"नागरिकता" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा नेपाली सङ्ख्या कायम गर्दै
सा नेपालीमा प्रयोग नहुने नुक्त चिन्ह हटाउँदै
पङ्क्ति २०:
 
== अन्तरराष्ट्रीय नागरिकता ==
हाल हीका वर्षहरुमा, केही अन्तर सरकारी संगठनहरुले नागरिकतादेखि सम्बन्धित शब्दावली र अवधारणालाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरसम्म विस्तृत गरेकोछ,<ref>डेनियल आर्चिबुगी, "[http://press.princeton.edu/titles/8737.html ''द ग्लोबल कमन वेल्थ अफ़अफ सिटीजंस'' ]".[http://press.princeton.edu/titles/8737.html ''"कस्मोपोलिटन लोकतंत्रको तर्फ"'' ] , प्रिंसटन यूनिभर्सिटी प्रेस, प्रिंसटन, 2008</ref> जहाँ यो नागरिकहरुका संयुक्त अवयव देसहरुको समग्रतामा लागू हुन्छ. यस स्तरमा नागरिकता एक द्वितीयक अवधारणा छ, जहाँ अधिकार राष्ट्रीय नागरिकतादेखि व्युत्पन्न हुन्छन्।
 
=== राष्ट्रमण्डल नागरिकता ===
"राष्ट्रमण्डल नागरिकता"को अवधारणा तबदेखि अस्तित्वमा छ जबदेखि [[राष्ट्रकुल|राष्ट्रमण्डल राष्ट्रहरु]]को स्थापना भएको छ. जस्तो कि यूरोपीय संघका मामलेमा हुन्छ, कुनै व्यक्ति राष्ट्रमण्डल नागरिकतालाई तब प्राप्त गर्न सक्छ यदि त्यो राष्ट्रमण्डल सदस्य राज्यको नागरिक हो। यस प्रकारको नागरिकता केही राष्ट्रमण्डल देसहरुमा केही विशेषाधिकार उपलब्ध गरा्दछ:
* यस्ता केही देसहरुमा अन्य राष्ट्रमण्डल देसहरुका नागरिकहरुलाई यात्रा गर्नका लागि टूरिस्ट [[वीजा (दस्तावेज)|वीजा]]को आवश्यकता हुँदैन।
* केही राष्ट्रमण्डल देसहरुमा अन्य राष्ट्रमण्डल देसहरुका निवासी नागरिकहरुलाई राजनैतिक अधिकार पनि दिए जान्छन् उदाहरण, स्थानीय र राष्ट्रीय चुनावहरुमा मतदानको अधिकार र केही मामलहरुमा यहाँसम्म कि चुनावमा खड़ाखडा हुने अधिकार।
* केही मामलहरुमा कुनै पनि पदमा (सिविल सेवाहरु सहित) काम गर्ने अधिकार दिइन्छ, यसमा केही विशिष्ट पदहरुलाई सामेल गरेनन् जाता (उदहारण, डिफहरुस, राज्यपाल वा [[राष्ट्रपति]], प्रधान मंत्री)।
तर पनि [[आयरलैण्ड|आयरल्याण्ड]]ले १९४९मा राष्ट्रमण्डललाई छोड़छोड दिए, प्राय यसका साथ यस्तो व्यवहार गरिन्छ, जस्तो कि यो राष्ट्रमण्डलको सदस्य हो। कानूनी दस्तावेजहरुमा 'राष्ट्रमण्डल र आयरल्याण्ड गणराज्य'का लागि सन्दर्भ दिइन्छ र यसका नागरिकहरुलाई विशेष रुपले [[संयुक्त राजशाही (ब्रिटेन)|संयुक्त राष्ट्र]]मा विदेशी नागरिकहरुका रूपमा वर्गीकृत छैन गरिन्छ।
 
१९२१मा निष्ठाका सन्दर्भमा परिभाषित गरिनमा क्यानाडा राष्ट्रीयताका सिद्धान्तदेखि अलग भयो। १९३५मा आयरिश मुक्त राज्यले पहिलो पल्ट आफ्नो नागरिकतालाई शुरू गरे (तर पनि, आयरिश नागरिकहरुलाई अहिले पनि सिंहासनमा बैठनका लागि योग्य मानिन्थ्यो, र आज पनि तिनलाई विदेशी छैन मानिन्छ, तर पनि आयरल्याण्ड राष्ट्रमण्डलको सदस्य छैनछ; ''मुरे वी पार्केस'' [१९४२] आल ई आर १२३)। क्यानाडाको नागरिकता अधिनियम जो १ जनवरी १९४७ मा अस्तित्वमा आया, क्यानाडाको एक अलग नागरिकता उपलब्ध गरा्दछ, यो ती नागरिकहरुलाई स्वतः नैं प्राप्त हुन जान्छ जो क्यानाडामा पैदा भए छन् (विशेष अपवादहरुका साथ) र साथै यसमा यस्तो परिस्थितिहरुलाई पनि परिभाषित गरिन्छ जसको तहत कुनै व्यक्ति समीकृत नागरिक बन्न सक्छ। राष्ट्रमण्डल नागरिकताको अवधारणालाई १९४८मा ब्रिटिश राष्ट्रीयता अधिनियम १९४८मा शुरू गरिएको। अन्य डोमिनियनले [[न्यूज़ीलैण्डन्यूजीलैण्ड|न्यूज़ील्याण्डन्यूजील्याण्ड]], ब्रिटिश राष्ट्रीयता र न्यूज़ील्याण्डन्यूजील्याण्ड नागरिकता अधिनियम १९४८मा यस सिद्धान्तलाई अपनाए। नागरिकताले निष्ठालाई प्रतिस्थापित गरिदिएका छन्, जो एक प्रतीकात्मक परिवर्तनको तुलनामा केही अधिक छ।
 
