी विश्वविद्यालय र प्रयोगशालाहरूसँग बहु संयुक्त अनुसन्धान गतिविधिमा संलग्न रहेका छन्। यस सङ्कायको अधीनमा बायोटेक्नोलोजी अनुसन्धान केन्द्र, एडभान्स सेन्टर फर बियोलोजिकल रिसर्च र सेन्टर अफ एक्सिलेन्सी नामक तीन अनुसन्धान केन्द्रहरू रहेका छन्। यस बाहेक ढाका विश्वविद्यालय जैविक विज्ञान पत्रिका नामक एक नियमित पत्रिका पनि यस सङ्काय अन्तर्गत प्रकाशित भइरहेको छ। यस सङ्कायका वर्तमान डीन अध्यापक डाक्टर अनोवार होसेन हुन्।<ref>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== भूमि, जल तथा पर्यावरण विभाग ====
सन् १९४९ मा भूमि, जल तथा पर्यावरण विभागको स्थापना भएको थियो। यस विभागको स्थापना पश्चात् यसले सन् १९९२ सम्म एमएससी स्नातकोत्तर प्रदान गर्ने गरेको थियो। सन् १९६३ मा बिएससी तथा एमएससी जस्ता स्नातकोत्तरहरू पनि यस विभाग मार्फत प्रदान गरिएको थियो। सन् २००० जुलाई २३ का दिन विभागीय प्रतिष्ठान समितिको एक बैठकले यस विभागको नाम भूमि विज्ञान विभागबाट परिवर्तन गरी भूमि, जल तथा पर्यावरण विभाग राखिएको थियो भने त्यस पश्चात् यस विभागमा बिएससी तथा एमएस स्नातकोत्तरका पाठ्यक्रमहरूलाई पठनपाठन चालू भएको थियो। यस विभागको पठनपाठनका गतिविधि बाहेक हाल यो विभाग राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका विभिन्न विश्वविद्यालय र सङ्गठनहरूसँग संयुक्त रूपमा अनुसन्धान गतिविधिहरूमा संलग्न रहेको छ। यस विभागले यस विषयमा एमएससी स्नातकोत्तर, एमफिल तथा विद्यावारिधीका प्रमाणपत्रहरू प्रदान गरिरहेको छ। <ref name=autogenerated5>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== वनस्पति विज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति २४५:
यस विभागका प्रथम विभागीय प्रधान डाक्टर हाबिबुल्लाह खाा युसुफजाई रहेका थिए। यस भन्दा अधि यस विभागको सन् १९३९ मा स्थापना भएको जीव विज्ञान विभागको अधीनमा रहेको थियो। प्राणी विज्ञान विभागको स्थापना सन् १९५४ मा भएको थियो भने यस विभागको स्थापना पश्चात् यसका शैक्षिक गतिविधिहरूले निरन्तरता पाएका थिए। यस विभागका प्रथम विभागीय प्रथान डाक्टर हाबिबुल्लाह खाा युसुफजाई रहेका थिए। यस भन्दा अधि यस विभागको सन् १९३९ मा स्थापना भएको जीव विज्ञान विभागको अधीनमा रहेको थियो।
यस विभागमा मत्स्यपालन, जीवशास्त्र, वन्यजीव, परजीवी र आनुवंशिकीमा अनुसन्धान र शिक्षाका लागि थुप्रै सुविधाहरू रहेका छन्। बिएससी, एमएस, एमफिल र विद्यावारिधी यस विभागबाट प्राणी विज्ञानको विभिन्न शाखाहरूमा पुरस्कृत गरिन्छ। <ref>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== जैविक रसायन विज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति २५३:
==== मनोविज्ञान विभाग ====
