|
== शब्दावली ==
१९६१ देखि खाना प्रयोगमा हुने milk (दुध) शब्द [[कोडेक्स अलिमेन्टेरियस]] मापदण्ड अन्तर्गत परिभाषित गरिएको छ: "दुहुना जनावरहरुबाटजनावरहरूबाट एक वा बढी पटक दोइएको सामान्य स्तन स्राव जसमा कुनै थप वा यस भित्र रहेका कुनै बस्तुको निकासी गरिएको हुन्न, जसलाड्ढ तरल दुधको रूपमा उपभोग गर्न वा थप प्रशोधनको अभिप्रायले संचित गरिन्छ"।<ref>{{Cite web|url=http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/sh-proxy/en/?lnk=1&url=https%253A%252F%252Fworkspace.fao.org%252Fsites%252Fcodex%252FStandards%252FCODEX%2BSTAN%2B206-1999%252FCXS_206e.pdf|title=General Standard for the Use of Dairy Terms 206-1999|last=Codex Alimentarius Commission|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170709194642/http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/sh-proxy/en/?lnk=1&url=https%3A%2F%2Fworkspace.fao.org%2Fsites%2Fcodex%2FStandards%2FCODEX+STAN+206-1999%2FCXS_206e.pdf|archive-date=July 9, 2017|dead-url=no|access-date=}}</ref> "दुग्ध" शब्द पशुको दुध र पशुको दुध उत्पादनसँग सम्बन्धित छ।
परेवाहरुलेपरेवाहरूले तिनीहरूका बच्चाहरूलाई खुवाउन निकाल्ने वस्तुलाई "क्रप मिल्क" भनिन्छ र यसले स्तनपायी दुधसँग केही समानता देखाउँदछ, यद्यपि यो दुधको विकल्पको रूपमा खपत हुँदैन।<ref>{{Cite book|title=Feeding in Domestic Vertebrates: From Structure to Behaviour|last=Gussekloo|first=S.W.S.|publisher=CABI Publishing|year=2006|isbn=978-1-84593-063-9|editor-last=Bels|editor-first=V|page=22|chapter=Chapter 2: Feeding Structures in Birds|quote=A remarkable adaptation can be found in the crop of pigeons. During the breeding season the crop produces a yellow-white fat-rich secretion known as crop milk that is used to feed the nestlings. … The crop milk resembles strongly the milk produced by mammals, except for the fact that carbohydrates and calcium are missing in crop milk.}}</ref>
=== दुग्ध दुधका विकल्पहरू ===
माथिको परिभाषाले रङ्ग र बनावटमा दुग्ध दुधसँग मिल्दोजुल्दो हुने गैर-पशु उत्पादनहरू जस्तै बदामको दूध, नरिवलको दूध, चामलको दूध, र सोया दूध लाई दुधको संज्ञा दिएको छैन । तर साधारण तय "दुध" भन्नाले "बोटबिरुवा वा खाद्य बस्तुबाट बनाइएका दूध जस्तो रस" लाई नि बुझिन्छ । अमेरिकामा (प्राय: बिरुवामा आधारित) दूधको विकल्पहरुलेविकल्पहरूले १३% "दूध" बजार ओगटेको छ, जसले गर्दा डेरी/दुग्ध उद्योगहरुलेउद्योगहरूले असफल भएनि धेरै पटक "दुध" नाम दुग्धमा मात्र सीमित राख्न मुद्दा हालेका छन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.usatoday.com/story/opinion/2018/12/08/almond-milk-under-attack-dairy-farmers-column/2141212002/|title=Do we need the government to tell us that almond milk doesn't come from a cow?|website=USA TODAY|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20181209062203/https://www.usatoday.com/story/opinion/2018/12/08/almond-milk-under-attack-dairy-farmers-column/2141212002/|archive-date=December 9, 2018|dead-url=no|access-date=December 10, 2018}}</ref>
