|
'''नागरिकता''' एक विशेष सामाजिक, राजनीतिक,राष्ट्रिय वा मानव संशाधन समुदायको एक नागरिक हुने अवस्था हो।
सामाजिक अनुबन्धका सिद्धान्त मातहत नागरिकताको अवस्थामा अधिकार र उत्तरदायित्व दुइटै सामेल हुन्छन्। "सक्रिय नागरिकता"को दर्शन अर्थात् नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई सबै नागरिकहरुका जीवनमा सुधार गर्नका लागि आर्थिक सहभागिता, सार्वजनिक, स्वयंसेवी कार्य, र यस्तै प्रकारका प्रयासका माध्यमदेले आफ्नो [[जाति|समुदाय]]लाई अझ राम्रो बनाउने दिशामा कार्य गर्नु पर्नेछ. यस दिशामा, केही देशहरुमादेशहरूमा [[विद्यालय|स्कूल]] नागरिकता शिक्षा उपलब्ध गर्दछन्. भर्जीनिया लिएरी (2016) द्वारा नागरिकतालाई "अधिकारहरुका एक समुच्चय-को रूपमा परिभाषित गरिएको छ- तिनको अनुसार नागरिकताको अवस्थामा प्राथमिक रूपले सामुदायिक जीवनमा राजनीतिक भागीदारी, मतदानको अधिकार, समुदायबात विशेष संरक्षण प्राप्त गर्ने अधिकार र दायित्व सामेल छन्।<ref name="twsJun16">{{cite book|author=Virginia Leary|editors=Alan C. Cairns, John C. Courtney, Peter MacKinnon, Hans J. Michelmann, David E. Smith|title=Citizenship, Diversity, and Pluralism: Canadian and Comparative Perspectives|url=http://books.google.com/books?id=HIKz0oJxGSgC|year=2000|publisher=McGill-Queen's Press - MQUP|isbn=9780773518933|pages=247–264|chapter=Citizenship. Human rights, and Diversity|chapterurl=http://books.google.com/books?id=HIKz0oJxGSgC&pg=PA247|quote=Since the time of the Greek and Roman civilizations, the concept of 'citizenship' has defined rights and obligations in the Western world ... The concept of 'citizenship' has long acquired the connotation of a bundle of rights -- primarily, political participation in the life of the community, the right to vote, and the right to receive certain protection from the community - as well as obligations.}}</ref>
सबै नागरिकहरुकोनागरिकहरूको नागरी समूह(Citizenry) भनिन्छ।
== राष्ट्रीय नागरिकता ==
सामान्य तौरमा नागरिकतालाई एक व्यक्ति र एक विशेष देशका बीच सम्बन्धका रूपमा देखिन्छ।
प्राचीन ग्रीसमा, मुख्य राजनीतिक ईकाई सहर-राज्य हुन्थ्यो, र नागरिक विशेष सहर-राज्यका सदस्य हुन्थे। पछिल्ला पाँच सौ वर्षहरूमा, राष्ट्र-राज्यका विकासका साथ, नागरिकतालाई एक विशेष राष्ट्रको सदस्यताका रूपमा जानिन थालिएको छ। केही हदसम्म केही संस्थाहरु राष्ट्रीय सीमाहरुलाईसीमाहरूलाई पार गर्न जान्छन्, जस्तै व्यापर सङ्गठन, गैर-सरकारी सङ्गठन र मल्टी-नेशनल कारपोरेशन, र कहिले कहिले शब्द "विश्वको नागरिक" ती मानिसेका लागि प्रयुक्त गरिन्छ जो कुनै विशेष राष्ट्रका साथ कम सम्बन्ध राख्दछन्, यसका बद्ला उनमा पूर्ण संसारका साथ समबन्धित हुने भावना अधिक हुन्छ।