मनोविज्ञान विभाग ढाका विश्वविद्यालयको कला विभागको तेस्रो तलामा अवस्थित रहेको छ। यस विभागको स्थापना सन् १९६५ मा अध्यापक डाक्टर मीर फखरुज्जामानको नेतृत्वमा भएको थियो भने उनीनै यस विभागका प्रथम विभागीय प्रमुख रहेका थिए। सर्वप्रथम यस विभागबाट एमए स्नातकोत्तर प्रदान गर्न गरिएको थियो। सन् १९६७ मा मनोविज्ञान विभागमा स्नातक तहको अध्ययनको पनि व्यवस्था मिलाइएको थियो।<ref>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== सुक्ष्म जीव विज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति २६१:
हाल यस विभाग विश्वविद्यालयको विज्ञान सङ्काय भवनको प्रथम तथा द्वितीय तलामा बिएससी अनार्स, एमएस, एमफिल र विद्यावारिधी अध्यापन भैरहेको छ जहाँ लगभग २५० विद्यार्थीहरूका लागि शिक्षा र अनुसन्धान कार्यक्रम सञ्चालित रहेका छन्। यस विभागका २४ शिक्षकको रेखदेखमा प्रत्येक वर्ष करीव ४० विद्यार्थी यहाँबाट अध्ययन सम्पन्न गरेपश्चात् सफलतापूर्वक देश र विदेशका प्रतिष्ठित संस्थानहरूमा भाग लिई योगदान दिइरहेका हुन्छन्।
सन् २००४ अप्रिलसम्मको तथ्याङ्कका अनुसार विभाग मा २८५ एमएससी स्नातकोत्तर धारकहरू मध्ये करीव ४५ प्रतिशत विद्यार्थीहरूले विदेशमा विद्यावारिधी गर्न छात्रवृत्ति प्राप्त गरेको थिए।
राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान अनुदान विभागले विभिन्न क्षेत्रहरू जस्तै; विषाणु विज्ञान, माइक्रोबियल जैव प्रौद्योगिकी, वातावरणीय सूक्ष्म जीव विज्ञान, आणविक पारिस्थितिकी, बायोटेक्नोलोजी, खाद्य तथा औद्योगिक माइक्रोबायोलोजी, प्रदुषण नियन्त्रण र जैविक टेक्नोलोजी आदिलाई समेट्छ भने यसले त्यस क्षेत्रमा अनुसन्धान गरिरहेको हुन्छ। विभागका सदस्यहरूले विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान संस्थानहरूसँग संयुक्त रूपमा अनुसन्धान गरिरहेका छन्। यी मध्ये आइसिडिडिआरबी, बङ्गलादेश जुट अनुसन्धान आयोग, बिसिएसआइआर , बङ्गलादेश आणविक अनुसन्धान प्रतिष्ठान , सार्वजनिक स्वास्थ्य संस्थान, अन्तर्राष्ट्रिय आणविक उर्जा आयोग आदिले उल्लेखनीय कार्यहरू गरिरहेका छन्। यस विभागकम वर्तमान अध्यक्ष अध्यापक डाक्टर माहमुदा इयासमिन हुन्। <ref>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== मत्सय विज्ञान विभाग ====
[[File:Professor Muhammed Shafi Fisheries Building, Curzon Hall area, DU .jpg|thumb|अध्यापक मोहाम्मद शफि मत्स्य विज्ञान भवन]]
बङ्गलादेशको अर्थव्यवस्थामा माछा पालन क्षेत्रको महत्त्व बुझेर ढाका विश्वविद्यालयमा शैक्षिकसत्र सन् १९९७-९८ देखि मत्स्यपालन विभागको शैक्षिक गतिविधि सुरु भएको थियो। सन् २००४ मार्च २९ का दिन ढाका विश्वविद्यालयको बैठकमा यस विभागको नाम परिवर्तन गरी मत्स्य विभागमा राख्ने निर्णय भएको थियो। मत्स्य विभागको मुख्य उद्देश्य बङ्गलादेशको माछा पालन स्रोतको संरक्षण र समुचित व्यवस्थापनको लागि सम्पूर्ण मत्स्य क्षेत्रको विकासको माध्यमबाट देशको सामाजिक-आर्थिक अवस्थाको व्यापक परिवर्तनका लागि आवश्यक र उपयुक्त मत्स्य वैज्ञानिकहरूको उत्पादन गर्नु रहेको छ।
