[[चित्र:Mehrgarh pakistan rel96.JPG|thumb|प्राचीन मेहरगढ,पाकिस्तान]]'''मेहरगढ''' पुरातात्विक दृष्टिले महत्वपूर्णमहत्त्वपूर्ण एक स्थान छ जहाँ [[नवपाषाण युग]] (७००० ईसा-पूर्व देखि २५०० ईसा-पूर्व )का धेरै अवशेष मिले छन्। यो स्थान वर्तमान [[बलोचिस्तान]] ([[पाकिस्तान]])का काँचो मैदानी क्षेत्रमा छ। यो स्थान विश्वका ती स्थानहरु मध्येको एक छ जहाँ प्राचीनतम [[कृषि]] एवं [[पशुपालन]] देखि सम्बन्धित साक्ष्य प्राप्त भए छन्। यी अवशेषहरुदेखि थाह लाग्छ कि यहाँका मानिस [[गेहूँ]] एवं [[जौ]]को खेती गरिन्थ्यो तथा [[भेड]], [[बकरी]] एवं अन्य जानवर पालन्थे। "<ref>Hirst, K. Kris. 2005. [http://archaeology.about.com/od/mterms/g/mehrgarh.htm "Mehrgarh"]. '' Guide to Archaeology''</ref>.
मेहरगढ आजका बलूचिस्तानमा बोलन नदीका किनार स्थित छ। भारतीय इतिहासमा यस स्थलको महत्वमहत्त्व अनेक कारणहरुदेखि छ। यो स्थल भारतीय उप महाद्वीपलाई पनि गहरुहूँ-जौका मूल कृषि भएका क्षेत्रमा सामेल गर्न दिन्छ र नवपाषण युगका भारतीय काल निर्धारणलाई विश्वका नवपाषण काल निर्धारणका अधिक समीप ले आउँछ। यसका अतिरिक्त यस स्थलदेखि सिंधु सभ्यताका विकास र उत्पत्तिमा प्रकाश पर्छ। यो स्थल हडप्पा सभ्यतादेखि पूर्वको यस्तो स्थल छ जहाँदेखि हडप्पा जस्तै ईंटहरुका बनेका घर मिले छन् र लगभग ६५०० वर्तमान पूर्वसम्म महरगढ वासी हडप्पा जस्तै औजार एवं भाँडाकुँडा पनि बनाउने लाग्थ्यो। निश्चित तौरमा यस पूरा क्षेत्रमा यस्ता र पनि स्थल हुनेछन् जसको यदि उत्खननको जाए त हडप्पा सभ्यताका सम्बन्धमा नयाँ तथ्य मिल्न सक्छौं।
महरगढदेखि प्राप्त एक औजारले सबैको ध्यान आकर्षित गरेकोछ। यो एक ड्रिल छ जो धेरै नैं आधुनिक दाँतचिकित्सकुन्को ड्रिलदेखि मिलती जुल्दछ। यस ड्रिलका प्रयोगका साक्ष्य पनि स्थलदेखि प्राप्त दाँतोदेखि मिले छन्। यो ड्रिल ताँबाको छ र यस नयाँ धातुलाई ले गर्न आरम्भिक मानवको उत्सुकताका कारण यसमाअनेक प्रयोग त्यस समय गरियो हुनेछन् यस्तो यस ड्रिलका आविष्कारदेखि प्रतीत हुन्छ।
एक अन्य महत्वपूर्णमहत्त्वपूर्ण वस्तु छ सान पत्थर जो धातुका धारदार औजार र हथियार बनाउनेका काम आन्थ्यो।
महरगढदेखि प्राप्त हुने अन्य वस्तुहरुमा बुनाईको टोकरीहरु, औजार एवं मनके छन् जो ठूलो मात्रमा मिले छन्। यीबाट अनेक मनके अन्य सभ्यताहरुका पनि लाग्दछन् जो वा त व्यापार अथवा प्रवासका बेला लाये गए हुनेछन्। पछिका स्प्रकाररुदेखि माटोका भाँडाकुँडा, ताँबाका औजार, हथियार र समाधीहरु पनि लीलीं छन्। यी समाधिहरुमा मानव शवाधानका साथै वस्तुहरु पनि छन् जो यस कुराको संकेत छन् कि मेहरगढ वासी धर्मका आरम्भिक स्वरुपले परिचित थिए।
दुर्भाग्यदेखि पाकिस्तानको अस्थिरताका कारण अतीतको यो महत्वपूर्णमहत्त्वपूर्ण स्थल उपेक्षित पडा छ। यस स्थलको आफूयी १९७७ ई०मा हुयी थियो। यदि यसको समुचित उत्खननको जाए त यो स्थल यस क्षेत्रमा मानव सभ्यताका विकासमा नयाँ तथ्य उद्घाटित गर्न सक्छ। अहिले सम्मको यस उत्खननमा यहाँदेखि नवपाषण कालदेखि ले गर्न कांस्य युग तकका प्रमाण मिल्दछन् जो कुल ८ पुरातात्विक स्प्रकाररुमा बिखरे छन्। यो ८ स्तर हामीलाई लगभग ५००० वर्षहरूका इतिहासको जानकारी दिन्छन्। यिनमा सबैभन्दा पुराना स्तर जो सबैभन्दा तल छ नवपाषण कालको छ र आजभन्दा लगभग ९००० वर्ष पूर्वको छ त्यहीं सबैभन्दा नया स्तर कांस्य युगको छ र तकरीबन ४००० वर्ष पूर्वको छ। मेहरगढ र यस जस्तै अन्य स्थल हामीलाई मानव प्रवासका त्यस अध्यायलाई समझने बेहतर अन्तर्दृष्टि दिन सक्छौं जो लाखौं वर्षहरू पूर्व दक्षिण अफ्रीकादेखि शुरू भएको थियो र विभिन्न शाखाहरुमा बंट गर्न यूरोप, भारत र दक्षिण- पूर्व एसिया पुग्यो।
