"ठकुरी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

 

ऐतिहासिक कालमा सम्मानका साथ राजपरिवारका शाखा सन्तान तथा सदस्यहरुलाई “राउला, राजा, रौतेला, रौतेली, रजवार, कण्ठे, कण्ढे, गुसाँई, लल्लु, लल्ली, मैयाँ, रानीसाप, द्यान”ले सम्बोधन गर्ने गरिन्थ्यो । राजपरिवारका सदस्यहरूलाई मात्र सम्बोधन गरिने यी मौलिक शब्दहरू थिए । यस्ता सम्मानित शब्द राजपरिवारका सदस्यहरू बाहेक अन्यकालागि प्रयोग हुँदैन्थ्यो । आज यी मौलिक पहिचानका शब्दहरू मध्ये कण्ठे, कण्ढे, गुसाँई, द्यान, रौतेला, राउला शब्दहरू लोपभईसके भन्दापनि हुन्छ । नेपाल एकीकरण अभियान यता स्थान विषेशका भाषा, शब्दहरूमा पनि केही परिवर्तन हुँन पुग्यो । ठकुरीहरूका लागि प्रयोग गरिने विभिन्न मौलिक शब्दको स्थान ठकुरी भनिने एक शब्दले लियो । यसै कारण नेपालको एकीकरण वि.स.१८४७ यता आएर राजपरिवारका शाखा सन्तानलाई बाबुसाई, रानीसाप, कण्ठे, मैयाँ, लल्लु,, रौतेला, राजा भनेर घरपरिवार समाजमा कही कतै सम्वोधन गर्ने गरेपनि सर्वत्ररुपमा ठकुरी भन्ने शब्दबाट लिखित र व्यवहारिक रुपमा ज्यादा सम्मानित गर्न थालेको पाईन्छ । यस ठकुरी भन्ने शब्दका सम्बन्धमा विभिन्न तर्क विचार रहेकाछन् । ठकुरी/ठाकुर सम्बन्धमा राजकीय डिग्रीकालेज मानिला (अलमोडा [[उत्तराखण्ड]] भारत) का पुरातत्वविद् डा.श्यामकोली आफ्नो प्रकाशन पिथौडागढका राजनीतिक एवं साँस्कृतिक इतिहासमा लेखेका छन् -राजस्थान की भाँति यहाँ भी ठक्कुर प्रथा थी । इस प्रथाके अन्तर्गत जो प्रभावशाली व्यक्ति राजाको युद्धके समय सैनिक दे सकता था , उसे ठक्कुर या ठाकुर कहा जाता था ठक्कुर ब्राह्मण भी हो सकता था राजपुत भी, मनेर ताम्रपत्रमे गणेशशर्मा नामक ब्राह्मणको ठाकुर कहा गया है। सुदूरपश्चिम क्षेत्रका डा.देवी प्रसाद ओझाका अनुसार उन्नत राज्य व्यवस्थाको धनी प्रतापी राज्य कत्यूर (कार्तिकेयपुर) को राज्य सङ्गठनमा ठक्कुर भनिने एउटा विशिष्ट उपाधि पदको हिसावले त्यति बेलाको राज्य व्यवस्थामा अति सम्मानित राजकिए मर्यादा क्रमको तेश्रो वा चौथो स्थानमा पर्दथ्यो । सम्भवत कत्यूरी राजवंश र यसवंशका समकक्षी उपाधिधारी राजवंशका कुनै राजपुरुषले यतातिर आई विभिन्न ऐतिहासिक कारणहरूले कसैले पुरानै थर र कुनै काम, स्थान र अवस्था अनुसार बनेका कुनैका नयाँ थरले समान स्तरिय जातजातिहरूमा विभाजितहुनु परेपनि समष्टिगत रुपमा मुलतः आफ्नो रजवार, ठकुरी भनिने पहिचानलाई आजसम्म पनि कायमै राख्न सफल भएको देखिन्छ । त्यसैकारणले गर्दा ठकुरी समुहमापर्ने जातिका मानिसहरूलाई समष्टिगतमा सम्बोधन गरिदा ठकुरी/राजा भनेपछि उच्चजातिको राजपुरुषको रुपमा चिनिने गरिन्छ । नेपालका इतिहासविद् डा. राजाराम सुवेदी, डा. सूर्यमणी अधिकारीका अनुसार ठकुरी क्षेत्रीहरूकै एउटा उपजाति हो । ठकुरी पदवी सुरुमा हिन्दूस्थानबाट नेपाल पसेका राजपूत वैदिक शासक परिवारलाई दिने गरिन्थ्यो । त्यस बाहेक बाहुनहरुले नै वैश्यहरुबाट क्षेत्रीबनेका रैथाने नेपाली र बास्तविक उच्च क्षत्रिय÷क्षेत्रीको रुपमा परिचित खान्दानलाई छुट्टयाउन पनि यस्तो पदवी दिन थाले । ठकुरीहरुको मुलथलो पश्चिम नेपाल हो । त्यहाँ पहिले उनीहरू राजा/रजौटा थिए । पूर्वमा ठकुरी हम्मेसी भटीदैनन् । वितेका शताब्दीहरूमा केही ठकुरीहरू प्राचीन नेपाली जाति मगर सङ बििबाह सले गर्दा अहिले ठकुरी र अरु तरिकाले क्षेत्री भएका मानिस बीच खासै अन्तर भेटिदैन, तर सामाजिक रुपमा ठकुरी भनिने जातिको मान मर्यादा अन्य क्षेत्री जातिको भन्दा उच्चरहेको छ । नेपालमा (१) बैदिक आर्यन, (२) खश र (३) मंगोलमुलकागरी तीन किसिमका ठकुरीहरू भेटिन्छन । यिनका आ-आफ्नै मान्यता, चालचलन देबी/देवता ,मौलिकता, भाषा, रहन सहन छ | शाररिक बनौट पनि फरक -फरक देखा पर्छ । ३ किसिमका ठकुरी अन्तर्गतपर्ने नेपाली ठकुरीका थरहरू निम्न अनुसार छन् | [[पाल]] , [[बम]], [[चन्द]], [[देउवा]] , [[सिंह]] , [[शाही]], [[मल्ल]], शाह, [[सेन]] , [[राठौर]] , [[बोगटी]] ([[डोटी बोगटान]]को),[[हमाल]], [[राणा]],[[खाँण]],[[उच्चै]], [[वंशी]] आदि । अरु पनि धेरै थर भएका ठकुरीहरू जनाकारमा आएको पाइएको छ । बैदिक आर्यन ठकुरीको इतिहास र पहिचानसंग खश ठकुरीको इतिहास र पहिचान मिल्दैन । मंगोल ठकुरीको इतिहास र पहिचानसंग अन्यको मिल्दैन । यस कारण यस बिषयमा बिबिधता छ । एक ठकुरीको इतिहास र पहिचानलाई सबै ठकुरीको इतिहास र पहिचान भन्नु गलत हुन्छ । ठकुरीको बिषयमा लेख्दा धेरै कुराको बिषयमा बुझेर ,जानेर लेख्नु पर्छ । <ref name=" प्रा.डा.सूर्यमणि आधिकारी "> प्रा.डा.सूर्यमणि आधिकारी, खश साम्राज्यको इतिहास, (वि.स.२०६१)को पृष्ट ८८मा लेखिए अनुसार “ </ref>

==ठकुरी र मगरहरू==

खश साम्राज्यलाई शक्तिशाली बनाउनमा थकुरिहरूको दोहरो भूमिका थियो । साम्राज्यको केन्द्रीय प्रशासनमा उनीहरूको निकट र सार्थक सहभागिता थियो। भने गण्डकी प्रदेशका सामन्त शासकहरूका हैसियतमा मगर मुखियाहरूले वफादार सहयोगीको रुपमा स्थानीय प्रशासन चलाएका थिए । खश साम्राज्यको अवसानपछि मात्र थकुरि सामन्त राजाहरूले खान, सेन, शाह आदिका रुपमा आ–आफ्नो थर परिवर्तन गरी आफुलाई स्वतन्त्र राजा घोषित गरेका थिए । थर र जात परिवर्तन गरी थकुरि शासकहरूले आफुलाई ठकुरी भनाए भन्ने सम्बन्धमा मानवशास्त्रीहरूपनि सहमत छन् ।” यस मानेमा नेपालका ठकुरीहरू सबै एउटै छैनन् । यहाँ खश, मगर, वैश्यहरूपनि कुनै कालखण्डमा ठकुरी भएको विषय सत्य हो । यो कुरा रुप, रंग, चाल चलन खवाई लवाई, मान्यता तिनका देवी देवता संस्कार,धर्मको विषयमा अध्ययन गर्दा सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । “गण्डकी प्रदेशका [[गोरखा जिल्ला|गोर्खा]], [[लमजुङ जिल्ला|लम्जुङ]], [[कास्की जिल्ला|कास्की]], [[पर्वत