<ref name="ReferenceA">ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== चिकित्सा मनोविज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति २७३:
==== शैक्षिक मनोविज्ञान विभाग ====
सन् २००६ मा ढाका विश्वविद्यालयमा शैक्षिक मनोविज्ञान विभागको स्थापना भएको थियो। यसलाई अनुसरण गर्दै, शैक्षिक र परामर्श मनोविज्ञान विभागलाई शैक्षिक र परामर्श मनोवैज्ञानिक तयारीको उद्देश्यको लागि जीवविज्ञान सङ्काय अन्तर्गत एक स्वतन्त्र विभागको रूपमा सन् २०११ मा स्थापित गरिएको थियो। यो विभागले स्नातक तथा स्नातकोत्तर प्रदान गर्दै आएको छ।<ref>{{
<ref name=autogenerated2>http://bdunilife.com/campusnews/?p=99{{অকার্যকর সংযোগ|
=== चिकित्सा सङ्काय ===
पङ्क्ति २८६:
चिकित्सा सङ्काय अन्तर्गतको भवनमा फर्माकोलोजी तथा अन्य विभागहरू सञ्चालनमा रहेका छन्। सन् २००३ मा चिकित्सा सङ्कायको अधीनमा रहेर यस विभागको स्थापना भएको थियो।
यस विभागले देश तथा विदेशमा स्वास्थ्य सेवामा योगदान पुर्याउनका लागि विद्यार्थीहरूलाई शिक्षित गरिरहेको छ। यहाँ चार वर्ष स्नातक डिग्री (फार्मेसी) पूरा गरेका विद्यार्थीहरूलाई एक वर्षको एमफर्म (फार्मेसीको स्नातक) डिग्री प्रदान गरिन्छ। यस विभाग अन्तर्गत रहेर एमफिल तथा विद्यावारिधीसम्मको अध्ययन गर्न पाइने व्यवस्था रहेको छ। <ref>{{
==== फार्मेसी विभाग ====
पङ्क्ति २९९:
विज्ञान तथा प्राविधिक क्षेत्रमा विश्वव्यापी सञ्चार र विद्युतीय क्रान्तिको युगमा जीवनोपयोगी भौतिक विज्ञानको क्षेत्रलाई लक्षित गर्दै यस विभागको स्थापना जम्मा २५ विद्यार्थीहरूको साथमा सन् १९६५ सेप्टेम्बरमा भएको थियो भने त्यससमय यस विभागका स्नातकोत्तरसम्मको अध्यापन गराउन व्यवस्था रहेको थियो। यस विभागका प्रथम विभागीय प्रमुख मोहाम्मद फजलुल रहमान थिए। बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता पश्चात् देशमा विद्युत तथा प्राविधिक शिक्षण क्षेत्रको द्रुत विकासका लागि यस विभागका गतिविधिहरूले विस्तारै सफलता प्राप्त गरेको थियो भने त्यसपछि यस विभागमा थप केही आधुनिक विषयका अध्यापन कार्यक्रमहरू सञ्चालनमा आएका थिए। सन् १९७४ मा यस विभागको नाम परिवर्तन गरी विद्युतीय पदार्थविज्ञान तथा इलेक्ट्रोनिक्स राखिएको थियो भने सन् २००५ अक्टोबर ६ का दिन यस विभागको नाम पुनः परिवर्तन गरी विद्युतीय पदार्थविज्ञान, इलेक्ट्रोनिक्स तथा सञ्चार इन्जिनियरिङ विभाग राखिएको थियो।
त्यसपछि सन् २०१४ मा यस विभागको नाम पुनः परिवर्तन गरी इलेक्ट्रोकल तथा इलेक्ट्रोनिक इन्जिनियरिङ विभाग राखिएको थियो। सन् १९७४ देखि यस विभागमा स्नातक स्तरसम्मका कार्यक्रमहरू सञ्चालनमा रहेका छन्। हाल यस विभागका विभागबाट एमफिल र विद्यावारिधीका अध्यापन कार्यक्रमहरू सञ्चालनमा रहेका छन्। <ref>{{
==== रसायन इन्जिनियरिङ विभाग ====
यस विभागको स्थापना सन् १९७२ मा भएको थियो।