आधुनिक समयमा, नागरिकताको नीति ''जूस सहरुगुनिस (jus sanguinis)'' ("रक्तको अधिकार") र ''जूस सोली (jus soli)'' ("मृदाको अधिकार") राष्ट्रहरुका बीच विभाजित छ। एक ''जूस सहरुगुनिस'' नीति जातीयता वा वंशका आधारमा नागरिकता दिन्छ र यो यूरोपमा प्रचलित एक राष्ट्र राज्यको अवधारणादेखि सम्बन्धित छ। एक ''जूस सोली'' नीति प्रत्येक त्यस व्यक्तिलाई नागरिकता दिन्छ जो राज्यका प्रान्त विशेषमा पैदा भएकोछ, यस नीतिको अनुसरण संयुक्त राज्य सहित अमेरिकाका धेरै देसहरुमादेसहरूमा गरिन्छ।
धेरै देसहरुमादेसहरूमा स्थानीय राष्ट्रको एक संकर जन्म अधिकार आवश्यकता र कमभन्दा कम एक अभिभावकको नागरिकताको आवश्यकता हुन्छ।
सामान्यतौरमा समीकरणका माध्यमदेखि वा एक यस्ता व्यक्तिदेखि विवाह गरेर पनि कुनै देशको नागरिकता प्राप्त गर्न सक्छ जो त्यस देशको नागरिक छ (''जुरे मेट्रीमोनी (jure matrimonii)'' )।
== अन्तरराष्ट्रीय नागरिकता ==
हाल हीका वर्षहरूमा, केही अन्तर सरकारी सङ्गठनहरुलेसङ्गठनहरूले नागरिकतादेखि सम्बन्धित शब्दावली र अवधारणालाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरसम्म विस्तृत गरेकोछ,<ref>डेनियल आर्चिबुगी, "[http://press.princeton.edu/titles/8737.html ''द ग्लोबल कमन वेल्थ अफ सिटीजंस'' ]".[http://press.princeton.edu/titles/8737.html ''"कस्मोपोलिटन लोकतन्त्रको तर्फ"'' ] , प्रिंसटन यूनिभर्सिटी प्रेस, प्रिंसटन, 2008</ref> जहाँ यो नागरिकहरुका संयुक्त अवयव देसहरुकोदेसहरूको समग्रतामा लागू हुन्छ. यस स्तरमा नागरिकता एक द्वितीयक अवधारणा छ, जहाँ अधिकार राष्ट्रीय नागरिकतादेखि व्युत्पन्न हुन्छन्।
=== राष्ट्रमण्डल नागरिकता ===
"राष्ट्रमण्डल नागरिकता"को अवधारणा तबदेखि अस्तित्वमा छ जबदेखि [[राष्ट्रकुल|राष्ट्रमण्डल राष्ट्रहरु]]को स्थापना भएको छ. जस्तो कि यूरोपीय संघका मामलेमा हुन्छ, कुनै व्यक्ति राष्ट्रमण्डल नागरिकतालाई तब प्राप्त गर्न सक्छ यदि त्यो राष्ट्रमण्डल सदस्य राज्यको नागरिक हो। यस प्रकारको नागरिकता केही राष्ट्रमण्डल देसहरुमादेसहरूमा केही विशेषाधिकार उपलब्ध गरा्दछ:
* यस्ता केही देसहरुमादेसहरूमा अन्य राष्ट्रमण्डल देसहरुका नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई यात्रा गर्नका लागि टूरिस्ट [[वीजा (दस्तावेज)|वीजा]]को आवश्यकता हुँदैन।
