"नेपालको प्रधानमन्त्री" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा रोबोट: रिडाइरेक्टहरू मिलाउँदै |
कुनै सम्पादन सारांश छैन |
||
पङ्क्ति २१:
|inaugural=[[भीमसेन थापा]]<br /><div style="font-size:80%;line-height:1.4em;">as second [[Mukhtiyar|Mukhtiyar of Nepal]] and ''[[de facto]]'' first Prime Minister.</div>|salary=[[नेपाली रुपैयाँ|रुपैयाँ]] 77,280 (basic monthly pay)<ref name="himalayansalary"/>|deputy=[[दोस्रो ओली मन्त्रिमण्डल|दोश्रो ओली मन्त्रिमण्डल]] (multiple)
|website={{URL|https://www.opmcm.gov.np}}}}
नेपालको प्रधानमन्त्री
प्रधानमन्त्रीको नेतृत्वमा रहेको संघीय मन्त्रिपरिषद्लाई कार्यकारीको कामकाजको व्यवस्थापनमा सहयोग पुर्याउन [[नेपालका राष्ट्रपति]]ले तोकेका हुन्छन्। प्रधानमन्त्रीले प्रतिनिधि सभामा बहुमतको विश्वासको मत प्राप्त गर्न सक्नुपर्दछ र राष्ट्रपतिको निर्देशनमा बहुमत प्रमाणित गर्न नसकेमा राजीनामा गर्नुपर्नेछ।
नेपालको प्रधानमन्त्री निवास निवास [[बालुवाटार]], काठमाडौंमा छ । <ref name="himalayansushil">{{Cite web|url=https://thehimalayantimes.com/kathmandu/baluwatar-vacated/|title=Baluwatar vacated - The Himalayan Times|last=|date=14 October 2015|website=thehimalayantimes.com|accessdate=26 March 2018}}</ref> [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्र शमशेरको]] समय [[सिंहदरवार|देखि नेपाल]]को प्रधानमन्त्रीको कार्यलय [[सिंहदरवार|सिंहदरवारमा]] छ। <ref>{{Cite web|url=http://ecs.com.np/heritage-tale/pms-office|title=PM's Office - Heritage Tale - ECSNEPAL - The Nepali Way|last=|date=|website=ecs.com.np|accessdate=26 March 2018}}</ref> नेपालको प्रधानमन्त्रीको मूल मासिक पारिश्रमिक ७७,२८० नेपाली रुपैया हो। <ref name="himalayansalary">{{Cite web|url=https://thehimalayantimes.com/nepal/nepal-vips-monthly-salary-scale/|title=How much are VIPs, including President and PM, paid monthly?|last=|date=20 July 2016|website=thehimalayantimes.com|accessdate=26 March 2018}}</ref> नेपालका प्रधानमन्त्रीले कुनै कार्यकालको सीमा छैन। ▼
▲
२०७४ फागुन ३ पछि वर्तमान प्रधानमन्त्री [[खड्गप्रसाद ओली|केपी शर्मा ओली]] हुन् । <ref>{{Cite web|url=https://thehimalayantimes.com/nepal/left-alliance-urges-president-appoint-uml-chair-kp-sharma-oli-prime-minister/|title=Left alliance urges President to appoint UML Chair Oli as prime minister|last=|date=15 February 2018|website=thehimalayantimes.com|accessdate=26 March 2018}}</ref>▼
▲वि.सं. २०७४ फागुन ३
== इतिहास ==
=== परिचय ===
नेपालको प्रधानमन्त्रीको पदलाई नेपाली इतिहासको फरक समयमा फरक नामले बोलाइएको छ। [[शाह वंश|शाह राजवंश]]को समयमा चौतारीया, काजी वा मुल्काजी (प्रमुख काजी) ले प्रधानमन्त्रीको भूमिका निर्वाह गर्थे। वि सं १८०६ मा [[रणबहादुर शाह]]ले मुख्तियारको पद स्थापना गरे जसले देशको कार्यकारी शक्तिको जिम्मेवारी लिए। मुख्तियार शब्द दुई शब्दहरुबाट बनेको छ: 'मुख्य' र 'अख्तियार'। मुख्यको अर्थ प्रमुख र अख्तियारको अर्थ अधिकार हो। समग्रमा यसको अर्थ "राज्यको कार्यकारी प्रमुख" हो। सन् १८४३ मा प्रधानमन्त्रीको पद अंगिकार गर्नुपूर्व मुख्तियार कार्यकारी प्रमुखको पदमा थिए। बेलायती परम्परा अनुसार प्रधानमन्त्रीको रूपमा आफूलाई उपाधि दिने पहिलो