रसायन, रासायनिक प्राविधिक तथा रसायन इन्जिनियरिङ समन्वय अध्यापन कार्यक्रमहरू यस विभागबाट सञ्चालित रहेका छन्। <ref>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== कम्प्युटर विज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति ३१०:
सन् १९९२ सेप्टेम्बर १ का दिन ढाका विश्वविद्यालयमा कम्प्युटर विज्ञान विभागलाई स्थापित गरिएको थियो। स्थापनाकालमा यस विभागमा स्नातकसम्मका अध्यापन कार्यक्रमहरू सञ्चालनमा रहेता पनि पछि यस विभागमा स्नातकोत्तर अध्यापनका कार्यक्रमहरूलाई पनि सञ्चालनमा ल्याइएको थियो। सन् २००४ मार्च २७ का दिन यस विभागको नाम परिवर्तन गरि कम्प्युटर विज्ञान तथा प्राविधिक विभाग राखिएको थियो। यस विभाग मोकाररम भवनराजिमा अवस्थित मनोरम विज्ञान भवनको तृतीय तथा चौँथो तल्लामा रहेको छ। यस विभागका प्रथम विभागीय प्रमुख अध्यापक डाक्टर लुत्फर रहमान रहेका थिए। यस विभागमा हाल ११ वटा आधुनिक प्रयोगशालाहरू रहेका छन्। यस विभागका प्राध्यापकहरूले विश्व प्रसिद्ध विश्वविद्यालयबाट उच्च शिक्षा हासिल गरेका छन्।
सन् २०१० देखि ढाका विश्वविद्यालयको प्राविधिक सङ्काय अन्तर्गत प्रथकपटक यस विभागबाट सेमिस्टर प्रणाली लागू गरिएको थियो। सन् २०१० मा यस विभागको डियु डार्क नाइट नामक एक समूहले एसिएम आइसिपिसीमा भाग लिएको थियो।
यस विभागमा विद्यार्थीहरूको एक सक्रिय विद्यार्थी सङ्गठन रहेको छ। सन् २०१२ मा यस विभागले आफ्नो २०औँ वार्षिकोत्सव मनाएको थियो। बङ्गलादेशमा सूचना प्रविधि उद्योगको विशेषताले यस विभागका विद्यार्थीहरूको ठूलो सङ्ख्यालाई समेट्छ। यस विभागका थुप्रै विद्यार्थीहरू विश्वको प्रख्यात प्राविधिक कम्पनीहरू जस्तै गुगल, माइक्रोसफ्ट, मोटोरोला, नोकिया, सिएमेन्स इत्यादिमा कार्यरत छन्। यस विभागले ढाका विश्वविद्यालय र राष्ट्रिय विश्वविद्यालय प्रवेश भर्ना गतिविधिहरूको लागि स्वचालित प्रणाली सहित धेरै महत्वपूर्ण प्राविधिक क्षेत्रमा योगदान दिएको छ।<ref>{{
[[चित्र:Glorious 20 years celebration of CSE DU.jpg|thumbnail|कम्प्युटर विज्ञान विभागको २०औँ वार्षिकोत्सव कार्यक्रम]]
बङ्गलादेशको पहिलो अनलाइन जाज वेबसाइटले यस विभागको एक वेबसाइट सिर्जना गरेको छ। विद्यार्थीहरूको समग्र विकासको लागि त्यहाँ प्रोग्रामिङ प्रतियोगिता क्लब, सांस्कृतिक क्लब, क्रिकेट क्लब, कम्प्युटर क्लबहरू रहेकम छन्। छोटो अध्यापन कार्यक्रमहौ मार्फत गैर-विभागीय विद्यार्थीहरूको लागि प्राविधिक र प्रशिक्षण प्रमाणपत्र पाठ्यक्रम कार्यक्रम यस विभागबाट सफलतापूर्वक सञ्चालन भइरहेको छ। विद्यार्थीहरूको सुविधाको लागि यस विभागसँग पूर्ण वाइफाइ इन्टरनेट सुविधा रहेको छ। थप रूपमा प्रत्येक प्रयोगशालाको एक उच्च गतिको इन्टरनेट जडान गरिएको छ। विद्यार्थीको सुविधाको लागि विभागको प्रयोगशाला प्रत्येक दिन बेलुका ८ बजेसम्म खुला राखिन्छ।<ref>{{
==== परमाणु इन्जिनियरिङ विभाग ====
