"गङ्गा नदी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा पाठमा ठुलो सुधार/अनुवाद |
|||
पङ्क्ति ७:
<!-- *** Map section *** -->
|map = Ganges-Brahmaputra-Meghna basins.jpg
|map_caption = संयुक्त घाटीहरू गङ्गा (सुन्तला), ब्रह्मपुत्र (बैंगनी) र
<!-- General section *** -->
|country = {{flag|भारत}}
पङ्क्ति ३६:
|discharge_location = [[फरक्का बाँध]]
|discharge_average = 16648
|discharge_note =<ref name ="
| last = Kumar
| first = Rakesh
पङ्क्ति ६०:
|discharge1_average_imperial =
<!-- *** Source *** -->
|source_name = [[
|source_location = [[उत्तराखण्ड]]
|source_country = भारत
पङ्क्ति १५०:
{{main|गङ्गोत्री}}
[[चित्र:Bhagirathi River at Gangotri.JPG|thumb|256px|right|[[भागीरथी]] नदी, [[गङ्गोत्री]]मा]]
गङ्गा नदीको मुख्य शाखा भागीरथी हो जो कुमायूँमा हिमालयको गोमुख नामको स्थानमा गङ्गोत्री हिमतालबाट प्रवाहित हुन्छ ।<ref name="टीडीआईएल"/> गङ्गाको यस उद्गम स्थलको उचाई ३१४० मिटर छ। यहाँ गङ्गालाई समर्पित एउटा मन्दिर पनि छ। [[गङ्गोत्री]] तीर्थ, सहरबाट १९ किलोमिटर उत्तर तर्फको ३८९२ मिटर (१२,७७० फिट)को उचाईमा यो हिमतालको उद्गम छ। यो हिमताल २५ किलोमिटर लामो र ४ किलोमिटर चौडाई र लगभग ४० मिटर अग्लो छ। यसै हिमतालबाट भागीरथी एउटा सानो गुफाजस्तो मुखमा अवतरित हुन्छ । यसको जलस्रोत ५००० मिटर उचाईमा स्थित एक बेसिन छ। यस बेसिनको मूल पश्चिमी ढलानको सन्तोपन्थको शिखरमा छ। गौमुखको बाटोमा ३६०० मिटर अग्लो चिरबासा गाउँमा विशाल गोमुख हिमतालको दर्शन हुन्छ।<ref name="
== गङ्गाको मैदान ==
पङ्क्ति १६२:
{{main|सुन्दरवन}}
[[चित्र:Sundarbans.jpg|thumb|256px|[[सुन्दरवन|सुन्दरवन]] विश्वको सबैभन्दा ठूलो [[डेल्टा]]-गङ्गाको मुहान- [[बंगालको खाडी|बङ्गालको खाडी]]मा]]
हुगली नदी [[कोलकाता]], [[हावडा]] हुँदै [[सुन्दरवन|सुन्दरवन]]को भारतीय भागमा सागरमा सङ्गमित हुन्छ । पद्मामा [[ब्रह्मपुत्र नदी|ब्रह्मपुत्र]]बाट निस्किने शाखा नदी [[जमुना नदी]] तथा [[
== सहायक नदीहरू ==
पङ्क्ति १७०:
== जीव-जन्तु ==
[[चित्र:
[[चित्र:
ऐतिहासिक तथ्यहरूलाई हेर्दा यो ज्ञात हुन्छ कि
▲[[चित्र:Comdolph.jpg|right|256px|thumb|गङ्गा नदीमा पाइने डालफिन]]
▲ऐतिहासिक तथ्यहरूलाई हेर्दा यो ज्ञात हुन्छ कि १६औं तथा १७औं शताब्दी सम्म गङ्गा-यमुना प्रदेश घना वनबाट ढाकिएको थियो। यिनै वनहरूमा जङ्गली [[हात्ती]], [[भैँसी|भैंसि]], गेंडा, सिंह, [[बाघ]] तथा गवलको शिकार हुन्थ्यो। गङ्गाको तटवर्ती क्षेत्र आफ्नो शान्त तथा अनुकूल पर्यावरणको कारण रङ्गी-बिरङ्गी पंक्षिहरूको संसार बनाएको छ । यसमा माछाहरूको १४० प्रजातिहरू, ३५ सरीसृप तथा यसको तटमा ४२ स्तनधारी प्रजातिहरू पाइन्छ। यहाँको उत्कृष्ट पारिस्थितिकी संरचनामा धेरै प्रजातिको वन्य जीवहरू जस्तै नीलगाई, सांभर, खरायो, नेवला, चिंकारासँग सरीसृप-वर्गको जीव-जन्तुहरूलाई पनि आश्रय प्राप्त भएको छ। यस इलाकामा यस्तो धेरै जीव-जन्तुहरूको प्रजातिहरू छन जुन दुर्लभ भएको कारण संरक्षित घोषित गरिसकिएको छ। गङ्गाको पर्वतीय किनारमा [[लंगुर]], [[रातो बाँदर]], [[भालु]], [[चितुवा]], [[हिउँ चितुवा]], हरिण, सांभर, कस्तूरी मृग, सेरो, बरड मृग, साही, तहर आदि निक्कै सङ्ख्यामा पाइन्छन्। विभिन्न रङ्गको पुतलीहरू तथा किराहरू पनि यहाँ पाइन्छन्।<ref>{{cite web |url= http://210.212.78.56/50cities/gangotri/hindi/profile_environment.asp|title=पर्यावरण|accessmonthday=[[२२ जून]]|accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=एएसपी|publisher=गंगोत्री|language=}}</ref> बढदो जनसङ्ख्याको दबावमा बिस्तारै-बिस्तारै वनहरूको लोप हुन लागेको र गङ्गाको घाटीमा सर्वत्र कृषि हुन्छ तर पनि गङ्गाको मैदानी भागमा हरिण, जंगली सुँगुर, जंगली बिरालोहरू, [[गिद्ध]], [[स्याल]]को अनेक प्रजातिहरू ठूलो संख्यामा पाइन्छन्। [[डल्फिन]]को दुई प्रजातिहरू गङ्गामा पाइन्छ जसलाई [[गङ्गा डालफिन]] र [[इरावदी डालफिन]]को नामले जानिन्छ। यस वाहेक गङ्गामा पाईने [[शार्क]]को कारणबाट पनि गङ्गाको प्रसिद्ध छ जसमा बग्दै गरेको पानीमा पाईने [[शार्क]]को कारण विश्वका वैज्ञानिकहरूको ठूलो रुचि छ। यस नदी र बंगालको खाडीको मिलन स्थलमा बन्ने संगमलाई सुन्दरवनको नामले जानिन्छ जुन विश्वको धेरै जसो प्रसिद्ध वनस्पतिहरू अझ प्रसिद्ध बंगाल टाईगरको गृहक्षेत्र हो।
<!--
==आर्थिक महत्त्व==
{{main|गङ्गाको आर्थिक महत्त्व}}
[[चित्र:Rafting Tara.jpg|thumb|256px|गङ्गामा [[राफ्टिंग|रैफ्टिंग]]पनि हुन्छ।]]
गङ्गा आफ्नो उपत्यकाहरूमा [[भारत]] र [[बंगलादेश]]को कृषि आधारित अर्थमा भारी सहयोग गर्दछन्, यो आफ्नो सहायक नदीहरू सहित धेरै ठूलो क्षेत्रको लागि सिंचाईको बारहमासे श्रोत पनि हो। यि क्षेत्रहरूमा उमार्ने प्रधान उपजमा मुख्यतः [[धान]], [[गहु]], [[दाल]], [[तिलहन]] एवं [[आलू]] छन्। जुन भारतको कृषि आजको महत्त्वपूर्ण श्रोत हों। गङ्गाको तटीय क्षेत्रहरूमा दलदल एवं पोखरिहरूको कारण यहाँ लेग्यूम, खुर्सानि, तोरी, तिल, गहु र जूटको राम्रो खेति हुन्छ। नदीमा [[मत्स्य पालन|मत्स्य उद्योग]] पनि धेरै मात्रामा चल्दछ। गङ्गा नदी प्रणाली भारतको सबै भन्दा ठूलो नदी प्रणाली हो। यसमा लगभग ३७५ मत्स्य प्रजातिहरू उपलब्ध छन्। वैज्ञानिकों द्वारा [[उत्तर प्रदेश]] तथा [[बिहार]]मा १११ मत्स्य प्रजातिहरूको उपलब्धता बताएको छ।