"तीर्थयात्रा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा बोट: स्वचालित पाठ परिवर्तन (-प्रधानमंत्री +प्रधानमन्त्री) |
सा रोबोट : https://ne.wikipedia.org/s/2aog अनुसार हिज्जे मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति १४:
संक्षेपमा तीर्थको अभिप्राय छ पुण्य स्थान, अर्थात् जो आफ्नोमा पुनीत हो आफ्नो यहाँ आउनेवालहरूमा पनि पवित्रताको सञ्चार गर्न सके। केही ऐतिहासिक स्थानहरूलाई पनि तीर्थ संज्ञा दे दिए जान्छ। यस्ता स्थानहरूलाई पनि तीर्थ भनिन्छ जहाँ मानव जातिका कल्याणका लागि केही अनुष्ठान गरिन्छ। वर्तमानकालीन राष्ट्रिय कल्पनाका अनुसार मानव समाज अनेक राष्ट्रहरूमा बँट गया छ, यस कारण प्रत्येक राष्ट्रमा आफ्नो आफ्नो राष्ट्रिय तीर्थोको कल्पना भीको जाने लगी छ। हाम्रो देशमा स्वतन्त्रता प्राप्तिका पछि राष्ट्र निर्माणका लागि पंचवर्षीय योजनाहरूका अन्तर्गत अनेक निर्माण कार्यक्रम हाथमा लागि गए छन्। हाम्रो स्वर्गीय प्रधानमन्त्री श्री जवाहररातो नेह डिग्री यी योजनाहरू तथा कार्यक्रमहरूका पुरस्कर््दछ। उनले ती विशाल घाटी योजनाहरूका स्थलहरूलाई तीर्थ संज्ञा दिए छ, जहाँ जलको संचय गरेर सिंचाईको व्यवस्था गरिन्छ र सम्भव छ भनें बिजलीको पनि उत्पादन गरिन्छ। आधुनिक दृष्टिले यी भाखडा, भिलाई, राउरकेरा आदि पनि नयाँ तीर्थस्थल बने छन्।
इस प्रकार समयको आवश्यकता तथा परिस्थितिका अनुसार पनि तीर्थोको नयाँ कल्पना र नया निर्माण होता रहन्छ। कालोंतरमा उनको पनि धार्मिक तीर्थ सरीखा महत्त्व प्राप्त हुन जान्छ। उदाहरणका लागि गंगा तथा अन्य नदीहरूका तटमा बनेका भए पुरानो तीर्थोको उल्लेख गर्न सकिन्छ। गंगोत्रीदेखि गंगा जिन पर्वतीय स्थलहरूलाई काटकर मैदानमा आयो वहाँ देव प्रयाग, गर्णप्रयाग, ऋषिकेश तथा हरिद्वार सरीखे तीर्थ बने र
कतिपय धार्मिक संस्कारहरूको दृष्टिले पनि केही भनें ीर्थोको निर्माण गरिएको छ। उदाहरणका लागि हिन्दू समाजमा अस्थिप्रवाह, पिण्डोदक क्रिया तथा मुंडन आदिका लागि विशिष्ट स्थानहरूलाई तीर्थ मान लिइएको छ उनमा हरिद्वार तथिएकोको विशेष रूपले उल्लेख गरिन्छ। मुंडनका लागि धर्म सम्प्रदाय, जाति तथा बिरादरीका अनुसार सैक्ने यस्ता स्थान छन् जसलाई यस संस्कारका लागि तीर्थ मान लिइएको छ। महापुरुषहरूका जन्मस्थान र समाधिस्थान पनि कालोंतरमा तीर्थको महत्त्व प्राप्त गरिलिन्छन्। अयोध्या, मथुरा, पंपापुरी, कौशांबी, सारनाथ आदि यसै कारण तीर्थ मानिएको छ र तिनको यात्रा पनि यसै भावनादेखि तीर्थ स्थान मानिएका छन्।
