"कन्नड भाषा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

|name = कन्नड़कन्नड

|speakers = ६ करोड़करोड निवासी (२००१, मात्र भारतमा),<ref name=census>[http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_Data_Online/Language/Statement3.htm २००१ जनगणना: Talen per staat]</ref> ९० लाखको द्वितीय भाषा<ref>''[http://www.vistawide.com/languages/top_30_languages.htm विश्वको सर्वोच्च ३० भाषाहरू]''. विस्टावाइड.</ref>

|fam2 = [[द्रविड़द्रविड भाषाहरू]]

|fam3 = प्रोटो-कन्नड़कन्नड

|caption = कन्नड़कन्नड एवं अंग्रेजीमा एउटा द्विभाषी संकेतपट्ट

|map=[[चित्र:Kannadaspeakers.png|center|250px]]<center><small>भारतमा निवासी कन्नड़कन्नड भाषी</center></small>

'''कन्नड़कन्नड''' ({{lang|kn|[[wikt:ಕನ್ನಡ|ಕನ್ನಡ]]}} {{IAST|''Kannaḍa''}}, {{IPA-kn|ˈkʌnːəɖa|}}) वा {{lang|en|'''कैनड़ीजकैनडीज'''}}<ref name="googlebooks_jaimini">[http://www.archive.org/details/jaiminibharataa00sandgoog].[जैमिनी भारत: प्रसिद्ध कन्नड़कन्नड काव्य, अनुवाद एवं टीका सहित (१८५२)].[२०१०-११-१३].</ref> [[भारत]]को [[कर्नाटक]] राज्यमा बोलिने भाषा हो र कर्नाटकको राजभाषा हो। यो भारतका सबैभन्दा अधिक प्रयोग गरिने भाषाहरू मध्येको एउटा हो। ४.५० करोड़करोड मानिस कन्नड भाषा प्रयोग गर्दछन्।<ref name=census /> यी भाषा एन्कार्टाका अनुसार विश्वको सर्वाधिक बोलिने ३० भाषाहरूको सूचीमा २७वहरू स्थानमा आउँछ।<ref name="encarta_lang_10million">''[http://encarta.msn.com/media_701500404/Languages_Spoken_by_More_Than_10_Million_People.html १ करोड़देखिकरोडदेखि अधिक मानिसहरू द्वारा बोलिने भाषाहरू]''. [[एन्कार्टा]]. [http://www.webcitation.org/query?id=1257013011437361 Archived] 2009-10-31.</ref> यी [[द्रविड़द्रविड भाषा-परिवार]]मा आउँछ तर यसमा [[संस्कृत]]देखि पनि धेरै शब्द छन्। कन्नड भाषा प्रयोग गर्ने यसलाई विश्वासदेखि 'सिरिगन्नड' भन्दछन्। कन्नड भाषा केही २५०० सालदेखि उपयोगमा छ कन्नड लिपि केही १९०० सालदेखि उपयोगमा छ कन्नड अन्य द्रविड़द्रविड भाषाहरूको प्रकार हो। [[तेलुगु]], [[तमिल]] र [[मलयालम]] यस भाषादेखि मिल्दा जुल्दा छन्। [[संस्कृत]] भाषासित धेरै प्रभावित भएको यो भाषामा संस्कृतसित धेरि अधिक शब्द त्यही अर्थदेखि उपयोग गरिन्छ। कन्नड भारतको २२ आधिकारिक भाषाहरू मध्येको एउटा हो।<ref name="official">{{cite web|url=http://dpal.kar.nic.in/26%20of%201963%20(E).pdf|format=PDF|title=कर्नाटक आधिकारिक भाषा अधिनियम|work= संसदीय मामलहरू एवं विधिको आधिकारिक जालस्थल |publisher= कर्नाटक सरकार |accessdate= २९ जुलाई २००७}}</ref>

कन्नड तथा कर्नाटक शब्दहरूको व्युत्पत्तिका सम्बन्धमा यदि कुनै विद्वान्को यो मत छ कि "कंरिदुअनाडु" अर्थात् "काली माटोको देश"देखि कन्नड शब्द बनाएको छ त अर्का विद्वान्का अनुसार "कपितु नाडु" अर्थात् "सुगंधित देश"देखि "कन्नाडु" र "कन्नाडु"देखि "कन्नड"को व्युत्पत्ति भएको हो। कन्नड साहित्यका इतिहासकार आर.नरसिंहाचारले यस मतलाई स्वीकार गरेकोछ। केही वैयाकरणहरूको कथन छ कि कन्नड़कन्नड [[संस्कृत]] शब्द "कर्नाट"को तद्भूव रूप हो। यो पनि भनिन्छ कि "कर्णयो अटति इति कर्नाटक" अर्थात जो कानहरूमा गूँज्दछ त्यो कर्नाटक हो।

[[अङ्ग्रेजी भाषा|अंग्रेजी]]मा कर्नाटक शब्द विकृत भएर कर्नाटिक (Karnatic) अथवा केनरा (Canara), फेरि केनरादेखि केनारीज (Canarese) बनेका हो। उत्तरी भारतको हिंदी तथा अन्य भाषाहरूमा कन्नड़कन्नड शब्दका लागि कनाडी, कन्नडी, केनारा, कनारीको प्रयोग मिल्दछ।