== उपभोगका प्रकारहरू ==
दुध खपत मुख्य गरी दुई भिन्न प्रकारहरूमा देखा पर्दछ: (१) सबै शिशु स्तनपायीहरूका लागि पोषणको प्राकृतिक स्रोत र (२) सबै उमेरका मानिसहरु द्वारा खपतका लागि अन्य स्तनपायी जीवहरुबाटजीवहरूबाट प्राप्त खाद्य उत्पादन।
=== शिशु स्तनपायी प्राणीहरूका लागि पोषण ===
लगभग सबै स्तनपायी जन्तुहरूले स्तनपानको माध्यमबाट शिशुहरूलाई दूध खुवाउछन् । दुधलाई सिधै स्तन बाट, कि निकालेर पछि कुनै माध्यमबाट खुवाउने चलन छ। सुरुमा आउने दुधलाई बिगौती दूध ([[कोलोस्ट्रम]]) भनिन्छ । बिगौतीमा [[एन्टिबायोटिक|एन्टिवायोटिक]] तथा [[पोषक तत्व]] र [[वृद्धि कारकहरु]] हुन्छन् । <ref>{{Cite journal|last1=Uruakpa|first1=F.O.|last2=Ismond|first2=M.A.H.|last3=Akobundu|first3=E.N.T.|doi=10.1016/S0271-5317(02)00373-1|title=Colostrum and its benefits: A review|journal=Nutrition Research|volume=22|issue=6|pages=755–67|year=2002}}</ref> बिगौती दुधको बनावट र स्राव को अवधि प्रजातिमा भर पर्छ। <ref>{{cite book|title=Saunders Comprehensive Veterinary Dictionary|year=2007|publisher=Saunders Elsevierv|vauthors=Blood DC, Studdert VP, Gay CC|place=St. Louis, MO|isbn=978-0-7020-2789-5}}</ref>
मानवहरूको लागि [[विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन]]ले छ महिनाको लागि विशेष स्तनपान र दुई वा दुई भन्दा अधिक उमेरका लागि स्तनपानको साथै अन्य खानाको सिफारिस गर्दछ।<ref>[http://www.who.int/nutrition/topics/infantfeeding_recommendation/en/index.html The World Health Organization's infant feeding recommendation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130411034406/http://www.who.int/nutrition/topics/infantfeeding_recommendation/en/index.html|date=April 11, 2013}} [[World Health Organization|WHO]], based on "Global strategy on infant and young child feeding" (2002). Retrieved February 8, 2013.</ref> केही संस्कृतिहरुमासंस्कृतिहरूमा तीन देखि पाँच वर्ष सम्मको बच्चालाई स्तनपान गराउन सामान्य कुरा हो र यो अवधि अझै लामो हुन सक्छ। <ref>{{cite magazine|author-link=Katherine A. Dettwyler|first=Katherine A.|last=Dettwyler|url=https://www.questia.com/read/1P3-17039763/when-to-wean|title=When to Wean|url-access=subscription|magazine=[[Natural History (magazine)|Natural History]]|date=October 1997|accessdate=February 8, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130606003237/http://www.questia.com/read/1P3-17039763/when-to-wean|archive-date=June 6, 2013|dead-url=no}}</ref> ताजा बाख्राको दूध कहिलेकाँही मानवको दुधको साट्टोमा खुवाउने चलन छ तर यसबाट बच्चालाई इलेक्ट्रोलाइट असंतुलन, मेटाबोलिक एसिडोसिस, मेगालोब्लास्टिक रक्ताल्पता, र एलर्जीको जोखिम रहन्छ। <ref>{{Cite journal|last=Basnet|first=S.|last2=Schneider|first2=M.|last3=Gazit|first3=A.|last4=Mander|first4=G.|last5=Doctor|first5=A.|title=Fresh Goat's Milk for Infants: Myths and Realities – A Review|journal=Pediatrics|volume=125|issue=4|date=April 2010|pages=e973–77|doi=10.1542/peds.2009-1906|pmid=20231186}}</ref>
<br />
| 