"मारुनी नाच" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा बोट: स्वचालित पाठ परिवर्तन (- लागी + लागि ) |
सा बोट: स्वचालित पाठ परिवर्तन (-रुपमा +रूपमा) |
||
पङ्क्ति १४:
}}
'''मारूनी नाच''' नेपालको परम्परागत नृत्य हो । भर्खरका कलिला केटा मान्छेलाई केटीका परम्परागत लुगाहरू लगाएर मारूनी बनाई [[मादल]]को तालमा पुराना पौराणिक कथाहरूमा आधारीत गीतहरू गाएर नाचिने यो नाच नेपालका [[मगर जाति|मगर]], [[कुमाल जाति|कुमाल]], [[खस|खस जाती]], [[लिम्बु जाति|लिम्बू]] जातीहरूको मुख्य संस्कृति रहेता पनि यो नाच प्राय सबै ठाउँमा सबै जातीले अपनाएको देखिन्छ। परम्परागत
==नाचको परम्परागत नियम==
पङ्क्ति ३५:
===आरम्भ गीतहरू===
मारूनी नाचको आरम्भमा ढोका खोल्ने गीत, मारूनी बाँध्ने गीत र देवी देवताहरूको प्रार्थना गीतहरू गाएर मारूनीलाई नचाइन्छ । सबै भन्दा पहिले देवी बाँध्ने गीत गाएर नाचको आरम्भ गर्ने प्रचलन तथा परम्परा रहेको छ ।
;देवी बाँध्ने गीत: देवी बाँध्ने गीत प्रत्यक पल्ट मारूनी नाचको आरम्भमा गाईने गीत हो । यस गीतमा नाच्नु पर्दैन । ठोकन राखे लगत्तै देवी बाँध्ने गीत गाएर देवीको बन्दना गर्ने प्रचलन रहेको छ । यो गीत गाउने बेला मादलेहरू र गायकहरू बसेर नै गाउछन् । नाच बाँधेको दिन अथवा कालरात्रीको दिनमा भने [[दुर्गा|दुर्गा देवी]]को मन्दिरमा यो गीत गाउँदा उभिएर नै गाउँने चलन रहेको छ । गाउनेहरू दुई समूहमा बाँडिएर पालै पालो गरि गाउने गरिन्छ । देवी बाँध्ने गीत ३३ चरणको हुन्छ भने यो गीत गाउँदा सबै चरणहरू गाउनु पर्ने हुन्छ । यो गीत गाउन करिब ५० मिनेटको समय लाग्दछ ।<ref name= "मारुनी"/> गीत गाउने बेलामा मारूनी र पुरसिङ्गेलेई बीचमा राखेर गाउने गरिन्छ । जुनसुकै नाचमा पनि यो गीत गाउनै पर्छ । अन्य गीत गाउनको लागि ढोका खोल्ने गीतको
;बाधैला गीत: बाधैला गीत देवी बाँध्ने गीतको झुमरी हो । देवी बाँध्ने गीत गाएर सके पछि बाधैला गीत गाउने गरिन्छ । देवी बाँध्ने गीतमा नाच्ने नगरिए पनि यो गीत गाउने बेलामा नाच्नु पर्छ । गीत पालै पालो गरेर दुई समूहमा बाँडिएर गाउने गरिन्छ । यो गीतमा दुई जना मादले, दुई जना मारूनी र पुरसिङ्गे नाच्ने गर्छन् । बाधैला गीत नाचेर सके पछि अन्य जुन सुकै गीत गाउन हुने मान्यता रहेको छ <ref name= "मारुनी"/>गीतको पहिलो चरण यस प्रकार रहेको छ ।<br>''हा हा बाधैला हो सखी वीर हनुमान हो बाधैला<br>हे हे पूरवै बाधौं पश्चिम बाधौं बाधौं चारै ओर<br>हा हा बाधैला हो सखी बाधैला''<ref name= "मारुनी"/>
