७०,५६९
edits
Sarojbot (कुरा गर्ने • योगदान) सा (नेपाली सङ्ख्या कायम गर्दै) |
Sarojbot (कुरा गर्ने • योगदान) सा (नेपालीमा प्रयोग नहुने नुक्त चिन्ह हटाउँदै) |
||
मनोविकार विज्ञान आधुनिक युगको एक नवीन विज्ञान छ। २०ौं शताव्दीमा नैं यस विज्ञानका विभिन्न अंगहरूमा महत्वको खोजहरू भएका हुन्। १९ौं शताब्दीसम्म विभिन्न प्रकारका मनोविकार यस्ता रोग माने जान्थे जसको साधारण चिकित्सकदेखि कुनै सम्बन्ध थिएन। जटिल मनोविकारको अवस्थामा रोगिलोई मानसिक चिकित्सालहरूमा रख दिइन्थ्यो, ताकि त्यो समाजका अर्का मानिसेको कुनै नुकसान न गर्न सके। यी चिकित्सालहरूमा पनि त्यसका कुनै विशेष उपचार हुँदैन थियो। चिकित्सकुन्लाई वास्तवमा त्यसको चिकित्साका विषयमा स्पष्ट ज्ञान नैं न थियो कि चिकित्सा कसरी गरिन्छ।
अब परिस्थिति बदल गई छ। मनोविकार विज्ञानलाई एक अँधियारी कोठरी छैन मान लिइएको छ, जसको सम्बन्ध केहीदेखि [[मनोविक्षिप्ति|मनोविक्षिप्त]] मानिसहरूदेखि छ, वरन् यो विज्ञान यति महत्वको विषय मानिएको छ कि यसको समुचित ज्ञान न केवल कुशल शारीरिक चिकित्सक को, वरन् समाजका प्रत्येक सेवक र कार्यकर्ता, शिक्षक, समाजसुधारक तथा राजनीतिक नेतालाई पनि हुनु आवश्यक हुन्छ। यति मात्र होइन, यसका ज्ञानको आवश्यकता प्रत्येक सुशिक्षित नागरिकलाई पनि छ। यदि कुनै प्रबल मनोविकार मनमा आए र हामीलाई त्यसका ज्ञान छैन भयो, त हामी त्यो भन्दा मुक्त हुनका लागि कुनै विशेषज्ञको सहायता पनि न लदिन सक्नेछ्न्। कुनै पनि व्यक्ति, जो पूर्ण स्वस्थ छ र जसको बुद्धिको सबै मानिस प्रशंसा गर्दछन्, आफ्नो मनको संतुलन कुनै समय खोकर विक्षिप्त हुन सक्छ। फेरि त्यो समाजका लागि निकम्मा हुन जान्छ। मनुष्यलाई चाहिन्छ कि त्यो यस्तो परिस्थितिहरूको ज्ञान गर्नले जसदेखि त्यो कुनै प्रकारको असाधारण मानसिक अवस्थामा न आ जाय, अर्थात् मानसिक रोगदेखि
== मनोविकार विज्ञानको विकास ==
मानवको विशेष आवश्यकताको पूर्तिका लागि मनोविकार विज्ञानको विकास भयो। यो २०ौं शताब्दीको एक विशेष देनको परिणाम छ। यस शतीमा मनुष्यको कार्यक्षमता र त्यसको सुखसामग्रिहरूमा कल्पनातीत अभिवृद्धि भएको छ। त्यसको तार्किक शक्ति र वैज्ञानिक चमत्कार अत्यधिक
डाक्टर फ्रायडका पूर्व मानसिक रोगहरूको चिकित्साका लागि डाक्टर मानिस भौतिक ओषधिहरूको नैं उपयोग प्राय: गरिन्थ्यो। केही मानिस यी रोगहरूलाई शान्त गर्नका लागि तंत्रोपचारको उपयोग गरेरन्थे। तंत्रोपचारको आधार विश्वास र निर्देश रहन्छ। आज पनि यस विधिको उपयोग ग्रामीण अशिक्षित मानिसहरूमा अधिकतर हुन्छ। बेल्जियमका प्रसिद्ध मानसोपचारक डादृ मेसमरले संमोहन र निर्देशको व्यापक उपयोग मानसिक रोगहरूका उपचारमा गरे। यसबाट मनोजात शारीरिक रोगहरूको पनि निवारण हुन्थ्यो। फ्रांसका ब्रन हीम र शारको नामक विद्वानहरूले संमोहनको उपयोगिता मानसोपचारमा बताई। रोगी आफ्नो संमोहित अवस्थामा दबी मानसिक भावनालाई उगल देन्थ्यो र यस प्रकारका रेचनदेखि त्यो रोगमुक्त पनि हो जान्थ्यो। फ्रांसका नहरूसनका डाक्टर इमील कूयेले मानसिक रोगहरूका उपचारमा निर्देशको उपयोग गरेरे, परन्तु यी सबै विधिहरूदेखि मनोविकार विज्ञानको विशेष उन्नति भएको होइन। यसका लागि मनको गंभीर प्रयोगात्मक अध्ययन गर्नु आवश्यक थियो। यो काम डाक्टर फ्रायडले गरे। अब यो माने जाने लागेको कि मनको विभिन्नताहरूको ज्ञान गरे बिना र उनमा चलने प्रक्रियाहरूका जाने बिना कुनै पनि व्यक्तिलाई त्यसको मनोविकारदेखि मुक्त गर्न सकिंदैन।