परमाणु इन्जिनियरिङ विभागको स्थापना सन् २०१२ मा भएको थियो। यस विभागकम प्रथम विभागीय प्रमुख अध्यापक डाक्टर खोरशेद आहमद कबिर रहेका थिए। यस विभागले विद्यार्थीहरूका लागि स्नातक तथा स्नातकोत्तरको प्रमाणपत्र प्रदान गर्दै आएको छ।<ref>{{
==== यन्त्रिय विज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति ३२९:
शैक्षिकसत्र सन् १९४७-४८ देखि ढाका विश्वविद्यालयको एक नयाँ विभागको रूपमन भूगोल तथा पर्यावरण विभागको स्थापना गरिएको थियो भने यस विभागको स्थापना नाफिस आहमेदको नेतृत्वमा भएको थियो। यस विभागको स्थापनाकालका यहाँ मात्र स्नातक तहसम्मको अध्यापन गराउने व्यवस्था रहेको थियो भने सन् १९५४ मा भूगोल तथा पर्यावरण विभागमा स्नातक (सम्मान) अध्यापन कार्यक्रमलाई पनि सञ्चालनमा ल्याइएको थियो। पछि स्नातक र स्नातकोत्तर तहमा प्राकृतिक र मानव भूगोलको बिभिन्न शाखाहरूको स्थापना गरिएको थियो
सन् १९९६ मा भूगोल विभागको नाम परिवर्तन गरी भूगोल तथा पर्यावरण विभाग राखिएको थियो।
यस विभागमा स्नातकोत्तर पाठ्यक्रम-आधारित डिग्री तथा अनुसन्धान कार्यक्रमहरू विद्यार्थीहरूको माध्यमबाट सुरु गरिएको थियो<ref name=autogenerated15>ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের একাডেমিক ক্যালেন্ডার, জানুয়ারি २००५-
==== भूविज्ञान विभाग ====
पङ्क्ति ३३७:
=== ललितकला सङ्काय ===
यस विभागको स्थापनाको समयमा ललितकला सङ्कायको नाम सरकारी कला संस्थान रहेको थियो। सन् १९९३ मा यसलाई प्रथम श्रेणीको कलेजमा अद्यावधिक गरिँदै यसको नाम परिवर्तन गरी बङ्गलादेश कलेज अफ आर्ट्स एन्ड क्राफ्ट्स राखिएको थियो। सन् १९७३ मा संस्थानलाई ढाका विश्वविद्यालयको प्रशासनिक ढाँचा अनुसार ल्याइएको थियो भने यसको नाम परिवर्तन गरी ललितकला संस्थान राखिएको थियो।<ref>{{cite news|url=http://www.prothomalo.com/bangladesh/article/1469601/মঙ্গল-শোভাযাত্রার-আয়োজন|title=মঙ্গল শোভাযাত্রার আয়োজন|
=== संस्थानहरू ===
पङ्क्ति ३५७:
== ढाका विश्वविद्यालय केन्द्रीय विद्यार्थी संसद ==
[[चित्र:DUCSU Building - Dhaka University Central Students Union and Collection Centre - Northern View - University of Dhaka - Dhaka 2015-05-31 2341.JPG|thumb|ढाका विश्वविद्यालय केन्द्रीय छात्रो सङ्सोदको कार्यक्रम|250px]]
ढाका विश्वविद्यालय केन्द्रीय विद्यार्थी संसद (डाकसु) को स्थापना शैक्षिकसत्र सन् १९२२-२३ मा भएको थियो। यस विद्यार्थी सङ्गठनको स्थापनाकालको नाम ढाका विश्वविद्यालय विद्यार्थी संसद रहेको थियो। ढावि केन्द्रीय विद्यार्थी संसद बङ्गलादेशको द्वितीय संसदको रूपमा परिचित छ।<ref name=":8">{{