* केही राष्ट्रमण्डल देसहरुमादेसहरूमा अन्य राष्ट्रमण्डल देसहरुका निवासी नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई राजनीतिक अधिकार पनि दिए जान्छन् उदाहरण, स्थानीय र राष्ट्रीय चुनावहरुमाचुनावहरूमा मतदानको अधिकार र केही मामलहरुमामामलहरूमा यहाँसम्म कि चुनावमा खडा हुने अधिकार।
* केही मामलहरुमामामलहरूमा कुनै पनि पदमा (सिविल सेवाहरू सहित) काम गर्ने अधिकार दिइन्छ, यसमा केही विशिष्ट पदहरुलाईपदहरूलाई सामेल गरेनन् जाता (उदहारण, डिफहरुस, राज्यपाल वा [[राष्ट्रपति]], प्रधान मंत्री)।
तर पनि [[आयरलैण्ड|आयरल्यान्ड]]ले १९४९मा राष्ट्रमण्डललाई छोड दिए, प्राय यसका साथ यस्तो व्यवहार गरिन्छ, जस्तो कि यो राष्ट्रमण्डलको सदस्य हो। कानुनी दस्तावेजहरुमादस्तावेजहरूमा 'राष्ट्रमण्डल र आयरल्यान्ड गणराज्य'का लागि सन्दर्भ दिइन्छ र यसका नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई विशेष रूपले [[संयुक्त राजशाही (ब्रिटेन)|संयुक्त राष्ट्र]]मा विदेशी नागरिकहरुका रूपमा वर्गीकृत छैन गरिन्छ।
१९२१मा निष्ठाका सन्दर्भमा परिभाषित गरिनमा क्यानाडा राष्ट्रीयताका सिद्धान्तदेखि अलग भयो। १९३५मा आयरिश मुक्त राज्यले पहिलो पल्ट आफ्नो नागरिकतालाई शुरू गरे (तर पनि, आयरिश नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई अहिले पनि सिंहासनमा बैठनका लागि योग्य मानिन्थ्यो, र आज पनि तिनलाई विदेशी छैन मानिन्छ, तर पनि आयरल्यान्ड राष्ट्रमण्डलको सदस्य छैनछ; ''मुरे वी पार्केस'' [१९४२] आल ई आर १२३)। क्यानाडाको नागरिकता अधिनियम जो १ जनवरी १९४७ मा अस्तित्वमा आया, क्यानाडाको एक अलग नागरिकता उपलब्ध गरा्दछ, यो ती नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई स्वतः नैं प्राप्त हुन जान्छ जो क्यानाडामा पैदा भए छन् (विशेष अपवादहरुका साथ) र साथै यसमा यस्तो परिस्थितिहरुलाईपरिस्थितिहरूलाई पनि परिभाषित गरिन्छ जसको तहत कुनै व्यक्ति समीकृत नागरिक बन्न सक्छ। राष्ट्रमण्डल नागरिकताको अवधारणालाई १९४८मा ब्रिटिश राष्ट्रीयता अधिनियम १९४८मा शुरू गरिएको। अन्य डोमिनियनले [[न्यूजीलैण्ड|न्यूजील्याण्ड]], ब्रिटिश राष्ट्रीयता र न्यूजील्याण्ड नागरिकता अधिनियम १९४८मा यस सिद्धान्तलाई अपनाए। नागरिकताले निष्ठालाई प्रतिस्थापित गरिदिएका छन्, जो एक प्रतीकात्मक परिवर्तनको तुलनामा केही अधिक छ।