नागरिकता अधिकतर राष्ट्र राज्यको सदस्यतादेखि सम्बन्धित हुन्छ, तर यस शब्दलाई एक उप राष्ट्रीय स्तर पनि लागू गर्न सकिन्छ। उप राष्ट्रीय संस्थाहरु रेजीडहरुसी वा अन्यथा, आवश्यकताहरुलाई अध्यारोपित गर्न सक्छौं, जो नागरिकहरुलाई त्यस संस्थाको राजनीतीमा भाग लिने अनुमति दिन्छ, वा यस संस्थाको सरकारका द्वारा उपलब्ध गराये गए फायदहरुको आनंद उठाउने मौका प्रदान गर्दछ। तर यस्ता मामलहरुमा, यी पात्र कहिले कहिले प्रासंगिक राज्य, प्रान्त वा क्षेत्रका "नागरिक" मानिन्छन्। यसका एक उदाहरण बता्दछ कि [[स्विट्ज़रलैण्डस्विट्जरलैण्ड|स्विस]] नागरिकताको मूल आधार कसरी कुनै व्यक्तिगत कम्यूनको नागरिकता छ, जसदेखि एक कहरुटन वा कोनफेडरेशनको नागरिकता प्राप्त हुन्छ। एक अर्को उदाहरण हो एक आल्याण्ड (Åland) जहाँ नागरिक [[फ़िनलैण्डफिनलैण्ड|फिनल्याण्ड]], ''हेम्बिगदसरात (hembygdsrätt)''मा विशेष प्रान्तीय नागरिकताको लाभ उठाउँछन्।
 
संयुक्त राज्य अमेरिकामा एक दोहरी नागरिकता प्रणाली छ जसमा व्यक्ति आफ्नो निवास राज्यका साथ संयुक्त राज्यको पनि नागरिक छ। राज्यका संविधान संयुक्त राज्यका संविधानका तहत दिए जाने अधिकारहरुदेखि परे र यीबाट बढ़करबढकर अधिकार प्रदान गर्न सक्छौं र साथै गराधानका संप्रभु अधिकार र सैन्य सेवा सहित आफ्नो दायित्वहरुलाई पनि अध्यारोपित गर्न सक्छौं (हर राज्य कमभन्दा कम एक सैन्य बल राख्दछ जो राष्ट्रीय सैन्य स्थानान्तरण सेवा, राज्यका नेशनल गार्डका अधीन हुन्छ, जबकि केही अन्य राज्य एक अर्को सैन्य बल राख्दछन् जो राष्ट्रीयकरणका अधीन हुँदैन)।
 
=== यूरोपीय संघ (ईयू) नागरिकता ===
पङ्क्ति ४९:
=== पोलिस नागरिकता ===
 
पहिला प्रकारको नागरिकता यस कुरामा आधारित थियो कि मानिस पोलिसका साना पैमानाका कार्बनिक समुदायहरुमा, कुन तरिकाले [[प्राचीन यूनानी भाषा|प्राचीन यूनानी]] कालमा रहन्थे। ती दिनहरुमा नागरिकतालाई एक सार्वजनिक मामलाका रूपमा देखिंदैनथ्यो, यो एक व्यक्तिका निजी जीवनदेखि अलग हुन्थ्यो। नागरिकताका दायित्व पोलिसका दैनिक जीवनका साथ गहिराईदेखि जोडिएका थिए। सही रुपमा मनुष्य हुनका लागि, व्यक्तिलाई समुदायको एक सक्रिय नागरिक बन्नु पड़न्थ्योपडन्थ्यो, जसलाई अरस्तुले यस प्रकारदेखि अभिव्यक्त गरेको थियो: "समुदायका मामलाहरुका सञ्चालनमा भाग न लिने अर्थ हुन्छ कि वा त तपाईं जानवर हुनुहुन्छ वा देवता!" नागरिकताको यो रूप समुदायका प्रति नागरिकहरुका दायित्वहरुमा आधारित थियो, यसका बद्ला समुदायमा नागरिकहरुलाई दिइने अधिकार अधिक मायन राख्तैनथ्यो। यो एक समस्या थिएन किनभनें ती सबै मानिस दृढ़तादेखिदृढतादेखि पोलिसका साथ जोडिएका थिए; तिनको आफ्नो भाग्य र समुदायको भाग्य एक अर्कासित प्रबलतादेखि सम्बन्धित थिए। यसका अतिरिक्त, पोलिसका नागरिक दायित्वहरुलाई धार्मिक हुने अवसर मान्थ्यो, यो तिनको लागि सम्मान र आदरको एक स्रोत हुन्थ्यो। एथेन्समा, शासक र शासित दुइटै प्रकारका नागरिक थिए, महत्वपूर्ण राजनैतिक र न्यायिक कार्यालहरुलाई घुमाइन्थ्यो र सबै नागरिकहरुलाई राजनैतिक सभामा बोल्ने र मतदान दिने अधिकार हुन्थ्यो।
 