सन् १९२५ अक्टोबर ३० मा यस सङ्गठनलाई साधारण सभामा एक प्रारूप दिइ अनुमोदित गरिएको थियो। पछि यस सङ्गठनलाई विश्वविद्यालयका कार्यवाहक परिषदद्वारा पनि स्वीकृति प्राप्त भएको थियो। शैक्षिकसत्र सन् १०२४-२५ मा यस सङ्गठनका प्रथम सम्पादकको रूपमा जोगेन्द्रनाथ स्नगुप्तले काम गरेका थिए भने अर्को शैक्षिकसत्रमा अवनीभूषन रुद्र यस सङ्गठनका सम्पादक बनेका थिए। शैक्षिकसत्र सन् १९५३-५४ मा गणतन्त्र संसोधनको माध्यमबाट पूर्वनामलाई परिवर्तन गरी वर्तमान नाम ढाका विश्वविद्यालय केन्द्रीय विद्यार्थी संसद राखिएको थियो।<ref name=":9">{{
== आवासीय भवनहरू ==
पङ्क्ति ३६६:
==== सलिमुल्लाह मुस्लिम हल ====
यस हलको स्थापना सन् १९२१ मा ढाका विश्वविद्यालयको स्थापनाकालदेखिनै भएको थियो। यस हलको मूलभवनको निर्माण कार्य सम्पन्न २०औँ शताब्दीको अन्त्य तिर भएको थियो। सन् १९१९ मे २७ का दिन बेलायती सरकारको आवासिक हल अन्तर्गत विश्वविद्यालयको स्थापनाका लागि ''नाथार समिति''को गठन गरिएको थियो। कलकत्ता विश्वविद्यालय आयोगले मुसलमान विद्यार्थीहरूका लागि आफ्नो संस्कृति र धर्म कायम राख्न हलको सिफारिस गरेको थियो। नाथान समितिको प्रतिवेदन र कलकत्ता विश्वविद्यालय आयोगको सिफारिसको आधारमा बेलायती भारत सरकारले ढाका विश्वविद्यालय यसकोविधेयक तयार पारेको थियो। सन् १९२० मार्च २३ का दिन यो विधेयक भारतीय विधान सभाले गभर्नर जनरल लर्ड रिडिङको सहमतिबाट पारित गरेको थियो। विश्वविद्यालयमा विद्यार्थी प्रवेश कार्यक्रम सन् १९२१ जुलाई १० का दिनबाट सुरु गरिएको थियो।<ref>{{
ढाका विश्वविद्यालय तीन हलहरूको साथ
स्थापना गरिएको थियो जसमा मुस्लिम हल (सलिमुल्लाह मुस्लिम हल), जगन्नाथ हल र ढाका हल (पछि,यस हलको नाम परिवर्तन गरि मुहम्मद शहीदुल्लाह हल राखिएको थियो) पर्दछन्। मुस्लिम हल मुख्य रूपमा सचिवालय भवनको पहिलो तल्लाममा अवस्थित थियो। त्यो भन्दा तलका कोठाहरूमा भोजन कक्ष, भान्साघर, पुस्तकालय गरी केही कक्षहरूमा विभाजन गरिएको थियो। ढाका विश्वविद्यालयको पहले वर्षमा मुस्लिम हलले कुल १७८ आवासीय तथा सम्बद्ध विद्यार्थीहरू मध्ये ७५ विद्यार्थीहरूलाई समायोजित गरेको थियो।<ref>{{
==== मुहम्मद शहीदुल्लाह हल ====
पङ्क्ति ३७५:
[[चित्र:Musa Khan's Mosque.jpg|right|thumb|मुसा खाँ मस्जिद]]
[[File:Pond at Shahidullah Hall, University of Dhaka.jpg|thumb|right|शाहीदुल्लाह हलको अगाडि रहेको एक पोखरी]]
डाक्टर मुहम्मद शहीदुल्लाह हल ढाका विश्वविद्यालयको एक ऐतिहासिक हल हो। स्थापनाकालमा यस हलको नाम ढाका हल रहेको थियो। सन् १९६९ मा एसियाली विख्यात विद्वान शहीदुल्लाहको नाममा यस हलको नाम ढाका हलबाट परिवर्तन गरी शाहीदुल्लाह हल राखिएको थियो भने सन् २०१७ जुन १७ का दिन यस हलको नाम पुनः परिवर्तन गरी मुहम्मद शाहीदुल्लाह हल राखिएको थियो। यस हलमा कुल ६ वटा भवनहरू रहेका छन्।<ref>{{
