"ययाति" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

उनै दिनहरूको कुरा हो, कि एक पल्ट दैत्यराज [[वृषपर्वा]]की पुत्री [[शर्मिष्ठा]] आफ्ना सखिहरूका साथ आफ्नो उद्यानमा घूमिरहेकी थिइन्। तिनको साथमा गुरू [[शुक्राचार्य]]की पुत्री ''[[देवयानि]]'' पनि थिइन्। शर्मिष्ठा अति मानिनी तथा अति सुन्दर राजपुत्री थिइन् किन्तु रूप लावण्यमा देवयानि पनि कुनै प्रकार कम थिइनन्। ती सबै त्यस उद्यानको एक जलाशयमा आफ्नो वस्त्र उतारी स्नान गर्न लागे। त्यसै समय भगवान [[शंकर]] पार्वतीका साथ आउँदै थिए। भगवान शंकरलाई आउँदै देखी ती सबै कन्याहरू लज्जावश आ- आफ्नो वस्त्र लगाउन थाले। शीघ्रतामा शर्मिष्ठाले भूलवश देवयानिका वस्त्र लगाउन पुगिन्। यसबाट देवयानि अति क्रोधित भएर शर्मिष्ठालाई भनिन्, "ए शर्मिष्ठा! एक असुर पुत्री भएर तिमीले ब्राह्मण कन्याको वस्त्र धारण गर्ने साहस कसरी गर्यौ? तिमीले मेरा वस्त्र धारण गरेर मेरो अपमान गरेकी छौ। " देवयानिले शर्मिष्ठालाई यस प्रकारदेखि अनेक अपशब्द पनि भनिन्। देवयानिका अपशब्दहरूलाई सुनेर शर्मिष्ठा आफ्नो अपमानदेखि तिलमिलारूष्ट गईभइन् र देवअथवाकादेवयानिका वस्त्र छीनखोसेर गर्न त्यसलाईउनलाई एक कुहरूमाकुवामा धकेल दिए।धकेलिदिइन्।

देवअथवालोईदेवयानिलाई कुहरूमाकुवामा धकेलधकेलेर गर्नशर्मिष्ठा शर्मिष्ठाका चले जानेकागए। पश्चात् दैववश राजा ययाति शिकार खेल्दै हुये त्यहाँ आ पुगे।आइपुगे। आफ्नो प्यासतिर्खा बुझानकामेटाउनका लागिलागी तीजब कुहरूकाराजा कुवा निकट गयेगए रतब त्यस कुहरूमाकुवामा वस्त्रहीन देवअथवालोईदेवयानिलाई उनले देखा।देखे। उनले देवअथवाकादेवयानिको देहलाई ढँकनकाढाक्नका लागि आफ्नो दुपट्टा त्यसमा डाल दिएओढाइदिए र त्यसकादेवयानिको हात पक्डेर त्यसलाईसमातेर कुहरूदेखिकुवाबाट बाहिर निकालो।निकाले।त्यसपछि यसमादेवयानिलादेवयानिले प्रेमपूर्वक राजा ययातिदेखिययातिलाई कहाभनिन्, "हे आर्य! तपाईंले मेरो हात पकडासमात्नु भएको छ अतः म तपाईंलाई आफ्नो पति रूपमा स्वीकार गरतीगर्दछु हूँ। हे वीरश्रेष्ठ! यद्यपि म ब्राह्मण पुत्री हूँ किन्तु [[वृहस्पति]]का पुत्र [[कच]]*काको शापकाश्रापका कारण मेरो विवाह ब्राह्मण कुमारका साथ हुन सक्तैन। यस कारण तपाईं मलाई आफ्नो प्रारब्धको भोग समझ गर्नसम्झी स्वीकार गर्नुहोस्।" ययातिले प्रसन्न भएर देवअथवाकादेवयानिको यस प्रस्तावलाई स्वीकार गरिलिएगरे।