;मारूनी बाँध्ने:मारूनी नाचको आरम्भ गरिने दिनलाई नाच बाँध्ने अथवा मारूनी बाँध्ने भनिन्छ । त्यो दिन विशेष पूजा आजा सहित मारूनी बाँधे पछि मारूनी बाँध्ने गीतहरू गाएर नाचको आरम्भ गरिन्छ ।<br>''पूरवै सुमेरू हो पश्चीमै सुमेरू धार मधुम<br>चारै दिशा चारै किल्ला सुमेरू धार मधुम<br>उघारैलो उघारैलो उघारैलो उघारैलो<br>सुन है सँघार रूप है दवार<br>उघारैलो उघारैलो उघारैलो उघारैलो<ref name= "मारूनी"/><br>हामरो नाचकी सरस्वती देवीले शरण देउ<br>शरण देउ माय-२, सरस्वती देवीले शरण देउ''</br>(यसमा [[सरस्वती]]को मात्र नभएर सबै देवी देवताहरूको नाम लिइन्छ।)<br>''हा हा फूलै चढाउँला फूलै चढाउँला, भगवती देवीलाई फूलै चढाउँला''<br>(यस गीतमा भगवती देवीका साथै सबै देवीहरूको नाम लिएर फूल चढाउँला भनेर गाइन्छ ।<ref name= "मारूनी"/>
पङ्क्ति ४१:
===पौराणिक गीतहरू===
मारूनी नाचमा प्रार्थना गीतहरू पछि रामायण, [[महाभारत]], कृष्ण चरित्र जस्ता पौराणिक कथामा आधारित गीतहरू गाएर नाच्ने परम्परा छ । नयाँ घर बनाएको खुसियालीमा नाच्दा, बालको न्वारन तथा पास्नीमा नाच्दा र देवी देवताको मन्दिरहरू नाच्दा पौराणिक गीतहरूको बढी महत्त्व हुन्छ । पौराणिक गितहरूमा रामायण र कृष्ण चरित्रका गीतहरू धेरै प्रचलनमा रहेका पाइन्छन् ।
;रामायण गीतहरू:मारूनी नाचको रामायण गीत भगवान [[राम]]को लीलामा आधारित गीत हो । यस गीतमा भगवान राम जन्मनु भन्दा पहिले देखि [[रावण]] मारेको कथालाई श्रृङ्खलाबद्ध
उपरोक्त गीतहरूमा [[अयोध्या]]का राजा दशरथलाई धेरै वर्षसम्म पुत्र नभएकोले राजाका कुलगुरु [[वशिष्ठ ऋषि|वशिष्ठ]] ऋषिलाई दरबारमा बोलाएर राजा दशरथको चिना हेर्न लगाइयो । गुरु बशिष्ठले पहिले श्री लेखेर त्यसमाथी दुवो अक्षता राखी चिना हेरे । गुरु वशिष्ठले राजा दशरथको चिना हेरे पछि सुमेरू पर्वतमा गएर पुत्रफल ओखती ल्याएर रानीलाई खान दिएमा राजा दशरथको छोरा हुनेछन् भने । राजाको आज्ञा अनुसार सुमेरू पर्वतबाट पुत्रफल ओखती ल्याएर राजा दशरथकी रानी कौशिला र कैकेयीलाई बाँडेर दिन लागेको समयमा अर्की रानी सुमित्राले जिवन भर दाशी भएर बसेकीले आफुलाई पनि छोरा चाहिएको इच्छा प्रकट गरिन् । सुमित्राको कुरालाई मानेर राजा दशरथको आज्ञा अनुसार गुरु वशिष्ठले पुत्रफल ओखती तिन भाग लगाएर तिनवटै रानीलाई दिए पछि तिनवटी रानीलाई गर्भ रहेको कथा उल्लेख गरिएको छ ।<br>''बारहै बरषको सोमवारे औँसी लैजाउ लैजाउ श्रवण तिरथ घुमाउन''<br> यो गीतमा बाह्र बर्षमा एक पटक सोमती आमावस्या परेकोले यो पुण्य तिथीमा [[श्रवण कुमार]]का आमा बाबुले तिर्थ घुम्ने इछ्छा प्रकट गर्छन् ।