८३,७१४
सम्पादन
सा
नेपालीमा प्रयोग नहुने नुक्त चिन्ह हटाउँदै
सा (नेपाली सङ्ख्या कायम गर्दै) |
सा (नेपालीमा प्रयोग नहुने नुक्त चिन्ह हटाउँदै) |
||
|
हापकिंसले हरिवंशलाई महाभारतको अर्वाचीनतम पर्व मानेको छ। हाजराले रासका आधारमा हरिवंशलाई चतुर्थ शताब्दीको पुराण बताएकाछन्। विष्णु र भागवतको काल हाजराले क्रमश: पाँचौं शताब्दी तथा छैटौं शताब्दी निश्चित गरेकोछ। श्री दीक्षितका अनुसार मत्स्यपुराणको काल तृतीय शताब्दी हो। कृष्णचरित्र, रजिको वृत्तान्त तथा अन्य वृत्तान्तहरूसित तुलना गर्दा हरिवंश यी पुराणहरू भन्दा पूर्ववर्ती निश्चित हुन्छ। अतएव हरिवंशका विष्णुपर्व र भविष्यपर्वलाई तृतीय शताब्दीको मान्न सकिन्छ।
हरिवंशका अन्तर्गत हरिवंशपर्व शैली र वृत्तान्तहरूको दृष्टिले विष्णुपर्व र भविष्यपर्व भन्दा प्राचीन ज्ञात हुन्छ। अश्वघोषकृत वज्रसूचीमा हरिवंशसित अक्षरश: समानता राख्ने केही श्लोक मिल्दछन्। पाश्चात्य विद्वान् वैबरले वज्रसूचीलाई हरिवंशको ऋणी मानेको छ र रे चौधरीले तिनको मतको समर्थन गरेका छन्। अश्वघोषको काल लगभग द्वितीय शताब्दी निश्चित छ। यदि अश्वघोषको काल द्वितीय शताब्दी हो भनें हरिवंशपर्वको काल प्रक्षिप्त स्थलहरूलाई
हरिवंशमा काव्यतत्व अन्य प्राचीन पुराणहरूको भाँति आफ्नो विशेषता राख्दछ। रसपरिपाक र भावहरूको समुचित अभिव्यक्तिमा यो पुराण कहिले कहिले उत्कृष्ट काव्यहरूसित समानता राख्दछ। व्यंजनापूर्ण प्रसँग पौराणिक कविको प्रतिभा र कल्पनाशक्तिको परिचय मिल्दछ।
| |||