"ऊर्जा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

हरू त प्रागैतिहासिक कालमा पनि मनुष्य दाउराहरूलाई रग्डेर अग्नि उत्पन्न गर्थ्यो, परन्तु ऊर्जा एवं उष्माका घनिष्ठ सम्बन्धतर्फ सबैभन्दा पहिला बहरूजामिन टामसन (काउंट रुमफर्ड)को ध्यान गया। यो संयुक्त राज्य (अमरीका)का मैसाचूसेट्स प्रदेशको रहनेवाला थियो। परन्तु त्यस समय यो बवेरियाका राजाको युद्धमंत्री थियो। ढली भएको पीतलको तोपको नलिहरूलाई छेद्दै समय यसले देखा कि नली धेरै कर्म हुन जान्छ भनें थियो त्यो भन्दा निकले नराम्रोदे र पनि गरम हुन्छन्। एउटा प्रयोगमा तोपको नालका चारहरूतर्फ काठको नाँदमा पानी भरकर त्यसले देखा कि खरादनाले जो उष्मा उत्पन्न हुन्छ त्यो भन्दा ढाई घण्टामा सारा पानी उबलनेका तापसम्म पुग गया। यस प्रयोगमा त्यसका वास्तविक ध्येय यो सिद्ध गर्नु थियो कि उष्मा कुनै द्रव छैन जो पिण्डहरूमा हुन्छ र दाबका कारण त्यस्तो नैं बाहिर निकल आउँछ जस्तै निचोडनाले कपडेमा देखि पानी; किनभनें यदि यस्तो होता त कुनै पिण्डमा यो द्रव एउटा सीमित मात्रामा नैं होता, परन्तु छेदने प्रयोगदेखि ज्ञात हुन्छ कि जति नैं अधिक कार्य गरियोस् उतनी नैं अधिक उष्मा उत्पन्न हुनेछ। रुमफर्डले यो प्रयोग सन् १७९८ ई.मा गरे। यसका २० वर्ष पहिला नैं लाव्वाजिए तथा लाग्राँजले यो देखेको थियो कि जानवरहरूमा भोजनदेखि उतनी नैं उष्मा उत्पन्न हुन्छ जति रासायनिक क्रिया द्वारा त्यस भोजनदेखि प्राप्त हुन सक्छ।

 

[[चित्र:Fahrrad-detail-23.jpg|right|thumb|300px|सायकिलको डायनेमो, यांत्रिक उर्जालाई विद्युत उर्जामा बदल दिन्छ]]

यसै समय इङ्गल्याण्डमा जेम्स प्रेसकाट जूल पनि उष्माको यांत्रिक तुल्यांक निकालनमा लगा भएको थियो। यसका प्रयोग सन् १८४२ ई.देखि सन् १८५२ ई.सम्म चल्दै रहे। आफ्नो प्रयोगमा यसले एउटा ताँबेका उष्मामापीमा पानी लिया र त्यसलाई एउटा मथनीदेखि मथा। मथनीलोई दुई घिरनिहरूमादेखि लटके भए दुई भारहरूमा चलाईन्थ्यो। जस डोरदेखि यी भार लटके भए थिए त्यो यस मथनीका सिरेमा लपेटी भएको थियो र जब यी भार तलतर्फ गिरन्थे त मथनी घूमती थियो। जब यी भार तल गिरन्थे त इनकी स्थितिज ऊर्जा कम हो जाती थियो। यस कमीको केही भाग भारहरूको गतिज ऊर्जामा परिणत हुन्थ्यो र केही भाग मथनीलोई घुमानमा व्यय हुन्थ्यो। यस प्रकार यो ज्ञात गरे जा सकन्थ्यो कि मथनीलोई घुमनमा कति कार्य गरे जा रह्यो थियो। उष्मामापीका पानीका तापमा जति वृद्धि भएको त्यो भन्दा यो ज्ञात हो सकन्थ्यो कि कितनी उष्मा उत्पन्न भएको; र तब उष्माको यांत्रिक तुल्यांक ज्ञात गरे जा सकन्थ्यो। जूलले यी प्रयोग पानी तथा पारा दुइटैका साथ गरे।

 

 

== उर्जाको अविनाशिता तथा उर्जाको परिवर्तन ==