तर पनि, पोलिसको नागरिकताको एक महत्वपूर्ण पहलू विशिष्टता थियो। प्राचीन ग्रीस र रोम तथा मध्यकालीन सहरहरुमा नागरिकता, जो पोलिसको नागरिकताको अनुसरण गर्दथ्यो, त्यो विशिष्ट थियो र असमानताको स्थितिलाई व्यापक रुपले स्वीकृत गरिन्थ्यो। नागरिकहरुको स्तर गैर नागरिकहरुको तुलनामा पर्याप्त उच्च थियो। गैर नागरिकहरुमा महिलाहरु, गुलाम र 'बारबेरियन' सामेल थिए। उदाहरणका लागि, महिलाहरुलाई राजनैतिक भागीदारीका लागि असमर्थ र तर्कहीन मानिन्थ्यो (तर पनि केही मानिस, विशेष गरी [[प्लेटो]] यसबाट असहमत छन्)। कुनै व्यक्ति नागरिक हुन सक्छ वा छैन यसलाई निर्धारित गर्ने तरीका संपत्ति, राजनैतिक सहभागिता, वा विरासत (दुइटै अभिभावक पोलिसमा जन्मेका हुनुपर्दछ)मा आधारित हुन सक्छन्।
पङ्क्ति ५६:
 
=== मध्ययुगीन र प्रारम्भिक आधुनिक नागरिकता ===
यूरोपीय मध्य युगहरुका बेला, नागरिकता सामान्यतौरमा सहरहरुदेखि सम्बन्धित हुन्थ्यो, हेर्नुहोस् बर्घर (burgher), ग्रेट बर्घर (Great burgher) र बोर्गेओइसि (Bourgeoisie)। अभिजात वर्गका नजिक सामान्य मानिसेको तुलनामा अधिक विशेषाधिकार हुन्थे (हेर्नुहोस् [[कुलीन तन्त्र|एरिस्टोक्रेसी]]), तर [[फ़्रांसीसीफ्रांसीसी क्रान्ति|फ़्रांसिसीफ्रांसिसी क्रान्ति]] र अन्य क्रान्तिहरुले यी विशेषाधिकारहरुलाई रद्द गरिदिए र नागरिक बनाए।
 
== मानद नागरिकता ==
पङ्क्ति १०१:
|accessdate=2009-02-02}}</ref>।
 
धेरै स्कूलहरुमा नागरिकतालाई जनरल सर्टिफिकेट अफ़अफ सेकण्डरी एजुकेशन (GCSE) कोर्सका रूपमा उपलब्ध गराइन्छ.लोकतंत्र, संसद, सरकार, न्याय प्रणाली, मानव अधिकारहरु र व्यापक संसारका साथ संयुक्त राष्ट्रका सम्बन्धहरुका बारेमा ज्ञान प्राप्त गर्नका साथ, विद्यार्थी सक्रिय नागरिकतामा भाग लिन्छन्, प्राय आफ्नो स्थानीय समुदायमा सामाजिक गतिविधिहरु वा सामाजिक उद्यमहरुमा सामेल हुन्छन्।
 
वेल्समा यस मडलको उपयोग निजी र सामाजिक शिक्षामा गरिन्छ<ref>{{cite web
पङ्क्ति १३४:
* एक जूरीमा कम गर्नु।
* [[मतदान]]
* कुनै सरकारका द्वारा अधिनियमित आपराधिक [[विधि|कानूनों]]को पालन गर्नु, चाहे विदेशमा पनि होस् <ref>केनेथ ओफगांग, [http://www.metnews.com/articles/2006/clar012606.htm अमेरिकिहरुका द्वारा विदेशी बाल सेक्सको खरीदमा कोर्टले प्रतिबन्ध लगायो], [http://www.metnews.com मेट्रोपोलिटन न्यूज़न्यूज-एंटरप्राइज़एंटरप्राइज], 26 जनवरी 2006.
[http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=20060126&amp;slug=9thdecision26m विएशी बाल सेक्समा मुकदमा चलाए गर्न सक्छ ], द सिएटल टाइम्स, (एसोसिएटेड प्रेसबाट), 26 जनवरी, 2006.
</ref>
"https://ne.wikipedia.org/wiki/नागरिकता" बाट अनुप्रेषित