पङ्क्ति २४:
==जैन धर्म==
समय-समयमा भए जैन धर्मका प्रचारकहरूलाई तीर्थकंर भन्दछन्। यी स्वर्गदेखि उत्तर गर्न जन्म लिन्छन् अतएंव यी जैन अवतार पनि भन्न सकिन्छ। तीर्थको कर्ता तीर्थकंर छ र "जिसके द्वारा भवसागरलाई पार गरियोस् त्यो तीर्थ छन्"। "तीर्य्दै भवोदधिरनेन, अस्मात् अस्मिन्निति वा तीर्थ। तत्करण: शील तीर्थकर:। अर्थात् जिन शसन (धर्म) नैं वास्तविक तीर्थ छ। तीर्थदेखि सम्बद्ध स्थान उपचारदेखि तीर्थ छन् क्योकि वहाँ पहुॅचनमा श्रद्धा, ज्ञान र चरित्रको विकास हुन्छ। भारत जैन धर्मको पुण्यभूमि र पितृभूमि छ किनभनें वर्तमान युगचक्रका चौबीसहरू तीर्थकंरोका गर्भ, जन्म, तप, कैवल्य एवं निर्वाण यहीं भए छन्। यी तीर्थ पूरा भारतमा फैले छन्। यिनकोदुइ मुख्य श्रेणिहरूमा बाँटिएको छ। सिद्धक्षेत्र एवं अतिशयक्षेत्र। जहाँदेखि तीर्थकरहरू वा अन्य साधकहरूले निर्वाण प्राप्त गरेकोछ, ती सिद्धक्षेत्र छन् तथा
देवदर्शन, स्तवन, पूजन, पाठ आदिका सामान तीर्थयात्रा विशुद्धिको कारण हुन्छ। घरको वातावरण अशान्त हुन्छ, अतएव प्रतिदिन
तीर्थकरहरूका सिद्धक्षेत्र अष्टापद (कैलास) संभेदशिखरशत्रुंजय, मंदारगिरि, गिरनार र पावापुर छन्। यी पाँचहरू क्षेत्र दिगंबर श्वेतांबर दुइटैलाई मान्य छन् र अष्टापद तथा गिरनार त सर्वमान्य छन्।
पङ्क्ति ४४:
तीर्थकरहरूका जन्मस्थान हुनको कारण अयोध्या, रतनपुर (फैजापुर) हस्तिनापुर (मेरठ), कौशांबीं (वर्तमान कुंश्व, जिल्ला इलाहाबाद), सौरीपुर (मैनपुरी) वाराणसी, सिंपुर र चन्द्रपुर (वर्तमान चन्द्रवटी वा चन्द्रावती जिल्ला वाराणसी), श्रावस्ती (वर्तमान सहेत-महेत, जिल्ला गोंडा), किष्ंिकधा (वर्तमान खूंखद, जिल्ला गोरखपुर), राजगिर (पटना) चंपापुर (भागलपुर), र कुंडलपुर (वसाढ जिल्ला मुज्फ्फरपुर) पनि बहुमान्य तीर्थ छन्। प्रयाग, प्रभास (वर्तमान पपौसा, जिल्ला इलाहाबाद), अहिक्षेत्र (वर्तमान अहिछाना्ता, जिल्ला बरेली) र कंपिला (कायमगंज, जिल्ला फर्रुखाबाद) तीर्थकरहरूको तपोभूमि, आदि रहेको कारण जन्मभूमिहरूका समान नैं मान्य छन्।
जैन वाड्मयमा लोकोत्तरताको भाव व्यक्त गर्नका लागि "अतिशय" शब्दको प्रयोग भएको छ। फलत: मूर्ति,
