"वैदिक काल" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

 

==भौगोलिक क्षेत्र ==

ऋग्वैदिक कालमा [[आर्य]] सप्त सिन्धु क्षेत्रमा रहन्थे। यो क्षेत्र वर्तमानमा [[पञ्जाब (भारत)|पंजाब]] एवं [[हरियाणा]]का केही भागहरूमा पर्छ।

 

 

==वैदिक साहित्य==

===ऋग्वेद===

* ऋग्वेद देवताहरूको स्तुतिदेखि सम्बंधित रचनाहरूको संग्रह छ।

* यसको भाषा पद्यात्मक छ।

* प्रसिद्ध गाईत्री मंत्र जो सूर्यदेखि सम्बंधित देवी सावित्रीलाई सम्बोधित हो, ऋग्वेदमा सर्वप्रथम प्राप्त हुन्छ।

* ' असतोमा सद् गमय ' वाक्य ऋग्वेददेखि लिइएको छ।

* यजुर्वेदको दुइ शाखाहरू छन्- कृष्ण यजुर्वेद तथा शुक्ल यजुर्वेद।

* कृष्ण यजुर्वेदको चार शाखाहरू छन्- मैत्रायणी संहिता, काठक संहिता, कपिन्थल तथा संहिता। शुक्ल यजुर्वेदको दुइ शाखाहरू छन्- मध्यान्दीन तथा कण्व संहिता।

* यसै ग्रन्थमा पहिलो पल्ट राजसूय तथा वाजपेय जस्तै दुइ राजकीय समारोहको उल्लेख छ।s

 

सामवेदको रचना ऋग्वेदमा दिइयो मंत्रहरूलाई गाने योग्य बनाउने हेतुको गयी थियो।

 

* सामवेद तीन शाखाहरूमा विभक्त छ- कौथुम, राणायनीय र जैमनीय।

* सामवेदलाई भारतको प्रथम संगीतात्मक पुस्तक हुने गौरव प्राप्त छ।

अथर्ववेदको रचना अथर्वा ऋषिले गरेको थियो।

 

* यसमा रोग तथा त्यसको निवारणका साधनका रूपमा जादू, टोनहरू आदिको जानकारी दिएको छ।

* अथर्ववेदको दुइ शाखाहरू छन्- शौनक र पिप्लाद।

उपनिषद प्राचीनतम दार्शनिक विचारको संग्रह छ। उपनिषदहरूमा ‘[[वृहदारण्यक]]’ तथा ‘[[छान्दोन्य]]’, सर्वाधिक प्रसिद्ध छन्। यी ग्रन्थहरूदेखि बिम्बिसारका पूर्वका भारतको अवस्था जानी जा सक्छ। परीक्षित, तिनको पुत्र जनमेजय तथा पश्चातकालीन राजाहरूको उल्लेख यिनैं उपनिषदहरूमा गरिएको छ। यिनैं उपनिषदहरूदेखि यो स्पष्ट हुन्छ कि आर्हरूको दर्शन विश्वका अन्य सभ्य देशहरूका दर्शनदेखि सर्वोत्तम तथा अधिक अघि थियो। आर्हरूका आध्यात्मिक विकास, प्राचीनतम धार्मिक अवस्था र चिन्तनका जीते-जाग्दै जीवन्त उदाहरण यिनैं उपनिषदहरूमा मिल्दछन्।

 

* यसमा मुख्य रूपले शास्वत आत्मा, ब्रह्म, आत्मा-परमात्माका बीच सम्बन्ध तथा विश्वको उत्पत्तिदेखि सम्बंधित रहस्यवादी सिधान्तहरूको विवरणदिइएको छ।

* "सत्यमेव जयते" [[मुण्डकोपनिषद]]देखि लिइएको छ।

युगान्तरमा वैदिक अध्ययनका लागि छः विधाहरू (शाखाहरू)को जन्म भयो जसलाई ‘वेदांग’ भन्दछन्। वेदांगको शाब्दिक अर्थ छ वेदहरूको अंग, तथापि यस साहित्यका पौरूषेय हुनको कारण श्रुति साहित्यदेखि पृथक नैं गिनिन्छ। वेदांगलाई [[स्मृति]] पनि भनिन्छ, किनभनें यो मनुष्यहरूको कृति मानिन्छ। वेदांग सूत्रका रूपमा छन् यसमा कम शब्दहरूमा अधिक तथ्य राख्ने प्रयास गरिएको छ।

 

*'''शिक्षा'''- स्वर ज्ञान

*'''कल्प'''- धार्मिक रीति एवं पद्धति

* सभा, समिति तथा विदथ नामक प्रशासनिक संस्थाहरू थियों।

* अथर्ववेदमा सभा एवं समितिलाई प्रजापतिको दुइ पुत्रीहरू भनिएको छ। समितिको महत्वपूर्ण कार्य राजाको चुनाव गर्नु थियो। समितिको प्रधान ईशान वा पति कहलान्थ्यो। विदथमा स्त्री एवं पुरूष दुइटै सम्मलित हुन्थे। नववधुहरूको स्वागत, धार्मिक अनुष्ठान आदि सामाजिक कार्य विदथमा हुन्थे।

* सैन्य संचालन वरात, गण अनि सर्ध नामक कबीलाई संगठन गरिन्थ्यो।

* शतपथ ब्रह्मणका अनुसार अभिषेक भएमा राजा महँ बन जान्थ्यो। राजसूय यज्ञ गर्नेको उपाधि राजा तथा वाजपेय यज्ञ गर्नेको उपाधि सम्राट थियो।

* स्पर्श, गुप्तचरहरूलाई र पुरूप, दुर्गापतिलाई भनिन्थ्यो।

 

पुरोहित- राजाको प्रमुख परामर्शदाता ,

 

*सर्वप्रथम शतपथ ब्राम्हणमा कृषिको समस्त प्रक्रियाहरूको उल्लेख मिल्दछ। ऋग्वेदका प्रथम र दसम मण्डलहरूमा बुआई, जुताई, फसलको गहाई आदिको वर्णन छ। ऋग्वेदमा केवल यव ( जौ ) नामक अनाजको उल्लेख मिल्दछ। ऋग्वेदका चौथो मण्डलमा कृषिको वर्णन छ।

 

 

===पशुपालन===

* यहाँ प्राकृतिक शक्तिहरूको मानवीकरण गर्न तिनको पूजागरिन्थ्यो। ती मुख्या रूपले प्रकृतिका पूजक थिए। वैदिक धर्म पुरूष प्रधान धर्म थियो। आरम्भमा स्वर्ग वा अमरत्वको परिकल्पना थिएन।

* वैदिक धर्म पुरोहितहरूदेखि नियन्त्रित धर्म थियो। पुरोहित देवता एवं मानवका बीच मध्यस्थ थियो। नरकलोकको परिकल्पना अथर्ववेदमा गरिएको छ।

 

[[श्रेणी:वैदिक काल| ]]