नागरिकता अधिकतर राष्ट्र राज्यको सदस्यतादेखि सम्बन्धित हुन्छ, तर यस शब्दलाई एक उप राष्ट्रीय स्तर पनि लागू गर्न सकिन्छ। उप राष्ट्रीय संस्थाहरु रेजीडहरुसी वा अन्यथा, आवश्यकताहरुलाईआवश्यकताहरूलाई अध्यारोपित गर्न सक्छौं, जो नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई त्यस संस्थाको राजनीतीमा भाग लिने अनुमति दिन्छ, वा यस संस्थाको सरकारका द्वारा उपलब्ध गराये गए फायदहरुकोफायदहरूको आनंद उठाउने मौका प्रदान गर्दछ। तर यस्ता मामलहरुमामामलहरूमा, यी पात्र कहिले कहिले प्रासंगिक राज्य, प्रान्त वा क्षेत्रका "नागरिक" मानिन्छन्। यसका एक उदाहरण बता्दछ कि [[स्विट्जरलैण्ड|स्विस]] नागरिकताको मूल आधार कसरी कुनै व्यक्तिगत कम्यूनको नागरिकता छ, जसदेखि एक कहरुटन वा कोनफेडरेशनको नागरिकता प्राप्त हुन्छ। एक अर्को उदाहरण हो एक आल्याण्ड (Åland) जहाँ नागरिक [[फिनलैण्ड|फिनल्यान्ड]], ''हेम्बिगदसरात (hembygdsrätt)''मा विशेष प्रान्तीय नागरिकताको लाभ उठाउँछन्।
संयुक्त राज्य अमेरिकामा एक दोहरी नागरिकता प्रणाली छ जसमा व्यक्ति आफ्नो निवास राज्यका साथ संयुक्त राज्यको पनि नागरिक छ। राज्यका संविधान संयुक्त राज्यका संविधानका तहत दिए जाने अधिकारहरुदेखि परे र यीबाट बढकर अधिकार प्रदान गर्न सक्छौं र साथै गराधानका संप्रभु अधिकार र सैन्य सेवा सहित आफ्नो दायित्वहरुलाईदायित्वहरूलाई पनि अध्यारोपित गर्न सक्छौं (हर राज्य कमभन्दा कम एक सैन्य बल राख्दछ जो राष्ट्रीय सैन्य स्थानान्तरण सेवा, राज्यका नेशनल गार्डका अधीन हुन्छ, जबकि केही अन्य राज्य एक अर्को सैन्य बल राख्दछन् जो राष्ट्रीयकरणका अधीन हुँदैन)।
=== यूरोपीय सङ्घ (ईयू) नागरिकता ===
मास्टरीचट सन्धिले यूरोपीय संघको नागरिकताको अवधारणालाई शुरू गरे। यूरोपीय संघको संशोधित सन्धि<ref name="Rome">[http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/12002E/htm/C_2002325EN.003301.html रोमको सन्धि] (समेकित संस्करण)</ref> को अनुच्छेद १७ (१) भन्दछ कि <blockquote>संघको नागरिकता यसका द्वारा स्थापित छ। प्रत्येक व्यक्ति जसका नजिक सदस्य राज्यको राष्ट्रीयता छ, त्यो संघको नागरिक हुनेछ। संघको नागरिकता पूरक हुनेछ र राष्ट्रीय नागरिकतालाई प्रतिस्थापित गर्नेछैन। </blockquote>
संशोधित यूरोपीय सङ्घ सन्धि <ref name="Rome" /> यूरोपीय संघका नागरिकहरुका विशिष्ट न्यूनतम अधिकारहरुलाईअधिकारहरूलाई स्थापित गर्दछ। संशोधित यरोपीय सङ्घ सन्धिको अनुच्छेद 12 सन्धिका अन्तर्गत गैर भेदभावका सामान्य अधिकारको ग्यारण्टी दिन्छ। अनुच्छेद 18 सदस्य राज्यहरुमाराज्यहरूमा मुक्त आन्दोलन र आवासको एक सीमित अधिकार दिन्छ, बद्ला यसका कि यूरोपीय संघका नागरिक राष्ट्रीय छन्। अनुच्छेद 18-21 लेख र 225 विशिष्ट राजनीतिक अधिकार उपलब्ध गर्दछन्।
संघका नागरिकहरुका नजिक कुनै पनि सदस्य राज्यमा आर्थिक गतिविधिमा भाग लिने व्यापक अधिकार पनि हुन्छ (अनुच्छेद 39, 43, 49 EC), जो सङ्घ नागरिकतामा सामेल हुनेलाई पूर्व निर्धारित गर्दछ।