[[चित्र:6th century Kannada inscription in cave temple number 3 at Badami.jpg|thumb|right|प्राचीन कन्नड़कन्नड शिलालेख, [[५७८]] ई. [[बादामी]]-[[चालुक्य वंश]] काळीन, जो [[बादामीका गुफा चित्र]] सं० ३मा मिले छन्।]]

[[द्रविड़द्रविड भाषा परिवार]]को भाषाहरू '''पंचद्राविड़पंचद्राविड''' भाषाहरू कहलाउँछन्। कुनै समय यी पंचद्राविड भाषाहरूमा कन्नड, तमिल, तेलुगु, गुजराती तथा मराठी भाषाहरू सम्मिलित थिए। परन्तु अचेल पंचद्राविड़पंचद्राविड भाषाहरूका अन्तर्गत कन्नड़कन्नड, तमिल, तेलुगु, मलयालम तथा तुलु मानिन्छन्। वस्तुत: [[तुलु]] कन्नडको नैं एउटा पुष्ट बोली छ जो दक्षिण कन्नड जिल्लाहरूमा बोली जान्छ। तुलुका अतिरिक्त कन्नडको अन्य बोलीहरू छन्–कोडगु, तोड, कोट तथा बडग। कोडगु कुर्गमा बोली जान्छ र बाकी तीनहरूको नीलगिरि जिल्लाहरूमा प्रचलन हो। [[नीलगिरि जिल्ला]] [[तमिलनाडु]] राज्यका अन्तर्गत हो।

[[रामायण]]-[[महाभारत]]-कालमा पनि कन्नड बोली जाती थियो, त पनि ईसाका पूर्व कन्नडको कुनै लिखित रूप छैन मिलता। प्रारम्भिक कन्नडको लिखित रूप शिलालेखहरूमा मिल्दछ। यी शिलालेखहरूमा हल्मिडि नामक स्थानदेखि प्राप्त शिलालेख सबैभन्दा प्राचीन छ, जसको रचनाकाल ४५० ई. हो। सातौं शताब्दीमा लेखिएका शिलालेखहरूमा बादामि र श्रवण बेलगोलका शिलालेख महत्वपूर्ण छन्। प्राय: आठौं शताब्दीका पूर्वका शिलालेखहरूमा गद्यको नैं प्रयोग भयो छ र त्यसको पछिका शिलालेखहरूमा काव्यलक्षणहरूदेखि युक्त पद्यका उत्तम नमूने प्राप्त हुन्छन्। यी शिलालेखहरूको भाषा जहाँ सुगठित तथा प्रौढ़प्रौढ छ वहाँ त्यसमा संस्कृतको गहिरो प्रभाव देखिाई दिन्छ। यस प्रकार यद्यपि आठवी शताब्दी तकका शिलालेखहरूका आधारमा कन्नडमा गद्य-पद्य-रचनाको प्रमाण मिल्दछ त पनि कन्नडका उपलब्ध सर्वप्रथम ग्रन्थको नाम "कविराजमार्ग"का उपरान्त कन्नडमा ग्रन्थनिर्माणको कार्य उत्तरोत्तर बढ़ाबढा र भाषा निरंतर विकसित होती गई। कन्नड भाषाका विकासक्रमको चार अवस्थाहरू मानी गई छन् जो यस प्रकार छ :

चारहरू द्राविड भाषाहरूको आफ्नो पृथक-पृथक लिपीहरू छन्। डा.एम.एच. कृष्णका अनुसार यी चारहरू लिपिहरूको विकास प्राचीन अंशकालीन ब्राह्मी लिपिको दक्षिणी शाखादेखि भयो हो। बनावटको दृष्टिदेखि कन्नड र [[तेलुगु]]मा तथा [[तमिल]] र [[मलयालम]]मा साम्य हो। १३ौं शताब्दीका पूर्व लेखिएका तेलुगु शिलालेखहरूका आधारमा यो बताइन्छ कि प्राचीन कालमा तेलुगु र कन्नडको लिपीहरू एउटा नैं थियो। वर्तमान कन्नडको लिपि बनावटको दृष्टिदेखि देवनागरी लिपि भन्दा भिन्न देखिाई दिन्छन्, परन्तु दुइटैका ध्वनिसमूहमा अधिक अंतर छैन। अंतर यति नैं छ कि कन्नडमा स्वरहरूका अतंर्गत "ए" र "ओ"का ह्रस्व रूप तथा व्यंजनहरूका अंतर्गत वत्स्य "ल"का साथ-साथ मूर्धन्य "ल" वर्ण पनि पाइन्छन्। प्राचीन कन्नडमा "र" र "ळ" प्रत्येकका एक-एक मूर्धन्य रूपको प्रचलन थियो, परन्तु आधुनिक कन्नडमा यी दुइटै वर्णोको प्रयोग लुप्त भयो हो। बाकी ध्वनिसमूह संस्कृतका समान हो। कन्नडको वर्णमालामा कुल ४७ वर्ण छन्। अचेल इनकी संख्या बावनसम्म बढ़ाबढा दिएको हो।

<center>{{कन्नड़कन्नड यूनिकोड सारणी}}</center>

*[[कन्नड लिपी|कन्नड़कन्नड लिपि]]

[[श्रेणी:द्रविड़द्रविड भाषा-परिवार]]