<ref>{{cite web |url= http://fisheries.up.nic.in/manual.htm|title= प्रशिक्षण एवं प्रसार सम्बन्धी मैनुअल|accessmonthday= |accessyear= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= २००७|month= |format= एचटीएम|work= |publisher= मत्स्य विभाग, उत्तर प्रदेश |pages= |language=|archiveurl= |archivedate= |quote= }}</ref> [[फरक्का बैराज|फरक्का बांध]] बनेपछी गङ्गा नदीमा हिल्सा मछाको बीजोत्पादनमा सहायता भएको छ। <ref>{{cite web |url= http://www.cifri.ernet.in/technology.html|title= हिल्सा ब्रीडिंग एण्ड हिल्साह हैचेरी|accessmonthday= |accessyear= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= |month= |format= |work= |publisher= सी.आई.एफ.आर.आई.|pages= |language= अङ्ग्रेजी|archiveurl= |archivedate= |quote= }}</ref> गङ्गाको महत्त्व पर्यटनमा आधारित आयको कारण पनि हो। यसको तटमा ऐतिहासिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण तथा प्राकृतिक सौंदर्यबाट भरपूर धेरै पर्यटन स्थल छन जुन राष्ट्रिय आयको महत्त्वपूर्ण श्रोत हों। गङ्गा नदीमा रैफ्टिंगको शिविरहरूको आयोजन गरिन्छ। जुन साहसिक खेलहरू र पर्यावरणद्वारा भारतको आर्थिक सहयोगमा सहयोग गर्छन। गङ्गा तटको तीन ठूलो सहर [[हरिद्वार]], [[इलाहाबाद]] एवं [[वाराणसी]] जुन तीर्थ स्थलहरूमा विशेष स्थान राखछन। यस कारण यहाँ श्रद्धालुहरूको ठूलो
== बाँध एवं नदी परियोजनाहरू ==
Line १८५ ⟶ १८६:
गङ्गा नदीमा निर्मित धेरै बाँध भारतीय जन-जीवन तथा अर्थ व्यवस्थाको महत्त्वपूर्ण अङ्ग हों। यिनीहरूमा प्रमुख हो फरक्का बाँध, टिहरी बाँध, तथा भीमगोडा बाँध। फरक्का बांध (बैराज) भारतको [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगाल]] प्रान्तमा स्थित गङ्गा नदीमा बनाइएको छ। यस बाँधको निर्माण [[कोलकाता]] बंदरगाहको गाद (सिल्ट) देखि मुक्त गराउनको लागि भएको थियो जुन कि १९५० देखि १९६० सम्म यस बंदरगाहको प्रमुख समस्या थियो। कोलकाता [[हुगली]] नदीमा स्थित एक प्रमुख बंदरगाह हो। ग्रीष्म ऋतुमा हुगली नदीको बहावलाई निरंतर कायम राख्नको लागि गङ्गा नदीको जलको एक ठूलो भागलाई फरक्का बाँधद्वारा हुगली नदीमा मोडिइएको छ। गङ्गामा निर्मित दोस्रो प्रमुख बाँध [[टिहरी बाँध]] टिहरी विकास परियोजनाको एक प्राथमिक बाँध हो जुन [[उत्तराखण्ड|उत्तराखंड]] प्रान्तको [[टिहरी जिला|टिहरी]] जिल्लामा स्थित छ। यो बाँध गङ्गा नदीको प्रमुख सहयोगी नदी [[भागीरथी]]मा बनाइएको छ। टिहरी बाँधको ऊँचाई २६१ मीटर छ जसले यसलाई विश्वको पाचौं सबै भन्दा ऊँचा बाँध बनाउदछ छ। यस बाँधबाट २४०० मेगावाट विद्युत उत्पादन, २७०,००० हेक्टर क्षेत्रको सिंचाई र प्रतिदिन १०२.