मुख्तियार [[माथवरसिंह थापा]] थिए। सन् १९४३ को नोवेम्बरमा [[राजेन्द्र विक्रम शाह]]की दोस्रो रानी, [[राज्यलक्ष्मी देवी|रानी राज्यलक्ष्मी देवी]]को घोषणाबाट माथवरसिंह प्रधानमन्त्री तथा [[नेपाली सेना]]को [[प्रधान सेनापति|कमाण्डर-इन-चीफ]] बने। [[राणा वंश|राणावंश]]को क्रममा प्रधानमन्त्रीको पद वंशानुगत थियो र उक्त पदाधिकारीले लम्जुङ र कास्कीका महाराजा, नेपालका सर्वोच्च कमाण्डर-इन-चीफ र नेपालको शाही आदेशका ग्रान्ड मास्टर जस्ता थप पदकहरू पनि प्राप्त गरेका थिए।
=== पहिलो प्रधानमन्त्रीका बारे राय: दामोदर पाँडे वा भीमसेन थापा ===
मुख्तियार [[भीमसेन थापा]] पहिलो व्यक्ति थिए जसलाई [[ब्रिटिश ईष्ट इण्डिया कम्पनी|बेलायती]]ले प्रधानमन्त्री भनेर सम्बोधन गरेका थिए। त्यस्तै इतिहासकार चितरंजन नेपालीका अनुसार राज्यको सम्पूर्ण अधिकार र शक्ति राख्ने पहिलो संस्था मुख्तियारको स्थापना राजा राणा बहादुर शाह वाराणसीबाट नेपाल फर्केपछि भएको थियो। यद्यपि इतिहासकारहरुका अनुसार [[दामोदर पाँडे|काजी दामोदर पाँडे]] प्रधानमन्त्रीको रूपमा सत्ता सम्हाल्ने पहिलो व्यक्ति थिए किनभने दामोदर पाँडेको उदयसँगै आधुनिक प्रशासन प्रणालीको उत्पत्ति नेपालमा भएको थियो। सन् १७९४ को अप्रिल मा नेपालका संरक्षक चौतारीया [[बहादुर शाह]]को उनका भतिजा राजा राणा बहादुर शाहद्वारा केन्द्रीय शक्तिबाट निष्कासन गरियेपछि दामोदर पाँडे सबैभन्दा प्रभावशाली काजी थिए। नाबालिग [[गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाह|राजा गीर्वाणयुद्ध]]को समय (सन् १७९९–१८०४)मा दामोदर पाँडेले प्रशासनलाई मूलकाजी वा प्रधानमन्त्रीको रूपमा प्रशासन र विदेश मामिलाहरू संचालन गर्ने पूर्ण अधिकारको साथ लिए। उनले पछिल्ला नेपाली इतिहासको महत्वपूर्ण उदाहरण प्रस्तुत गरे, जसमा राजा र प्रधानमन्त्रीका बीच प्रभावकारी शक्तिका लागि दोहोरो संघर्ष देखिएको छ। दामोदर पाँडेको मुख्य नीति नाबालिग राजाका अप्रत्याशित बाबुलाई बनारसमै राखी उनको रक्षा गर्नु र पुर्वराजाका पत्नीहरूको योजनालाई विफल पार्नु थियो। सन् १८०४ सम्ममा उनको यो निती असफल भैसकेको थियो। पुर्वराजाले आफु स्वयम फर्की मुख्तियारको जिम्मेवारी लिए।
=== सन् १७६८–१८०६ ===
=== बहादुर शाहको पतन र दामोदर पाण्डेको उदय ===
Line ४९ ⟶ ५५:
== प्रधानमन्त्रीको नियुक्ति ==
[[नेपालको संविधान २०७२]] को भाग ७ धारा ७६ अनुसार नेपालका प्रधानमन्त्रीको नियुक्ति प्रक्रिया निम्नानुसार छ:
# राष्ट्रपतिले प्रतिनिधि सभामा बहुमत प्राप्त संसदीय दलको नेतालाई प्रधानमन्त्री नियुक्त
# उपधारा (१) बमोजिम प्रतिनिधि सभामा कुनै पनि दलको स्पष्ट बहुमत नरहेको अवस्थामा प्रतिनिधि सभामा प्रतिनिधित्व गर्ने दुई वा दुई भन्दा बढी दलहरूको समर्थनमा बहुमत प्राप्त गर्न सक्ने प्रतिनिधि सभाको सदस्यलाई राष्ट्रपतिले प्रधानमन्त्री नियुक्त
# प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनको अन्तिम परिणाम घोषणा भएको मितिले तीस दिनभित्र उपधारा (२) बमोजिम प्रधानमन्त्री नियुक्ति हुन सक्ने अवस्था नभएमा वा त्यसरी नियुक्त प्रधानमन्त्रीले उपधारा
# उपधारा (२) वा (३) बमोजिम नियुक्त प्रधानमन्त्रीले त्यसरी नियुक्त भएको मितिले तीस दिनभित्र प्रतिनिधि सभाबाट विश्वासको मत प्राप्त गर्नु
# उपधारा (३) बमोजिम नियुक्त प्रधानमन्त्रीले उपधारा (४) बमोजिम विश्वासको मत प्राप्त गर्न नसकेमा उपधारा (२) बमोजिमको कुनै सदस्यले प्रतिनिधि सभामा विश्वासको मत प्राप्त गर्न सक्ने आधार प्रस्तुत गरेमा राष्ट्रपतिले