=== पोलिस नागरिकता ===
पहिला प्रकारको नागरिकता यस कुरामा आधारित थियो कि मानिस पोलिसका साना पैमानाका कार्बनिक समुदायहरुमासमुदायहरूमा, कुन तरिकाले [[प्राचीन यूनानी भाषा|प्राचीन यूनानी]] कालमा रहन्थे। ती दिनहरुमादिनहरूमा नागरिकतालाई एक सार्वजनिक मामलाका रूपमा देखिंदैनथ्यो, यो एक व्यक्तिका निजी जीवनदेखि अलग हुन्थ्यो। नागरिकताका दायित्व पोलिसका दैनिक जीवनका साथ गहिराईदेखि जोडिएका थिए। सही रूपमा मनुष्य हुनका लागि, व्यक्तिलाई समुदायको एक सक्रिय नागरिक बन्नु पडन्थ्यो, जसलाई अरस्तुले यस प्रकारदेखि अभिव्यक्त गरेको थियो: "समुदायका मामलाहरुका सञ्चालनमा भाग न लिने अर्थ हुन्छ कि वा त तपाईंतपाईँ जानवर हुनुहुन्छ वा देवता!" नागरिकताको यो रूप समुदायका प्रति नागरिकहरुका दायित्वहरुमादायित्वहरूमा आधारित थियो, यसका बद्ला समुदायमा नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई दिइने अधिकार अधिक मायन राख्तैनथ्यो। यो एक समस्या थिएन किनभनें ती सबै मानिस दृढतादेखि पोलिसका साथ जोडिएका थिए; तिनको आफ्नो भाग्य र समुदायको भाग्य एक अर्कासित प्रबलतादेखि सम्बन्धित थिए। यसका अतिरिक्त, पोलिसका नागरिक दायित्वहरुलाईदायित्वहरूलाई धार्मिक हुने अवसर मान्थ्यो, यो तिनको लागि सम्मान र आदरको एक स्रोत हुन्थ्यो। एथेन्समा, शासक र शासित दुइटै प्रकारका नागरिक थिए, महत्वपूर्णमहत्त्वपूर्ण राजनीतिक र न्यायिक कार्यालहरुलाईकार्यालहरूलाई घुमाइन्थ्यो र सबै नागरिकहरुलाईनागरिकहरूलाई राजनीतिक सभामा बोल्ने र मतदान दिने अधिकार हुन्थ्यो।
तर पनि, पोलिसको नागरिकताको एक महत्वपूर्णमहत्त्वपूर्ण पहलू विशिष्टता थियो। प्राचीन ग्रीस र रोम तथा मध्यकालीन सहरहरुमासहरहरूमा नागरिकता, जो पोलिसको नागरिकताको अनुसरण गर्दथ्यो, त्यो विशिष्ट थियो र असमानताको स्थितिलाई व्यापक रूपले स्वीकृत गरिन्थ्यो। नागरिकहरुकोनागरिकहरूको स्तर गैर नागरिकहरुकोनागरिकहरूको तुलनामा पर्याप्त उच्च थियो। गैर नागरिकहरुमानागरिकहरूमा महिलाहरू, गुलाम र 'बारबेरियन' सामेल थिए। उदाहरणका लागि, महिलाहरूलाई राजनीतिक भागीदारीका लागि असमर्थ र तर्कहीन मानिन्थ्यो (तर पनि केही मानिस, विशेष गरी [[प्लेटो]] यसबाट असहमत छन्)। कुनै व्यक्ति नागरिक हुन सक्छ वा छैन यसलाई निर्धारित गर्ने तरीका संपत्ति, राजनीतिक सहभागिता, वा विरासत (दुइटै अभिभावक पोलिसमा जन्मेका हुनुपर्दछ)मा आधारित हुन सक्छन्।