सन् १९२१ मा ढाका विश्वविद्यालयको स्थापनाकालकै समयम यस हललाई निर्माण गरिएको थियो। स्थापना कालका यस हलको नाम लाइटन हल राखिएको थियो भने त्यस लगत्तै यसको नाम ढाका हलमा परिवर्तन गरिएको थियो। पछि यस हलको नाम विख्यात भाषाविद् तथा विद्वान मुहम्मद शाहीदुल्लाहको नामबाट राखिएको थियो। यस हलको ठिक अगाडि एक विशाल ताल रहेको छ। सन् १९५२ मा भाषा आन्दोलनको एक विशाल जुलुस आयोजना गर्ने निर्णय गरिएको थियो। २५ मार्च १९७१ को रात यस हलको नजिक पाकिस्तानी सेनाको विरुद्धमा प्रतिरोध शक्ति गठन गरिएको थियो भने त्यसको फलस्वरूप पाकिस्तानी सेनाले नरसंहार सुरु गरेको थियो।<ref>{{cite news|url=http://www.prothomalo.com/bangladesh/article/1221356/%E0%A6%B6%E0%A6%B9%E0%A7%80%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B9-%E0%A6%B9%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%B0-%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%AE-%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8|title=শহীদুল্লাহ হলের নাম পরিবর্তন|
==== जगन्नाथ हल ====
[[File:Jagannath hall University of Dhaka.jpg|thumb|जगन्नाथ हल]]
जगन्नाथ हल ढाका विश्वविद्यालयको एक ऐतिहासिक हल हो। जगन्नाथ हल ढाका विश्वविद्यालयको हिन्दु-बौद्ध-ईसाई समुदाय सहित आदिवासी छात्रहरूका लागि संरक्षित हल हो।<ref>{{
पङ्क्ति ३८८:
[[File:View of the entrance and the building of Fazlul Haque Muslim Hall, DU .jpg|thumb|फजलुल हक हल]]
फजलुल हक मुस्लिम हलको स्थापनम सन् १९४० मा भएको थियो। यस हलको नाम अविभाज्य बाङ्लाका प्रधानमन्त्री आबुल काशेम फजलुल हकको नामबाट राखिएको थियो।<ref>{{
বঙ্গবন্ধুর স্মৃতিধন্য ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ের ফজলুল হক হল |url=https://www.prothomalo.com/bangladesh/article/1583949/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%B0-%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%A7%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF-%E0%A6%A2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE-%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%9F%E0%A7%87%E0%A6%B0-%E0%A6%AB%E0%A6%9C%E0%A6%B2%E0%A7%81%E0%A6%B2 |
==== शहीद सर्जेन्ट जहरुल हक हल ====
पङ्क्ति ४३१:
|३
|[[চিত্র:Afrahman.jpg|center|75px]]
|[[
|१ জুলাই १९३४
|३१ ডিসেম্বর १९३६
पङ्क्ति ४३७:
|४
|[[চিত্র:RCManumdar.jpg|center|75px]]
|[[
|१ जनवरी १९३७
|३० जून १९४२
पङ्क्ति ४९१:
|१३
|
|[[মোজাফফর
|२१ जनवरी १९७२
|१२
|-
|१४
|
|[[আব্দুল মতিন চৌধুরী]]
|१३
|२२ সেপ্টেম্বর १९७५
|-
पङ्क्ति ५१७:
|[[এ কে এম সিদ্দিক]]
|२१ মার্চ १९৮३
|१६
|-
|१८
|
|[[এম. শামসুল হক|অধ্যাপক এম. শামসুল হক]]
|१७
|१२ जनवरी १९৮६
|-
पङ्क्ति ५३९:
|२१
|
|[[এমাজউদ্দিন
|१ নভেম্বর १९९२
|३१
|-
|२२
|
|[[শহিদ উদ্দিন
|३१
|२९ সেপ্টেম্বর १९९६
|-
पङ्क्ति ५६४:
| [[চিত্র:A F M Yousuf Haider, professor of physics .jpg|center|75px]]
|[[এ. এফ. এম. ইউসুফ হায়দার|অধ্যাপক এ. এফ. এম. ইউসুফ হায়দার]] (ভারপ্রাপ্ত উপাচার্য)