त्यस्तो सदस्यलाई प्रधानमन्त्री नियुक्त
# उपधारा (५) बमोजिम नियुक्त प्रधानमन्त्रीले उपधारा (४) बमोजिम विश्वासको मत प्राप्त गर्नु
# उपधारा (५) बमोजिम नियुक्त प्रधानमन्त्रीले विश्वासको मत प्राप्त गर्न नसकेमा वा प्रधानमन्त्री नियुक्त हुन नसकेमा प्रधानमन्त्रीको सिफारिसमा राष्ट्रपतिले प्रतिनिधि सभा विघटन गरी छ महीनाभित्र अर्को प्रतिनिधि सभाको निर्वाचन सम्पन्न हुने गरी निर्वाचनको मिति
# यस संविधान बमोजिम भएको प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनको अन्तिम परिणाम घोषणा भएको वा प्रधानमन्त्रीको पद रिक्त भएको मितिले पैंतीस दिनभित्र यस धारा बमोजिम प्रधानमन्त्री नियुक्ति सम्बन्धी प्रक्रिया सम्पन्न गर्नु
# राष्ट्रपतिले प्रधानमन्त्रीको सिफारिसमा संघीय संसदका सदस्यमध्येबाट समावेशी सिद्धान्त बमोजिम प्रधानमन्त्री सहित बढीमा पच्चीस जना मन्त्री रहेको मन्त्रिपरिषद गठन
# प्रधानमन्त्री र मन्त्री सामूहिक रूपमा संघीय संसदप्रति उत्तरदायी हुनेछन् र मन्त्री आफ्नो मन्त्रालयको कामका लागि व्यक्तिगत रूपमा प्रधानमन्त्री र संघीय संसदप्रति उत्तरदायी
== पद रिक्त हुने अवस्थाः ==
देहायको कुनै अवस्थामा प्रधानमन्त्रीको पद रिक्त हुनेछः–
# निजले राष्ट्रपति समक्ष लिखित राजीनामा दिएमा,
# धारा १०० बमोजिम विश्वासको प्रस्ताव पारित हुन नसकेमा वा निजको विरुद्ध अविश्वासको प्रस्ताव पारित भएमा,
# निज प्रतिनिधि सभाको सदस्य नरहेमा,
# निजको मृत्यु
== नेपालका प्रधानमन्त्रीहरूको सूची ==
Line ७५ ⟶ ८१:
== जीवित पूर्व प्रधानमन्त्रीहरू ==
{| class="wikitable"
!
!
!
!तस्विर
|-
|
| style="text-align:center;" |२०४०
२०४६ चैत्र २४ – २०४७ बैशाख ६
२०५३
२०५९ असोज २५ – २०६० जेठ २२
|४ फाल्गुन १९९६
{{
|
|-
|
| style="text-align:center;" |
२०५८ साउन ११ – २०५९ असोज १८
२०६१ जेठ २१ – २०६१ माघ १९
२०७४ जेठ २४ – २०७४ फाल्गुन ०३
|३१ जेठ २००३
{{
|[[File:Sher_bahadur.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sher_bahadur.jpg|150x150px]]
|-
|
| style="text-align:center;" |२०६५
२०७३ साउन २० – २०७४ जेठ १७
|
{{
|[[File:Prachanda_2009.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Prachanda_2009.jpg|150x150px]]
|-
|
| style="text-align:center;" |
|२३ फाल्गुन २००९
|[[File:Madhav_Kumar_Nepal_2009-09-23.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Madhav_Kumar_Nepal_2009-09-23.jpg|150x150px]]▼
▲{{Birth date and age|1953|03|06}}
▲|[[File:Madhav_Kumar_Nepal_2009-09-23.jpg|150x150px]]
|-
|
| style="text-align:center;" |२०६७
|७ जेठ २००७
|[[File:Jhala_Nath_Khanal_2011-03-20.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Jhala_Nath_Khanal_2011-03-20.jpg|150x150px]]▼
▲{{Birth date and age|1950|05|20}}
▲|[[File:Jhala_Nath_Khanal_2011-03-20.jpg|150x150px]]
|-
|
| style="text-align:center;" |२०६८
|
{{
|[[File:Baburam_Bhattarai_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Baburam_Bhattarai_(cropped).jpg|150x150px]]
|-
|
| style="text-align:center;" |
|१८ जेठ २००६
|[[File:Khil_Raj_Regmi_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Khil_Raj_Regmi_(cropped).jpg|150x150px]]
|}
== यो पनि हेर्नुहोस् ==
* [[नेपालका राजाहरूको सूची|
* [[नेपालका राष्ट्रपति]]
▲* [[नेपाल सरकार]]
== सन्दर्भहरू ==
{{Reflist}}
| |||