२० करोड लीटर पेयजल दिल्ली, उत्तर-प्रदेश एवं उत्तरांचलको उपलब्ध गराउन प्रस्तावित छ। तेस्रो प्रमुख बाँध भीमगोडा बाँध [[हरिद्वार]]मा स्थित छ जसलाई सन १८४०मा अङ्ग्रेजहरूले गङ्गा नदीको पानीलाई विभाजित गरेर माथि गङ्गा नहरमा मोडनेको लागि बनाइएको थियो। यो नहर हरिद्वारको भीमगोडा नामक स्थान देखि गङ्गा नदीको दाहिने तटबाट निक्लदछ। प्रारम्भमा यस नहरमा जल पूर्ति गङ्गा नदीमा एक अस्थायी बाध बनाएर गरिन्थ्यो। वर्षाकाल प्रारम्भ हुदा नै अस्थायी बाध फुट्ने गर्दथ्यो तथा मनसुन अवधिमा नहरमा पानी सञ्चालन गरिन्थ्यो। यस प्रकार यस नहरबाट केवल रबीको खेतिहरूलाई नै सिंचाई हुन सक्थ्यो। अस्थायी बंध निर्माण स्थलको डाउनस्ट्रीममा वर्ष १९७८-१९८४को अवधिमा भीमगोडा बैराज निर्माण गरियो। यो बनेपछि माथि गङ्गा नहर प्रणालीबाट खरीफ खेतिमा पनि पानी दिन थालियो।<ref>{{cite web |url= http://idup.gov.in/wps/portal/!ut/p/c0/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os3hTS1MnnwBHAwP3IH83AyNzoxCTQFMzQxNfU_2CbEdFANeB8hE!|title=सिंचाईको इतिहास तथा प्रदेशको मुख्य नहर प्रणालिहरूको सिंहावलोकन|accessmonthday=[[२२ जून]]|accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=|publisher=उत्तर प्रदेश सिंचाई विभाग|language=}}</ref>
== प्रदूषण
{{main|गङ्गा प्रदूषण नियन्त्रण}}
[[चित्र:Gaumukh.jpg|thumb|right|256px|गोमुखमा शुद्ध गङ्गा नदी]]गङ्गा नदी विश्व भरमा आफ्नो शुद्धीकरण क्षमताको कारण जानिन्छ। लामो समय देखि प्रचलित यसको शुद्धीकरणको मान्यतामा वैज्ञानिक आधार पनि छ। वैज्ञानिक मानछन कि यस नदीको जलमा [[बैक्टीरियोफेज]] नामक [[विषाणु]] हुन्छन्, जुन [[जीवाणु]]हरू तथा अन्य हानिकारक सूक्ष्मजीवहरूको जीवित रहन दिदैनन। नदीको जलमा प्राणवायु ([[प्राणवायु|औक्सीजन]])को मात्रा कायम राख्ने असाधारण क्षमता छ। तर यसको कारण अझै सम्म अज्ञात छ। एक राष्ट्रिय सार्वजनिक रेडियो कार्यक्रमको अनुसार यस कारण [[हैजा]] र [[पेचिश]] जस्तो रोगहरू हुने खतरा धेरै नै कम हुन्छ, जसबाट महामारिहरू हुने संभावना ठूलो स्तरमा टर्दछ।<ref>बैक्टीरियोफेजको स्व-शुद्धिकरण प्रभाव, औक्सीजन रिटेन्शन रहस्य: [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=17134270 मिस्ट्री फैक्टर गिव्स गैन्जेस ए क्लीन रेप्युटेशन] जूलियन क्रैन्डा-२ हल्लिक. नेशनल पब्लिक रेडियो।</ref> तर गङ्गाको किनारमा
|accessmonthday=[[२२ जून]]|accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=|publisher=नवभारत टाइम्स|language=}}</ref> सहरको फोहोरलाई सफा गर्नको लागि संयन्त्रहरू लगाईदै छ र उद्योगको फोहोरलाई यसमा खसाल्नबाट रोक्नको लागि कानून बनेका छन्। त्यहि क्रममा गङ्गाको राष्ट्रिय धरोहर पनि घोषित गरीएको छ र गङ्गा एक्शन प्लान तथा राष्ट्रिय नदी संरक्षण योजना लागू गरीएको छ। जबकी यसको सफलतामा प्रश्नचिह्न पनि लगाईदै छ।