आबू, अचलगढ, गवालियर दुर्ग, चदेरी (गुना। म। प्र.), देवगढ (झाँसी), अहार (टीकमगढ म। प्र.), खजुराहो (पृष्ठ, म। प्र.) अजयगढ (कोटा राजस्थान), कारंजा (अकोला), बीजापुर, एलोरा (मनमांड), स्तवनिधि र बेलगाँव (महाराष्ट्र), बादामी (बीजापुर) हुम्मच (शिमोगा, मैसुर), वरांग (दक्षिण कानाडा), कारकल, मुडविदुरै, बेणूर बेलूर हीलाबैंड (हसन, मैसूर) र खंडगिरि (पुरी उडीसा) आफ्नो लोकोत्तर मूर्तिकला तथा स्थापत्यकलाका कारण तीर्थताको प्राप्त भए छन्। ऐल खारवेलका शिरातोेख तथा विपुल ऐतिहासिक एवं पुरातत्वीय संपत्तिका कारण खंडगिरिको मान्यता सिद्धक्षेत्रहरूका समान छ।
पङ्क्ति ६८:
हजका समय प्रत्येक तीर्थयात्रीलाई संयम तथा पवित्रतादेखि केही विषिष्ट नियमहरूको पालन गर्नु पडन्थ्यो। त्यो आफ्नो बाल वा नाखुन नही कटवा सकन्थ्यो र न हजामत नैं बनवा सकन्थ्यो। सेतो कपडेका दुइ टुक्ने (इजार तथा रीडा)लाई छोडेर त्यसलाई आफ्नो शरीर निवस्त्र रखना पडन्थ्यो।
प्राचीन अरबमा मक्का स्थित काबाको पनि तीर्थयात्रा प्रचलित थियो। यस तीर्थस्थानको पूर्वी
इस्लाम धर्मका अंग यद्यपि पैगंबर मुहम्मद साहब किशोडावस्थादेखि नैं हजको समारोह देख्दै आ रहोस् थिए तथापि शु डिग्रीमा उनले यसलाई तथा अन्य अरबी रस्महरूलाई आफ्नो अनुयायिहरूका लागि धार्मिक कर्तव्यका रूपमा निर्घारित गर्नु आवश्यक छैन समझा। हाँ, हिजरा गर्नका पछि अवश्य तिनको विचार बदल गए र तिनको धारणा हो गई कि काबा तथा यस पवित्र देवभूमिदेखि सम्बन्धित विविध कृत्य मूलत: साँचो मजहबका नैं अंग थिए र यहूदिहरू, क्रिस्तनहरू तथा अरबहरूका प्रमुख नबी इब्राहिमले यिनको प्रस्थापनाको थियो। यसका परिणामस्वरूप अब मदीनाका मुसलमानोका लागि मक्काको तीर्थयात्रा गर्नु धार्मिक कर्तव्य भयो। मक्काका "अविश्वासी" निवासीहरूले आफ्नो पवित्र नगरमा मुसलमानोलाई पस्न दिनुले यिनकोर गरिदिए। पहिलो प्रयत्न बेकार भयो। परन्तु पछि आपसको बातचीतदेखि यो सम्झौता भयो कि यस पल्ट त मूसलमान यात्री मदीना वापस चले जाहरूमा अगले वर्ष ती मक्कामा आकर भोजको समारोह मना सक्छौं। जब हिजरी सन् आठमा मोहम्मद साहबले मक्कालोई जीत लिया तब मुसलमानहरूका साथ कति नैं अविश्वासी अरबहरूले पनि हजमा शरीक हुनका लागि मक्काको यात्रा ही। पछि कुरानको जिन आयतहरूको इलहाम भयो, उनमा भनिएको कि कुनै पनि यस्तो व्यक्ति जो सच्चा न हो, मक्कामा वा हजमा छैन जा सकता। तदनुसार हिजरी सन् दसमा कुनै पनि गैरमुस्लिम हजका भोजमा सामेल छैन गरिएको र अब स्वयं मोहम्मद साहब यसमा शरीक हुनका लागि मदीनाले मक्कामा आए। यसका पछिदेखि सबै मुसलमानहरूमा आफ्नो पैगंबरका यस कृत्यका अनुसरणको सामान्य रिवाज सा भयो।
| |||