"स्वामी रामानन्दाचार्य" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
कुनै सम्पादन सारांश छैन |
|||
पङ्क्ति ३३:
==धार्मिक अवदान==
मध्ययुगीन धर्म साधनाको केन्द्रमा स्वामी जीको स्थिति चतुष्पथको दीप-स्तम्भ जस्तो छ। उनले अभूतपूर्व सामाजिक क्रान्तीको श्रीगणेश गरेर ठुलो जीवटताबाट समाज र संस्कृतिको रक्षा गरे । त्यसैको माध्यमबाट उत्तरभारतमा तीर्थ क्षेत्रहरुको रक्षा र त्यहा सांस्कृतिक केन्द्रहरुको स्थापना सम्भव हुन सक्यो। त्यस त्यस युगको परिस्थितिहरु अनुसार, वैरागिनी साधु समाजलाई अस्त्र-शस्रबाट सज्जित अनेकौ रूपमा संगठित गरेर तीर्थ-व्रतको रक्षाका लागि, धर्मको सक्रिय मूर्तिमान स्वरूप खडा गरे। तीर्थस्थानहरु देखी लिएर गाँऊ-गाँऊमा वैरागी साधुहरुले अखाडाहरु स्थापित गरे। मूल्य ह्रासको यस विषम अवस्थामा पनि सम्पूर्ण संसारमा रामानन्द सम्प्रदायका सर्वाधित मठ, सन्त, रामगुणगान, अखण्ड रामनाथ संकीर्तन आज पनि व्यवस्थित छन् र सर्वत्र आध्यामिक आलोक प्रसारित गरिरहेका छन। वैष्णवहरुको बाउन्न द्वारहरुमा सर्वाधिक सैंतीस द्वारहरु यसै सम्प्रदायसँग जोडिएको छ।
रामानंदाचार्च पीठको पवित्र केन्द्र सारे देशमा फैले रामानंद संप्रदायको मुख्यालय छ। श्रीमठमा अवस्थित रामानंदाचार्चको चरणपादुका दुनियाभरमा बिखरे रामानंदी संतहरु, तपस्विहरु एवं अनुयायिहरुको श्रद्धाको अन्यतम बिंदु छ। यो परम सौभाग्य र सन्तोषको विषय छ कि श्रीमठका वर्तमान पीठासीन आचार्य स्वामी [[रामनरेशाचार्यजी]] पनि स्वामी रामानंदाचार्चको प्रतिमूर्ति जान पड्दछन्। तिनको कल्पनाहरु, तिनको ज्ञान, तिनको वग्मिता र सबैभन्दा अच्छी तिनको उदारता र संयोजन चेतना यस्तो छ कि यो विश्वास गरिन्छ कि स्वामी रामानंदको व्यक्तित्व कैसा रहा हुनेछ। वर्तमान जगद्गुरू रामानंदाचार्च पद प्रतिष्ठित स्वामी रामनरेशाचार्य जी महाराजका सत्प्रयासहरुको नतीजा छ कि श्रीमठबाट कहिले अलग हो चुकी कबीरदासीय, रविदासीय, रामस्नेही, प्रभृति परम्पराहरु वैष्णवका सूत्रमा बंधकर श्रीमठबाट एकरूपता स्थापित गर रही छ। धेरै परम्परावादी मठ मंदिरहरुको इकाईयां श्रीमठमा विलीन हुँदैछन्ं। तीर्थराज प्रयागका दारागंज स्थित आद्य जगद्गुरू रामनंदाचार्यको प्राकट्यधाम पनि इनकी प्रेरणाबाट फेरि भव्य स्वरूपमा प्रकट हुने/भयो छ। स्वामी रामानंदलाई रामोपासनाका इतिहासमा एक युगप्रवर्तक आचार्य मानिन्छ। उनले श्रीसंप्रदायका विशिष्टाद्वैत दर्शन र प्रपतिसिद्धांतलाई आधार बनाएर रामावत संप्रदायको सङ्गठन गरे। श्रीवैष्णवहरुका नारायण मंत्रका स्थानमा रामतारक अथवा षडक्षर राममंत्रलाई सांप्रदायिक दीक्षाको बीजमंत्र मान्यो। बाह्य सदाचारको अपेक्षा साधनामा आंतरिक भावको शुद्धतामा जोर दिए, छुआछूत, ऊंच-नीचको भाव मिटाएर वैष्णव मात्रमा समताको समर्थन गरे। नवधाबाट परा र प्रेमासक्तिलाई श्रेयकर बताया। साथ-साथ सिद्धांतहरुका प्रचारमा परम्परापोषित संस्कृत भाषाको अपेक्षा हिंदी अथवा जनभाषालाई प्रधानता दी। स्वामी रामानंदले प्रस्थानत्रयीमा विशिष्टाद्वैत सिद्धांतनुगुण स्वतन्त्र आनंद भाष्यको रचना गरे तत्त्व एवं आचारबोधको दृष्टिबाट वैष्णवमताब्ज भास्कर, श्रीरामपटल, श्रीरामार्चनापद्धति, श्रीरामरक्षास्त्रोतम जैसी अनेक कालजयी मौलिक ग्रंथहरुको रचना गरे स्वामी रामानंदका द्वारा दियो गई देश-धर्मका प्रति यी अमूल्य सेवाहरुले सबै संप्रदाहरुका वैष्णवहरुका हृदयमा तिनको महत्व स्थापित गरिदिए। भारतका सांप्रदायिक इतिहासमा परस्पर विरोधी सिद्धांतहरु तथा साधना-पद्धतिहरुका अनुयायिहरुका बीच यति लोकप्रियता तिनको पूर्व कुनै संप्रदाय प्रवर्तकलाई प्राप्त न हो सगरे महाराष्ट्रका नाथपंथिहरुले ज्ञानदेवका पिता विट्ठल पंतका गुरूका रूपमा तिनलाई पूजा, अद्वैत मतावलंबिहरुले ज्योतिर्मठका ब्रह्मचारीका रूपमा तिनलाई अपनाया। बाबरीपंथका संतहरुले आफ्नो संप्रदायका प्रवर्तक मानेर तिनको वंदनाको र कबीरका गुरू त ती थिए ही, यस लिे कबीरपंथिहरुमा तिनको आदर स्वाभाविक छ। स्वामी-रामानंदका व्यक्तित्वको यस व्यपाकताको रहस्य, तिनको उदार एवं सारग्राही प्रवृति र समन्वयकारी विचारधारामा निहित छ। निश्चय हीं तिनको विराट व्यक्तित्व एवं व्यापक महत्ताका अनुरूप कतिपय आर्षग्रंथ एवं सन्त-साहित्यमा उल्लिखित तिनको रामावतार हुने वर्णन अक्षरश: प्रमाणित हुन्छ। रामनंद: स्वयं राम: प्रादुर्भूतो महीतले। ==रचना संसार==
| |||