देवअथवादेवयानि वहाँदेखित्यहाँबाट आफ्नो पिता [[शुक्राचार्य]]का नजीकभएका आयोठाउँमा तथाआएर उनीसित भएका समस्त वृत्तान्त कहा।भनिन्। शर्मिष्ठाका गरेशर्मिष्ठाले हुयेगरेको गर्ममाव्यबहारबाट शुक्राचार्यलाई अत्यन्त क्रोध आयो र तीउनी दैत्हरूदेखिदैत्यहरूदेखि विमुख होभए। गये।यसमा यसमादैत्यराजदैत्यराज वृषपर्वा आफ्नो गुरूदेवका नजीक आकरआएर अनेक प्रकारदेखि अनुनय-विनय गर्न लागोस्।लागे। यस प्रकार अनुनय-विनय गर्नुले शुक्राचार्यको क्रोध केही शान्त भयो र ती बोले, "हे राजन्! मलाई तुमसेतिमीसँग कुनै प्रकारको अप्रसन्नता छैन किन्तु मेरी पुत्री देवअथवादेवयानि अत्यन्त रुष्ट छ। यदि तिमीत्यसलाईतिमी त्यसलाई प्रसन्न गर्न सकोसक्यौ तभने म पुनः तिम्रो साथ दिने लगूँगा।दिनेछु।" वृषपर्भएकावृषपर्वाले देवअथवालोई देवयानिलाई प्रसन्न गर्नका लागि त्यो भन्दा कहाभने, "हे पुत्री! तिमीजो केही पनि माँगोगीमाग म तिमीलाई त्यो प्रदान गरूँगा।गरूँला।"देवयानि देवअथवा बोलीभन्छिन्, "हे दैत्यराज! मलाई तपाईंकोतपाईंकी पुत्री शर्मिष्ठा दासीका रूपमा चाहिये।चाहियो। " आफ्नो परिवारमा आयेआएको संकटलाई टालनकाटार्नका लागि शर्मिष्ठाले देवअथवाकोदेवयानिकी दासी बननाबन्न स्वीकार गरिलिएगरिन्।

शुक्राचार्यले आफ्नी पुत्री देवअथवाकोदेवयानिको विवाह राजा ययातिका साथ गरिदिए। शर्मिष्ठा पनि देवअथवाकादेवयानिका साथ त्यसकोउनकी दासीका रूपमा ययातिका भवनमा आ गई।आइन्। केही काल माथिान्तपश्चात देवअथवाकादेवयानि पुत्रवती भएमाभएपछि शर्मिष्ठाले पनि पुत्रोत्पत्तिको कामनादेखि राजा ययातिदेखिययाति समक्ष प्रणय निवेदन गरेगरिन् जसलाई ययातिले स्वीकार गरिलिएगरे राजा ययातिका देवअथवादेखि दुइ पुत्र [[यदु]] तथा तुवर्सु र शर्मिष्ठादेखि तीन पुत्र द्रुह्य, अनु तथा [[पुरु]] हुये।भए। जब देवअथवालोईदेवयानिलाई ययाति तथा शर्मिष्ठाका सम्बंधका विषयमा थाहा लाग्योभयो ततब त्योउनी क्रोधित भएर आफ्नो पिताका नजीक चली गई।गईन्। शुक्राचार्यले राजा ययातिलाई बुलवाएरबोलाएर कहाभने, "रे ययाति! तूतिमी स्त्री लम्पट, मन्द बुद्धि तथा क्रूर छ।छौ। यस कारण म तुझेतिमीलाई शापश्राप देतादिन्छु हूँ तुझेतिमीलाई तत्काल वृद्धावस्था प्राप्त छ।हुनेछ।" तिनको शापदेखिश्रापदेखी भयभीत होभएर राजा ययाति अनुनय गर्दै हुये बोले, "हे ब्रह्मदेव! तपाईंकोतपाईंकी पुत्रीका साथ विषय भोग गर्दै हुयेगर्दा अहिले मेरीमेरो तृप्ति छैनपुर्ण भएको छ।छैन। यस शापकाश्रापका कारण त आपकितपाईंकी पुत्रकोपुत्रीको पनि अहित छ।" तब केही विचार गरकागर्दै शुक्रचार्य जीले कहाभने , "राम्रो! यदि कुनैकोही तुझेतिमीलाई प्रसन्नतापूर्वक आफ्नो यौवनावस्था देदिन्छ त तिमीत्यसकोतिमी त्यसका साथ आफ्नो वृद्धावस्थालाई बदल सक्दै छ।"