[[डाक्टर फ्रायड]]का अनुसार मनका तीन स्तर छन् : चेतन, अवचैतन र अचेतन, तथा मन तीन प्रकारका कार्य पनि गर्दछ : इच्छाहरूको निर्माण, तिनको नियन्त्रण र तिनको संतुष्टि। पहिलो काम भोगाश्रित मनको छ, अर्को काम नैतिक मनको छ र तेस्रो काम अहंकारको छ। इच्छाहरूको जन्म प्राय: अचेतन स्तरमा हुन्छ, तिनको नियन्त्रण अवचेतनमा र तिनको संतुष्टि चेतन स्तरमा हुन्छ। मनुष्यका भोगेच्छुक मन र नैतिक मनमा प्राय: संघर्ष चलता रहन्छ। जब यो संघर्ष मनुष्यको चेतनामा चल्दछ, तब त्यो दु:खदायक चाहे जति पनि होमा रोगको कारण छैन बन्दै, परन्तु जब प्रयत्नपूर्वक कठोरतादेखि कुनै प्रबल इच्छाको दमन नैतिक मनका द्वारा हुन जान्छ, तब संघर्ष मानसिक चेतनाका स्तरमा न भएर मनुष्यका अचेतन मनमा हुन लाग्दछ। यस संघर्षको हुनु नैं मानसिक रोग छ र व्यक्तिलाई यस संघर्षदेखि मुक्त गर्नु त्यसको मानसिक चिकित्सा छ, जो मनोविकार विज्ञानको ध्येय छ। यसका लागि रोगिलोई मानसिक शिथिलीकरणको अवस्थामा ल्याइन्छ र फेरि त्यसलाई आफ्नो अप्रिय अथवा अनैतिक अनुभवहरूलाई स्मरण गर्ने निर्देश दिइन्छ। यसका लागि केही मानिस अब पनि संमोहन विधिको उपयोग गर्ने गर्दछन्, परन्तु फ्रायड रोगीको मनोविश्लेषण गरिन्थ्यो। यस विधिमा रोगिलोई शान्त र शिथिल अवस्थामा लाएर मनमा आउने सबै विचारहरू र चित्रहरूलाई भन्दै जानका लागि भनिन्छ। यस प्रकार कहिले कहिले रोगी धेरै पुरानो अप्रिय अनुभवहरूलाई कह हाल्दछ। जब ती अनुभव पूरा सजीव हुन्छन् र रोगी तिनको अनुसार लज्जा, ग्लानि, हर्ष, विषादको त्यसै प्रकार अनुभव गर्दछ, जस्तो पहिलो पल्ट गरेको थियो, तब त्यसको भावहरूको रेचन हो जाता र रोगका अनेक लक्षण समाप्त हुन्छन्। रोगीको लाभ कोरी बौद्धिक स्मृतिदेखि हुँदैन, वरन् पुरानो अनुभवहरूको सजीव स्मृति, अर्थात् भावपूर्ण स्मृति,देखि हुन्छ।
जब कुनै दमित भावको रेचना हुन्छ, तब त्यो पहिला पहल मानसिक चिकित्सकमा नैं आरोपित हुन जान्छ। भावका बाहिर आउनका लागि रोगीको चिकित्सकका प्रति स्नेहको रुख हुनु नितान्त आवश्यक हुन्छ। जबसम्म रोगी र चिकित्सकमा हृद्यको एकता हुँदैन, दमित इच्छा अवचेतनाका स्तरमा आउने नैं छैन। फेरि यो स्नेह दिन प्रति दिन
मानसिक चिकित्साविज्ञानको नयाँ खोजहरू मनोविज्ञानका अतिरिक्त अर्को दिशाहरूमा पनि भएका हुन्। यीबाट दुइ प्रधान छन् : (१) भौतिक ओषधिहरूका द्वारा निद्रा अथवा अचेतन अवस्थालाईले आना र (२) बिजलीका झटकहरू द्वारा मानसिक रोगिलोई बेहोश गर्नु तथा त्यसको दमित भावहरूको लक्षणात्मक ढंगदेखि रेचन गर्नु। मानसिक रोगीका मनमा संघर्ष चल्दै रहेको कारण त्यो अनिद्राको शिकार हुन जान्छ। अब यदि यस्ता व्यक्तिलाई कुनै प्रकार नींद लाई जाय, तब सम्भव छ कि त्यसका रोग हलका हो जाय। मानसिक रोगिलोई दुइ स्थलहरूमा सदा
जटिल मानसिक रोगहरूदेखि
केही मानसिक रोगहरूको चिकित्सा प्राकृतिक ढंगदेखि पनि हुन्छ। रोगी आफ्नो जटिल कामहरूलाई
मनोविकार विज्ञानमा न केवल प्राकृतिक जीवनको स्थान छ, वरन् धर्मको पनि छ। अनेक मानसिक विकार तृष्णाको वृद्धिदेखि र संयमको कमीदेखि उत्पन्न हुन्छन्। धर्म तृष्णाको वृद्धिलाई रोकता र संयमलाई बढाउँदछ। अतएव त्यो अनेक प्रकारका मनोविकारहरूलाई पैदा नैं छैनने देता। अर्का, धर्मको सम्बन्ध साहित्य र कलादेखि अनिवार्य रूपले रहन्छ। यी द्वारा मनुष्यको निम्न कोटिको इच्छाहरूको उदासीकरण होता रहन्छ। यसका कारण मनुष्यको यी इच्छाहरू र नैतिक बुद्धिमा संघर्ष हुँदैन र मानसिक ग्रन्थिहरूका बन्ने अवसर नैं आउँदैन।
|
"https://ne.wikipedia.org/wiki/विशेष:MobileDiff/434620" बाट अनुप्रेषित