|१
|९ সেপ্টেম্বর २००२
|-
पङ्क्ति ५९४:
{| class="wikitable"
|+ সম্মানসূচক ডক্টরেটপ্রাপ্তদের তালিকা<ref>{{
! বছর !! নাম !! উপাধি !! পরিচয়
|-
पङ्क्ति ६८१:
| २०१० || [[আবদুল্লাহ গুল]] || ডক্টর অব ল'জ || তুরস্কের রাষ্ট্রপতি
|-
| २०११ || [[বান কি মুন]]<ref>{{
|-
|rowspan=2| २०१२ || [[প্যাসকেল ল্যামি]]<ref>{{
|-
| [[ইরিনা বোকোভা]] || ডক্টর অব ল'জ || ইউনেস্কোর মহাপরিচালক
|-
| २०१३ || [[প্রণব মুখোপাধ্যায়]]<ref>{{
|-
| २०१५ || ফ্রান্সিস গুরি || ডক্টর অব ল'জ || বিশ্ব
|-
| rowspan="2" | २०१७ || [[অমিত চাকমা]] || ডক্টর অব সায়েন্স || ভাইস-চ্যান্সেলর, [[ইউনিভার্সিটি অব ওয়েস্টার্ন অন্টারিও]]
पङ्क्ति ७०३:
* [[सैयद नजरुल इस्लाम]], बंगलादेशको पहिलो अन्तरिम राष्ट्रपति
* [[ताजुद्दीन अहमद]], बंगलादेशका पहिलो प्रधानमन्त्री
*[[জামাল উদ্দিন
* [[शेख कामाल]], মুক্তিযোদ্ধা, [[আবাহনী লিমিটেড (ঢাকা)]] এর প্রতিষ্ঠাতা
* [[আব্দুল মতিন চৌধুরী]], পদার্থবিজ্ঞানী, সদস্য, নোবেল কমিটি <ref>http://bn.banglapedia.org/index.php?title=চৌধুরী,_আবদুল_মতিন</ref>
पङ्क्ति ७३०:
* [[আবেদ চৌধুরী]], জিনবিজ্ঞানী
* [[শাহ মোহাম্মদ ফারুক]]
* [[শাহ এ এম এস কিবরিয়া]], অর্থনীতিবিদ, কূটনীতিবিদ, রাজনীতিবিদ, বাংলাদেশের সাবেক অর্থমন্ত্রী<ref>{{
* [[শাহাবুদ্দিন
সাবেক রাষ্ট্রপতি
* শাইখুল হাদিস অধ্যক্ষ মুহাম্মদ আব্দুস সামাদ
पङ्क्ति ७४२:
* [[বুদ্ধদেব বসু]], বাঙালি কবি, প্রাবন্ধিক, নাট্যকার, কথাসাহিত্যিক, অনুবাদক এবং editor
* [[জাহানারা ইমাম]], লেখিকা, কথাসাহিত্যিক, শিক্ষাবিদ এবং একাত্তরের ঘাতক দালাল বিরোধী আন্দোলনের নেত্রী।
* [[হুমায়ূন
* [[হুমায়ূন আজাদ]], কথাসাহিত্যিক
* [[হুমায়ুন কাদির]], কথাসাহিত্যিক
पङ्क्ति ७६७:
* [[মুহাম্মদ ইব্রাহিম (পদার্থবিজ্ঞানী)|ড. মুহাম্মদ ইব্রাহিম]]
* ড. [[কাজী মোতাহার হোসেন]]
* ড. মজিদ
* ভূপতিমোহন সেন
* নলিনীমোহন বসু
* নাফিস
* ড. [[অজয় রায়]]
* ড. ললিত মোহন নাথ
पङ्क्ति ७८०:
==== कला सङ्काय ====
* মহামোপাধ্যায় [[হরপ্রসাদ শাস্ত্রী]]
* [[আর. সি. মজুমদার|
* ডবলু. এইচ. এ. সাদানি
* ড.[[মুহম্মদ শহীদুল্লাহ]]
* আবু
* ড. [[জ্যোতির্ময় গুহ ঠাকুরতা]]
* ড. রাশিদুল হাসান
पङ्क्ति ७९१:
* ড. [[আহমদ শরীফ]]
* ড.[[সিরাজুল ইসলাম চৌধুরী]]
* ড. ওয়াকিল
* ড. [[মোফাজ্জল হায়দার চৌধুরী]]
* ড. [[এমাজউদ্দিন
* [[আনোয়ার পাশা]]
* ড. [[মাহমুদ হুসাইন]]
पङ्क्ति ८१७:
* এ. কে. নাজমুল করিম
* [[আনোয়ারউল্লাহ চৌধুরী]]
* ড. আবু
* ড. নাজমা চৌধুরী
पङ्क्ति ८२६:
* ড. কামালউদ্দিন সিদ্দিকী
* ড. আনোয়ারুল আজিম চৌধুরী
* ড. [[ইয়াজুদ্দিন
* ড. এ. জেড. এম. নওশের আলী খান
* ড. এ. কে. এম. নুরুল ইসলাম (জাতীয় অধ্যাপক)
पङ्क्ति ८३३:
* [[এ. কে. আজাদ চৌধুরী|ড. আবুল কালাম আজাদ চৌধুরী]]
* ড. রাশেদুজ্জামান চৌধুরী
* ড মহিউদ্দিন
====इस्लामी अध्ययन सङ्काय====
|