"पतञ्जलि" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

ई.पू. द्वितीय शताब्दीमा '[[महाभाष्य]]'का रचयिता पतञ्जलि काशी-मण्डलका निवासी थिए। मुनित्रयको परम्परामा उनी अंतिम मुनि थिए। [[पाणिनि|पाणिनी]] पछि पतञ्जलि सर्वश्रेष्ठ स्थानका अधिकारी पुरुष मानिन्छन्। उनले पाणिनी व्याकरणको महाभाष्यको रचना गरेर यसलाई स्थिरता प्रदान गरे। उनी अलौकिक प्रतिभाका धनी थिए व्याकरणका अतिरिक्त अन्य शास्त्रहरूमा पनि उनको समान रूपले अधिकार थियो। व्याकरण शास्त्रमा उनको कुरालाई अंतिम प्रमाण मानिन्छ। उनले आफ्नो समयको जनजीवनको पर्याप्त निरीक्षण गरेका थिएथा। अत: महाभाष्य व्याकरणको ग्रन्थ हुनको साथ-साथ तत्कालीन समाजको [[विश्वकोश]] पनि थियो। पतञ्जलिलाई शेषनागको अवतार मानिन्छ। द्रविड देशका सुकवि रामचन्द्र दीक्षितले आफ्नो 'पतञ्जलि चरित' नामक काव्य ग्रन्थमा उनके चरित्र के संबंधमासम्बन्धमा कुछ नये तथ्यों की सम्भावनाओंको व्यक्त किया है। उनके अनुसार [[शंकराचार्य|आदि शंकराचार्य]] के पितामह गुरू आचार्य गौडपाद पतञ्जलिका शिष्य थिए तर तथ्यहरूको अभावले यो कुराको पुष्टि हुँदैन।

प्राचीन विद्यारण्य स्वामीले अपने ग्रन्थ 'शंकर दिग्विजय'मा [[शंकराचार्य|आदि शंकराचार्य]]मा गुरू गोविंद पादाचार्यलाई पतञ्जलिको रूपांतर मानेकाछन्। यस प्रकार उनका संबंधसम्बन्ध अद्वैत वेदांतको साथमा जोडियो।

पतञ्जलिको समय निर्धारणको संबंधमासम्बन्धमा पुष्यमित्र कण्व वंशका संस्थापक ब्राह्मण राजाका अश्वमेध यज्ञहरूको घटनालाई लिन सकिन्छ। यो घटना ई.पू. द्वितीय शताब्दीको हो। यसको अनुसार महाभाष्यको रचनाको काल ई.पू. द्वितीय शताब्दीको मध्यकाल अथवा १५० ई.पूर्व बमानिन्छ। पतञ्जलिको एकमात्र रचना महाभाष्य हो जो उनको कीर्तिलाई अमर बनाउनका लागि पर्याप्त छ। दर्शन शास्त्रमा शंकराचार्यलाई जो स्थान 'शारीरिक भाष्य'को कारण प्राप्त छ, त्यही स्थान पतञ्जलिलाई महाभाष्यको कारण व्याकरण शास्त्रमा प्राप्त छ। पतञ्जलिले यस ग्रन्थको रचना गरेर पाणिनीको व्याकरणको प्रामाणिकतामा अंतिम मोहर लगाइदिए।