<ref>{{cite web |url=http://www.lokmanch.com/cms/index.php/culture/4089-ganga-pollution-state-government-responsible|title=अब गङ्गा प्रदूषण मामला राज्य सरकार जिम्मेवार |accessmonthday=[[२२ जून]]| accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=|publisher=लोकमंच|language=}}</ref> जनता पनि यस विषयमा जागृत भएका छन्। यससँग नै धार्मिक भावनाहरू आहत नहोस यसको पनि प्रयत्न गरीदैछ।<ref>{{cite web |url=http://josh18.in.com/hindi/-moneylife/319321/0|title=अब मूर्ति विसर्जन देखि हैन हुनेछ गङ्गा मैली |accessmonthday=[[२२ जून]]| accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=|publisher=जोश|language=}}</ref> यति धेरै काम भएको बावजूद गङ्गाको अस्तित्वमा संकटको बादल छाएको छ।[[संयुक्त राष्ट्र संघ|संयुक्त राष्ट्र]] २००७को एक प्रतिवेदन अनुसार हिमालयमा स्थित गङ्गामा जल पूर्ति गर्ने हिमनदीहरू २०३० सम्ममा समाप्त हुने संभावना छ। यसपछि नदीको बहाव मानसूनमा आश्रित भएर मौसमी मात्रै रहन्छ। <ref>[http://www.boston.com/news/world/asia/articles/2007/06/24/global_warming_threatens_to_dry_up_ganges/ बोस्टन.कम पर] हेर्नुहोस- [[वैश्विक ऊष्मीकरण]]को उ.प्र.को गङ्गामा प्रभाव।</ref>
-->
== धार्मिक महत्त्व ==
[[चित्र:Ganga Aarti at Varanasi ghats.jpg|thumb|right|230px|वाराणसी घाटमा
[[भारत]]को अनेक धार्मिक अवधारणाहरूमा गङ्गा नदीलाई [[देवी]]को रूपमा निरूपित गरिएको छ। धेरै पवित्र [[तीर्थस्थल]] गङ्गा नदीको किनारामा रहेको छ जसमा [[वाराणसी]] र [[हरिद्वार]] सबैभन्दा प्रमुख छन्। गङ्गा नदीलाई भारतको पवित्र नदीहरूमा सबैभन्दा पवित्र मानिन्छ तथा यो मान्यता छ कि गङ्गामा स्नान गर्दा मनुष्यको सारा [[पाप]]हरू नष्ट हुन्छ। मरन पछि मान्छे गङ्गामा आफ्नो अस्तु विसर्जित गर्न [[मोक्ष]] प्राप्तिको लागि आवश्यक सम्झनछन, यहाँ सम्म कि केही मान्छे गङ्गाको किनारा नै प्राण विसर्जन वा [[अन्तिम संस्कार]]को इच्छा पनि
▲मरन पछि मान्छे गङ्गामा आफ्नो अस्तु विसर्जित गर्न [[मोक्ष]] प्राप्तिको लागि आवश्यक सम्झनछन, यहाँ सम्म कि केही मान्छे गङ्गाको किनारा नै प्राण विसर्जन वा [[अन्तिम संस्कार]]को इच्छा पनि राखछन। यसको घाटहरूमा मान्छे [[पूजा]] अर्चना गर्छन र ध्यान गर्दछन। गङ्गाजललाई पवित्र सम्झिन्छन् तथा समस्त संस्कारहरूमा त्यसको हुनु आवश्यक हुन्छ। पञ्चामृतमा पनि गङ्गाजललाई एक अमृत मानिएको छ। अनेक पर्व र उत्सवहरूको गङ्गासँग सीधा सम्बन्ध छ। उदाहरणको लागि [[माघे सङ्क्रान्ति|मकर संक्रांति]], [[कुंभ]] र [[गङ्गा दसहरा]]को समय गङ्गामा नुहाउनु वा केवल दर्शन नै गर्नु धेरै महत्त्वपूर्ण सम्झिन्छन्। यसको किनारामा अनेक प्रसिद्ध मेलहरूको आयोजन गरिन्छ र अनेक प्रसिद्ध मन्दिर गङ्गाको तटमा नै बनेको छन्। महाभारतको अनुसार मात्र प्रयागमा माघ महिनामा गङ्गा-यमुनाको संगममा तीन करोड दस हजार तीर्थहरूको संगम हुन्छ। यो तीर्थ स्थल सम्पूर्ण भारतमा सांस्कृतिक एकता स्थापित गर्छन।