"भाषाविज्ञान" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा रोबोट: रिडाइरेक्टहरू मिलाउँदै
सा clean up, replaced: इङ्गल्याण्ड → इङ्ल्यान्ड स्वतःविकी ब्राउजर प्रयोग गर्दै
पङ्क्ति १:
'''भाषाविज्ञान''' [[भाषा]]का अध्ययनको त्यो शाखा हो जसमा त्यसको उत्पत्ति, स्वरूप, विकास आदिको वैज्ञानिक एवं विश्लेषणात्मक अध्ययन गरिन्छ। विषय-विभाजनको दृष्टिबाट यसलाई भाषा-संरचना (व्याकरण) एवं अर्थको अध्ययन (semantics)मा बांटिन्छ। भाषाविज्ञानका अध्ययेता [[भाषाविज्ञानी]] कहलाउँछन्। यसमा भाषाको वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट विश्लेषण र वर्णन गर्नका साथ नैं विभिन्न भाषाहरुका बीच तुलनात्मक अध्ययन पनि गरिन्छ। भाषाविज्ञानका दुई पक्ष छन्- तात्त्विक र व्यवहारिक।
 
तात्त्विक भाषाविज्ञानमा भाषाको ध्वनिसम्भार ([[स्वरविज्ञान]] र [[ध्वनिविज्ञान (फोनेटिक्स)]]), व्याकरण ([[वाक्यविन्यास]] अनि [[आकृति विज्ञान]]) एवं शब्दार्थ (अर्थविज्ञान)को अध्ययन गरिन्छ। [[व्यवहारिक भाषाविज्ञान]]मा [[अनुवाद]], भाषा शिक्षण, वाक-रोग निर्णय र [[वाक-चिकित्सा]], इत्यादि आउँछन्। यसका अतिरिक्त भाषाविज्ञानको ज्ञान-विज्ञानको अन्यान्य शाखाहरुका साथ गहिरो सम्बन्ध हो। यसबाट [[समाजभाषाविज्ञान]], [[मनोभाषाविज्ञान]], [[गणनामूलक भाषाविज्ञान]] (computational lingustics), आदि यसको विभिन्न शाखाहरुको विकास हुने/भयो हो।
 
== इतिहास ==
पङ्क्ति ८०:
कुनै एक उल्लिखित क्षेत्रमा पाई जाने भाषा सम्बन्धी विशेषताहरुको व्यवस्थित अध्ययन भाषा भूगोल वा बोली भूगोल (dialect geography)का अन्तर्गत आउँछ। यी विशेषताहरु उच्चारणगत, शब्दगत वा व्याकरणगत हो सक्दछन्। सामग्री एकत्र गर्नका लागि भाषाविज्ञानी आवश्यकतानुसार सूचक (Informant) चुन्दछ र टेपरिकार्डरमा वा विशिष्ट स्वनात्मक लिपि (Phonetic Script)मा नोटबुकमा सामग्री एकत्र गर्दछ। यस सामग्रीका संकलन र संपादनका पछि उ तिनलाई अलग अलग मानचित्रहरुमा अङ्कित गर्दछ। यस प्रकार तुलनात्मक आधारमा उ समभाषांश रेखाहरु (Isoglosses) द्वारा क्षेत्रीय अन्तर स्पष्ट गर भाषागत वा बोलीगत भौगोलिक सीमाहरु स्पष्ट गर दिन्छ। यस प्रकार बोलिहरुको निर्धारण हुनमा प्रत्येकको वर्णनात्मक एवं तुलनात्मक सर्वेक्षण गरिन्छ। तिनको व्याकरण तथा कोश बनाइन्छन्। बोलिहरुका यसै सर्वांगीण वर्णनात्मक तुलनात्मक वा ऐतिहासिक अध्ययनलाई भाषिका (बोली) विज्ञान (Dialectology) भन्दछन्।
 
भाषा भूगोलको अध्ययन १९ ौं शताब्दीमा शुरू हुने/भयो। यस क्षेत्रमा प्रथम उल्लेखनीय नाम श्लेमरको छ, जसले बवेरियन बोलीको अध्ययन प्रस्तुत गरे। १९ौं शताब्दीका अंतमा पश्चिमी यूरोपमा भाषा भूगोलको कार्य व्यापक रूपबाट हुने/भयो। यस क्षेत्रमा उल्लेखनीय छन् जर्मनीको (Sprachatlas des deutschen Reichs) र फ्रांसको (Atlas lingustique de la France)| जर्मनीमा जार्ज बैंकर आका हरौर रीडको कार्य तथा फ्रांसमा गिलेरी र एडमंटको कार्य महत्वपूर्ण हो। लगभग यसै समय "इंग्लिश डायलेक्ट सोसायटी"ले पनि कार्य शुरू गरे जसका प्रणेता स्वीट थिए। सन् १८८९बाट अमेरिकामा बोली कोश वा भाषा एटलसका लागि सामग्री एकत्र गर्नका लागि अमेरिकन डायलेक्ट सोसायटीको स्थापना हूई। व्यवस्थित कार्य मिशिगन विश्वविद्यालयका प्रोफेसर डा० हंस कुरेथका नेतृत्वमा सन १९२८मा शुरू हुने/भयो। अमेरिकाका ब्राउन विश्वविद्यालय र अमेरिकन कौंसिल अव लर्नेड सोसायटीजले तिनको "लिंग्विस्टिक एटलस अव न्यू इङ्गल्याण्डइङ्ल्यान्ड"लाई छह जिलहरुमा प्रकाशित गरेकोछ (१९३६-४३)। उनैका निदेशनमा एटलस अव दि यूनाइटेड स्टेट्स ऐंड कैनाडा जैसा बृहत् कार्य संपन्न हुने/भयो।
 
== नृजातीय भाषाविज्ञान (''Anthropological Linguistics'') ==
"https://ne.wikipedia.org/wiki/भाषाविज्ञान" बाट अनुप्रेषित