यस पश्चात् राजा ययातिले आफ्नो ज्येष्ठ पुत्रदेखिपुत्रसँग कहाभने, "वत्स यदु! तिमीआफ्नोतिमी नानाकाआफ्नो द्वाराहजुरबाद्वारा दिएको मेरीमेरो यस वृद्धावस्थालाई लिएर आफ्नो युवावस्था मलाई दे दो।देउ।" यसमायदुयदुले बोलाभने, "हे पिताजी! असमयमा आयोआएको वृद्धावस्थालाई लिएर म जीवित छैनरहन रहना चाहता।चाहन्न। यस कारण म तपाईंको वृद्धावस्थालाई छैनलेलिन सकता।सक्दिन।" ययातिले आफ्नो शेष पुत्रहरूदेखि पनि यसै प्रकारको माँगकोआकांक्षा राखे किन्तु सबैभन्दा साना पुत्र पुरुलाई छोडेर अन्य पुत्रहरूले तिनको माँगलाईइच्छालाई ठुकरा दिए।मानेनन्। पुरु आफ्नो पितालाई आफ्नो युवावस्था सहर्ष प्रदान गरिदिए। पुनः युवा हुनमाभएका राजा ययातिले यदुदेखियदुलाई कहाभने, "तूनेतैंले ज्येष्ठ पुत्र भएर पनि आफ्नो पिताका प्रति आफ्नो गर्तव्यलाईकर्तव्यलाई पूर्ण गरेनन्।गरेनस्। अतः म तुझेतँलाई राज्याधिकारदेखि वंचित गरेर आफ्नो राज्य पुरुलाई देता हूँ।दिन्छु। म तुझेतँलाई शापश्राप पनि देता हूँदिन्छु कि तेरा वंश सदैव राजवंशिहरूका द्वारा बहिष्कृत रह्नेछ।रहनेछ।" (राजा ययातिका यसै पुत्र यदुका वंशमा श्री कृष्णको अवतार भयो तथा [[शिशुपाल]]ले धर्मराज [[युधिष्ठिर]]का राजसूय यज्ञमा ययातिका यसै शापकोश्रापको उल्लेख गरेको थियो।)

राजा ययाति एक सहस्त्र वर्षसम्म भोग लिप्सामा लिप्त रहोस्रहे किन्तु तिनलाई तृप्ति छैनमिलेन मिली। विषय वासनादेखि तृप्ति न मिलनमामिलेकोमा तिनलाई उनीसित घृणा हो गईभयो र तीलेउनले पुरुको युवावस्था वापसफिर्ता लौटागरी गर्न वैराग्यगवैराग्य धारण गरिलिएगरे ययातिलाई वास्तविकताको ज्ञान प्राप्त भयो र उनले कहाभने -

हमनेहामीले भोगभोगहरू छैन भुगतेभोग्दैनौं, तर भोगहरूले नैंनै हामीलाई भुग्दछ;भोग्दछन्। हमनेहामीले तप गरेनन्,गरेनौं तर हामी स्वयं नैं तप्त होहुँदै गयेगयौं छन्; काल समाप्त भएन हामी नैं समाप्त हो गयेभयौं; तृष्णा जीर्ण भएको छैन भएको,मातर हामी नैंनै जीर्ण भए छन्छौं !

'''उपकथा''': वृहस्पतिका पुत्र कच गुरू शुक्राचार्यका आश्रममा रहरहेर गर्न [[सञ्जीवनी]] विद्या सिक्न आएका थिए। देवयानिलादेवयानिले उनमा मोहित भएर तिनको सामुन्ने आफ्नो प्रणय निवेदन गरेकोगरेकी थियोथिइन् किन्तु गुरूपुत्री हुनको कारण कचले त्यसकोदेवयानिको प्रणय निवेदनलाई अस्वीकार गरिदिए। यसमादेवयानिलायसबाट देवयानि रुष्ट भएर कचलाई आफ्नो पढी भएकोपढेको विद्यालाई भूलभूल्ने जानेश्राप शाप दिए।दिइन्। कचले पनि देवअथवालोईदेवयानिलाई शाप देश्राप दिए कि त्यसलाईउनिलाई कुनै पनि ब्राह्मण पत्नीका रूपमा स्वीकार गर्ने छैन गर्नेछ।।