<br>''हा हो शिव शिव राम राम बनिजलाई बाण लाग्यो''<br> यो गीतमा श्रवण कुमारले आफ्ना आमा बाबुलाई घुमाउन लगेको क्रममा जंगलको कुवामा पानी भर्दा राजा [[दशरथ]]को बाण लागेर घाइते श्रवण कुमारलाई देखेर राजा दशरथले पश्चाताप गर्छन्।<br>''बाहिर बस्यो लक्षुमन भित्र पस्यो राम<br>हेर दाजु राम चन्द्र देहलीका थाम<br>हेरें भाइ लक्षुमन लेख्यो वनवास'' <br> यो गीतमा रामलाई राजा दशरथले वनवासको आज्ञा गरेका दिन [[राम]] र [[लक्ष्मण]] दरबार प्रवेस गर्दा राम भित्र पसे भने लक्ष्मणले दैलो अथवा देहलीमा रामले वनवास जानु पर्ने सूचना टाँसेको देखेर दुइ भाइले आपसमा कुरा गर्छन् ।<br>''लैगो लैगो सिता लैगो, लङ्कापति रावन्नेले सिता लैगो''<br>
यो गीतमा राम वनवास गएको बेला लंकाको राजा रावणले [[सीता]]लाई हरण गरेर लगेको कुरा वर्णन गरिएको छ ।<br>''हा हो श्री राम नारायणले अश्वमिरी जग्य लायो''<br>यो गीतमा भगवान श्रीरामले [[अश्वमेध]] यज्ञ लगाएको प्रसंग उल्लेख छ ।<ref name= "मारूनी"/><br>''सिकारै खेलन जाम, भैया लक्षुमन सिकारै खेलन जाम<br>ए अघि लागे रामजी पछि लागे लक्षुमन, सिकारै खेलन जाम<br>भैया लक्षुमन सिकारै खेलन जाम<br>ए काँधै लिम्ला धनुकाण, काँधै लिम्ला थोकरा सिकारै खेलन जाम''</br> यस गीतमा राम र लक्ष्मण सिकार खेल्न जान सल्लाह गर्दाको समयलाई उल्लेख गरिएको छ ।<ref name= "Maruni"/>
;कृष्ण चरित्र: रामायण जस्तै भगवान [[कृष्ण|श्रीकृष्ण]]को चरित्र लिलालाई वर्णन गरेर गाइने मारूनी गीतहरू कृष्ण चरित्र अथवा महाभारतका गीतहरू हुन् । यि गीतहरूमा भगवान कृष्णका आमा बाबु देवकी र वसुदेवको विवाहको कथा देखी महाभारतको युद्ध पछिसम्मका कथाहरूलाई बख्यान गरेर गाउँने र नाच्ने गरिन्छ । कृष्ण चरित्र रामायणको तुलनामा केही लामो छ र मादलको ताल पनि रामायण भन्दा भिन्न हुन्छ । गीत लामो भए पनि केही चरण गाएर बीचमा छोड्ने र अर्को पटक नाच्दा क्रमबद्ध
उक्त गीतमा भगवान कृष्णका पिता [[वसुदेव|वशुदेव]] मथुराका राजा [[कंश]]का घरमा कंशकी बहिनी [[देवकी]]को हात माग्न गए देखि देवकीको विवाहको तयारी सम्मको कथा वर्णन गरिएको छ । यसै प्रकार रामायण तथा महाभारतलाई गीतहरूको पारामा ढालेर गाउँदै मारूनीलाई नचाइन्छ।
पङ्क्ति ५१:
;ख्याली गीत:ख्थाली गीतको मारूनी नाच रमाईलो केन्द्रित नाच हो । यो गीत गाउँदा बढीमा १० मिनेटको समय लाग्छ । <ref name = "मारुनी"/> अन्य गीतहरूमा झैं ख्याली गीतमा नाच्न धेरै मारूनी र पुरसिङ्गेहरू चाहिंदैनन् । ख्याली गीतमा नाच्दा एक जना मारूनी, एक जना पुरसिङ्गे र एक जना मादले भए पुग्छ । ख्याली गीतको एक चरण मात्र हुन्छ । माया पिरतीको वर्णन, पुरानो जमानाका राजा महाराजाहरूको