जिल्ला|पर्वत]], [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], भिरकोट, [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]], [[गुल्मी जिल्ला|गुल्मी]], प्यूठानभेगमा गुरुङ [[मगर]] जातिका मुखियाहरूले खश साम्राज्यको अधीनस्त सामन्तको रुपमा स्थानीय प्रशासन चलाएका थिए । स्थानीय प्रशासनमा चारजात गुरुङहरूको विशेष भूमिका थियो । चारजात गुरुङमा लामा(धर्मगुरु), लामिछाने(सेनापति), घले(राजा) र घोताने (मन्त्री) वर्गलाई लिईन्थ्यो । अन्य सोह्जातका गुरुङ र मगरहरू प्रजावर्गमा पर्दथे । यस सम्बन्धमा केही आधारहरू भेटिएकाछन् । ने.सं.११९ (वि.स.१०५५) मा लेखिएको एउटा पुस्तकको पुष्पिकावाक्यमा गण्डीगुल्म निवासी सुवर्णकार श्री राणक को उल्लेख पाईएको छ । सुनको कारोवार गर्ने भएकोले उनलाई सुवर्णकार भनिएको र उनी गण्डी अथवा गण्डकीनजिक गुल्मीका मगर भएको बुझिन्छ । तत्कालीन नेपाल उपत्यकाका केही अभिलेखमा तिलिकम राण, वुवार वुदा राने,ओम राण, देवु राणक, तिभुयि राणक, गृवल्लो राण, बुंद्दा राणे पाक आदि राने, राणे, राणकजस्ता पदधारी व्यक्तिको उल्लेख पाइएको छ । यिनीहरू मध्ये केहीलाई नायक भनिएको छ र केही ताडपत्र तमसुकका दृष्टसाक्षीका रुपमा सम्मानित छन् । राणकपदले सामन्त राजालाई जनाउँथ्यो । विशेष गरेर मगरात प्रदेशमा पूर्व मध्यकालमा मगरहरूको प्रभावशाली अस्तित्वलाई दृष्टिगत गर्दा खश साम्राज्यको विघटनपछि वि.स.१४७५ तिर भिरकोटमा स्वतन्त्र राज्य स्थापना गर्ने आठटीका शाही खानदानका साझापूर्खा भूपाल राणा पनि राणक वा राने पदधारी मगरकै वंशधर ठहरिएमा अन्यथा हुने छैन। भनेर नेपालको गोर्खा राजवंशलाई समेत मगरकै शाखा भएको कुरा प्रा.डा.सूर्यमणि अधिकारीले, खश साम्राज्यको इतिहासमा संकेत गरेका छन् । मगरात क्षेत्रमा अधिकांश ठकुरी भनिनेहरू कश्यप गोत्रका र विभिन्न नामका बाह्र मष्टासँग सम्बन्धित भेटिन्छन् । त्यस भेगको मान्यता अनुसार ठकुरी र मगर र खस लाई भाइ भाइ हुँन भन्ने भनाई पाईन्छ । कारण त्यहाँका ठकुरीहरूको पूर्खेउली सम्बन्ध मगरसँग र खस हरु सङ भएरनै यसो भनिएको हुन सक्छ किन भने डोटीमा खद्का र शाहीलाई भाइ भाइ भनिन्छ । बझङ मा बिस्त र खान्द हरुलाई भाइ भाइ भनिन्छ । वोगटानमा पाल, बम,बस्नेेत, रजवार र ठकुरी थापा वोगटीलाई भाइ भाइ भनिन्छ । कारण यी एउटै कुलखान्दान भएरनै भाइ भाइ भनिएको होे । डा. सूर्यमणि अधिकारीले उठान गरेको विविध विषयका साथै उहाँले उल्लेख गरेका कल्हणकृत राजतरङ्गिणी, लमजुङका गंग रानक ले सारेको अष्टसाहस्रिका प्रज्ञापारमिता नामको बौद्धग्रन्थको प्रतिलिपिको आधार र अन्य विषयको विश्लेषण अनुसार नेपालमा गैरठकुरीहरु ठकुरीबन्ने लहर आजभोलिमात्र नभएर पहिलेदेखिनै रहेको देखिन्छ । यस कारण ठकुरी,ब्राह्मण बन्ने लहर खश साम्राज्यकालबाट भएको बताईन्छ । वर्तमानमा त शुद्र जातिकाहरु ठकुरी, ब्राह्मणका थर लेख्दैछन् । केही दशक यताबाट कुकुडे, पवाईखश, वोहरा, धामी, सहितकाहरू ठकुरी को पुर्बज हुन।