"मनोरोग विज्ञान" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

मनोविकार विज्ञान आधुनिक युगको एक नवीन विज्ञान छ। २०ौं शताव्दीमा नैं यस विज्ञानका विभिन्न अंगहरूमा महत्वको खोजहरू भएका हुन्। १९ौं शताब्दीसम्म विभिन्न प्रकारका मनोविकार यस्ता रोग माने जान्थे जसको साधारण चिकित्सकदेखि कुनै सम्बन्ध थिएन। जटिल मनोविकारको अवस्थामा रोगिलोई मानसिक चिकित्सालहरूमा रख दिइन्थ्यो, ताकि त्यो समाजका अर्का मानिसेको कुनै नुकसान न गर्न सके। यी चिकित्सालहरूमा पनि त्यसका कुनै विशेष उपचार हुँदैन थियो। चिकित्सकुन्लाई वास्तवमा त्यसको चिकित्साका विषयमा स्पष्ट ज्ञान नैं न थियो कि चिकित्सा कसरी गरिन्छ।

 

 

== मनोविकार विज्ञानको विकास ==

 

डाक्टर फ्रायडका पूर्व मानसिक रोगहरूको चिकित्साका लागि डाक्टर मानिस भौतिक ओषधिहरूको नैं उपयोग प्राय: गरिन्थ्यो। केही मानिस यी रोगहरूलाई शान्त गर्नका लागि तंत्रोपचारको उपयोग गरेरन्थे। तंत्रोपचारको आधार विश्वास र निर्देश रहन्छ। आज पनि यस विधिको उपयोग ग्रामीण अशिक्षित मानिसहरूमा अधिकतर हुन्छ। बेल्जियमका प्रसिद्ध मानसोपचारक डादृ मेसमरले संमोहन र निर्देशको व्यापक उपयोग मानसिक रोगहरूका उपचारमा गरे। यसबाट मनोजात शारीरिक रोगहरूको पनि निवारण हुन्थ्यो। फ्रांसका ब्रन हीम र शारको नामक विद्वानहरूले संमोहनको उपयोगिता मानसोपचारमा बताई। रोगी आफ्नो संमोहित अवस्थामा दबी मानसिक भावनालाई उगल देन्थ्यो र यस प्रकारका रेचनदेखि त्यो रोगमुक्त पनि हो जान्थ्यो। फ्रांसका नहरूसनका डाक्टर इमील कूयेले मानसिक रोगहरूका उपचारमा निर्देशको उपयोग गरेरे, परन्तु यी सबै विधिहरूदेखि मनोविकार विज्ञानको विशेष उन्नति भएको होइन। यसका लागि मनको गंभीर प्रयोगात्मक अध्ययन गर्नु आवश्यक थियो। यो काम डाक्टर फ्रायडले गरे। अब यो माने जाने लागेको कि मनको विभिन्नताहरूको ज्ञान गरे बिना र उनमा चलने प्रक्रियाहरूका जाने बिना कुनै पनि व्यक्तिलाई त्यसको मनोविकारदेखि मुक्त गर्न सकिंदैन।

[[डाक्टर फ्रायड]]का अनुसार मनका तीन स्तर छन् : चेतन, अवचैतन र अचेतन, तथा मन तीन प्रकारका कार्य पनि गर्दछ : इच्छाहरूको निर्माण, तिनको नियन्त्रण र तिनको संतुष्टि। पहिलो काम भोगाश्रित मनको छ, अर्को काम नैतिक मनको छ र तेस्रो काम अहंकारको छ। इच्छाहरूको जन्म प्राय: अचेतन स्तरमा हुन्छ, तिनको नियन्त्रण अवचेतनमा र तिनको संतुष्टि चेतन स्तरमा हुन्छ। मनुष्यका भोगेच्छुक मन र नैतिक मनमा प्राय: संघर्ष चलता रहन्छ। जब यो संघर्ष मनुष्यको चेतनामा चल्दछ, तब त्यो दु:खदायक चाहे जति पनि होमा रोगको कारण छैन बन्दै, परन्तु जब प्रयत्नपूर्वक कठोरतादेखि कुनै प्रबल इच्छाको दमन नैतिक मनका द्वारा हुन जान्छ, तब संघर्ष मानसिक चेतनाका स्तरमा न भएर मनुष्यका अचेतन मनमा हुन लाग्दछ। यस संघर्षको हुनु नैं मानसिक रोग छ र व्यक्तिलाई यस संघर्षदेखि मुक्त गर्नु त्यसको मानसिक चिकित्सा छ, जो मनोविकार विज्ञानको ध्येय छ। यसका लागि रोगिलोई मानसिक शिथिलीकरणको अवस्थामा ल्याइन्छ र फेरि त्यसलाई आफ्नो अप्रिय अथवा अनैतिक अनुभवहरूलाई स्मरण गर्ने निर्देश दिइन्छ। यसका लागि केही मानिस अब पनि संमोहन विधिको उपयोग गर्ने गर्दछन्, परन्तु फ्रायड रोगीको मनोविश्लेषण गरिन्थ्यो। यस विधिमा रोगिलोई शान्त र शिथिल अवस्थामा लाएर मनमा आउने सबै विचारहरू र चित्रहरूलाई भन्दै जानका लागि भनिन्छ। यस प्रकार कहिले कहिले रोगी धेरै पुरानो अप्रिय अनुभवहरूलाई कह हाल्दछ। जब ती अनुभव पूरा सजीव हुन्छन् र रोगी तिनको अनुसार लज्जा, ग्लानि, हर्ष, विषादको त्यसै प्रकार अनुभव गर्दछ, जस्तो पहिलो पल्ट गरेको थियो, तब त्यसको भावहरूको रेचन हो जाता र रोगका अनेक लक्षण समाप्त हुन्छन्। रोगीको लाभ कोरी बौद्धिक स्मृतिदेखि हुँदैन, वरन् पुरानो अनुभवहरूको सजीव स्मृति, अर्थात् भावपूर्ण स्मृति,देखि हुन्छ।

 

 

 

 

 

मनोविकार विज्ञानमा न केवल प्राकृतिक जीवनको स्थान छ, वरन् धर्मको पनि छ। अनेक मानसिक विकार तृष्णाको वृद्धिदेखि र संयमको कमीदेखि उत्पन्न हुन्छन्। धर्म तृष्णाको वृद्धिलाई रोकता र संयमलाई बढाउँदछ। अतएव त्यो अनेक प्रकारका मनोविकारहरूलाई पैदा नैं छैनने देता। अर्का, धर्मको सम्बन्ध साहित्य र कलादेखि अनिवार्य रूपले रहन्छ। यी द्वारा मनुष्यको निम्न कोटिको इच्छाहरूको उदासीकरण होता रहन्छ। यसका कारण मनुष्यको यी इच्छाहरू र नैतिक बुद्धिमा संघर्ष हुँदैन र मानसिक ग्रन्थिहरूका बन्ने अवसर नैं आउँदैन।