"खरायो" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

 

[[चित्र:Rabbit burrow entrance.jpg|150px|thumb| खरायो बस्ने दुलोको प्रवेशद्वार]]

विश्वभर पाइने खरायोहरू मध्ये करिब आधा भन्दाबढी खरायोहरू उत्तर अमेरिकामा बसोवास गर्दछन्। यसका अलावा यीनीहरू दक्षिणपूर्वी युरोप, दक्षिणपूर्वी एसिया, सुमात्रा, जापानका केही टापूहरू तथा अफ्रिका र दक्षिण अमेरिकाका केही भूभागहरूमा समेत यीनीहरूको उपस्थिति रहेको छ। हाल युरेशीयाका प्राय भूभागहरूमा केही जङ्गली खरायोहरू पाइए पनि यीनीहरू यो क्षेत्रका रैथाने जनावरहरू हैनन्। त्यस्तै दक्षिण अमेरिकामा पनि आधुनिककालको सुरुवात पश्चात भएको अमेरिकी महादेशबीचको आदान प्रदानसंगै खरायोहरू प्रवेशगरेका थिए। यस महादेशभरि प्रायजसो [[:en:tapeti|'''Tapeti''']] भनिने ब्राजिलियन खरायो मात्र पाइएपनि दक्षिण अमेरिकाको दक्षिणी भागमा कुनै पनि प्रजातिहरू प्राकृतिक अवस्थामा पाइदैनन्। खरायोहरू मध्ये युरोपियन खरायोहरू विश्वभर छरिएर रहेका छन्।

 

खरायोहरूको लामा कानहरू शिकारी जनावरहरूबाट हुनसक्ने आक्रमणको पहिचानकालागि अनुकुलित भएका हुन्। यीनीहरूका कानहरू १० सेन्टिमिटर (४ इन्च) भन्दा लामा हुनसक्छन्। खरायोका पछाडिका खुट्टाहरू ठूला र शक्तिशाली हुन्छन्। खरायोका अगाडिका खुट्टाहरूमा पाँच/पाँचवटा औंलाहरू हुन्छन्, यसका अतिरिक्त प्रत्येकखुट्टाहरूमा एउटा नक्कली औंला निश्कृयरूपमा रहेको हुन्छ। तर पछाडिका खुट्टाहरूमा चारवटामात्र औंलाहरू हुन्छन्। खरायोहरू खुट्टाको टुप्पाले टेकेर हिडडुलगर्ने हुनाले यिनीहरूलाई पादाग्रचारी जनावर ([[:en:digitigrade|'''Digitigrade animals''']]) भनिन्छ। खरायोको शरीर पूर्ण अण्डाकार हुन्छ। जङ्गली खरायोहरू पनि आकार तथा शारीरिक बनावटमा साधारण खरायोहरू भन्दा खासै फरक हुदैनन्। यीनीहरूको शरीर २० सेन्टिमिटर (८ इन्च) देखि ५० सेन्टिमिटर (२० इन्च) सम्म लामो र तौल ०.४ किलोग्राम देखि २ किलोग्रामसम्म हुनेगर्दछ। साधारणतया खरायोको भुत्ला लामो र नरम खालको हुन्छ, जसको रङ्ग कैलो, फुस्रो, सेतो तथा खैरो हुनेगर्दछ। यीनीहरूको पुच्छार सानो कल्की जस्तो आकार भएको खैरो तथा टुप्पामा हल्का सेतो रङ्ग भएको हुन्छ।

 

 

खरायोहरूको पाचन प्रक्रिया ठूलो आन्द्रा र '''cecum'''मा सम्पन्न हुने भएकोले यीनीहरूलाई '''hindgut digesters''' पनि भनिन्छ। खरायोहरूको '''cecum''' यीनीहरूको आमाशय भन्दा १० गुणा ठूलो हुन्छ, '''cecum''' र ठूलो आन्द्राले संयूक्तरूपमा पाचन नलीको लगभग ४०% भाग ओगटेका हुन्छन्। यीनीहरूको '''cecum'''को मांशपेशीमा भएको अभुतपूर्व क्षमताका कारण पाचन नलीमा भएको खानेकुरामा भएका रेशादार तत्वहरू छुट्याउनेकाम सजिलै सम्पन्न हुन्छ। यसरी छुट्टिएका रेशादार तत्वहरू मलकोरूपमा बाहिरिन्छन् भने बाँकीरहेका पोषकतत्वहरू एक प्रकारको झिल्लीमा बेरिएर [[:en:cecotrope|'''cecotrope''']]को रूपमा बाहिर निस्कन्छ जसलाई "night feces" पनि भनिन्छ। '''Cecotrope'''मा अत्याधिक मात्रामा खनिज पदार्थ, भिटामिन र प्रोटिन पाइने हुनाले यो खरायोहरूको स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै महत्वपूर्ण मानिन्छ। खरायोहरूले '''Cecotrope''' खाएर आफ्नो शरीरको लागि आवश्यक पर्ने पोषकतत्वको परिपुर्ति गर्ने गर्दछन्। '''Cecotrope'''लाई ढाकेर रहेको झिल्लीले पोषक तत्वहरूलाई अम्लयूक्त आमाशयबाट आन्द्रामा पुग्नलाई सहयोग पुर्‍याउँछ। यो प्रक्रियाले खरायोहरूलाई आफ्नो आहारबाट पोषकतत्वहरू छुट्याउन सहयोग पुर्‍याउँछ।

 

खरायोहरू अत्यन्तै तिब्र प्रजननदर भएका जनावरहरू हुन्। प्राय सबै खरायोहरूको प्रजनन अवधि पौष देखि भाद्रसम्म करिब नौ महिनाको हुन्छ। तर अष्ट्रेलिया तथा न्युजिल्याण्डमा भने खरायोहरूको प्रजनन अवधि जुलाईको अन्त्यमा सुरु भएर जनावरी महिनासम्मको हुने गर्दछ। यीनीहरूको गर्भधारण अवधि करिब ३० दिनको हुन्छ। खरायोको बच्चाको सङ्ख्या औशतरूपमा ४ देखि १२ ओटा सम्मको हुनेगर्दछ, यो सङ्ख्या ठूलो नस्लमा ठूलो नै हुन्छ। खरायोको बच्चा ४ देखि ५ हप्ताको भएपछि यसलाई आमाको दुध छुटाउन सकिन्छ। यसको अर्थ एक मौशममा एउटा पोथी खरायोले करिब ८०० बच्चा जन्माउने क्षमता राख्छ, त्यस्तै एकै मौशममा नै खरायोको तेस्रो पुस्ताको समेत जन्महुने गर्दछ। पोथी खरायो ६ महिनाको भएपछि प्रजननको लागि योग्य हुन्छ भने भाले खरायो ७ महिनामा परिपक्व हुन्छ। यीनीहरूको संभोग अवधि मात्र ३० देखि ४० सेकेन्डको हुन्छ। सम्भोगको बेलामा यीनीहरू सुँघ्ने, चाट्ने र पोथी खरायोलाई पछ्याउने गर्दछन्। भाले खरायोहरूले पिशाब छर्केर पनि आफ्नो यौन चाहाना व्यक्त गर्दछन्। गर्भधारणको समयमा केही खरायोका पोथीहरूको शरीरको भुत्ला झर्ने गर्दछ।

[[चित्र:Rabbit nest.JPG|thumb|right|खरायोका बच्चाहरू]]

 

 

{{Commonscat|Rabbits}}