बख्यान, पुराना युद्धहरूको वर्णन, तन्नेरी र तरूनीहरूको ख्याल ठट्टा तथा रिती रिवाजका संस्कारलाई एकै चरणमा सकिने गरि ख्याली गीत गाउने गरिन्छ । मारूनी नाचमा दर्शकहरूलाई ख्याली गीतको नाच मन पर्छ । ख्याली गीतमा मारूनी र पुर्सिङ्गे फनफनी घुमेको दृष्य निकै रमाईलो हुन्छ भने मादलेको नाच्ने र बजाउने कला पनि हेर्न लायक हुन्छ । यसैले मारूनी नाचमा रकम जुटाउन ख्याली गीतको नाच नचाउने गरिन्छ । ख्याली गीतमा पैंसा झार्ने, टिपाउने र रकम दिने मान्छेलाई गीतैबाट धन्यवाद दिने गरिन्छ । ख्याली गीत पनि फरक फरक खालका हुन्छन् । जस्तै :- दग्गा ख्याली, रामायण ख्याली, झाम्रे ख्याली, श्रृङ्गार रस ख्याली, बिदा ख्याली, वीररस ख्यालीट, चरित्र ख्याली, आदि फरक फरक खालका ख्यालीहरू हुन् । <ref name = "मारुनी"/><br>''देखो महारानी चाँदीको ढोका के यती रमाईलो दरबार<br> हा हा राजाको हुकुम हे दुनियाँको सास्ती झिङ्गटीले छायो दरबार <br> जान्न र भन्थें आबै पल्लाघरे ठिटाले भुल्लै पार्यो<br> हा हा पुरवै दिशाको मादला हो पश्चिमैको मारूनी आज मलाई भुल्ल पार्यो<br> सल्लेनीको बाङ्गे पिपल खस्यो है बुलाकी<br> हा हा ऐना हेरी टिकी लाउँदा खस्यो है बुलाकी<ref name = "मारुनी"/><br>शिरखण्ड काठको मादलु मेरो बजाउ गुरु दम दम<br>हा हा बजाउ गुरु दम दम<br>नाच मेरी मारूनै आगनीमा छम छम<br>हा हा आगनीमा छम छम<br>नाची देउन मारूनै मादलेको अगी पछि''<ref name= "मारूनी"/></br>
यस्तै प्रकारका अनेक गितहरू बीच बीचमा गाएर मारूनीको हौशला बढाएर नचाइन्छ।
;मझौटे गीतहरू: मझौटे गीतहरू मारूनी नाचको समूहगत
;टप्पा: टप्पा [[सल्यान जिल्ला]] तिरको प्रचलित गीत भएर होला यसलाई सल्यानी टप्पा पनि भनेको सुनिन्छ। केही टप्पा गितहरू:-<br>''चामल सरी आटो जुमलाको तिते फापर<br>जुम्ला जाने बाटो सिकाइ देउन मारानी<br>हा हा सँगै जाउँला बेंसी सितल पाटी झर्यौ भेना<br>बनाइएलो आँसी, चिर्ते मिर्ते फलामको'''<ref name= "मारूनी"/>
यस्तै प्रकारका अनेकौँ टप्पाहरू नाचको बिच बिचमा गाएर रमाइलो टप्पा नाच नाचिन्छ।
पङ्क्ति ६०:
===समापन गीतहरू===
मारूनी नाचको अन्तिम चरणमा गाइने गीतहरूलाई समापन गीतको
;मारूनी फुकाउने गीतहरू: मारूनी नाचको अन्तिम दिन मारूनी फुकाउने गीतहरू गाएर मारूनीले लगाएका कपडा गहना आदी फुकाल्न लगाइन्छ। केही फुकाउने गीतहरू:-<br>''शिरैको शिरफूल खोलेर राख, हिजो थीयौ जनाना आज मरिद<br>आङको चोलिया खोलेर राख, हिजो थियौ जनाना आज मरिद''<ref name= "मारूनी"/></br>
यसरी नै फुकाउने गितहरू गाएर मारूनीको पहिरन उतार्न लगाएर मारूनी नाचको समापन गरीन्छ।
|