[[रोमन साम्राज्य]]मा, पोलिस नागरिकतामा परिवर्तन आयो: नागरिकता साना पैमानाका समुदायदेखि पूर्ण साम्राज्यमा विस्तृत भयो। रोमका मानिसहरुलेमानिसहरूले महसूस गरे कि पूरा साम्राज्यद्वारा मानिसहरुलाईमानिसहरूलाई नागरिकता दिनु विजय प्राप्त रोमन शासी क्षेत्रहरुलाईक्षेत्रहरूलाई वैद्यता दिन्छ। रोमन युगमा नागरिकता अब कुनै राजनीतिक एजेन्सीहरुसीको दर्जा थिएन; यो कम भएर अब एक न्यायिक सुरक्षा र कानुन र नियमको अभिव्यक्तिमा बद्ल्यो। (हेर्नुहोस् सिविस रोमेनस सम (Civis romanus sum))।
=== मध्ययुगीन र प्रारम्भिक आधुनिक नागरिकता ===
यूरोपीय मध्य युगहरुका बेला, नागरिकता सामान्यतौरमा सहरहरुदेखि सम्बन्धित हुन्थ्यो, हेर्नुहोस् बर्घर (burgher), ग्रेट बर्घर (Great burgher) र बोर्गेओइसि (Bourgeoisie)। अभिजात वर्गका नजिक सामान्य मानिसेको तुलनामा अधिक विशेषाधिकार हुन्थे (हेर्नुहोस् [[कुलीन तन्त्र|एरिस्टोक्रेसी]]), तर [[फ्रांसीसी क्रान्ति|फ्रांसिसी क्रान्ति]] र अन्य क्रान्तिहरुलेक्रान्तिहरूले यी विशेषाधिकारहरुलाईविशेषाधिकारहरूलाई रद्द गरिदिए र नागरिक बनाए।
== मानद नागरिकता ==
केही देश ती मानिसहरुलाईमानिसहरूलाई "मानद नागरिकता" प्रदान गर्दछन्, जसलाई विशेष रूपले सराहनीय वा प्रशंसनीय मानिन्छ।
राष्ट्रपतिको मञ्जूरी र संयुक्त राज्य कांग्रेस अधिनियमका द्वारा, मानद नागरिकता केवल सात व्यक्तिहरुलाईव्यक्तिहरूलाई दिएको छ।
क्यानाडाको मानद नागरिकताका लागि संसदका सर्वसम्मतिदेखि अनुमोदनको आवश्यकता हुन्छ। केही मानिस जसलाई क्यानाडाको मानद नागरिकता दिएको छ, 1985मा राउल पोस्थुमोसली, 2001मा [[नेल्सन मंडेला]], 14 औं दलाई लामा, 2006मा तेनजिन ग्यात्सो, 2007मा [[आंग सान सू की|अंग सेन सू क्यी]] र 2009मा [[आगा खां चतुर्थ|प्रिंस गरीम आगा खान]]।
[[जर्मनी]]मा मानद नागरिकता सहरहरु, कस्बाहरु र कहिले कहिले सङ्घीय राज्यहरुका द्वारा प्रदान गरिन्छ। मानद नागरिकता व्यक्तिको मृत्युका साथ समाप्त हुन जान्छ, वा असाधारण मामलाहरुमामामलाहरूमा, यसलाई सहर, कस्बा वा राज्यको संसद वा परिषदका द्वारा फिर्ता लिइन्छ। युद्धका अपराधिहरुका मामलामा, यस्ता सबै सम्मान 12 अक्टूबर 1946 मा "जर्मनीको मित्र नियन्त्रण परिषदका अनुच्छेद VIII , खंड II , अक्षर i" द्वारा लिइयो।केही मामलाहरुमामामलाहरूमा, मानद नागरिकतालाई 1989/90 मा GDRका पतनका पछि पूर्व GDR सदस्यहरु जस्तै एरिच हुनेकरद्वारा लिइएको थियो ।
आयरल्यान्डमा, "मानद नागरिकता" वास्तवमा एक पूर्ण कानुनी नागरिकता हो जसमा आयरल्यान्डमा रहने र मतदान गर्ने अधिकार सामेल हुन्छ।
क्यूबाका संविधानका अध्याय II अनुच्छेद 29 पैराग्राफ 'e)का अनुसार जन्मदेखि क्यूबाका ती नागरिक विदेशी छन्, जसले आफ्नो असाधारण गुणहरुलेगुणहरूले क्यूबाका संघर्षमा जीत हासिल गरे, तिनलाई जनसका द्वारा क्यूबाका नागरिक मानिन्छ<ref name="dfes">{{cite web