<ref name="सिंह जुलाई १३-२३">{{cite book |last=सिंह|first=ड. राजकुमार |title=विचार विमर्श|year=जुलाई |publisher=सागर प्रकाशन|location=मथुरा |id= |page=१३-२३ |accessday=२२ |accessmonth=जून|accessyear=२००९ }}</ref> गङ्गालाई लक्ष्य गरेर अनेक भक्ति ग्रन्थ लेखिएका छन्। जसमा श्रीगङ्गासहस्रनामस्तोत्रम्<ref>{{cite web |url= http://www.pustak.org/bs/home.php?bookid=6127|title= श्रीगङ्गासहस्त्रनामस्तोत्रम|accessmonthday=[[२२ जून]]|accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=|publisher=भारतीय साहित्य संग्रह|language=}}</ref> र आरती<ref>{{cite web |url= http://bhavishyawani.mywebdunia.com/2009/02/25/gangaji_ki_aarti.html|title= श्रीगङ्गाजीको आरती|accessmonthday=[[२२ जून]]|accessyear=[[वर्ष २००९|२००९]]|format=|publisher=वेबदुनया|language=}}</ref> सबै भन्दा लोकप्रिय छन्। धेरै मानिसहरू आफ्नो दैनिक जीवनमा श्रद्धासँग यिनीहरूका प्रयोग गर्छन। गंगोत्री तथा अन्य स्थानहरूमा गङ्गाको मन्दिर र मूर्तिहरू पनि स्थापित छ जसको दर्शन गरेर श्रद्धालु स्वयंलाई कृतार्थ सम्झन्छन्। [[उत्तराखण्ड|उत्तराखंड]]को [[पञ्च प्रयाग]] तथा [[प्रयाग]]राज जुन इलाहावादमा अवस्थित छ गङ्गाको ति प्रसिद्ध संगम स्थल हों जहाँ त्यो अन्य नदीहरू सँग मिलछ। यो सबै संगम धार्मिक दृष्टिले पूज्य मानिएका छन्।
== पौराणिक प्रसँग ==
{{main|गङ्गाको पौराणिक प्रसंग}}
[[चित्र:Ganga shantanu.jpg|thumb|right|230px|गङ्गा अझ शान्तनु- राजा रवि वर्माको कलाकृति]]
गङ्गा नदीसँग धेरै पौराणिक कथाहरू जोडीएका छन्। मिथकहरू अनुसार [[ब्रह्मा]]ले [[विष्णु]]को खुट्टाको पसीनाको बूँदबाट गङ्गाको निर्माण गरे। [[त्रिमूर्ति]]को दुई सदस्यहरूको स्पर्शको कारण यो पवित्र सम्झि्यो। एक अन्य कथा अनुसार राजा [[सगर]]ले जादुको रूपबाट साठ हजार पुत्रहरू प्राप्त गरे।<ref name="इंडिया वाटर">{{cite web |url= http://hindi.indiawaterportal.org/?q=content/गङ्गा|title=गङ्गा - इंडिया वाटर पोर्टल |accessmonthday= जून १४ |accessyear= २००९|last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= |month= |format= |work= |publisher= इंडिया वाटर पोर्टल |pages= |language=|archiveurl= |archivedate= |quote= }}</ref> एक दिन राजा सगरले देवलोकमा विजय प्राप्त गर्नको लागि एक [[यज्ञ]] गरे। यज्ञको लागि [[घोडा]] आवश्यक थियो जुन ईर्ष्यालु [[इन्द्र|इंद्र]]ले चोरेका थिए। सगरले आफ्नो सबै पुत्रहरूलाई घोडाको खोजीमा पठाए अन्तमा उनले घोडा [[पाताल]] लोकमा पाए जुन एक [[ऋषि]]को नजीक बाधिएको थियो। सगरको पुत्रहरूले यो सोच गरे कि ऋषि नै घोडालाई गाईब भएको कारण हो र उनीहरूले ऋषिलाई अपमान गरे। [[तपस्या]]मा लीन ऋषिले हजारों वर्ष पछि आफ्नो आँखें खोली र उनको क्रोधबाट सगरको सबै साठ हजार पुत्र जलेर त्यही भस्म भयो।<ref>{{cite web |url= http://forum.spiritualindia.org/%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A5%80%E0%A4%B0%E0%A4%A5-%E0%A4%94%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE-t16004.0.html|title= भगीरथ र गङ्गा|accessmonthday= |accessyear= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= १४ |year=२००९ |month=जून |format=एचटीएमएल |work= |publisher= स्पिरिचुअल इण्डिया|pages= |language=|archiveurl= |archivedate= |quote= }}</ref> सगरको पुत्रहरूको [[आत्मा]]हरू [[भूत]] बनेर घुम्न लागे किन भनें उनीहरूको [[अन्तिम संस्कार]] भएको थिएन। सगरको पुत्र अंशुमानले आत्माको मुक्तिको असफल प्रयास गरे र त्यस पछि अंशुमानको पुत्र दिलीपले पनि। [[भगीरथ]] राजा दिलीपको दोस्रो [[पत्नी]]को पुत्र थिए। उनले आफ्नो पूर्कारणरुको अन्तिम संस्कार गरे। उनले गङ्गालाई [[पृथ्वी]]मा ल्याउने प्रण गरे जसबाट उनको अन्तिम संस्कार गरेर, राखलाई गङ्गाजलमा प्रवाहित गर्न सकियोस र भटकिएको आत्माहरू [[स्वर्ग]]मा जान सकोस। भगीरथले [[ब्रह्मा]]को घोर तपस्या गरे ताकि गङ्गालाई [[पृथ्वी]]मा ल्याउन सकियोस। [[ब्रह्मा]] प्रसन्न भए र गङ्गाको पृथ्वीमा पठानको लागि तयार भए र गङ्गाको पृथ्वीमा र उसपछि [[पाताल]]मा जाने आदेश दिए ताकि सगरको पुत्रहरूको आत्माहरूलाई [[मुक्ति]] सम्भव हुन सकोस। तब गङ्गाले भनिन कि म यति ऊँचाई देखि जब पृथ्वीमा झर्दछु, तव पृथ्वीले यति वेग कसरि सहन्छ? तब भगीरथले भगवान [[शिव]]लाई निवेदन गरे, र उनले आफ्नो खुला जटाहरूमा गङ्गाको वेगलाई रोकएर, एक लट खोली दिए, जसबाट गङ्गाको अविरल धारा [[पृथ्वी]]मा प्रवाहित भए। त्यो धारा भगीरथको पछी-पछी [[गङ्गा सागर]]
== साहित्यिक उल्लेख ==
पङ्क्ति २०६:
== चित्र दीर्घा ==
<Gallery mode=packed>
File:Ram Jhula Bridge, Rishikesh.jpg|
File:Boat Sailing up Padma River Bangladesh.jpg|[[पद्मा नदी]] गङ्गाको अन्तिम स्थान ।
File:MeghnaRiver.jpg|गङ्गा अन्तिम स्थितिमा [[
File:Haridwar ghat.jpg|[[हरकी पौडी|हरिद्वार घाट]]
</Gallery>
पङ्क्ति २४८:
==यो पनि हेर्नुहोस्==
{{भारतका नदीहरू}}
{{
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
| |||