"किराँती भाषा परिवार" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

'''किरांत भाषा'''हरू नेपालका प्रमुख भाषा परिवार मध्ये एक हो। यो भाषा परिवार अन्तर्गत [[लिम्बू भाषा]],याख्खा भाषा,सुनुवार भाषा तथा राई भाषाहरू पर्दछन्। कोही-कोही विद्वानहरू यो परिवार भित्र [[नेपाल भाषा]]लाई पनि राख्न रुचाउँछन्।

पूर्वि नेपालको किराती प्रदेशभित्र बसोबास गर्ने किराती मूलका व्यक्तिहरूले बोल्ने भाषाहरूलाई किराती भाषा भनिन्छ । [[पृथ्वीनारायण शाह]]ले गोरखा राज्य विस्तार गरेको समयको प्रमाणहरूलाई हेर्दा [[दोलखा जिल्ला|दोलखा]], [[रामेछाप जिल्ला|रामेछाप]] र [[सिन्धुली जिल्ला|सिन्धुली]] वल्लो किरातमा पर्छ भने [[सुनकोशी नदी|सुनकोशी]] देखि [[अरुण नदी]]सम्मका भाग माँझ किरातमाकिरात ([[खम्बुवान]]) मा पर्दछ । [[अरुण]]देखि पूर्व [[मेची नदी]]सम्मको भूभाग [[लिम्बुवान]] भित्रपर्दछ । वेद, पुराण, रामायण, महाभारत आदिमा अनार्यहरू सवैलाई किराती समुदायभित्र समेटेको देखिन्छ । यसरी हेर्दा चिनियाँ, तिव्वती र नेपालका गुरुड,तामाङ, थकाली, शेर्पा, मगर आदि सवै किराती सम्प्रदायभित्र पर्दछन् । तर यी जातिहरूले आफूलाई किराती जातिको रूपमा स्विकार गर्दैनन् । किराती सम्प्रदायभित्र आफू परेको प्रष्टरूपमा स्वीकार गर्ने जातिहरू सुनुवार[[लिम्बु]], राईसुनुवार, याक्खा र लिम्बूराई हुन् । वल्लो किरातमा भाषिक दृष्टिकोणले किराती विशेषता देखाउने भाषाहरूमा हायू र सुनुवार छन् । हायू रामेछाप र सिन्धुलीमा थोरै सख्याका वक्ताहरूले बोल्छन् । त्यसैगरि सुनुवार भाषा [[सुनकोशी नदी|सुनकोशी]] वरिपरि सुनुवार जातिका मानिसहरूले बोल्दछन् । सुनुवार जस्तो हायुहरू आफूलाई प्रष्टरूपमा किराँती भन्दैनन् । तर उनीहरूको भाषाको वर्ण निर्माण, क्रियारूपावली र वाक्य सरचना हेर्दा उनीहरूको भाषाको नाता किराती भाषाहरूसँग भएको स्पष्ट हुन्छ । यो भाषामा अन्य किराती भाषाहरूमा नपाइने अघोष, कण्ठय उष्ण वर्ण पाइन्छ ।

माझ किराँतको सुदुर पश्चिम [[ओखलढुङ्गा जिल्ला]]मा उम्बुले वा वाम्बुले र बाहिडबाहिङ राईभाषा बोलिन्छ । उम्बुले राईमा अन्य किराती भाषाहरूमा नपाइने अन्तस्फोट द्वयोष्ठय वर्ण र अन्तस्फोट दन्त्य वर्ण पाइन्छ । उत्तर पश्चिम [[सोलुखुम्बु जिल्ला]]मा खालिङ् र थुलुङ् बोलिन्छ । यी भाषाहरू टोनल हुन् । [[खोटाङ जिल्ला]]को उत्तर पश्चिममा नाच्छिरिङ्, दुमी आदि भाषाहरू बोलिन्छन् । यिनीहरू मध्ये दुमी ज्यादै कम त्यस्तामा पनि पाका वक्ताहरूले मात्र बोल्दछन् । [[खोटाङ जिल्ला]]कै दक्षिणी भागमा भने चाम्लिड र पुमा भाषा बोलिन्छ । करेन एवर्टका अनुसार चाम्लिड भाषामा अरू किराती भाषाहरूमा नपाइने दन्त्योष्ठय उष्णवर्ण पाइन्छ । [[भोजपुर जिल्ला]]को दक्षिण भाग र पूर्वी भागमा वान्तवा राई बोलिन्छ । यसबाहेक दुङ्माली राई, साङ्पाङ् राई, कुलुङ् राई पनि यो जिल्लामा बोलिन्छ ।

पल्लो किरात वा[[लिम्बुवान]] लिम्बुवानकोको पश्चिम क्षेत्रमा छिन्ताड राईभाषा बोलिन्छ । वीच भागमा बेलहारे राईभाषा र आठपरे राईआठपरेभाषा बोलिन्छ । छिन्ताङ् गाउँ विकास समिति र बेलहरा गाउँ विकास समितिमा बोलिने राईकिराती भाषा भएकाले यिनीहरूलाई क्रमशः छिन्ताड राईभाषा र बेलाहारे राई भाषा भनिएको हो । आठपरे राईभाषा सदरमुकाम वरिपरि र भिर गाउँ गाउँ विकास समितिमा बसोबास गर्दछन् । पूर्वतिर [[धनकुटा जिल्ला]]का केही भागहरू ताङ्खुवा, तेलिया, परेवादिन, मूर्तिढुङ्गा, हात्तिखर्क आदि गाउँ विकास समितिहरूमा र [[तेह्रथुम जिल्ला]]का सुदाप, ओख्रे, बसन्तपुर, हमर्जुड, पञ्चकन्या पोखरी जस्ता केही गाउँ विकास समितिहरूछत्थरेसमितिमा लिम्बू बोलिन्छ । फेदापे, पान्थरे र तमरखोले लिम्बुहरू [[तेह्रथुम जिल्ला|तेह्रथुम]], [[पाँचथर जिल्ला|पाँचथर]] र [[ताप्लेजुङ जिल्ला|ताप्लेजुङ]]मा बोलिन्छ । उत्तर तर्फ [[सङ्खुवासभा जिल्ला]]मा याम्फे, लोहोरुङ् र मेवाहाङ् भाषाहरू बोलिन्छ ।