|url=http://www.embacubalebanon.com/constite.html#Cap2
|title= Chapter II of the Constitution of the Republic of Cuba
|accessdate=2009-09-22}}</ref>
ऐतिहासिक दृष्टि भन्दा अधिकांश राज्य नागरिकतालाई आफ्नो आबादीसम्म नैं सीमित राख्छन्, यसका द्वारा ती नागरिक वर्गलाई राजनीतिक अधिकार दिन्छन्, जसलाई आबादीका अन्य वर्गहरुभन्दावर्गहरूभन्दा राम्रो मानिन्छ, तर ती एक अर्काका सामान हुन्छन्। सीमित नागरिकताको एक उदाहरण एथेन्स छ जहाँ गुलाम, महिलाहरू र आवासी विदेशीहरु (जो मेटिक कहलाउँछन्)लाई राजनीतिक अधिकारहरुदेखि वञ्चित राखिन्छ।
रोमन गणराज्य एक अन्य उदाहरण प्रस्तुत गर्दछ (हेर्नुहोस् रोमन नागरिकता), र हाल नैंमा, पोलिश-लिथुनियन राष्ट्रमण्डलका अभिजात वर्गमा केही यस्तो नैं विशेषताहरु पाइयो।
== स्कूल विषय ==
[[इंग्ल्याण्ड|इंग्लैण्ड]]मा नागरिकता ११-१६ आयु वर्गका सबै विद्यार्थीहरुका लागि राज्यका स्कूलहरुमास्कूलहरूमा राष्ट्रीय पाठ्यक्रमको एक अनिवार्य विषय छ। केही स्कूल एक विषयमा GCSE र A स्तरमा एक योग्यता प्रदान गर्दछन्। राज्यका सबै स्कूलहरुका लागि यस विषयमा शिक्षा दिनु अनिवार्य छ र स्कूल विद्यार्थीका द्वारा यस विषयमा प्राप्त गरियो ज्ञानको मूल्याङ्कन गर्दछन् तथा विद्यार्थीको प्रगतिको रिपोर्ट त्यसको अभिभावकहरुलाईअभिभावकहरूलाई दिन्छन्<ref name="dfes">{{cite web
|url=http://www.dfes.gov.uk/citizenship/
|title=National curriculum
|accessdate=2009-02-02}}</ref>।
धेरै स्कूलहरुमास्कूलहरूमा नागरिकतालाई जनरल सर्टिफिकेट अफ सेकण्डरी एजुकेशन (GCSE) कोर्सका रूपमा उपलब्ध गराइन्छ.लोकतन्त्र, संसद, सरकार, न्याय प्रणाली, मानव अधिकारहरु र व्यापक संसारका साथ संयुक्त राष्ट्रका सम्बन्धहरुका बारेमा ज्ञान प्राप्त गर्नका साथ, विद्यार्थी सक्रिय नागरिकतामा भाग लिन्छन्, प्राय आफ्नो स्थानीय समुदायमा सामाजिक गतिविधिहरु वा सामाजिक उद्यमहरुमाउद्यमहरूमा सामेल हुन्छन्।
वेल्समा यस मडलको उपयोग निजी र सामाजिक शिक्षामा गरिन्छ<ref>{{cite web
|accessdate=2007-06-09}}</ref>।
नागरिकता,लाई स्कटल्याण्डका स्कूलहरुमास्कूलहरूमा एक विषयका रूपमा पढाइंदैन, तर पनि वहाँ "आधुनिक अध्ययन" नामक एक विषय पढाइन्छ, जसमा स्थानीय, राष्ट्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दहरुका सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक अध्ययनलाई कवर गरिन्छ।<ref>{{cite web
|url=http://www.msa-scotland.co.uk/
|title=Modern Studies Association
| 